Dislokasiya
Dislokasiya — xətti qüsur; Material elmində qüsurlar kristal strukturların atom düzülüşündə bir xətt boyunca görünür.
Dislokasiya və ya xətti qüsur; Material elmində qüsurlar kristal strukturların atom düzülüşündə bir xətt boyunca görünür. Atomların tarazlıq mövqeyini tərk etməsi nəticəsində xətt ətrafında qalıq gərginliklər yaranır və gərginlik enerjisi yığılır. Dislokasiyalar adətən materialların bərkimə prosesində baş verir, lakin plastik deformasiya zamanı onların sayı artır. Digər tərəfdən, boş künclərin yığılması və bərk məhlullarda görünən atom uyğunsuzluğu da bu qüsurlara səbəb ola bilər. Dislokasiyanın iki əsas növü var.
kənar dislokasiya
vida dislokasiyası
Reallıqda bu iki dislokasiyanın xüsusiyyətləri birlikdə görünür. Belə dislokasiyalara qarışıq dislokasiyalar deyilir.
Qüsurların mövcudluğu 1907-ci ildə italyan fiziki və riyaziyyatçısı Vito Volterra tərəfindən irəli sürülsə də, atom ölçülü qüsurları təsvir edən dislokasiya termini ilk dəfə 1934-cü ildə G.İ.Taylor tərəfindən istifadə edilmişdir.
Atomların yarım müstəvisinin kristal quruluşa nüfuz etməsi nəticəsində tətbiq olunan təzyiqlə müstəvinin sonundakı atomlar təzyiqin təsiri ilə sıxılır, müstəvi tərəfindəki atomlar isə açıq qalır.
Plikativ dislokasiyalar
Plikativ dislokasiyalar - Yer qabığında süxur laylarının müxtəlif miqyaslı və formalı əyriliklərə səbəb olan geniş yayılmış deformasiyalar. Plikativ dislokasiyalar layların bütövlüyü pozulmur, yaxud çoxsaylı kiçik bloklar əmələ gəlir. Sonuncu halda bu blokların hər biri ayrı-ayrılıqda deformasiyaya məruz qalmır, lakin qonşu bloka nisbətən yerini dəyişərək dönür, yalnız bütövlükdə qırışığı xatırladır. Başlıca olaraq, iki tip plikativ dislokasiyalar ayrılır: müsbət formalar (antiklinallar) və mənfi formalar — sinklinallar. Sinonim: Qırışıqlıq dislokasiyası, Qırışıqlıq pozulmaları, Plikativ deformasiyalar.
Yer qabığı
Deformasiya
Lay
Geologiya terminlərinin izahlı lüğəti. Bakı: Nafta-Press. 2006. 679.
