Dieti sözü azərbaycan dilində

Dietil efiri (etil efiri, etoksietan). Kimyəvi xassəsinə görə - tipik alifatik sadə efirdir. Həlledici kimi geniş istifadə olunur. İlk dəfə olaraq orta əsrlərdə alınmışdır. == Tarix == Dietil efirinin ilk dəfə IX əsrdə əlkimyaçı Cabir ibn Xəyyam və ya 1275-ci ildə əlkimyaçı Raymund Lulliem2,3 tərəfindən alındığı fərz edilir. Daha dəqiq tarix olaraq 1540-cı ildə Valeri Kordus tərəfindən sintez olunduğu göstərilir. V.Kordus onu həmin dövrdə “kuporus yağı”2 adlandırılan etil spirti və sulfat turşusu qarışığının distilləsi yolu ilə almış və onu “şirin kuporus yağı” (lat. oleum dulce vitrioli) adlandırmışdır. Kordus həmçinin onun anesteziya xassəsinə malik olduğunu da göstərmişdir. 1680-cı ildə Robert Boyl tərəfindən efir ikinci dəfə sintez edilir.

Dietilamin - ikili amindir, ammonyakın törəməsidir, ammonyakın iki atom hidrogeni etil radikalı ilə əvəz olunub. == Alınması == Sənayedə etanolun ammonyakla qarşılıqlı təsirindən 350-4500C temperaturda AI2O3, SİO2 katalizatorunun iştirakı ilə və ya150-2300C temperaturada Ni, Co, Re katalizatorunun iştirakı ilə alırlar. Dietilamini həmçinin ammonyakın dietil efiri ilə qarşılıqlı təsirindən, asetaldehidin aminləşmə-reduksiya reaksiyasından, habelə ammonyakın etilxloridlə etilləşmə reaksiyasından alırlar: 2C2H5Cl + 3NH3 → (C2H5)2NH + 2NH4ClDietilamini laboratoriyada 4-nitrozo-N,N-dietilanilini qələvi ilə parçalamaqla da alırlar. == Fiziki xassələri == Xüsusi iyə malik rəngsiz mayedir. Suda həll olur. Həmçinin aseton, etanol,dietil efirində də həll olur. Atmosfer təzyiqində su, metanol və etanolla azeotrop qarışıq əmələ gətirmir. == Kimyəvi xassələri == Başqa əvəzli aminlər kimi əsası xassə göstərərək turşularla dietilammonium duzlarını əmələ gətirir: (C2H5)2NH + HCl → (C2H5)2NH2Cl.Nitrit turşusu ilə N-nitrozodietilaminə kimi nitrozlaşır: (C2H5)2NH + HNO2 → (C2H5)2N-NO + H2OKarbon turşularının xloranhidridi və anhidridləri ilə N,N-dietilamidlərə kimi asilləşir. Alkilhallogenidlər və dimetilsulfatla alkilləşir. Qələvi mühitdə karbonsulfidlə N,N-dietilditiokarbomat əmələ gətirir: (C2H5)2NH + CS2 + KOH → (C2H5)2NC(S)SK + H2OGüclü əsasların təsiri ilə azot atomundan proton ayrılır və nəticədə turşu xassəsi daşıyan duzlar əmələ gətiririr.

Dietilentriamin (DETA) – N-(2-aminoetil-1,2-etandiamin) - HN(CH2CH2NH2)2 formuluna malik uzvi maddədir. Şəffaf və rangsiz hidroskopik maye olub, suda və polyar üzvi həlledicilərdə həll olur, lakin sadə karbohidrogenlərdə həll olmur. Dietilenetriamin dietilenglikolun struktur analoqudur. Kimyəvi xüsusiyyətləri etilendiaminə bənzəyir və oxşar istifadə sahələrinə malikdir[1]. == Alınması == DETA etilendiamin istehsalının (etilendixoriddən alınır) aralıq məhsuludur[2]. == Tətbiqi == Asfalt üçün aşqarlar Xelatlaşdırıcı maddələr Korroziya inhibitoru Susuzlaşdırma üçün aşqarlar Epoksid qətranlarını bərkitmək üçün vasitə Parça yumşaldıcıları Sürtkü yağlarına və qanacaqlara aşqarlar alınmasında Mineral xammalın emalında aşqarlar kimi Poliamid qətranlarının alınmsında SAM – səthi aktiv maddələr istehsalında Toxuculuq sənayesi üçün aşqarlar alınmasında Nəmliyə qarşı daha davamlı olan kağıza əlavə olunan polimerlər sintezində == Mənbə == Eller, K.; Henkes, E.; Rossbacher, R.; Höke, H. "Amines, Aliphatic". Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. Weinheim: Wiley-VCH. doi: 10.1002/14356007.a02_001.