katalizator sözü azərbaycan dilində

Katalizator (yun. Katalysis) — kimyəvi reaksiyaların həyəcanlanma enerjisinin miqyasını kiçildərək reaksiyanın sürətini artıran və reaksiya sonunda kimyəvi quruluşunda heç bir fərq meydana gəlməyən maddələrə deyilir. == Katalizatorların reaksiya sürətinə təsiri == Kimyəvi reaksiyanın sürətinə katalizatorlar güclü təsir göstərir. === Kataliz === Katalizatorların təsiri ilə reaksiyaların sürətinin dəyişməsi hadisəsi kataliz adlanır. kataliz terminini elmə Berselius daxil etmişdir. O vaxt əsasən parçalanma reaksiyalarına fikir verildiyindən, kataliz xüsusilə belə reaksiyalar timsalında öyrənilirdi. bununla əlaq\ədar olaraq, kataliz termini yunan sözü olan "katalyuzus" sözündən götürülmüşdür ki, bu da "dağılma, parçalanma" mənasını verir. Kataliz həm əhatə dairəsinə, həm də vacibliyinə görə müasir kimyanın ən böyük sahələrindən birinə çevrilmişdir. Sənaye miqyasında gedən kimyəvi reaksiyaların, demək olar ki, böyük əksəriyyəti katalizlə əlaqədardır. bəzən katalizator nəinki reaksiyanın sürətini artırmaq və ya azaltmaq, hətta katalizator iştirakı olmadan heç getməyən reaksiyaların aparılması məqsədi ilə tətbiq edilir.

Dəmirporfirin tərkibli biomimetik katalizatorlar Porfirinlər-təbii və sintetik tetrapirrol birləşmələrdir. Porfirinlərin törəmələri azottərkibli piqmentlər olub, hemoqlobin, xlorofil və digər fermentlərin molekullarının qeyri-zülal hissələrinin tərkibinə daxildir, yüksək heterotsikllərə aiddir. 150-dən çox porfirin sintez olunub. Porfirinlərin fiziki və kimyəvi xassələrinin unikallığı ilə əlaqədar olaraq onların analoqlarının kimyada, biologiyada, tibbdə, optikada və materialşünaslıqda tədqiqatına böyük maraq yaradır.Son illər tədqiqatçıların porfirin və onun komplekslərinə marağı artmışdır. Hazırkı dövrdə porfirinlərin əllidən artıq törəməsi sintez edilmişdir və onlara maraq aşağıdakı xassələri ilə əlaqədardır. Öz biokimyəvi əhəmiyyətinə görə porfirin komplekslərini zülallarla, nuklein turşuları, karbohidrat və lipidlərlə bir sıraya qoymaq olar. Porfirinin maqnezium kompleksi – xlorofil vacib bioloji proseslərdən biri fotosintezdə iştirak edir. Porfirinin digər kompleksi – dəmirlə protoporfirinin kompleksi qan hemoqlobinin tərkibinə daxildir. Porfirinin dəmirlə kompleksi hüceyrələrdə baş verən mürəkkəb oksidləşmə-reduksiya reaksiyalarında iştirak edən bir çox fermentlərin aktiv hissəsini təşkil edir. Porfirin kompleksləri yüksək aktiv katalizatorlar, yüksək keyfiyyətli boyalar, fotosensibilizatorlar, işıq və termostabilizatorlar kimi tətbiq edilə bilər.Porfirinlər əsasında katalizatorlar, sensorlar, dərman preparatları, üzvi yarımkeçiricilər, maye kristallar və optika üçün materiallar yaradılmışdır.

Katalizator – Seokar-2 – diyircək şəkilli seolitsaxlayan alümosilikatdır. == Tətbiqi == Neft fraksiyalarının katalitik krekinqində istifadə olunur. == Kimyəvi tərkibi == Na2O – 25% Fe2O3 – 0,2% Pr2O3 – 2,3% xarici görünüş: farfor şəkilli dairəciklər qranulların ölçüsü – d=2,5-5mm fraksiyasının ölçüsü – d=2,5-0,5mm fraksiyanın tərkibi – 94%-dən az olmamalı == Hazırlanma texnologiyası == Alümosilikatın çökdürülməsi, seolitin hazırlanması və onun alümosilikata daxil edilməsi, diyircəklərin hazırlanması, ion mübadiləsi, yuma, diyircəklərin yuyulması və qurudulması. == Regenerasiya şəraiti == Fasiləsiz işləyən regenerator qurğusunda 680-7000C-də hava ilə. == Katalitik xassələri == Məhsulun çıxımı: 7500C-də stabilləşmədən sonra benzinin çıxımı – 47% -dən az olmamalı selektivliyi – 77% kütlədən az olmamalı == Mənbə == Ф.М.Садыхов, Р.М.Алигулиев. Катализаторы, процессы нефтехимической и нефтепереработывающей промышленности. Баку, «Элм», 2000, с.

Tsiqler-Natta katalizatorları – vinil monomerlərinin polimerləşmə katalizatorlarıdır. Onlar həmçinin stereomüntəzəm polimerlərin alınmasına da imkan verir. Bu katalizatorlar keçid metalların birləşmələrinin (TiCl4, TiCl3, VOCl3 və s.) alkillərlə və II-III qrup metalların halogenalkanları (AlR3, AlR2Cl, MgRCl, ZnR2) ilə qarşılıqlı təsirindən əmələ gələn komplekslərdən ibarətdir. Katalizatorlar polimerləşmə prosesində keçid metalın alkil törəməsi ilə koordinasiya olunur, sonra isə M—C, M—M əlaqəsi üzrə tətbiq olunur. == Tarixi == 1990-cı illərə qədər Tsiqler-Natta katalizatiolarının qəqiq təsir mexanizmi axira qədər öyrənilməmiş qalırdı. 2010-cu ildə Tsiqler-Natta katalizatiolarının istifadəsi ilə plastmas, elastomer və rezin istehsalının həcmi 100 milyon tondan artıq olmuşdur. == Növləri == Hal-hazırda Tsiqler-Natta katalizinin 3 növü tətbiq olunur: klassik – titan birləşmələrinin əsasında. Kataliz sokatalizator kimi alüminium üzvi birləşmələrinin iştirakı ilə gedir. Bir qayda olaraq, sokatalizator kimi trietilalüminium Al(C2H5)3 və triizobutilalüminium Al(C4H9)3 götürürlər; metallosen – metallosenlər əsasında (məs., titanosen dixlorid əsasında). Bu halda da sokatalizator tələb olunur, adətən, digər alüminium üzvi birləşmədən – metilalümoksandan (Al(CH3)O)n istifadə olunur; postmetallosen kataliz.

Katalizator – АШНЦ-3 – diyircəkşəkilli seolitsaxlayan alümosilikatdır. == Kimyəvi tərkibi == Fe2O3 < 0,20% (kütlə) Na2O < 0,55% (kütlə) (A növü üçün) və < 0,70% (kütlə) (B növü üçün) Seolit – У == Fiziki-kimyəvi göstəriciləri: == Xarici görünüşü – farfora oxşar diyircəklər Qranulların ölçüsü – d = 2,5–5 mm Fraksiyasının ölçüsü – d = 2,5–5 mm Selektivlik, – < 77% Səthi sıxlıq, – 260 m²/q == Tətbiqi == Neft fraksiyasının krekinqində istifadə olunur. == Mexaniki davamlılıq == Sürtünməyə qarşı: yeyilməyə qarşı davamlılıq=82% == Hazırlanma texnologiyası == Al, Si duz məhsullarından seolitin və alümosilikatın sintezi, seolitin daxil edilməsi, seolitsaxlayan kürəciklərə forma verilməsi, sinerezis, ion mübadiləsi, yuyulması, kürəciklərin fraksiyadan ayrılması, qurudulması, közərdilməsi. == Faktiki sərfiyyat == 1,5-2,0t/t xammal == Regenerasiya şəraiti == Fasiləsiz olaraq krekinq regeneratorunda hava ilə (480-680-7000C, çıxışda 6000C) regenerasiya olunur == Katalitik xassələri == Selektivlik: 77% (kütlə)-dən az olmamalı == Mənbə == Ф.М.Садыхов, Р.М.Алигулиев. Катализаторы, процессы нефтехимической и нефтепереработывающей промышленности. Баку, «Элм», 2000, с.