biol sözü azərbaycan dilində

Kimya – biologiya təmayüllü Respublika liseyi- 1969-cu ildə beynəlmiləl orta məktəbin bazası əsasında yaradılmış və kimya–biologiya təmayüllü 5№-li internat məktəb kimi fəaliyyətə başlamışdır. == Haqqında == Bu məktəb uzun müddət N. Nərimanov adına Tibb İnstitunun baza məktəbi olmuş və 1991-ci ildən lisey statusu almışdır. Lisey yarandığı gündən öz nəticələrinə görə bütün Respublikada yaxşı mənada tanınmağa başlamışdır. Lisey savadlı, səriştəli müxtəlif ixtisas müəllimləri ilə komplektləşdirilmiş, istedadlı şagirdləri cəlb etməklə böyük uğurlar qazanmışdır və Respublikanın ən mötəbər təhsil ocaqlarından birinə çevrilmişdir. Lisey kimya və biologiya təmayüllü olduğundan məzunların çoxu tibb sahəsinə maraq göstərmiş, müəyyən qismi isə digər maraqlandıqları peşələrə yiyələnmişlər. Lisey yarandığı gündən bu günə kimi yüzlərlə, minlərlə yüksək ixtisaslı kadrlar hazırlamış, onların bir çoxu Respublikamızla yanaşı bu gün də MDB ölkələrində və xarici ölkələrdə uğurla fəaliyyət göstərməkdədirlər. == Maddi texniki bazası == Lisey 4 mərtəbəli tədris korpusundan, 3 mərtəbəli yataqxanadan, 1 mərtəbəli yeməkxanadan, 1 mərtəbəli yardımçı təsərrüfat binasından və emalatxanadan ibarətdir. Son illərdə liseyin maddi-texniki bazası daha da möhkəmləndirilmiş, bütün korpusların dam örtükləri yenidən qurulmuş, pəncərələr plastik pəncərələrlə əvəz edilmiş, yeni informatika kabinetləri yaradılmış, internetə qoşulan müasir kompüterlərlə təhciz olunmuş, müasir kimya, fizika və biologiya laboratoriyaları quraşdırılmış, şagird partaları və stulları, müəllim stol və stulları, yazı lövhələri tamamilə yeniləşdirilmişdir. Lisey notbuk və proyektor, həmçinin elektron dərs vəsaitləri ilə təmin olunmuşdur.

AMEA Molekulyar Biologiya və Biotexnologiyalar İnstitutu — Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının strukturuna daxil olan elmi təşkilatdır. Direktoru akademik İradə Hüseynovadır. == Tarixi == Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının 30 iyun 2014-cü il tarixində keçirilmiş ümumi yığıncağında AMEA Botanika İnstitutunun Bioloji məhsuldarlığın fundamental problemləri şöbəsinin bazasında Molekulyar Biologiya və Biotexnologiyalar İnstitutunun yaradılması haqqında qərar qəbul edilmiş və 01 iyul 2016-cı il tarixindən institut müstəqil fəaliyyətə başlamışdır. == İnstitutun Rəhbərləri == Akademik İradə Məmməd qızı Hüseynova == Yaranma Tarixi == Bioloji məhsuldarlığın fundamental problemləri şöbəsinin əsası 1971-ci ildə Botanika İnstitutunda akademik Cəlal Əliyev tərəfindən qoyulmuşdur. Əvvəl qrup kimi fəaliyyətə başlanılmış, 1974-cü ildə bu qrup Fiziki-kimyəvi Biologiya sektorunun nəzdində Bioenergetikanın molekulyar əsasları laboratoriyasına çevrilmişdir. 1983-cü ildə laboratoriyanın bazasında Fotosintezin biokimyası, Gen mühəndisliyi, Fotosintetik aparatın molekulyar təşkili, Toxuma kulturası, Xloroplastların fotokimyası və Fotobiotexnologiya yaradıcı qruplarından ibarət Məhsuldarlıq Proseslərinin Molekulyar-Genetik Əsasları laboratoriyası yaradılmışdır. 1988-ci ilin sonunda bu qruplar müstəqil laboratoriyalara çevrilmiş və onların bazasında Məhsuldarlıq Proseslərinin Molekulyar-Genetik Əsasları şöbəsi təşkil olunmuşdur. 2005–2010-cu illərdə şöbədə 4 yeni laboratoriya yaradılmış və onun adı isə dəyişdirilərək, Bioloji məhsuldarlığın fundamental problemləri şöbəsi adlandırılmışdır. 2012-ci ildə şöbənin nəzdində 2 beynəlxalq laboratoriya yaradılmışdır. Hazırda institutun strukturunda 3 şöbə, 5 beynəlxalq laboratoriya fəaliyyət gösrərir.

Emiliya Cəlil qızı Abbasova — Azərbaycan zooloqu. Biologiya elmləri namizədi (1972). == Elmi fəaliyyəti == E.C.Abbasova 1965-1991-ci illər ərzində Azərbaycanın fitoseiid gənələrini öyrənib. O, bu gənələrin 70-ə yaxın növünü aşkar edib və onlardan 9 növü elm üçün yeni kimi təsvir edib. == Təsnif etdiyi taksonlar == Amblyseius begljarovi Abbasova, 1970 Euseius apsheronica Abbasova & Mekhtieva, 1991 Neoseiulus muganicus (Abbasova, 1970) Neoseiulus sugonjaevi (Wainstein & Abbasova, 1974) Proprioseiopsis bregetovae (Abbasova, 1970) Typhlodromus caucasicus (Abbasova, 1970) Typhlodromus hadzhievi (Abbasova, 1970) Typhlodromus wainsteini (Abbasova, 1970) == Şərəfinə adlandırılmış taksonlar == Amblyseius abbasovae Wainstein & Beglyarov, 1971 == Elmi işləri == Аббасова Э.Д. Фитосейидные клещи (Parasitiformes, phytoseiidae) Азербайджана : диссертация ... кандидата биологических наук : 03.00.00. - Баку, 1971. - 337 с. : ил. Аббасова Э.Д., 1970 а.

Abdulla Mustafa oğlu Ələkbərov (1912 – 1981) — Biologiya elmləri doktoru, professor. == Həyatı == Abdulla Ələkbərov 1912-ci ildə anadan olmuş, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində ali təhsil almışdır. A.Ələkbərov 1946–1967-ci ildə illərdə AMEA-nın Zoologiya İnstitutunda baş elmi işçi vəzifəsində çalışmış, namizədlik və doktorluq dissertasiyalarını Leninqrad Dövlət Universitetində müdafiə etmişdir. Abdulla Ələkbərov 1967-ci ildən ömrünün sonlarınadək Bakı Dövlət Universitetində tədris işləri üzrə prorektor, Biologiya fakültəsinin dekanı, Onurğasızlar və onurğalılar zoologiyası kafedralarının müdiri vəzifələrində çalışmışdırvə Şərəfsidir == Elmi yaradıcılığı == Abdulla Ələkbərovun əsas tədqiqat sahəsi herpetologiyadır. Onun "Azərbaycanın suda-quruda yaşayanları və sürünənləri" (1978) adlı monoqrafiyası (rus dilində) nəşr olunmuşdur. A.Ələkbərov 80-ə qədər elmi məqalənin müəllifidir, 10 nəfər biologiya elmləri namizədi hazırlamışdır. Abdulla Ələkbərov "Qırmızı ulduz", "Şərəf nişanı" ordenləri və bir sıra medallarla təltif olunmuşdur. == Əsas monoqrafiyası == Azərbaycanın suda-quruda yaşayanları və sürünənləri.

Adaptasiya (biologiya) — orqanizmlərin (fərd, populyasiya, növ) quruluş və funksiyalarının, eləcə də onların orqanlarının mühit şəraitinə uyğunlaşmasıdır. Bir çox nəsillərin ömrü boyu dəyişilən yeni mühit şəraitinə uyğunlaşmasıdır. (məs. soyuğun təsiri ilə heyvanlarda tük, yaxud yunun uzanması). Mühitin dəyişilməsi ilə əlaqədar yeni keyfiyyət dəyişikliyi kimi meydana çıxan adaptasiya ali bitki və heyvan orqanizmləri arasında geniş yayılmışdır. Adaptasiyaya aid bir sıra misallar göstərmək olar. Gözün həssaslığının işıqlanma şəraitinə uyğunlaşması adaptasiyaya aid nümunələrdən biridir. Parlaq işıqdan qaranlığa keçdikdə gözün həssaslığı artır (qaranlıq adaptasiyası), qaranlıqdan işığa keçidi zamanı həssaslıq azalır (işıq adaptasiyası). İşıqlanmanın rəngi dəyişəndə gözün spektral həssaslığı da dəyişir. Bu fiziki yanaşmadır.

Akif Quliyev (20 mart 1942, Kirovabad – 19 iyul 2020) — Azərbaycanlı bioloq alim. 2009-cu il oktyabrın 20-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin fərmanı ilə "Əməkdar elm xadimi"fəxri adı verilib və 2019-cu il noyabrın 25-də Prezident İlham Əliyevin Sərəncəmı ilə Prezidentin fərdi təqaüdünə təltif olunub. 2006-cı ildə BDU-da "İlin müəllimi" adına layiq görülmüşdür. 2011-ci ildə BDU-da "İlin dekanı" adına layiq görülmüşdür. 2011-ci ildə Birləşmiş Millətlərin İctimai Təltiflər üzrə Şurasının Beynəlxalq Mükafat Birliyinin "Şərəf və Vicdan" Avropa Ordeninə layiq görülüb. 2012-ci ildə Türk xalqının Araşdırmalar üzrə Beynəlxalq Elmlər Akademiyasının Akademik adına layiq görülüb. 2012-ci ildə Elmin və pedaqoji əməkdaşlığın inkişafına görə Praqanın Karlova Universitetinin qızıl medalı ilə təltif olunub. 2013-cü ildə universitetin ictimai həyatındakı fəal mövqeyinə görə Fəxri fərmanla təltif edilib. == Həyatı == 20 mart 1942-ci il Gəncə şəhərində anadan olub. 1949–1959-cu illərdə Gəncə şəhər 4 nömrəli orta məktəbində təhsil almışdır.

Akkomodasiya — göz billurunun optik qüvəsini dəyişdirməklə cisimlərin əksinin (xəyalının), gözdən olan məsafədən asılı olaraq, tor təbəqədə aydın fokusa gətirilməsi prossesinə deyilir. Akkomodasiya - uyğunlaşma deməkdir. Akkomodasiya zamanı büllurun forması və onun şüanı sındırma qabiliyyəti dəyişir. Əşyaya yaxından baxdıqda büllur qabardığı üçün əşyanın müxtəlif nahiyələrindən gələn şüalar torlu qişada birləşir.

Molkulyar biologiyada ardıcıllıq biopolimerin tərkibində kovalent rabitələrlə əlaqələnmiş monomerlərin bir ölçülü düzülməsidir. Həm də bioloji makromolekulun əsas quruluşunu ifadə edir. DNT və zülal ardıcıllığı ən geniş istifadə olunan terminlərdir.

Assimilyasiya (yun. assimslatio) — bütün canlılara xas olan proses, maddələr mübadiləsində tərəflərdən biri. Assimilyasiya daha bəsit maddələrdən orqanizmi təşkil edən mürəkkəb maddələrin əmələ gəlməsidir. == Ümumi məlumat == Assimilyasiya prosesi enerji mənbəyi olan ehtiyatların toplanmasını, böyüməsini, inkişafını və orqanizmin təzələnməsini təmin edir. Bütün canlı təbiət üçün enerji mənbəyi günəş şüalarıdır. Yalnız avtotrof orqanizmlərdən olan yaşıl bitkilər fotosintez prosesində Günəş enerjisindən bilavasitə istifadə edir və qeyri üzvi birləşmələrdən üzvi birləşmələr (karbohidratlar, amin turşuları, zülallar və s.) yaradır.

Avtoliz və ya autoliz — bioloji hüceyrənin öz enzimlərinin istifadə edərək özü-özünü həzm etmə prosesi. == Hüceyrə həzminin biokimyəvi mexanizmləri == Otoliz, canlı yetkin orqanizmlərdə nadirdir və ümumiyyətlə nekrotik toxumada olur, çünki fermentlər normal olaraq substrat kimi xidmət etməyən hüceyrə komponentlərinə təsir göstərir. Bu fermentlər hüceyrədəki sağlam, canlı toxumada substrat təmin edən aktiv proseslərin dayandırılması səbəbindən sərbəst buraxılır; avtoliz özü aktiv bir proses deyil. Başqa sözlə, avtoliz canlı hüceyrələr tərəfindən qidaların həzm edilməsinin aktiv prosesinə bənzəsə də, ölü hüceyrələr, özlərini aktiv şəkildə həzm etmirlər. Tənəffüs çatışmazlığı və oksidləşdirici fosforilasiyanın sonrakı dəyərsizləşməsi avtolitik proses üçün stimullaşdırıcıdır. Hüceyrə bütövlüyünü qorumaq və homeostazı qorumaq üçün lazım olan yüksək enerji molekullarının azaldılması və hüceyrə biokimyəvi funksiyasında əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb olur. Molekulyar oksigen, nəticədə termodinamik cəhətdən əlverişsiz hüceyrə prosesləri üçün əsas enerji mənbəyi olan adenozin trifosfatın sintezindən məsul olan oksidləşdirici fosforilasiya kimi tanınan bir sıra biokimyəvi reaksiyalarda son elektron qəbuledici rolunu oynayır. Molekulyar oksigenin hüceyrələrə çatdırılmaması, adenozin trifosfat əmələ gəlməsinin təsirsiz bir vasitəsi kimi qlükozanın piruvata çevrildiyi anaerob qlikolizə metabolik bir keçidə səbəb olur . Qlikoliz oksidləşdirici fosforilasiyaya nisbətən daha az ATP məhsuldarlığına malikdir və hüceyrənin pH-nı aşağı salan asidik yan məhsullar yaradır və bu da otolizdə iştirak edən bir çox fermentativ prosesin işə qəbul edilməsinə imkan verir. Adenozin trifosfatın məhdud sintezi, ion və molekulları hüceyrə membranı boyunca daşıyan enerjili cəhətdən əlverişsiz prosesləri sitimullaşdırmaq üçün ATP istifadə edən bir çox hüceyrə nəqliyyat mexanizmini pozur.

Bakı Dövlət Universitetinin Biologiya fakültəsi — Bakı Dövlət Universitetinin fakültələrindən biri. == Tarixi == Biologiya fakültəsi 1934-cü ildən müstəqil fakültə kimi fəaliyyət göstərir. Fakültənin ilk dekanı ixtisasca bitki fizioloqu olan professor D.A.Şutov olmuşdur (1934–1935). == Tərkibi == Biologiya fakültəsində 5 kaferda fəaliyyət göstərir. Bu kafedralar aşağıdakılardır: Molekulyar biologiya və biotexnologiyalar Biokimya Botanika və Bitki fiziologiyası Genetika ZoologiyaBu kafedralarda bakalavr və magistratura təhsil pillələrində tədris proqramları əsasında adı çəkilən ixtisaslar üzrə dərslər keçirilir. Həmin ixtisaslar üzrə elmi işlər aparılır. Fakültədə Biotexnologiya və Biosimulator laboratoriyaları fəaliyyət göstərir. === Təkamül Təlimi Muzeyi === Bakı Dövlət Universitetinin M.A.Axundov adına "Təkamül təlimi" muzeyi biologiya elmləri doktoru, professor, Əməkdar müəllim və elm xadimi, "Genetika və təkamül təlimi" kafedrasının yaradıcısı olan Mirəli Axundov tərəfindən 1937-ci ildə təsis olunmuşdur. == Təhsil == Fakültədə təhsil əyani və qiyabi formalarda, azərbaycan və rus dillərində aparılır. Fakültədə 1000-dən çox tələbə və magistrant təhsil alır, onların təlim-tərbiyəsi ilə 86 nəfərdən ibarət olan professor-müəllim heyəti məşgul olur, onlardan 1 nəfəri akademik, 1 nəfər AMEA-nın müxbir üzvü, 19 nəfər elmlər doktoru, professor, 62 nəfəri elmlər namizədi, dosent, baş müəllim və müəllimdir.

Bakı Dövlət Universitetinin Biologiya fakültəsi — Bakı Dövlət Universitetinin fakültələrindən biri. == Tarixi == Biologiya fakültəsi 1934-cü ildən müstəqil fakültə kimi fəaliyyət göstərir. Fakültənin ilk dekanı ixtisasca bitki fizioloqu olan professor D.A.Şutov olmuşdur (1934–1935). == Tərkibi == Biologiya fakültəsində 5 kaferda fəaliyyət göstərir. Bu kafedralar aşağıdakılardır: Molekulyar biologiya və biotexnologiyalar Biokimya Botanika və Bitki fiziologiyası Genetika ZoologiyaBu kafedralarda bakalavr və magistratura təhsil pillələrində tədris proqramları əsasında adı çəkilən ixtisaslar üzrə dərslər keçirilir. Həmin ixtisaslar üzrə elmi işlər aparılır. Fakültədə Biotexnologiya və Biosimulator laboratoriyaları fəaliyyət göstərir. === Təkamül Təlimi Muzeyi === Bakı Dövlət Universitetinin M.A.Axundov adına "Təkamül təlimi" muzeyi biologiya elmləri doktoru, professor, Əməkdar müəllim və elm xadimi, "Genetika və təkamül təlimi" kafedrasının yaradıcısı olan Mirəli Axundov tərəfindən 1937-ci ildə təsis olunmuşdur. == Təhsil == Fakültədə təhsil əyani və qiyabi formalarda, azərbaycan və rus dillərində aparılır. Fakültədə 1000-dən çox tələbə və magistrant təhsil alır, onların təlim-tərbiyəsi ilə 86 nəfərdən ibarət olan professor-müəllim heyəti məşgul olur, onlardan 1 nəfəri akademik, 1 nəfər AMEA-nın müxbir üzvü, 19 nəfər elmlər doktoru, professor, 62 nəfəri elmlər namizədi, dosent, baş müəllim və müəllimdir.

Beynəlxalq Biokimya və Molekulyar Biologiya İttifaqı (ing. International Union of Biochemistry and Molecular Biology) — beynəlxalq qeyri hökumət təşkilatı. Beynəlxalq Biokimya İttifaqı kimi 1955-ci ildə yaradılmış, 1991-ci ildən indiki adı ilə fəaliyyət göstərməkdədir. 1955-ci ildən Beynəlxalq Elm üzrə Şuraya daxildir. İttifaqın əsas vəzifəsi dünyadakı ən yeni nailiyyətləri nəzərə almaqla biokimya və molekulyar biologiya sahəsində tədqiqatların və təhsilin inkişafına kömək etməkdir. 2010-cu ilin məlumatlarına görə 77 ölkənin alimlərini özündə birləşdirir. İttifaq 3 ildən bir biokimya və molekulyar biologiya üzrə tədqiqatların bütün əsas istiqamətlərinin təqdim olunduğu beynəlxalq konqreslər keçirir. 1992-ci ildən konqreslərin çağırış dövrləri arasında konfranslar və xüsusi müşavirələr keçirilir. İttifaq işçi müşavirələrini təşkil və himayə edir, inkişaf edən ölkələrin gənc tədqiqatçıları üçün maarifləndirici proqramlar yaradır, biokimyəvi nomenklaturanın qəbul olunmuş standartları haqqında məlumat nəşr etdirir. Maliyyələşməsinin əsasını ittifaqın üzvlərinin üzvlük haqları və sponsor yardımı təşkil edir.

Beynəlxalq Biologiya Elmləri İttifaqı (ing. International Union of Biological Sciences) — beynəlxalq qeyri-kommersiya təşkilatı. 1919-cu ildə Brüssel şəhərində yaradılmışdır. Əsas vəzifələri müasir biologiyanın ən mühüm istiqamətlərini inkişaf etdirmək, beynəlxalq və fənlərarası kooperasiyaların yaranmasına səbəb olan tədbirlərə təşəbbüs göstərmək, kömək etmək, müdafiə etmək və əlaqələndirmək; hər şeydən əvvəl ittifaqın elmi proqramları ilə bağlı keçirilən birgə tədbirlərin nəticələrini yaymaq və müzakirəsini təmin etmək; beynəlxalq konfransların təşkilinə, onların əsərlərinin nəşrinə kömək etməkdən ibarətdir. 2010-cu ildən ittifaqa 45 əsas üzv və 80 elmi üzv daxil idi. Təşkilatın qərargahı Paris şəhərində yerləşir. Beynəlxalq Biologiya Elmləri İttifaqı Beynəlxalq Elm üzrə Şura yaradıcıları və üzvlərinin sıraısına daxildir. Ali orqanı 3 ildən bir çağırılan Baş assambleyadır. Burada biologiyanın inkişaf yolları, hər il müşavirələr keçirən İcra komitəsi seçilir. İttifaqın katibliyi içraçı direktordur.

Beynəlxalq Bioloji Proqram (ing. International Biological Program) — həm təbii, həm də insanın yaratdığı quru, şirin su və dəniz bitki və heyvan qruplaşmalarının bioloji məhsuldarlığının qlobal öyrənilməsinin uzunmüddətli proqramı. 1964-cü ildən 1974-cü ilə qədər davam etmişdir. Azərbaycan Respublikasıda daxil olmaqla proqramda 58 ölkə, həmçinin Beynəlxalq biologiya cəmiyyətləri ittifaqı Beynəlxalq fiziologiya elmləri ittifaqı, Beynəlxalq coğrafiya ittifaqı və s. iştirak etmişdir. İş 7 bölmədə, o cümlədən məhsulvermə prosesləri, quru qruplaşmalarının mühafizəsi bölmələrində, həmçinin müxtəlif layihələr üzrə aparılmışdır. SSRİ-də Beynəlxalq Bioloji Proqram üzrə tədqiqatlarda SSRİ Elmlər Akademiyasının, müttəfiq respublikaların Elmlər Akademiyalarının təqribən 300 elmi müəssisəsi, bir çox inistutlar iştirak etmişdir. Bu proqram (1969 ildən) orqanizmlərin adaptasiya xüsusiyyətlərinin ekoloji-fizioloji və trofoenergetik mexanizmlərini nəzərə almaqla becərilən bitkilərin və onlara yaxın yabanı (qohum) bitkilərin genetik müxtəlifliyini və s., Arktikadan səhralara qədər müxtəlif qruplaşmaların məhsuldarlığının iqlimdən, biogeosenotik və antropogen faktorlardan asılılığının geniş tədqiqini əhatə etmişdir. Azərbaycanda proqramın rəhbəri akademik Həsən Əliyev olmuşdur. == Mənbə == Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə).

Trichocoronis (lat. Trichocoronis) — astraçiçəklilər sırasının mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinə aid biki cinsi. == Növləri == Trichocoronis sessilifolia B.L.Rob. Trichocoronis wrightii (Torr.

Biolinlər — orqanizmlərin ətraf mühiti dəyişdirən məhsulları: qaz, maye və bərk maddələr. == Ədəbiyyat == R.Ə.Əliyeva, Q.T.Mustafayev, S.R.Hacıyeva. “Ekologiyanın əsasları” (Ali məktəblər üçün dərslik). Bakı, “Bakı Universiteti” nəşriyyatı, 2006, s. 478 – 528.

Biologiya (yun. βίος "həyat", yun. λόγος) — canlılar və onların ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqəsi haqqında elm. Biologiya termini 1802-ci ildə fransız təbiətşünası J.B. Lamark və alman tədqiqatçısı Q. Treviranus tərəfindən təklif edilmişdir. Həyatın bütün təzahürləri: canlı varlıqların müxtəlifliyi, quruluşu, funksiyaları və onların təbii qruplaşmaları, yayılması, mənşəyi və inkişafı, bir-biri ilə və cansız təbiətlə həm indiki, həm də keçmişdəki əlaqələri biologiyanın tədqiqat obyekti — predmetidir. Bu elmin kompleksliyinə baxmayaraq, onu vahid və tutarlı bir sahəyə birləşdirən konseptlər vardır. Biologiya hüceyrəni həyatın, genləri irsiyyətin əsas vahidi kimi, təkamülü isə növlərin yaranmasının və nəslinin kəsilməsini sürətləndirən mühərrik kimi qəbul edir. Canlı orqanizmlər homeostaz olaraq adlandırılan stabil və həyati vəziyyəti saxlamaq üçün enerjini çevirərək və lokal entropiyalarını azaldaraq sağ qalan açıq sistemlərdir.Biologiyanın alt sahələri tətbiq olunan tədqiqat metodları və öyrənilən sistem növü ilə müəyyən edilir: nəzəri biologiya kəmiyyət modellərini formalaşdırmaq üçün riyazi metodlardan istifadə edir. Eksperimental biologiya irəli sürülən nəzəriyyələrin doğruluğunu yoxlamaq və həyatın əsas mexanizmlərini və onun sistemin mürəkkəbliyinin tədricən artması yolu ilə təxminən 4 milyard il bundan əvvəl canlı olmayan maddədən necə meydana gəldiyini və necə təkamül etdiyini anlamaq üçün empirik təcrübələr həyata keçirir. == Tarixi == Biologiya termini yunan dilində βίος, bios, "həyat" və -λογία, -loqia, "öyrənmək" sözlərindən yaranmışdır.

Elmlər doktoru (rus. доктор наук) — elm sahələri üzrə doktoranturada verilən ən yüksək elmi dərəcə. == Haqqında == Elmlər doktoru elmi dərəcəsi 13 yanvar 1934-cü ildə SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin qərarı ilə təsis edilib. Bu dərəcə müvafiq elm sahəsində fəlsəfə doktoru dərəcəsi olan və doktorluq dissertasiyası müdafiə etmiş şəxslərə verilir. Elmlər doktoru alimlik dərəcəsi almaq üçün təqdim edilmiş dissertasiya müəllifin aparmış olduğu tədqiqatlar əsasında bütövlükdə, həmin elm sahəsində yeni perspektivli istiqamət kimi qiymətləndirilən, elmi müddəaları ifadə edən və əsaslandıran, yaxud xalq təsərrüfatı üçün siyasi və sosial-mədəni əhəmiyyət kəsb edən böyük elmi problemin həllini nəzəri cəhətdən ümumiləşdirən müstəqil iş olmalıdır.

Biologiya fəlsəfəsi və ya biofəlsəfə — bioloji və biotibbi elmlər sahəsindəki epistemoloji, metafizik və etik məsələlərlə məşğul olan, eyni zamanda həyat elmləri kompleksinin əsas istiqamətlərinin inkişaf qanunauyğunluqlarını analiz edən və izah edən fəlsəfənin bir qoludur. Biofəlsəfə bioloji biliklərin quruluşunu araşdırır; canlı obyektlərin və sistemlərin elmi biliklərinin mahiyyəti, xüsusiyyətləri və xüsusiyyətləri; bu cür biliklərin vasitələri və metodları. Biologiya fəlsəfəsi biologiyanın mövzusu və metodu, biologiyanın digər elmlər arasında və bütövlükdə elmi biliklər sistemindəki yeri, müasir cəmiyyətdəki idrak və sosial rolu haqqında ümumiləşdirən fəlsəfi mühakimələr sistemidir. Bəzi mütəxəssislər biologiya fəlsəfəsini özündə ehtiva edən biliklərin fənlərarası bir qolu kimi tanıyırlar. Digərləri bunun əksinə inanırlar: biologiya fəlsəfəsi biofəlsəfəni əhatə edir . Hazırda filosoflar arasında bu mövzuda bir fikir birliyi yoxdur . == İstinadlar == == Литература == Гриффитс, Пол. Философия биологии. Стэнфордская энциклопедия философии (версия осени 2014 года) / Ред. Эдвард Н. Залта.

Biologiya və Tibbin Nailiyyətlərinin Tətbiqi ilə Əlaqədar İnsan Hüququ və Ləyaqətinin Müdafiəsi haqqında Konvensiya (ing. Convention for the Protection of Human Rights and Dignity of the Human Being with regard to the Application of Biology and Medicine) — bioetika və tibbi tədqiqatlar sahəsində hüquqi münasibətləri tənzimləyən, beynəlxalq səviyyədə yeganə hüquqi məcburi sənəd olan Avropa Şurası tərəfindən 1997-ci ildə İspaniyanın Oviedo şəhərində qəbul edilmişdir. Konvensiya bütün insanların həyat, ləyaqət və şəxsiyyətinin qorunmasına və heç bir ayrı-seçkilik edilmədən, biologiya və tibbin tətbiqinə dair hər kəsin hüquqlarına və əsas azadlıqlarına hörmət edilməsinə zəmanət vermək məqsədilə çərçivə formalaşdıran konvensiyadır. Gündəlik tibbi praktikada tətbiq olunan əsas prinsipləri müəyyən edən bu sənəd xəstə hüquqlarına dair Avropa razılaşmasıdır və eyni zamanda, biotibbi tədqiqatlar, genetika, orqan və toxumaların implantasiyası mövzularını da əhatə edir. Konvensiyanın müddəaları konkret mövzular üzrə 4 Əlavə Protokolla da tamamlanmışdır: “İnsanın klonlanlaşdırılmasının qadağan edilməsi haqqında” Protokol, “Transplantasiya haqqında” Protokol, “Biotibbi Tədqiqat haqqında” Protokol, “Sağlamlıq məqsədləri üçün genetik test haqqında” Protokol.Avropa Şurasının fəal üzvü olan Azərbaycan Respublikasının qlobal səhiyyə standartlarına doğru irəliləmək, xəstəliklərin profilaktikasını aparmaq və onları aradan qaldırmaq, səhiyyə sistemini və tibb sənayesini inkişaf etdirmək, səhiyyə müəssisələrinin təchizatını və texniki təminatını yaxşılaşdırmaq, həyatın keyfiyyətini artırmaq, insanların sağlamlıq hüququnu təmin etmək sahəsində göstərdiyi cəhdlər, son dövrlərdə icbari tibbi sığortanın tətbiqi ilə bağlı aparılmaqda olan islahatlar Oviedo Konvensiyasının prinsip və standartlarının təbliğini və tətbiqini aktuallaşdırır. == Konvensiyanın tərəfləri == Oviedo Konvensiyasını 35 ölkə imzaladı, lakin bu ölkələrdən yalnız 29-u Konvensiyanı təsdiqlədi. Bu, yalnız 29 ölkənin sənədin müddəalarını milli qanunvericiliyində tətbiq etdiyi anlamına gəlir. Əlavə olaraq, bu təsdiqləyən ölkələrdən altısının müəyyən müddəalara bağlılıq dərəcələrini məhdudlaşdıran şərtləri vardır. İngiltərə və Almaniyanın konvensiyanı imzalamaması və ya təsdiqləməməsi diqqət çəkir. Böyük Britaniya konvensiyanı həddindən artıq məhdudlaşdıran, Almaniyanı isə çox icazə verilən hesab etdi.

Biologizm və ya Genetik determinizm (alm. Biologismus‎) — İnsan davranışının birbaşa bir şəxsin genləri və ya fiziologiyasının bəzi hissələri tərəfindən idarə olunduğunu iddia edən anlayış.Amerikalı bioloq Vilson, heyvanların müşahidələrinə əsaslanan sosiobiologiya intizamını qurdu və mübahisəli şəkildə sosial davranış izahlarının insanlara şamil edilə biləcəyi fikrini sürmüşdür.

Bioloji Müxtəliflik haqqında Konvensiya (ing. Convention on Biological Diversity) — 5 iyun 1992-ci ildə Rio-de-Janeyroda qəbul edilmiş beynəlxalq müqavilə. Konvensiyanın məqsədləri bioloji müxtəlifliyin qorunması, onun komponentlərinin davamlı istifadəsi və genetik ehtiyatlardan istifadə nəticəsində yaranan faydaların ədalətli və ədalətli şəkildə bölüşdürülməsi, o cümlədən genetik ehtiyatlara lazımı çıxışın təmin edilməsi və bu cür resurslara və texnologiyaya dair bütün hüquqlar nəzərə alınmaqla müvafiq texnologiyalar, habelə adekvat maliyyələşdirmə yolu ilə onların müvafiq şəkildə ötürülməsidir. Konvensiya 5 iyun 1992-ci ildə Tərəflər tərəfindən imzalanmaq üçün açılmış və 29 dekabr 1993-cü ildə qüvvəyə minmişdir. == x-situ və in-situ qorunması == Bioloji Müxtəliflik haqqında Konvensiya iki növ biomüxtəlifliyin mühafizəsini nəzərdə tutur - in-situ və ex-situ: Ex situ konservasiya bioloji müxtəlifliyin komponentlərinin təbii yaşayış yerlərindən kənarda saxlanması deməkdir. Bu zooparklarda və laboratoriyalarda növlərin mühafizəsini nəzərdə tutur, xüsusən də nəsli kəsilməkdə olan növlərin genetik məlumat banklarının gələcəkdə itirilmişləri (məsələn, klonlaşdırma yolu ilə) bərpa edə bilmək üçün saxlanılması təklif olunur. In-situ mühafizə ekosistemlərin və təbii yaşayış yerlərinin mühafizəsi, növlərin yaşamaq qabiliyyətinə malik populyasiyalarının təbii mühitində, əhliləşdirilmiş və ya becərilən növlərə gəldikdə isə, onların fərqli xüsusiyyətlərini əldə etdikləri mühitdə saxlanılması və bərpası deməkdir. Bir qayda olaraq, bu, xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərində (SPNA) bioloji müxtəlifliyin komponentlərinin qorunmasını nəzərdə tutur: qoruqlar, canlı təbiət qoruqları, milli parklar, təbiət abidələri və s. Növlərin yaşayış yerlərinin qorunmasına və münasibətlərin strukturuna xüsusi diqqət yetirilir. == Konvensiyanı imzalayanlar ölkələr == == Biotəhlükəsizlik üzrə Kartagena Protokolu == 2000-ci ilin yanvarında Biotəhlükəsizliyə dair Kartagena Protokolu qəbul edilir.

Bioloji aktiv nöqtələr — Dəri üzərində yerləşən sinir sistemi vasitəsilə daxili orqanlarla əlaqədar olan sinir sonluqlarıdır. == Bioloji aktiv nöqtələr və onların mahiyyəti == Ənənəvi Çin müalicə metodu olan bioloji aktiv nöqtələrə (BAN) təsir 3000 illik tarixə malikdir. Şərqdə daşların yonularaq dərinin müəyyən yerlərinə batırılması bəzi xəstəliklərin müalicəsində istifadə edilmişdir. Qədim dövrə aid arxeoloji qazıntılar zamanı daşdan hazırlanmış iynələr buna sübüt olaraq götürülür. Buna görə də bioloji aktiv nöqtələrlə müalicənin tarixi elmə hələdə tam məlum deyildir. Tətbiq edildiyi gündən effektiv təsir göstərən bioloji aktiv nöqtələrlə müalicə hal-hazırda qeyri-ənənəvi tibbi müalicə üsulu olaraq aparıcı rol oynayır. BAN-lərin insan bədəninin bütün nahiyyələrində mövcuddur. BAN-lərə aşağıdakı kimi izahat vermək olar: Fizioloji cəhətədən BAN-lər elə nöqtələrdir ki, dəriyə çox yaxın yerləşmiş sinir sonluqlarıdır və bu nöqtələr piy hüceyrələrindən azad olunmuşdur. Qeyd edilən hal BAN-lərin spesifik xüsusiyyətidir. Fiziki cəhətdən BAN-lər elə nöqtələrdir ki, bu nöqtələrdə elektrik potensialı yüksək, elektrik müqaviməti isə çox aşağı (kənar nöqtələrə nəzərən) olur.

Bioloji akustika heyvanlar tərəfindən yaradılır. Buna misal olaraq yarasa misal göstərmək olar. Yarasaların gözü gormür, ancaq o özündən səs dalğaları buraxaraq öz öz yolunu davam edir.O səs dalğalarını göndərdikdən sonra həmən səs hər hansı maneə və yaxud cismə dəyib özünə qayıdır.Ancaq biz bunu eşidə bilmirik, çünki insan qulağı ancaq 16 Hs və 20 000Hs tezlikli səs dalğalarını eşidə bilir.Bu səslər isə 16Hs-dən aşağı səslərdir.