amino sözü azərbaycan dilində

2-Aminotiazol — kimyəvi formulu C3H4N2S olan üzvi birləşmədir. Norsulfazolun sintezi üçün tədbiq olunur. Tiomoçevina ilə α, β-dixloretil efirin qarşılıqlı təsiri nəticəsində alınır. == Fiziki xassələri == Ərimə temperaturu 90oC. Suda, spirtdə pis həll olunur, isti spirtdə isə asan həll olunur. M=100.15. == Toksiki təsiri == === Heyvanlar === 0.2 q/m3 konsentrasiyada 43 gün ərzində gündə 7 saat tozu ilə nəfəs alan dovşanlarda heç bir gözəçarpıcı dəyişiklik hiss olunmur, 5 dəniz donuzundan 2-si 0.025 q/m3 konsentrasiyada eyni şəraitdə ölmüşdür. Yarılma nəticəsində bronxların qıcıqlanması, pnevmoniya, şişmə, çiyərlərin emfizeması, qara ciyərin yağ degenerasiyası, ürək və böyrəklərdə dəyişikliklər müşahidə olunmuşdur. Dəriyə nüfuz etmə əlamətləri də müşahidə olunmuşdur (Deichman et.al.) === İnsan === 0.036–0.11 mq/l konsentrasiyada 2 — aminotiazolun tozu ilə nəfəs aldıqda insanda iştahanın itməsi, ürəkbulanma, qusma əmələ gəlir. 2-Aminotiazolun ekstraktlaşması ilə məşgül olan fəhlələrdə əsas mübadılənin aşağı düşməsi, zobun əmələ gəlməsi baş verir. Tireotoksikoz xəstəsi olan fəhlədə 2-aminotiazolla işlədikdə bu xəstəliyin simptomları yox olmuşdur.

Aminofenollar (aminohidroksibenzollar, hidroksianilinlər)- A. == Kimyəvi xassələri == A. amfoterdirlər, fenola nisbətən çətin sulfolaşırlar: o-A.-dan 3-amino-4-hidroksibenzolsulfoturşu, m-A.-dan 4-amino-2-hidroksibenzolsulfoturşu, p-A.-dan isə 5-amino-2-hidroksibenzolsulfoturşu əmələ gəlir. A.-rı turşu anhidridləri ilə işlədikdə asanlıqla N-asiltörəmələr əmələ gəlir. o-A. tsiklin qapanmasına meyillidir və sərt şəraitdə asilləşdirildikdə benzoksazol törəməsinə çevrilir. == Alınması == Sənayedə m-A.-lu metanil turşusunun Na-duzundan alırlar. Sonuncunun, həmçinin, rezosini 2000C-də 10%-li NH3 məhlulu (kat.-NH4Cl) ilə işləməklə də alırlar. Həmçinin, nitrobenzolun H2SO4-də məhlulunu elektrolitik reduksiya etməklə də alırlar. o-A.-lu 2-xlornitrobenzolu NaOH məhlulu ilə sabunlaşdırmaq və daha sonra alınmış o-nitrofenolu hidrogenlə reduksiya etməklə (kat-Ni/Cr; 0,6 MPa; 750C; etanolda) sintez edirlər. == Tətbiqi == A. kükürdlü və azoboyaların istehsalında tətbiq olunur. Bundan əlavə p-A. və onun törəmələri, Məs., metol, qlisin, amidol, eləcə də, o-A. fotoqrafiyada istifadə olunur. p və o-A. dərini qəhvəyi rəngdə boyamaq üçün aralıq məhsullardır.

Aminonitrillər (aminokarbon turşularının nitrilləri) ümumi formulu H2NRCN olan üzvi birləşmələrdir. == Xassələri == Maye və bərk halda olan maddələrdir; suda pis, üzvi həlledicilərdə isə yaxşı həll olurlar; yandırıcıdırlar, toksikidirlər.Onlar üçün aminlərə və nitrillərə məxsus xassələr xarakterikdir. Məsələn, aminturşularadək H2NRCOOH hidroliz etmək, diaminlərə H2NRCH2NH2 reduksiya olunmaq, amin qruplarının alkilləşməsi. == Alınması == Aminonitrillərin əsas alınma üsulları: ammonyakın və ya aminlərin hidroksinitrillərə doymamış nitrillərə təsiri, dinitrillərin reduksiyası onların Torp-Siqlerə görə tsiklləşməsi R C H ( O H ) C N + B → N H 3 R C H ( N H 2 ) C N {\displaystyle {\mathsf {RCH(OH)CN+B{\xrightarrow[{}]{NH_{3}}}RCH(NH_{2})CN}}} C H 2 = C H C N + B → R N H 2 R N H C H 2 C H 2 C N {\displaystyle {\mathsf {CH_{2}{\text{=}}CHCN+B{\xrightarrow[{}]{RNH_{2}}}RNHCH_{2}CH_{2}CN}}} N C - R - C N → H 2 , N 2 N C - R - C H 2 C N {\displaystyle {\mathsf {NC{\text{-}}R{\text{-}}CN{\xrightarrow[{}]{H_{2},N_{2}}}NC{\text{-}}R{\text{-}}CH_{2}CN}}} == Tətbiqi == Aminonitrillər - aminturşuların, vitaminlərin, dərman maddələrinin, yuyucu vasitələrin, monomerlərin laboratoriyada və sənayedə sintezi üçün ilkin maddələr və aralıq məhsullarıdır. Məsələn, ε-kaprolaktamın sintezində ε-aminokapronitrilin hidrolizindən istifadə olunur. == Ədəbiyyat == Зильберман Е.Н., Реакции Нитрилов, М., 1972. Taylor E.C., Mekillop A., The chemistry of cyclic enaminonitriles, N.Y., 1970.

Aminopiridinlər – 2-Aminopiridin, 3-Aminopiridin və 4-Aminopiridin olur. == Alınması == 2-Aminopiridini Çiçibabin reaksiyası ilə natrium amid piridindən, 3-Aminopiridini Qofman reaksiyası ilə nikotinamidin 3-brompiridinlə CuSO4 iştirakı ilə, 4-Aminopiridini 4-xlorpiridinin ammonolizi ilə ZnCl2 iştirakı ilə ya Qofman reaksiyası ilə izonikotinamidin qipobromitlə qarşılıqlı təsiri ilə alınır. == Fiziki və kimyəvi xassələri == === Mono-aminopiridinlər === Mono-aminopiridinlər – rəngsiz kristallardır (cədvəl); suda və əksər üzvi həlledicilərdə asan, liqroində çətin həll olurlar. Aminopiridinlərin protonlaşması birinci növbədə tsiklin azot atomunda gedir. Alınan piridinin kationunda amino qrupun əsaslığı (pKa) o qədər azalır ki, onun protonlaşması lap çox turş mühitdə baş verir. 2- və 4-aminopiridinlər tautomer çevrilmə qabiliyyətinə malikdir, lakin adi şəraitlərdə praktiki amin formasında olurlar. Monoaminopiridinlər birli aminlərin əksər xassələrinə malikdirlər. Alkilləşdirmə agentlərlə 2-aminopiridinin qarşılıqlı reaksiyasında (alkilhalogenidlərlə, alkilsulfanatlarla ya diazometanla), birinci növbədə tsiklik azot atomu ilə alkilləşir. NaNH2 iştirakı ilə 2-alkilaminopiridin əmələ gəlir. Sonrakı alkilləşmədən dialkilaminopiridinlər alınır.

Aminosalisil turşuları (A.t.) amino-o-hidroksibenzoy turşuları == Xassələri == Suda pis həll olurlar, 4- A.t. etanolda həll olur. Sonuncu duru turşuların iştirakında asan dekarboksilləşir, qələvi məhlulu iştirakında qızdırılmaya davamlıdır. == Alınması == Sənayedə salisil turşusunun Hg(NO3)2 iştirakında 700C-də nitrolaşması və alınmış nitrosalisil turşusunun NaHS-lə 1300C-də 0,3MPa təzyiqdə reduksiyasından 5- A.t. ilə 3- A.t.-nin 4:1 nisbətində qarışığı alınar. Qarışığı ayırmaq çətin olduğuna görə, təmiz 5- A.t.-ni almaq üçün azobenzolsalisil turşunun katalitik reduksiyası (çıxım 80%) və ya qələvi mühitdə NaHSO3-lə reduksiyası (çıxım 92%) təklif olunmuşdur. 4- Alınmış Na-duzu təkrar çökdürmə ilə təmizlənir və dihidrat şəklində kristallaşdırmaqla ayrılır (ər. tem-ru 1220C, suda asan, etanolda isə çətin həll olur). Tətbiqi: 5- A.t.-trifenilmetan, kükürdlü və azoboyaların istehsalında aralıq məhsuludur. 4- A.t.

Aminosirkə turşusu - (H2NCH2COOH) (qlisin, qlikokol, yaxud aminoetan turşusu) amino turşuların ilk nümayəndəsidir. == Alınması == O 1820-ci ildə Brakonno tərəfindən zülal kleyinin hidrolizindən alınıb, hansı ki, 25% qlisin tərkiblidir və özünün şirin, dadlı olmasına görə qlikakol adlandırılıb (yunanca qlikos-şirin, kolla-kleydir). Qlisin heyvanların ən ibtidai tiplərinin əzələlərində rast gəlir. Çoxlu sayda (36% ilkin xammalının kütləsindən) ipəyin zülal maddəsinin hidrolizi zamanı əmələ gəlir, kleyin hidrolizindən, su və sulfat turşusu ilə qaynaması zamanı, həmçinin gippur turşusunun hidrolizindən, hazırda isə qlisin sintetik yolla karbon turşularının xlorlaşdırılmasından, sonradan xlorsirkə turşusunun ammonyakla qarşılıqlı təsirindən alınır. 15 yanvar 2016-cı ildə yeddi illik səyahətdən sonra kosmik gəmi geriyə qayıdarkən ulduz tozundan olan nümunə kapsulasını yerə atır. Bu nümunələrdə qlisinin izləri tapılmışdır. Maddə yer şəraitində əmələ gəlmədiyindən onda yerdəki qlisinə nisbətən daha çox C13 izotopu aşkar olunmuşdur. 2016-cı ilin mayında alimlər qlisinin 67P/ Чурюмова-Герасименко kametin ətrafındakı bulud qazında olmasını elan edilib. Belə ki, aminosirkə turşusunda amino qrupu karboksilinin qonşuluğundakı karbon atomunda yerləşdiyinə görə, bu turşu amino turşulara aiddir. == Fiziki xassələri == Aminosirkə turşusu bütün başqa aminoturşulardan fərqli olaraq optiki aktivliyə malik deyildir.Aminosirkə (aminoetan) turşusu xalq arasında qlisin kimi məlum olan ağ və ya açıq-boz rəngli toz halında kristallik, iyi az, sadə alifatik amino turşulara aiddir.

Para-aminobenzoy turşusu ( vitamin B10) –aminoturşudur, benzoy turşusunun törəməsidir, təbiətdə geniş yayılmışdır. == Tarix == Para-aminobenzoy turşusu (PABT) 1863-cü ildə alınmışdır. 1939-1940-cı illərin tədqiqatları göstərmişdir ki, bəzi bakteriyalar və mayaların ekstraktlarının tərkibində sulfanilamid preparatların bakteriostatik təsirinə antaqonistik təsirli maddə vardır . Müəyyən edilmişdir ki, bu maya ekstraktın aktiv başlangıcı öz kimyəvi quruluşuna görə para-aminobenzoy turşusundan ibarətdir. Onun kimyəvi formulu: NH2-C6H4-COOH, C7H7NO2 == Alınması == P-aminobenzoy turşusu ət, qara ciyər,yumurtanın ağından və başqa yeyinti məhsullarından ayrılmışdır. == Fiziki xassələri == Para-aminobenzoy turşusu ağ, kristallik toz şəklində olur; uzun müddət saxlandıqda hava və işığın təsirindən sarımtıl rəng alır. Para-aminobenzoy turşusu soyuq suda nisbətən pis həll olur, isti suda və spirtdə yaxşı həll olur, qələvilərdə asan həll olur; termostabildir. Bu turşu məhlulunu 1100C-yə qədər qaynatdıqda da öz aktivliyini itirmir. == Kimyəvi xassələri == Oksidləşdiricilərin və dəmir duzlarının təsitindən tez dəyişir. Prokainesterazin təsirindən novokain hidroliz olur və bunun nəticəsində para-aminobenzoy turşusu və dietilaminoetanol alınır.

Aminofilin — 2:1 nisbətində etilendiamin ilə bronxodilatator teofillinin birləşməsi. Etilendiamin həllolma qabiliyyətini yaxşılaşdırır və aminofilin adətən dihidrat şəklində tapılır.Aminofillin teofilindən daha az effektivdir və təsir müddəti daha qısadır. Ən çox astma və ya ağciyərlərin xroniki obstruktiv xəstəliyi (AXOX) səbəb olduğu tənəffüs yollarının obstruksiyasının müalicəsində istifadə olunur. Aminofillin qeyri-selektiv adenozin reseptorlarının antaqonisti və fosfodiesteraza inhibitorudur. == Tibbi istifadəsi == Eufillin venadaxili olaraq astma və AXOX, amfizem və xroniki bronxit kimi digər xroniki ağciyər xəstəliklərində simptomların kəskin ağırlaşması və geri dönən tənəffüs yollarının obstruksiyası üçün istifadə edilə bilər. O, inhalyasiya edilmiş beta-2 selektiv aqonistlərinə və sistematik olaraq tətbiq edilən kortikosteroidlərə əlavə olaraq istifadə olunur.Aminofilin nüvə kardiologiyası stress testləri zamanı reqadenoson, dipiridamol və ya adenozinə əsaslanan infuziyaları ləğv etmək üçün istifadə olunur. Aminofilinin kompleks ürək-damar müdaxilələri [sağ koronar arteriya aterektomiyası] zamanı ürək dərəcəsinin yavaşlamasının qarşısını almaqda da təsirli olduğu sübut olunub.Kəskin aşağı miokard infarktı səbəbiylə ürək çatışmazlığı müalicəsində də istifadə olunur. Bu da ürək dayanmasına səbəb ola bilər. Aminofilin krem (yerli) şəklində yağ azaldıcı vasitə kimi istifadə olunur.Aminofilin anafilaktik şokun müalicəsiddə istifadə olunur.Ürək dayanmasında istifadə edilməsi təklif edilsə də, sübutlar azdır. == Yan təsirləri == Aminofilin teofillin toksikliyinə səbəb ola bilər.