Uinçester (İngiltərə)
Uinçester (ing. Winchester [ˈwɪntʃɨstər]) — Böyük Britaniya şəhəri, Hempşir qraflığının inzibati mərkəzi.
== Tarixi ==
Ingiltərənin ən böyük dəniz sərnişin portu olan Sauthemptondan şimalda yerləşir.
Uinçester XI əsrə qədər uzun müddət Britaniyanın paytaxtı olmuşdur.
Şəhərdə orta əsrlərə aid çoxsaylı memarlıq abidələri, o cümlədən 1382-ci ildən fəaliyyətə başlamış ölkənin ən qədim məktəblərindən birinin yerləşdiyi bina, Uinçester qəsri, Kafedral kilsə və s. qorunub saxlanılır.
Yeni İngiltərə
Yeni İngiltərə (ing. New England) — ABŞ-nin şimal-şərqində yerləşən region.
== Coğrafiya ==
Yeni İngiltərənin ərazisi 186458 km²-dır. Beləliklə o, Vaşinqton ştatından bir az böyük və Böyük Britaniyadan bir az balacadır. Regiona bu ştatlar aiddir:
Konnektikut
Men
Massaçusetts
Nyu-Hempşir
Rod-Aylend
Vermont
Cənub-qərbi Konnektikutdan şimal-şərqi Menə qədər uzanan bölgənin sahili göllər, təpələr, bataqlıqlar, sulaq yerlər və qumlu çimərliklərlə səpələnmişdir.
== Tarix ==
Yeni İngiltərənin məlum olan ən erkən sakinləri Şərqi Alqonkin dillərində danışan hindilər idi. Bu ərazidə Abenaki, Mikmak, Penobskot, Pekot, Moheqan, Narraqansett, Pokumtuk və Uampanoaq kimi tayfalar məskunlaşırdı.
1600-cü illərdən bəri fransız, Niderland, və ingilis alverçiləri Yeni dünyanın kəşfindən sonra burda metal, şüşə, parça və yerli qundu dəriləri ticarəti ilə məşğul idilər.
1616-cı ildə İngilis səyyah Con Smit bu ərazini "Yeni İngiltərə" adlandırıb. 1620-ci ilin noyabrın 3-də həmin ad rəsmiləşdirilib.
I Vilhelm (İngiltərə)
Fateh I Vilhelm (ing. William I the Conqueror, William the Bastard, fr. Guillaume le Conquérant, Guillaume le Bâtard; 1027/1028 — 9 sentyabr 1087) — 1035-ci ildən Normandiya hersoqu, 1066-cı ildən İngiltərə kralı olmuşdur, Normand sülaləsinin banisidir.
I Vilhelm 14 oktyabr 1066-cı ildə Hastinqs döyüşündə İngiltərə kralı və Anqlosakson qüvvələrinə liderlik edən Harold Qodvinsonla qarşı-qarşıya gəlmiş və nəticədə İngiltərəni fəth etmişdir ("Fateh" ləqəbi buradandır). Vilhelm, qısa zamanda bütün İngiltərəni fəth etdi və ölkə sistemini dəyişdirdi. Bu gün qanlı müharibə baş verən sahədə olan muzey, müharibənin nə qədər şiddətli olduğu haqqında kifayət qədər nümunəyə sahibdir.
Təntənəli qraflıq (İngiltərə)
Təntənəli qraflıq (ing. ceremonial county) İngiltərədə monarx nümayəndəsi, lord-canişin (lord-leytinant) tərəfindən idarə edilən qraflığa verilən ad.
1997 ci ildən İngiltərədə 48 Təntənəli qraflıq mövcuddur. Təntənəli qraflıqla inzibati qraflıq arasında fərq onun tarixi ilə əlaqəlidir. Təntənəli qraflıq termini anaxronizm olub, xəritədə və özünüidarə qanunvericiliyində 1888 ci ilə qədər mövcud olmuş tarixi qraflıqlara aid edilir.
Bütün Böyük britaniya üçün “Təntənəli qraflıq” bəzən “Leytenant ərazi(si)” (ing. Lieutenancy area) termini ilə də ifadə olunur.
“Leytenant ərazi(si)nin” inzibati və idarə olunma strukturu “Leytenantlıq Aktı 1997” (ing. Lieutenancies Act 1997) ilə nizamlanır.
Hər hansı bir inzibati ərazidə bir və bir neçə “Təntənəli qraflıq” yarana bilər: məsələn, tarixi Yorkşir qraflığı bölünərək yerində üç “Təntənəli qraflıq”: Şimali Yokşir, Qərbi Yokşir və Cənubi Yokşir yaradılmışdır.
İngiltərə Liqa Kuboku
İngiltərə Liqa Kuboku, İngiltərədə keçirilən futbol turniridir. İngiltərədə əsas futbol liqası olan Premyer Liqa və digər 3 diviziondan 92 komandanın qatıldığı turnir 1960-ci ildə qurulub.
İngiltərə
İngiltərə (ing. England) — Böyük Britaniya krallığına daxil olan tarixi və inzibati ərazi, Böyük Britaniya adasının cənub hissəsində yerləşir. Paytaxtı Londondur. Kralları IIIÇarlzdır. Rəsmi dili ingilis dilidir. Əsas əhalisi ingilislərdir.
== Etimologiyası ==
Bəzi mənbələrə əsasən, İngiltərə sözünün kökü "İng"dir. Bu söz isə qədim Türk dilindən "qənimət", "hədiyyə" olaraq tərcümə edilir. Üzərinə isə "land" sözünü əlavə etdikdə, "qənimət alınmış torpaq", "hədiyyə torpaq" mənaları üzə çıxır.
== Tarix ==
=== Antik era ===
İngiltərə tarixinin ən qədim abidələrindən sayılan Stounhencidir.
Bat (İngiltərə)
Bat (ing. Bath — Böyük Britaniyada, İngiltərədə (İngiltərə Boyük Britaniya dövlətinin vilayətidir) şəhər.
İngiltərə Respublikası
Commonwealth of England (Azərbaycan dilində: İngiltərə cəmiyyəti və ya İngiltərə birliyi) 1649-cu ildə İngiltərədə başlayan və sonra İrlandiya və Şotlandiyada davam edən, ikinci İngilis Vətəndaş Müharibəsi və I Çarlzın edamından sonra başlayan respublika tipli idarəetmə dövrü. 19 may 1649-cu ildə Respublika, Rump Parlamenti tərəfindən hazırlanan İngiltərənin cəmiyyət olduğunu elan edən bir bəyannamə ilə (ingilis dilində: “An Act declaring England to be a Commonwealth”, yəni “İngiltərənin cəmiyyət (birlik) olduğunu elan edən akt”) başlamışdır. Dövrün əvvəlində hakimiyyət əsasən Parlamentdə və Dövlət şurasında idi. Bu dövrdə Parlament qüvvələri ilə ona qarşı çıxanlar arasında müharibələr davam etdi, xüsusən də İrlandiya və Şotlandiyada, indi həmin dövrü Üçüncü Britaniya Vətəndaş Müharibəsi adlandırırlar.
1653-cü ildə, Rump Parlamenti məcburi şəkildə dağıldıqdan sonra, Oliver Cromwell, Hökumət səlahiyyətlərini özündə birləşdirərək İngiltərə, İrlandiya və Şotlandiya İttifaqının Dövlət Protektoru Lordu (İngiliscə: Lord Protector) elan edildi, bu dövr Protektora dövrü olaraq tanınır. Kromvelin ölümündən sonra oğlu Richard Cromwellin qısa müddətli hakimiyyətindən sonra 1659-cu ildə üçüncü Protektora Parlamenti dağıldı və Rump Parlament yenidən çağrıldı və 1660-cı ildə monarxiyaya qayıtma prosesi başladı. İcma termini bəzən bütün 1649-1660-cı illər üçün istifadə olunsa da, monarxistlər bu dövrü hökmdarsızlıq dövrü ilə eyniləşdirirlər. Bəzi digər tarixçilər bu müddəti Cromwellin 1653-cü ildə hakimiyyətə gəlişinə qədər olan müddətlə məhdudlaşdırırlar.
İngiltərə bayrağı
İngiltərə bayrağı (ing. English flag) — İngiltərənin Dövlət bayrağı.
Qırmızı xaç xüsusilə Səlib yürüşləri əsnasında, orta əsrlərdə İngiltərədə bir emblem olaraq ortaya çıxdı (İngilis xaçlılar təmsil etmək üçün istifadə edilən orijinal simvolu qırmızı zəmin üzərində ağ bir xaç olmasına baxmayaraq) və İngiltərəni təmsil edən ən köhnə emblemlərdən biridir. Bu bayraq XVI əsrdə İngiltərənin milli bayrağı olaraq bu günə kimi qalmaqdadır.
İngiltərə ölkəsi beynəlxalq areneda Birləşmiş Krallığın bir hissəsidir. Ancaq bəzi idman və mədəni fəaliyyətlərdə müstəqil hərəkət edir və bu bayraqdan istifadə edir.
İngiltərə gerbi
İngiltərənin rəsmi dövlət gerbidir. Milli bayraq rənglərini daşıyan gerbin üstündə Aslan fiquru mövcuddur.
İngiltərə kilsəsi
Anqlikan kilsəsi — VIII Henrixin dövründə (1509–1547) İngiltərənin katolikliyə yaxın olan dövlət kilsəsi. İdarə üsuluna görə Katolik kilsəsinə protestantizmdən daha yaxın hesab edilir.
Anqlikan kilsəsi Reformasiya dövründə meydana gəlib İngiltərədə kral mütləqiyyətinin möhkəmləndirilməsinə qulluq edirdi.
1534-cü ildə parlamentin "Üstünlük Aktı" əsasında Anqlikan kilsəsinin başçısı Kral elan edilmişdir. Kral Vatikandan dini asılılığını tam aradan qaldırmaq üçün Anqlikan kilsəsinin əlaqəsini Vatikan kilsəsi ilə qırdı. Anqlikan kilsəsinə tabe olan monastırlar ləğv olundu. Kral öz dvoryanları arasında hörmətini artırmaq üçün monastırlara məxsus olan torpaqları onlar arasında bölüşdürdü.
Parlamentin qərarları ilə 1549-cu ildə bütün ingilislərə vacib olan "İcma ibadət kitabı" və 1571-ci ildə 39 maddədən ibarət anqlikanlığın inam rəmzləri təsdiq edilmişdir. Yeni dövlət kilsəsinin yaranması ilə razı olmayan katoliklər və kalvinistlər vəhşicəsinə təqib olunurdular. Anqlikan kilsəsi başda arxiyepiskop olmaqla iki, Kenterberi və York kilsə vilayətlərinə bölünür.
İngiltərə krallığı
İngiltərə krallığı (ing. Kingdom of England) — Qərbi Avropada Böyük Britaniyanın cənub hissəsində 927-ci il — 1707-ci illərdə mövcud olmuş dövlət. Şotlandiya krallığı ilə birləşdikdən sonra Böyük Britaniya krallığı adını aldı.
İngiltərə tarixi
İngiltərə tarixi german tayfalarının — anqllar, sakslar, yutlar, frizlərin işğalları və onların bir sıra erkən feodal dövlətlərinin yaradılması ilə başlanır.
== Feodalizm dövrü ==
=== XI-XV əsrlər ===
1066-cı ildə Normandiya hersoqu Vilhelm Fatehin İngiltərəni işğal etdi. Beləliklə, İngiltərədə mərkəzləşmiş dövlət yaradılmasının başlanğıcı qoyuldu. O, La Manşı keçdi. Qastinqs vuruşması başlandı. Vilhelm hiyləyə əl atdı. O, qoşununu geri çəkdi. Vilhelmin atlı qoşunu hücuma keçib anqlo-saks qoşunlarına qalib gəldi, döyüşdə anqlo-saks kralı öldürüldü. London tutuldu, Vilhelm Fateh adı ilə İngiltərənin kralı oldu. Yerli feodalların torpağını öz vassallarına payladı.
İpsuiç (İngiltərə)
İpsviç , İpsviç (ing. Ipswich) — Şimal dənizinə axan Oruell çayının hövzəsində , Şərqi İngiltərə regionunda yerləşən şəhər və liman. İngiltərədə yerləşən ən qədim şəhərlərdən biri. Londondan təxminən 80 mil məsafədə yerləşir. Suffolk qraflığının inzibati mərkəzi.
İpsviç (İngiltərə)
İpsviç , İpsviç (ing. Ipswich) — Şimal dənizinə axan Oruell çayının hövzəsində , Şərqi İngiltərə regionunda yerləşən şəhər və liman. İngiltərədə yerləşən ən qədim şəhərlərdən biri. Londondan təxminən 80 mil məsafədə yerləşir. Suffolk qraflığının inzibati mərkəzi.
İngiltərə Bankı
İngiltərə Bankı (İngiliscə: Bank of England) — Britaniya Krallığının Mərkəzi bankı. Mərkəzi aparatı London şəhərində yerləşir. Britaniya Krallığının Mərkəzi Bankı olan İngiltərə Bankı dünyada ən qədim mərkəzi bank hesab edilir. Dövlət tərəfindən özəlləşdirilən İngiltərə Bankı ən müasir və iri mərkəzi bankların əsaslandığı modeldir.
== Tarixi ==
İngiltərə Bankı 1694-cü ildə şotlandiyalı bankir Uilyam Paterson tərəfindən yaradılmışdır. 1781-ci ildə Bank haqqında Qanuna düzəlişlər olundu və İngiltərə Bankı bankların bankı kimi fəaliyyət göstərirdi. İngiltərə Bankı 1920-ci ildən kommersiya fəaliyyətini azaltmağa başladı və 1944-cü ildə artıq yalnız mərkəzi bank funksiyalarını yetirməyə başladı. 1946-cı ildə bank dövlət tərəfindən milliləşdirildi. 1997-ci ildə banka monetar siyasətdə tam müstəqillik verildi. İngiltərə Bankı mərkəzi bankın bütün funksiyalarını icra edir.
İcma (İngiltərə)
İcma (ing. Civil parish) — İngiltərədə yerli idarəetmə üçün istifadə edilən bir növ inzibati bölmədir. Regionlar və dairələr və ya onların birləşdirilmiş forması olan unitar orqanların altındakı yerli idarəetmə orqanlarının ən aşağı səviyyəsi olan regional idarəetmədirlər.
İcmaların ölçüləri azsaylı əhalisi olan seyrək məskunlaşmış olan kənd yerlərindən başlamış, on minlərlə sakini olan böyük qəsəbələrə qədər dəyişiklik göstərə bilir.
İngiltərə Premyer Liqası
Premier League İngilis futbolunun ən üst səviyyədəki liqasıdır. Cəmi 20 komandanın mübarizə apardığı İngiltərə premyer liqası normal mövsüm qarşılaşmaları avqust-may ayları arasında oynanılır. Hər klub bir mövsüm ərzində cəmi 38 oyuna çıxır. Sezon sonunda son üç komanda alt liqa olan Çempionşipə enir. İlk dörd komanda UEFA Çempionlar Liqasına, sonrakı üç komanda isə UEFA Avropa Liqasına qatılır.
Qurulmuş olduğu 1992–93 mövsümündən bu yana ümumən 42 klubun mübarizə etdiyi Premier League da yalnız Mançester Yunayted, Blekburn Rovers, Arsenal FK və Çelsi klubları çempionluğa nail olmuşlar. Bu klublar arasında Mançester Yunayted qazanmış olduğu 13 Premier League çempionluğuyla ümumi sıralamada ən uğurlu klub sayılır.
Premier League 1993–2001 illəri arasında Carling-in spornsorluğunda oynandı. 2001–2016 illəri arasında Barclays bankının sponsorluq etməsi ilə Barclays Premier League olaraq adlandırılmışdır.
== Tarixi ==
Futbolun beşiyi olaraq qəbul edilən İngiltərədə futbol 1885-ci ildə peşəkarlaşmağa başladı.
İngiltərə Silahlı Qüvvələri
İngiltərə Silahlı Qüvvələri — İngiltərəni qorumaq məsuliyyəti daşıyan ordu.
== Orduda din xadimlərinin xidmətindən istifadə ==
İngiltərə Silahlı Qüvvələrində Roma-katolik, protestant və yəhudilərdən ibarət dini qurum tərəfindən təşkil edilir. Qurumun vasitəçiliyi olmadan İslam dininin nümayəndələri də təmsil olunur.
İngiltərə burjua inqilabı
İngilis inqilabı, İngiltərə burjua inqilabı və ya İngiltərə vətəndaş müharibəsi (ing. English Civil War) — protektorat Kromvelin ölümü və monarxiyanın bərpa edilməsindən sonra 1642–1651-ci illərdə İngiltərədə baş verən mütləq monarxiyadan burjua respublikası quruluşuna keçid prosesi.
== İnqilabın başlanması ==
XII əsrin 40 illəri üçün İngiltərə əsasən aqrar ölkəsi olaraq qalırdı. Lakin burjua münasibətləri də inkişaf etməkdə idi ki, bu inkişaf sənayesinin bütün sahələrin əhatə edirdi. Manufakturalar meydana gəlir, xarici ticarət intensiv inkişaf edir, yeni-yeni müstəmləkələr ələ keçirilirdi. 1600-cı ildə Ost-Hind, 1606-cı ildə iki Virciniya, 1614-cü ildə «Avanvturist tacirlər» xarici ticarət kompaniyaları meydana gəldi. Lakin İngiltərə mütləqiyyəti yaranmaqda və inkişaf etməkdə olan burjua münasiəbtəlrinin yolunda əngələ çevrilmişdi. İngiltərənin siyasi tarixində Stüartlar sülaləsinin böyük rolu olmuşdur. Bu sülalə 1603-cü ildə hakimiyyətə gəlmiş vaxtilə kraliça Yelizaveta tərəfindən edam olunmuş kraliçanın bacısı Mariya Stüartın oğlunun adı ilə bağlıdır. I Yakov Stüart 1603-1625-ci illərdə, I Karl isə 1625-1649-cu illərdə hakimiyyətdə olmuş, məhz onların dövründəİngiltərənin Rusiyadan tutmuş Hindistana qədər nəhəng ərazilərdə agent və şirkətləri təsis olunmuşdu.
İngiltərə müstəmləkə imperiyası
Britaniya müstəmləkə imperiyası XVI əsrin sonu — XVIII əsrin əvvəlləri arasında İngiltərə krallığı tərəfindən müstəmləkə edilmiş xarici ərazilərdən ibarət idi.
İlk xarici ingilis qəsəbələri İrlandiyada quruldu; Bunu qısa müddət sonra Şimali Amerika, Qərbi Hindistandan başlayaraq "fabriklər" adlanan ticarət mərkəzləri, Qərbi Hind adaları və sürətlə başlayaraq Hindistan yarımqitəsi izlədi. 1639-cu ildə Hindistan sahillərində bir sıra yaşayış məntəqələrinin inşası Fort St. George ilə başladı. 1661-ci ildə Kral II Çarlz Braqanzalı Katerinayla evlənəndə Portuqaliya müstəmləkəsi olan Tangier və Bombay İngiltərəyə Ketrinin cehizi kimi verildi.
Şimali Amerikada, Virciniya və Nyufaundlend ingilis müstəmləkəçiliyinin ilk mərkəzləri idi. Daha sonra XVI əsrdə Maine, New Hampshire, Salem, Massachusetts körfəzi, New Scotland, Connecticut, Merilend və Rhode Island və Providence-də yaşayış məntəqələri salındı. 1664-cü ildə Yeni Hollandiya və Yeni İsveç Hollandiyadan qopardıldı və New York, New Jersey və Delaware ilə Pensilvaniyaya bağlı bölgələr edildi.
1707-ci ildə Böyük Britaniya Krallığını yaratmaq üçün İngiltərə Şotlandiya ilə birləşəndə ingilis müstəmləkələri Britaniya İmperiyasının əsasına çevrildi.
İngiltərə və Uels
İngiltərə və Uels (ing. England and Wales, vall Cymru a Lloegr) — Birləşmiş Krallığın üç leqal yurisdiksiyasından biri. Birləşmiş Krallığın dörd tərkib hissəsindən ikisi olan İngiltərə və Uelsdən ibarətdir. Şotlandiya və Şimali İrlandiyadan fərqli olaraq İngiltərə və Uelsdə ingilis hüququ sistemi mövcuddur. Tarixən İngiltərə və Uels bir vaxtlar mövcud olan İngiltərə krallığının konstitusional varisidir.
İngiltərə və Uels bir çox qanunvericilik və icra məqsədləri üçün vahid qurum kimi qəbul edilir.
İngiltərə vətəndaş müharibəsi
İngilis inqilabı, İngiltərə burjua inqilabı və ya İngiltərə vətəndaş müharibəsi (ing. English Civil War) — protektorat Kromvelin ölümü və monarxiyanın bərpa edilməsindən sonra 1642–1651-ci illərdə İngiltərədə baş verən mütləq monarxiyadan burjua respublikası quruluşuna keçid prosesi.
== İnqilabın başlanması ==
XII əsrin 40 illəri üçün İngiltərə əsasən aqrar ölkəsi olaraq qalırdı. Lakin burjua münasibətləri də inkişaf etməkdə idi ki, bu inkişaf sənayesinin bütün sahələrin əhatə edirdi. Manufakturalar meydana gəlir, xarici ticarət intensiv inkişaf edir, yeni-yeni müstəmləkələr ələ keçirilirdi. 1600-cı ildə Ost-Hind, 1606-cı ildə iki Virciniya, 1614-cü ildə «Avanvturist tacirlər» xarici ticarət kompaniyaları meydana gəldi. Lakin İngiltərə mütləqiyyəti yaranmaqda və inkişaf etməkdə olan burjua münasiəbtəlrinin yolunda əngələ çevrilmişdi. İngiltərənin siyasi tarixində Stüartlar sülaləsinin böyük rolu olmuşdur. Bu sülalə 1603-cü ildə hakimiyyətə gəlmiş vaxtilə kraliça Yelizaveta tərəfindən edam olunmuş kraliçanın bacısı Mariya Stüartın oğlunun adı ilə bağlıdır. I Yakov Stüart 1603-1625-ci illərdə, I Karl isə 1625-1649-cu illərdə hakimiyyətdə olmuş, məhz onların dövründəİngiltərənin Rusiyadan tutmuş Hindistana qədər nəhəng ərazilərdə agent və şirkətləri təsis olunmuşdu.
İngiltərə–Özbəkistan münasibətləri
Özbəkistan-İngilis əlaqələri Özbəkistan ilə İngiltərə arasında noyabr ayında imzalanan "Ticarət və iqtisadi əməkdaşlıq haqqında", "Kapital qoyuluşlarının stimullaşdırılması və qarşılıqlı qorunması haqqında" və "İkili vergi tətbiqinin qarşısının alınması haqqında" müqavilələrə əsaslanır. 1993-cü ildə Özbəkistan Respublikasının ilk Prezidenti İslam Kərimovun İngiltərəyə səfəri zamanı bu müqavilələri imzalamışdır.
1996-cı ilin nəticələrinə görə, Britaniya Özbəkistanla Avropa Birliyi ölkələri arasında ticarət həcminə görə Almaniyadan sonra ikinci yerdədir. Özbəkistan, İngiltərəyə pambıq lifi, qiymətli daşlar, qara metal, volfram və onlardan hazırlanan məhsulları ixrac edir, İngiltərədən isə mexaniki və elektrik alətləri, qənnadı məmulatları, plastik məhsullar və onlardan hazırlanan məhsullar, mineral yanacaqlar, əczaçılıq məhsulları, karton, mebel, optika və aparatlar, tütün, süd məhsulları, kimyəvi birləşmələr, qeyri-üzvi kimyəvi məhsullar və s. idxal edir.
1992-ci ildə Özbəkistan Respublikası, dünya pambıq ticarətinin norma və qaydalarını idarə edən mühüm bir qeyri-hökumət təşkilatı olan Liverpool Pambıq Birliyinə üzv oldu. Özbəkistan, bu birlik ilə birlikdə, beynəlxalq pambıq sertifikatlaşdırma sisteminin ölkədə tətbiqi sahəsində iş apardı.
Sonrakı illərdə iki ölkənin nümayəndə heyətlərinin müxtəlif səviyyəli qarşılıqlı səfərləri nəticəsində əməkdaşlıq yaxşılaşmağa başladı. 14 Oktyabr 1994-cü ildə London Metal Bazar Birliyi, Özbəkistanın Zarafşan Qızıl Mədən Zavoduna bu markanın dünyanın ən yüksək keyfiyyəti olduğunu göstərən ən məqbul qızıl külçələr statusunu təsdiqləyən bir sertifikat verdi. 1996-cı ilin oktyabr ayında bu Birlik yüksək keyfiyyətli gümüş külçələrin istehsalı üçün mədən-metallurgiya zavodunun nümayəndəliyini qeydiyyata aldı.
III Henri (İngiltərə kralı)
III Henri və ya Vinçesterli Henri (ing. Henry III of England; ing. Henry of Winchester) (1 oktyabr 1207, Uinçester – 16 noyabr 1272, Vestminster, Böyük London regionu[d]) — İngiltərə kralı, İrlandiya lordu və Akvitaniya hersoqu. I Con və Anqulemli İzabellanın oğlu olan Henri Birinci Baronlar müharibəsi illərində hələ 9 yaşında ikən İngiltərə kralı oldu. Kardinal Bikkerinin üsyançı baronlara qarşı əməliyyatları səlib yürüşü olaraq adlandırmasının ardından Uilyam Marşal idarəsindəki kral birlikləri 1217-ci ildə baronlar üzərində 2 böyük qələbə qazandı. Müzakirələrin sonunda Henri monarxın səlahiyyətlərini məhdudlaşdıran və böyük baronların hüquqlarını müdafiə edən 1215-ci il tarixli Maqna Kartanın bir başqa versiyası olan və 1225-ci il Böyük Şərti adını alan xartiyanı qəbul etdi. 1230-cu ildə Henri bir zamanlar atasına aid olan Fransa mülklərini yenidən ələ keçirməyə cəhd etsə də, Fransa üzərinə tərtib olunan hərbi əmliyyat fəlakətlə sonlandı. Krala yaxınlığı ilə tanına Uilyam Marşalın oğlu Riçard Marşalın rəhbərliyi ilə 1232-ci ildə baş tutan üsyan kral birliklərinə böyük zərbə vurdu. Kilsənin və din xadimlərinin apardığı vasitəçiliklə tərəflər arasında sülh müqaviləsi bağlandı.
Üsyanın ardından İngiltərəni birbaşa özü idarəetməyə başlayan Henri sələflərindən fərqli olaraq, daha az səyahət edir, vaxtını ən sevdiyi və bərpasına yüklü miqdarda pul sərf etdiyi saray və qalalarda keçirirdi.
III Karl (İngiltərə kralı)
III Çarlz, III Karl və ya tam adı ilə Çarlz Filip Artur Mauntbatten-Vindzor (əsil adı: ing. Charles Philip Arthur George Mountbatten-Windsor; 14 noyabr 1948[…], Vestminster borosu, Böyük London) — Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Birləşmiş Krallığının kralı (8 sentyabr 2022-ci ildən). Kraliça II Elizabetin oğlu. Kral taxtını ən uzun müddət gözləmiş varis.
Çarlz 8 sentyabr 2022-ci ildə anasının ölümündən sonra kral oldu. 73 yaşında o, Britaniya tarixində ən uzun ömür sürən varis və Uels şahzadəsi olduqdan sonra Britaniya taxtına çıxan ən yaşlı şəxs oldu. 6 may 2023-cü ildə Vestminster abbatlığında tacqoyma mərasimi oldu.
== Həyatı ==
Karl 14 noyabr 1948-ci ildə Bukingem sarayında anadan olmuşdur. O, Edinburq hersoginyası Şahzadə Elizabet və Edinburq hersoqu Şahzadə Filipin ilk övladı və Kraliça Elizabetlə VI Corcun ilk nəvəsidir. Şahzadənin xaç valideynləri Kral (doğma babası), Norveç kralı VII Haakon, Mariya Tek (doğma böyük nənəsi), Şahzadə Marqaret (doğma xalası), Yunanıstan və Danimarka şahzadəsi Corc, Şahzadə Viktoriya, Xanım Brebon və Devid Bouz-Layon olmuşdur.
II Karl (İngiltərə kralı)
II Karl (ing. Charles II of England) (d. 29 may 1630 – ö. 6 fevral 1685) — İngiltərə, Şotlandiya və İrlandiya kralı. Stüart ailəsinə mənsub olub, I Karlın oğlu olaraq Sent-Ceyms sarayında dünyaya gəldi. Atasının edamından bir neçə gün sonra 5 fevral 1649-cu ildə Şotlandiya parlamenti tərəfindən Şotlandiya kralı elan olundu. Buna baxmayaraq İngiltərə artıq Kromvel tərəfindən respublika olaraq idarə edilirdi və bu səbəblə taxta çıxdıqdan sonra atasının parlamentlə olan mübarizəsini davam etdirdi. 3 sentyabr 1651-ci ildə baş tutan son döyüşdə məğlub olan II Karl Avropaya qaçdı və növbəti 9 ili Fransa və Hollandiyada keçirdi. Şotlandiya isə Kromvelin diktaturası altına keçdi. 1658-ci ildə Kromvelin ölümünün ardından başlayan siyasi qarışıqlıq İngiltərədə monarxiyanın bərpası ilə nəticələndi və II Karl vətənə dəvət olundu.
IV Henri (İngiltərə kralı)
IV Henri (ing. Henry IV of England) (aprel 1367 – 20 mart 1413, Vestminster, Böyük London regionu[d]) — İngiltərə kralı. Fransa kralı IV Filipin nəvəsi olan babası III Eduardın Fransa taxtına olan iddiasını davam etdirdi. Normandiya fəthindən sonra ana dili ingiliscə olan ilk İngiltərə kralı oldu. Atası III Eduardın oğlu Gentli Con, anası isə Lankaster hersoqu Qrosmontlu Henrinin qızı Blanş idi.
Atası Gentli Con qardaşı oğlu olan II Riçardın səltənətində mühüm siyasi gücə malikdi. Ancaq Henri 1388-ci ildə baş tutan üsyana qarışmışdı və bu səbəblə kralın qəzəbinə məruz qalaraq sürgün edildi. Atasının vəfatından sonra (1399), II Riçard Henrinin atasının mirasını almasına icazə vermədi. Həmin il Henri bir qrup tərəfdar toplayaraq II Riçardı devirdi və onu həbs edərək taxta çıxdı.
Səltənətinin ilk yarısında bir çox üsyanla üzləşən IV Henrinin Uels mərkəzli bu üsyanların ardından səhhəti pisləşməyə başladı.
I Con (İngiltərə kralı)
I Con və ya Torpaqsız Con (ing. John, King of England; ing. John Lackland) (d. 24 dekabr 1166 – ö. 19 oktyabr 1216) — İngiltərə kralı. Onun Normandiya hersoqluğu və Fransadakı digər ingilis mülklərini itirməsi, İngiltərə və Fransanın bir hissəsini özündə birləşdirən Plantagenet imperiyasının süqutu və Kapetinqlər sülaləsinin Fransada güclənməsinə səbəb oldu. Səltənətinin sonlarında çıxan baron üsyanı nəticəsində imzalanan Maqna Karta xartiyası, bu gün Birləşmiş Krallığın konstitusiya tarixinin başlanğıcı olaraq qəbul edilir.
Con, İngiltərə kralı II Henri və Akvitaniya hersoqinası Eleonoranın dörd oğlundan ən kiçiyi idi. Bu səbəblə taxt və monarx mülkiyyətindən miras alması gözlənilmədiyi üçün Torpaqsız Con olaraq anılırdı. Qardaşları Gənc kral Henri, Riçard və Cefrinin 1173-1174-cü ildə krala qarşı üsyan çıxarmasının ardından atasının ən sevimli oğlu oldu.
I Karl (İngiltərə kralı)
I Karl (ing. Charles I of England) (19 (29) noyabr 1600[…], Danfermlin sarayı[d], Fayf[d] və ya Danfermlin[d], Fayf[d] – 30 yanvar (9 fevral) 1649[…], London) — İngiltərə, Şotlandiya və İrlandiya kralı. Stüart ailəsinə mənsub olub, Şotlandiya kralı VI Ceymsin oğlu olaraq Danfermlin sarayında dünyaya gəldi. 1603-cü ildə atasının taxta çıxmasıyla İngiltərəyə gətirildi və bundan sonrakı həyatını burada yaşadı. Uels şahzadəsi olan qardaşı Henri Frederikin tifus xəstəliyi səbəbilə vəfatının ardından 1612-ci ildə İngiltərə, İrlandiya və Şotlandiya taxtlarının varisi elan olundu. 1623-cü ildə baş tutan və 8 ay davam edən İspaniya səyahəti əsnasında kralın bacısı Mariya Anna ilə evlənməsi müzakirə edilsə də, bu cəhd nəticəsiz qaldı. Səyahətdən 2 il sonra Burbon ailəsindən Henretta Mariya ilə evləndirildi.
1625-ci ildə taxta keçdikdən sonra monarxın səlahiyyətlərini məhdudlaşdıran İngiltərə parlamenti ilə münasibətləri pisləşdi. I Karl ölkəni öz vicdanıyla idarə etmək arzusunda idi və bu səbəblə ölkəni ikiyə ayırdı. Katolik bir xanımla evlənməsi və katolik məzhəbinə bəzi dini azadlıqlar verməsi ölkədəki digər dini qrupları qorxuya saldı.
I Mariya (İngiltərə kraliçası)
I Mariya və ya Mariya Tüdor (18 fevral 1516, Plasentiya sarayı[d], Böyük London regionu[d] – 17 noyabr 1558, Sent-Ceyms sarayı, Böyük London regionu[d]) — İngiltərə və İrlandiya kraliçası. Atası VIII Henri dövründə başlayan dini reformasiya hərəkatının qarşısını almaq məqsədilə aldığı sərt tədbirlər və verdiyi ölüm hökmləri səbəbilə protestant düşmənləri tərəfindən "Qanlı Mariya" olaraq adlandırılmışdır.
Mariya Tüdor VIII Henrinin ilk xanımı Araqonlu Ketrindən doğulan yeganə övladı idi. 1547-ci ildə atasının ölümünün ardından ögey qardaşı VI Eduard (VIII Henri və Ceyn Seymurun oğlu) 9 yaşında taxta çıxdı. Ancaq çox keçmədən ölümcül xəstəliyə yaxalanan VI Eduard isə qatı katolik olan ögey bacısı Mariyanı vəliəhdlikdən çıxarmaq niyyətində idi. Səbəb isə bacısının və onun dini baxışlarının atası VIII Henri və özünün səltənəti dövründə baş tutan dini reformasiyaya qarşı olması idi. Hətta kralın vəfatının ardından saray əyanları gizli olaraq kralın uzaq qohumu olan (bibisi Fransa kraliçası Mariya Tüdorun nəvəsi) və saraya yaxınlığı ilə seçilən güclü protestant Ceyn Qreyi kraliça elan etdi. Ancaq 9 gün keçmədən Mariya ölkənin şərqində güclü bir ordu toplayaraq Londona hərəkət etdi və hakimiyyəti ələ aldı. Beləliklə, o, Ceyn Qrey və Kraliça Matildanın mübahisəli səltənətləri istisna olmaqla, İngiltərə tarixinin taxta çıxan ilk kraliçası oldu. 1554-cü ildə Mariya İspaniya vəliəhdi Filiplə evləndi və 2 il sonra ərinin İspaniya taxtına çıxmasıyla Habsburq İspaniyasının kraliçası elan edildi.
VII Henri (İngiltərə kralı)
VII Henri (ing. Henry VII of England; 28 yanvar 1457[…], Pembrok qalası – 21 aprel 1509[…], Riçmond sarayı[d], Böyük London regionu[d]) — İngiltərə və İrlandiya kralı.
== Faəliyyəti ==
İngiltərə mütləq monarxiyasının bərqərar olması və yüksəlişi Tüdorlar sülaləsi ilə (1485–1603) sıx bağlıdır. Al qızılgül və ağ qızılgül müharibələri başa çatandan sonra yeni sülalənin banisi qraf Riçmond VII Henri kimi taxta çıxdı. VII Henri aristokrat ailələrin qarşıdurmasına son qoydu, tabe olmaq istəməyən ailələri isə məhv etdi. Müsadirə etdiyi torpaqları və qiyamçıların əmlakını isə o, dövlət xəzinəsinə keçirdi. Nəticədə VII Henri Avropanın ən varlı monarxına çevrildi. Onun mərkəzləşmə siyasətini ingilis cəmiyyətinin ən geniş kütlələri, o cümlədən parlament dəstəkləyirdi. Aristokratiya arasında güclü dayaq tapmaq üçün VII Henri öz tərəfdarlarına titul və torpaq paylamağa başlayır. Onun sarayı orta və xırda zadəganların cəmləndiyi mərkəzə çevrilir.
İngiltərə FİFA Klublararası Dünya Çempionatında
Bu məqalə İngiltərə klublarının FİFA Klublararası Dünya Çempionatındakı iştirakı haqqındadır.
İngiltərə Liqa Kuboku Finalı 1984
1984-cü il İngiltərə Liqa kuboku üzrə final oyunu eyni şəhərin iki klubu - "Liverpul" və "Everton" klubları arasında baş tutmuşdur. Bu matç liqa kuboku uğrunda 24-cü final oyunu idi. Matç Londonda yerləşən Uembli stadionunda baş tutmuşdur. Mart ayının 24-də baş tutan ilk oyunda hesab açılmadığı üçün ikinci oyun 28 martda Meyn Roud stadionunda keçirildi. Oyunun 21-ci dəqiqəsində Sunesin vurduğu qolla Liverpul turnirin qalibi oldu. Bununla da Liverpul bu kuboku dördüncü dəfə qazandı. Bundan öncə isə Liverpul 1981, 1982, 1983-cü illərdə keçirilmiş finallarda da qələbə qazanmaqla, ardıcıl olaraq 4 dəfə İngiltərə Liqa Kubokunu qazanan ilk klub kimi adını tarixə yazmağa nail oldu.
İngiltərə Milli Futbol Superkuboku
== Tarixi ==
1898/99-cu ildə İngiltərədə Şerif London Super kuboku (Sheriff of London Charity Shield) yarandı. Bu kubok peşəkar futbolçularla həvəskarlar arasında oynanılırdı. O 1908/09-cu ildə futbol assosiasiyasının Xeyriyyəçilik kuboku (The Football Association Charity Shield) kimi əvəz edilərək yarandı. Super kubokda 1-ci dvizion liqasının qalibi ilə cənub liqasının qalibi oynayırdı. İlk Super kubok "Mançester Yunayted"lə (1-ci dvizionun çempionu) "Kuinz Park Reyncers" (Cənub liqasının çempionu) arasında oynanıldı. Əsas vaxt 1:1 hesabı ilə başa çatdı. Əlavə vaxtda "Mançester Yunayted" 3 top vuraraq ilk İngiltərə Super kubokunun qalibi oldu.
1913-cü ildə turnirin formatı dəyişildi.
Super kubokda həvəskarlarla peşəkar futbolçular oynamağa başladı. 1914-cü ildən 1919-cu ilə qədər Super kubok 1-ci Dünya Müharibəsinə görə dayandırıldı.
İngiltərə Milli Futbol Superkuboku 1964
1964-cü ildə təşkil olunmuş İngiltərə Milli Futbol Superkuboku matçı sayca 42-ci oyun idi. Görüş birinci divizyonun qalibi və İngiltərə Federasiya Kubokunun qalibi arasında keçirilirdi. Matç avqustun 15-də Liverpul şəhərində yerləşən Enfilddə oynanılırdı. Keçən 1963–64 mövsümünü "Liverpul" çempion kimi "Vest Hem Yunayted" isə İngiltərə Federasiya Kubokunun qalibi kimi başa vurmuşdur. Matç 2-2 hesabı ilə başa çatdığından yekun nəticədə hər iki klub qalib hesab olunurdu.
İngiltərə Milli Futbol Superkuboku 1965
1965-ci ildə təşkil olunmuş İngiltərə Milli Futbol Superkuboku matçı sayca 43-cü oyun idi. Görüş birinci divizyonun qalibi və İngiltərə Federasiya Kubokunun qalibi arasında keçirilirdi. Matç avqustun 14-də Mançester şəhərində yerləşən Old Trafford stadionunda oynanılırdı. Keçən 1963–64 mövsümünü "Liverpul" çempion kimi "Mançester Yunayted" isə İngiltərə Federasiya Kubokunun qalibi kimi başa vurmuşdur. Matç 2-2 hesabı ilə başa çatdığından yekun nəticədə hər iki klub qalib hesab olunurdu.
== Oyunun nəticələri ==
90 dəqiqə, əlavə vaxt olmamışdır.
İngiltərə Milli Futbol Superkuboku 1966
1966-cı il İngiltərə Milli Futbol Superkuboku matçı Qudison Parkda "Liverpul" və "Everton" klubları arasında təşkil olunmuş Mersisayd derbisi idi. Bu matça "Liverpul" ölkə çempionu kimi "Everton" isə İngiltərə Federasiya Kubokunun qalibi kimi çıxırdı. Oyundan öncə Rocer Hant, Alan Boll və Reymon Vilson FİFA Dünya Kubokunu, İngiltərə Federasiya Kubokunu və Liqa kubokunu Qudison Parkda nümayiş etdirdilər.
İngiltərə Milli Futbol Superkuboku 1976
1976-cı il İngiltərə Milli Futbol Superkuboku matçı ölkə çempionu olmuş "Liverpul" və İngiltərə Federasiya Kubokunun qalibi "Sauthempton" klubları arasında Uembli stadionunda təşkil olunmuşdur.
Matç 14 avqust tarixində Londonda yerləşən Uembli stadionunda 76,500 tamaşaçı qarşısında oynanılırdı.
Matçda yeganə qolu "Liverpul"un tərkibindən Con Benjamin Toşak vurmuşdur.
İngiltərə Milli Futbol Superkuboku 1977
1977-ci ildə təşkil olunmuş İngiltərə Milli Futbol Superkuboku matçı sayca 55-ci oyun idi. Matç avqustun 13-də London şəhərində yerləşən Uembli stadionunda birinci divizyonun qalibi və İngiltərə Federasiya Kubokunun qalibi arasında keçirilirdi. Keçən 1976–77 mövsümünü "Liverpul" çempion kimi "Mançester Yunayted" isə İngiltərə Federasiya Kubokunun qalibi kimi başa vurmuşdur. Matç 0-0 hesabı ilə başa çatdığından yekun nəticədə hər iki klub qalib hesab olunurdu.
İngiltərə Milli Futbol Superkuboku 1982
1982-ci il İngiltərə Milli Futbol Superkuboku uğrunda matç 21 avqsut tarixində "Liverpul" və "Tottenhem Hotspur" komandaları arasında Uembli Stadionunda keçirilmişdir. 1981-82 mövsümünü "Liverpul" çempion kimi "Tottenhem Hotspur" isə İngiltərə Federasiya Kubokunun qalibi kimi yekunlaşdırmışdır. Görüşdə yeganə qolu Yan Raş vurmuşdur.
İngiltərə Parlamenti nümayəndə heyəti Bakıda (film, 1925)
== Məzmun ==
Filmdə İngiltərə parlamenti nümayəndə heyətinin Bakıda olmasından, respublikada seçki sistemi ilə tanışlığından, eləcə də Bakı zəhmətkeşlərinin mədəni məişəti ilə maraqlandıqlarından söhbət açılır.
== Mənbə ==
Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim "Azərbaycanfilm". 1923-2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 29.
