Adaptiv gözləntilər
Adaptiv gözləntilər (ing. adaptive expectations theory) — iqtisadi göstəricilərlə bağlı gözləntilərin formalaşması prosesini təsvir edən makroiqtisadiyyat konsepsiyası. Adaptiv gözləntilər bu göstəricilərin keçmişdəki müşahidələrinə əsasən formalaşır. Məsələn, keçmişdə inflyasiya səviyyəsinin sistematik olaraq qiymətləndirilməməsi faktı gələcəkdə inflyasiyanın qiymətləndirilməsinə təsir göstərir.
Əvvəllər mövcud olan makroiqtisadi modellər iqtisadiyyatda ya işsizliyin, ya da inflyasiyanın ola biləcəyini düşünürdü, lakin hər iki fenomen eyni vaxtda baş verə bilməzdi. Keçən əsrin 50-60-cı illərində empirik tədqiqatlar əsasında iqtisadçılar yeni bir əlaqənin mövcud olduğunu təsdiqlədilər və bu əlaqələr Fillips əyrisi kimi tanınmağa başladı: inflyasiya ilə işsizlik arasında sabit və proqnozlaşdırıla bilən bir tərs əlaqə var.
p
e
=
p
−
1
e
+
λ
(
p
−
p
−
1
e
)
{\displaystyle p^{e}=p_{-1}^{e}+\lambda (p-p_{-1}^{e})}
burada
λ
{\displaystyle \lambda }
0 ilə 1 arasındadır. Bu, gələcək inflyasiya ilə bağlı cari gözləntilərin keçmiş gözləntiləri və cari gözləntilərin həqiqi inflyasiya ilə əvvəlki gözləntilər arasındakı fərqə uyğun olaraq artdığı (və ya düşdüyü) "səhv düzəldilməsi" ifadəsini əks etdirdiyini göstərir. Bu səhv düzəlişinə "qismən düzəltmə" də deyilir.
Fillips əyrisi işsizlik və inflyasiya arasında sabit bir əlaqənin mövcudluğunu göstərir.
Rasional gözləntilər
Rasional gözləntilər nəzəriyyəsi (ing. Rational expectations theory) (qısaca — RGN) — əslən 1961-ci ildə Con F. Mut tərəfindən yaradılan və 1970-ci illərin ortalarında Robert Lukas tərəfindən inkişaf etdirilən (Lukas 1995-ci ildə İqtisadiyyat üzrə Nobel Mükafatına layiq görülmüşdür) habelə Kristofer Sims və Tomas Sarcent (Nobel mükafatına layiq görülmüşlər) İqtisadiyyatda "makroiqtisadiyyatda səbəb əlaqələrinin empirik bir araşdırması üçün") tərəfindən də inkişaf etdirilmişdir .
Rasional gözləntilər nəzəriyyəsi adaptiv gözləntilər nəzəriyyəsindən fərqli olaraq inkişaf etdirilmişdir. Əsas fikir ondan ibarətdir ki, iqtisadi subyektlər gözləntilərin yalnız tədricən (asimptotik) dəyişikliklərə uyğunlaşdıqları adaptiv gözləntilər modelindən fərqli olaraq, mövcud olan bütün məlumatları istifadə edir və proqnozlarında (gözləntilərində) sistematik səhvlər etmirlər.
Rasional gözləntilər nəzəriyyəsində gözləntilərin formalaşması modeli reallıqla ziddiyyət təşkil edir və təsdiqlənən proqnozlar verməyə imkan vermir.
== Əsas yanaşmalar ==
Nəzəriyyənin banisi John Moot, iqtisadi subyektlərin özlərində mövcud olan bütün məlumatlara sahib olduqlarını və onlardan iqtisadi təsəvvür etdikləri və doğru hesab etdikləri bir iqtisadiyyat modelində iqtisadi prosesi proqnozlaşdırmaq üçün istifadə etdiklərindən, subyektiv də olsa rasional olaraq hərəkət etdiklərindən irəli gəlir. Bu, bazar iştirakçılarının bazar mexanizmləri ilə tanış olduqlarını və qiymət dəyişikliyinə tələb və təklifin reaksiyasını proqnozlaşdırmağı bacardıqlarını göstərir.
Rasional gözləntilər nəzəriyyəsi, gözləntilərin rasional gözləntilər nəzəriyyəsinin təklif etdiyi kimi mövcud olan bütün məlumatlara deyil, yalnız keçmişin göstəricilərinin müşahidəsinə əsaslandığı adaptiv gözləntilər nəzəriyyəsinə zidd olaraq inkişaf etdirilmişdir. Adaptiv gözləntilər nəzəriyyəsindəki tarazlıq yalnız asimptotik şəkildə əldə edilir, rasional gözləntilər nəzəriyyəsinin müəlliflərindən biri olan Tomas Sarcentə görə "yeni klassik makroiqtisadiyyatın əsas elementi ümumi tarazlığa sadiq qalmaq və optimallaşdırılmış strateji davranışdır".
Rasional gözləntilər nəzəriyyəsi hələ də mübahisəli olaraq qalmaqda olan bir çox iqtisadi və siyasi nəticələrin əsasını təşkil edir.
