Ammonyak
Ammonyak (NH3) — Hidrogenin nitridi olub, kəskin iyli və normal şəraitdə rəngsiz qazdır.
== Adın mənşəyi ==
Adın mənşəyi Köhnə Misirə əsaslanır. Amon məbədinin isidilməsində istifadə edilən qazlardan, məbədin divarlarında, tavanında süfrə duzu kimi ağ kristallar halındakı ammonium xlordan istifadə edilmişdir. Adı həmin dövrdə "Amonun Duzu" adlanırdı.
== Alınması ==
Laboratoriyada Ammonyakı almaq üçün Ammonium duzlarına qələvilərlə təsir edilərək alınır.
2NH4Cl + Ca(OH)2 →t CaCl2 + 2H2O + 2NH3Sənayedə isə "Qaber üsulu" ilə sintez edilir:
N
2
+
3
H
2
⟶
2
N
H
3
{\displaystyle \mathrm {N_{2}+3\ H_{2}\longrightarrow 2\ NH_{3}} }
N
H
3
+
H
+
⟶
N
H
4
+
{\displaystyle {\mathsf {NH_{3}+H^{+}\longrightarrow NH_{4}^{+}}}}
N
H
3
+
H
2
O
→
N
H
4
+
+
O
H
−
{\displaystyle {\mathsf {NH_{3}+H_{2}O\rightarrow NH_{4}^{+}+OH^{-}}}}
Ko=1,8×10−5Onu daş kömürün oksidləşməsindən almaq olar.
== Kimyəvi xassələri ==
Ammonyakın mühüm kimyəvi xassələrindən biri onun turşularla duz əmələ gətirməsidir:
N
H
3
+
H
N
O
3
→
N
H
4
N
O
3
{\displaystyle {\mathsf {NH_{3}+HNO_{3}\rightarrow NH_{4}NO_{3}}}}
2
N
H
3
+
2
K
⟶
2
K
N
H
2
+
H
2
{\displaystyle {\mathsf {2NH_{3}+2K\longrightarrow 2KNH_{2}+H_{2}}}}
Ammonyakın oksidləşməsi
2
N
H
3
+
N
a
O
C
l
⟶
N
2
H
4
+
N
a
C
l
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {2NH_{3}+NaOCl\longrightarrow N_{2}H_{4}+NaCl+H_{2}O}}}
Ammonyak 1000 °C
2
C
H
4
+
2
N
H
3
+
3
O
2
→
2
H
C
N
+
6
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {2CH_{4}+2NH_{3}+3O_{2}\rightarrow 2HCN+6H_{2}O}}}
N
H
4
O
H
=
N
H
3
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {NH_{4}OH=NH_{3}+H_{2}O}}}
Ammoniyak duz komplekslərinin alınması
C
u
(
N
O
3
)
2
+
4
N
H
3
→
[
C
u
(
N
H
3
)
4
]
(
N
O
3
)
2
{\displaystyle {\mathsf {Cu(NO_{3})_{2}+4NH_{3}\rightarrow [Cu(NH_{3})_{4}](NO_{3})_{2}}}}
C
u
3
(
P
O
4
)
2
+
12
N
H
3
→
[
C
u
(
N
H
3
)
4
]
3
(
P
O
4
)
2
{\displaystyle {\mathsf {Cu_{3}(PO_{4})_{2}+12NH_{3}\rightarrow [Cu(NH_{3})_{4}]_{3}(PO_{4})_{2}}}}
C
u
(
C
H
3
C
O
O
)
2
+
4
N
H
3
→
[
C
u
(
N
H
3
)
4
]
(
C
H
3
C
O
O
)
2
{\displaystyle {\mathsf {Cu(CH_{3}COO)_{2}+4NH_{3}\rightarrow [Cu(NH_{3})_{4}](CH_{3}COO)_{2}}}}
A
g
N
O
3
+
2
N
H
3
→
[
A
g
(
N
H
3
)
2
]
N
O
3
{\displaystyle {\mathsf {AgNO3+2NH_{3}\rightarrow [Ag(NH_{3})_{2}]NO_{3}}}}
NH3 güclü reduksiyaedicidir. Qızdırıldıqda metal oksidlərini reduksiya edir, özü isə sərbəst azota qədər oksidləşir. Məhz bu səbəbdən NH4+ ionu və oksidləşdirici turşulardan əmələ gəlmiş duzlar parçalanarkən, ayrılan ammonyak azota və azot 1-oksidinədək oksidləşir:
3CuO + 2NH3 →t CaCl2 3Cu + N2 + 3H2O
3Fe3O4 + 8NH3 →t CaCl2 9Fe + 4N2 + 12H2O
== Fiziki xassələri ==
Ammonyak rəngsiz qaz olub, kəskin iylidir. Yaxşı termodinamiki xüsusiyyətlərə malikdir.
Tolyatti-Odessa ammonyak boru kəməri
Tolyatti-Odessa ammonyak boru kəməri — Rusiya və Ukrayna ərazisindən ammonyak nəql etmək üçün nəzərdə tutulmuş boru kəməri.
== Tarix ==
Ən güclü ammonyak boru kəməri (ildə 2,5 milyon tona qədər) Tolyatti-Odessa Rusiya və Ukraynada yerləşir (ammonyak boru kəmərinin Rusiya hissəsi Transammonyak ASC tərəfindən, Ukrayna hissəsi UGP Ukrhimtransammonyak tərəfindən idarə olunur). Ammonyak boru kəmərinin son hissəsi Odessa liman zavodudur.
Ammonyak kəmərinin birinci mərhələsi 1979-cu ilin oktyabrında Qorlovka-Odessa boru kəmərinin 800 kilometrlik hissəsi istifadəyə verilmişdir. Dneprdən keçmək üçün (Dnepropetrovsk vilayətinin Vovniqi kəndindən aşağıda) 720 metr uzunluğunda unikal asma keçid layihələndirilmiş və tikilmişdir. Boru kəməri 1981-ci ildə tamamlanır.
== Təsvir ==
Borular Fransada sifarişlə hazırlanır. Onlar 8 düymlük (203,2 mm) Amerika boru kəmərlərindən fərqli olaraq divarın qalınlığı 8 mm və diametri 355 mm-dir. Bundan əlavə, təhlükənin artdığı yerlərdə, eləcə də su obyektlərinin bilavasitə yaxınlığında “iki boru” prinsipi tətbiq edilib. Bu sahələrdə korroziyaya qarşı əlavə qorunma təmin edən həm daxili (əsas), həm də xarici borunun divarları çox yüksək təzyiqə davam gətirə bilir.
