Natrium hidrofosfat
Natrium hidrofosfat – qeyri-üzvi birləşmədir, ortofosfat turşusunun və qələvi metalı natriumun turş duzudur.
== Fiziki xassələri ==
Natrium hidrofosfat rəngsiz kristallar əmələ gətirir. Suda yaxşı, etanolda zəif həll olunur. Sulu məhlullar anionda hidroliz nəticəsində
bir qədər qələvi reaksiya verir. Bir neçə kristalhidrat əmələ gətirir Na2HPO4•nH2O, burada n=2,7,12, kristallaşma suyunda
müvafiq olaraq 95,48,1 və 35,1°C-də əriyir.
== Alınması ==
Durulaşdırılmış ortofosfat turşusunu durulaşdırılmış natrium hidroksid məhlulu ilə neytrallaşdırma nəticəsildə:
H
3
P
O
4
+
2
N
a
O
H
→
N
a
2
H
P
O
4
+
2
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {H_{3}PO_{4}+2NaOH\ {\xrightarrow {}}\ Na_{2}HPO_{4}+2H_{2}O}}}
Natrium dihidrofosfatın natrium hidroksidin məhlulu ilə reaksiyası nəticəsində:
N
a
H
2
P
O
4
+
N
a
O
H
→
N
a
2
H
P
O
4
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {NaH_{2}PO_{4}+NaOH\ {\xrightarrow {}}\ Na_{2}HPO_{4}+H_{2}O}}}
== Kimyəvi xassələri ==
Kristalhidrat qızdırıldıqda su itirir:
N
a
2
H
P
O
4
⋅
12
H
2
O
→
95
−
100
o
C
N
a
2
H
P
O
4
+
12
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {Na_{2}HPO_{4}\cdot 12H_{2}O\ {\xrightarrow {95-100^{o}C}}\ Na_{2}HPO_{4}+12H_{2}O}}}
Qızdırıldıqda natrium pirofosfat alınır:
2
N
a
2
H
P
O
4
→
120
−
300
o
C
N
a
4
P
2
O
7
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {2Na_{2}HPO_{4}\ {\xrightarrow {120-300^{o}C}}\ Na_{4}P_{2}O_{7}+H_{2}O}}}
Ortofosfat turşusu ilə reaksiyaya daxil olaraq natrium dihidrofosfat alınır:
N
a
2
H
P
O
4
+
H
3
P
O
4
→
2
N
a
H
2
P
O
4
{\displaystyle {\mathsf {Na_{2}HPO_{4}+H_{3}PO_{4}\ {\xrightarrow {}}\ 2NaH_{2}PO_{4}}}}
Qələvilərlə reaksiyaya daxil olur:
N
a
2
H
P
O
4
+
N
a
O
H
→
N
a
3
P
O
4
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {Na_{2}HPO_{4}+NaOH\ {\xrightarrow {}}\ Na_{3}PO_{4}+H_{2}O}}}
Natrium hidrofosfat dəyişmə reaksiyasına daxil olur:
4
N
a
2
H
P
O
4
+
3
C
a
C
l
2
→
C
a
3
(
P
O
4
)
2
↓
+
6
N
a
C
l
+
2
N
a
H
2
P
O
4
{\displaystyle {\mathsf {4Na_{2}HPO_{4}+3CaCl_{2}\ {\xrightarrow {}}\ Ca_{3}(PO_{4})_{2}\downarrow +6NaCl+2NaH_{2}PO_{4}}}}
N
a
2
H
P
O
4
+
C
a
C
l
2
→
C
a
H
P
O
4
↓
+
2
N
a
C
l
{\displaystyle {\mathsf {Na_{2}HPO_{4}+CaCl_{2}\ {\xrightarrow {}}\ CaHPO_{4}\downarrow +2NaCl}}}
2
N
a
2
H
P
O
4
+
3
A
g
N
O
3
→
A
g
3
P
O
4
↓
+
3
N
a
N
O
3
+
N
a
H
2
P
O
4
{\displaystyle {\mathsf {2Na_{2}HPO_{4}+3AgNO_{3}\ {\xrightarrow {}}\ Ag_{3}PO_{4}\downarrow +3NaNO_{3}+NaH_{2}PO_{4}}}}
== Tətbiqi ==
Natrium hidrofosfat qida sənayesində E339 əlavə kimi, pendirin hazırlanmasında emulqator kimi, südün jele halına gəlməsinin qarşısını almaq üçün istifadə olur. Makarona əlavə edilməsi, yeməyin hazırlanmasını sürətləndirir. Farmakologiyada tətbiq olunur.
== Toksikliyi ==
Natrium hidrofosfat zəhərli xüsusiyyətlərə malik deyil. Bu birləşmənin qeydə alınmış preparatları insanlar üçün 4-cü təhlükə sinfinə aiddir.
