* azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğətində mövcuddur
* Sözün müxtəlif mətnlərdə yazılışı.
Sözün tezliyi - sözün mətnlərdə hansı tezliklə rast gəlinmə göstəricisidir. Bu rəgəm 1 000 000 söz arasında sözün neçə dəfə meydana gəlməsini göstərir.
2002 | •••••• | 6.85 |
2003 | ••• | 3.94 |
2004 | •••• | 5.05 |
2005 | ••• | 3.37 |
2006 | ••••••• | 9.01 |
2007 | •••••••••••••••• | 21.35 |
2008 | •••••••••••••••••••• | 26.80 |
2009 | •••••••••••••• | 18.72 |
2010 | ••••••••••• | 14.43 |
2011 | ••••••••••• | 13.98 |
2012 | ••••••••••• | 13.60 |
2013 | •••••••••• | 13.13 |
2014 | ••••••• | 9.27 |
2015 | ••••••• | 8.17 |
2016 | ••••••• | 8.16 |
2017 | ••••• | 5.69 |
2018 | ••••• | 6.44 |
2019 | ••••• | 6.26 |
2020 | •••••••• | 10.48 |
1 sif. 1. Ətli, şişman, gonbul, yoğun (arıq ziddi). Kök uşaq. Kök qoyun. Kök adam. – Həsrət ilə pişik çəkirdi keşik; Gördü gəlir neçə qəvi, kök pişik. S.Ə.Şirvani. [Qurbanəli:] Baş üstə!… Sən məni bu işdən xilas eləsən mən sənə hələ bir kök toğlu da bağışlaram. N.Vəzirov. [Arvad:] …Hinduşkanın bir kökünü tut, kəs. B.Bayramov. 2. məc. dan. Özündən sonra gələn sözün qüvvətini, mənasını, təsirini gücləndirir. Əvəzində Qəhrəmandan bir kök töhmət al, eləmi? – deyə Əsəd donquldana-donquldana başını yellədi. S.Rəhimov. Sitarə kök bir dəstə hazırlamışdı. Mir Cəlal. [Nəcmi] xüsusən axırıncı sinifdə ən çox hirsini boğazına yığan şagirdə kök bir sıfır verər. Ə.Əbülhəsən.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / kök2 is. Musiqi ifadəliyinin vəzn, tembr və s. kimi ünsürlərindən biri. Müxtəlif yüksəklikdə olan səslərin müəyyən sistem əsasında təşkil olunması ilə əldə edilən səslərin qarşılıqlı münasibətinə kök deyilir. Ə.Bədəlbəyli. // Simli musiqi alətlərində kökləməklə səslərdə yaradılan qarşılıqlı ahəng; həmahənglik. Musiqi ifadəliyinin bir çox mühüm ünsürləri (kök, vəzn, tembr və sairə) məhz melodiyanın tərkibində birləşərək bir vəhdət təşkil edir. Ə.Bədəlbəyli. □ Kök etmək (eləmək) – 1) bax kökləmək1. Tarı kök etmək. – Bu hində Baxşı kamançanı kök eləyir və başlayır segah-zabil havasını çalmağa. C.Məmmədquluzadə; 2) məc. sazlamaq, hazırlamaq. [Rəşid:] Hə, Qurbanqulu belə evləndi, – deyib, qəlyanını kök etməyə başladı. T.Ş.Simurq. Kökdən düşmək – simləri boşalmaq, kök (tarım) olmamaq, həmahəngliyini itirmək (tar, kamança və s.-də). İllərin tozu basmış, düşmüşdü kökdən simi; Bir də onu çalmağa heç gəlmirdi gümanı. Ə.Cəmil.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / kök3 Adətən tərkiblərdə işlənib, xarici görünüş, vəziyyət, hal, halət mənasını verir. Pis kökdə görmək (pis vəziyyətdə görmək). Öz kökünə qoymaq (özü kimi etmək). – [Mahmud:] Adəmi behiştdən qovdular, onlar da düşdülər mən kökə. Ə.Haqverdiyev. [Möhsün:] Musa, gətir, bu kökdə şəklimizi çəkdir. Mir Cəlal. ◊ …kökə qoymaq – bax …kökə salmaq. Bilmirəm niyə belə oldu? Bu oxumaq səni nə kökə qoydu? S.Rəhimov. …kökə düşmək – …vəziyyətinə, …halına düşmək. Belədir qayda, nəhayət, düşəcəkdir bu kökə… S.Rüstəm. Mahmudun … sənədləri, kim bilir, nə kökə düşmüşdür. Ə.Əbülhəsən. …kökə salmaq – …vəziyyətinə, …halına, …şəklinə (…vəziyyətə, …hala, şəklə) salmaq. Pis kökə salmaq. – [Tacirlərdən biri:] Başına dönüm, Qaçaq Nəbi, bizim var-yoxumuzu əlimizdən alıb, özümüzü də bu kökə saldı. “Qaçaq Nəbi”. [Ələsgər:] A boyunu yerə soxum, beyni olan da iki arvad alıb, özünü bu kökə salarmı? Ə.Haqverdiyev. Yığışıb min dənə şeytan balası hər tükünə; İstəyirsən məni də lap salasan öz kökünə? Ə.Nəzmi.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / kök4 is. 1. İri tikiş. 2. Sonradan əl və ya maşınla əsaslı tikmək üçün atılan iri tikiş. □ Kök atmaq (getmək) – bax kökləmək2.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / kök5 is. 1. Bitkilərin torpaq altında olan, suyu soran və onları qidalı maddələrlə qidalandıran yarpaqsız hissəsi; rişə. Ot öz kökü üstündə bitər. (Ata. sözü). Biçinçilərdən biri orağını böyük bir qanqalın kökündən endirərkən quş balaları “cik-cik” edib … qalın otlar arasına soxuldular. A.Şaiq. Kökləri kəsilmiş ağaclar gurultu ilə yıxılırdı. H.Seyidbəyli. // Bitkilərin müəyyən məqsəd üçün qazılıb çıxarılan yeraltı hissəsi. Biyan kökü. Tikan kökü. // Kökümeyvəli bitkilərin ərzaq kimi işlədilən yeraltı hissəsi (kartof, soğan və s.). 2. Sarı, sarı-qırmızı, qara rəngli kökümeyvəli bitkilərdən birinin adı; yerkökü. Bazardan kök almaq. Kök şirəsi. – Aslan əlinə bir kök alıb xırtıldada-xırtıldada yeməyə başladı. S.Vəliyev. 3. Saçın, dişin və s.-nin bədənin içində olan hissəsi. Diş kökü. Saçın kökü. // Bədən üzvünün bədənlə birləşən yeri, dib qismi. Dilin kökü. 4. məc. Nəsil, əsil-nəsəb, mənşə. Mənim ki başımın tükləri ömrümdə qıvrım olmamışdır, … nəslimizdə, kökümüzdə də olmamışdır. S.Rəhimov. 5. dilç. Sözün önlük və şəkilçiləri çıxdıqdan sonra qalan hissəsi. Sözün kökü. Bir kökdən ibarət sözlər. 6. riyaz. Müəyyən dərəcəyə qaldırdıqda yeni bir kəmiyyət alınan ədəd. Kvadrat kök. 7. məc. Əsas səbəb, əsas illət. Məsələnin (işin) kökü. – Bu hadisələrin əsas kökü azərbaycanlıları paytaxtdan uzaqlaşdırmaq və Qızıl Arslanı təkləmək məqsədləri üzərində qurulmuşdu. M.S.Ordubadi. 8. Kökündən şəklində – 1) əsla, qətiyyən. [Niyaz:] Belə iş bu küləkdə; Mümkün deyil kökündən. Ə.Əlibəyli; 2) tamamilə, yerli-dibli. Həyat kökündən dəyişmişdir. – Mümkün olsa lap kökündən qaldırıb bir zənn ilə; Cümlə mətbuatı viran etməli bundan sora. M.Ə.Sabir. ◊ Kök aparmaq – bax kök salmaq 2-ci mənada. Həqiqət halda da dörd gün davam edən məhkəmə, mühitimizdə az-az təsadüf edilən, amma əsası yaşayışımızın dərinliklərinə kök aparan bir işə baxırdı. T.Ş.Simurq. Kök atmaq – 1) bitkilərin torpaq altında olan hissəsində köklər əmələ gəlmək; rişələnmək, yayılmaq. Elə bil ki, Dəmirçioğlu yüzillik bir ağac olub yerə kök atmışdı. “Koroğlu”; 2) məc. bir yerdə törəyib artmaq. [Dərviş:] Canımın bir hissəsi vətənimdə hasil olubsa, o biri ləzzətli, dadlı hissəsi bu dağların aralarında … kök atıbdır! A.Divanbəyoğlu. Kök salmaq – 1) bax kök atmaq. Bu körpəcə meynəni qoru hər bir zavaldan; Qoy torpaqda kök salıb, bərkitsin öz yerini. S.Rüstəm; 2) məc. yer tutmaq, möhkəmlənmək, möhkəm və həmişəlik yerləşmək. Əl yarası tez gedər; Kök salar dil yarası. (Ata. sözü). Cəlil ağanın … qəlbində kök salmış qəbih adətləri ona tərk etdirmək mümkün deyildi. İ.Musabəyov. [Fətullanın] şəhərə yaxın kəndlərdən birində evlənib kök saldığını bilirdim. Mir Cəlal. Kökü (kökünüz, kökləri) kəsilsin! – qarğış, nifrin ifadəsi. Onların, görüm, kökləri kəsilsin! Kökü kəsilmək – 1) tamamilə yox edilmək, məhv edilmək, puç edilmək; yox olmaq. Dostların əlilə bir tikan təki; Belə adamların kəsilər kökü. S.Rüstəm. [Süleyman:] Bataqlıq qurudulub, yerində meşə zolaqları və tarlalar salındıqdan sonra qızdırmanın kökü kəsildi. M.Rzaquluzadə; 2) tələf olmaq, mövcud olmamaq, nəsli kəsilmək. Abşeronda çoxdan kökü kəsilmiş canavar, tülkü, çaqqal kimi ziyanverən heyvanlar haradansa peyda olub. M.Rzaquluzadə. Kökündən vurmaq – 1) dibindən kəsmək, görünməz etmək, yox etmək. Saçını kökündən vurmaq; 2) məc. tutarlı söz demək, kəsərli cavab vermək. Kökünə çatmaq – əsasını, mahiyyətini bilmək, dərindən öyrənmək, künhünə varmaq. [Xan:] Axund, çox zehinli uşaqdır… Hər nə də görür, soruşub kökünə çatmaq istəyir. Çəmənzəminli. Kökünü (yer üzündən) kəsmək – tamamilə, bir daha törəməyəcək şəkildə yox etmək, məhv etmək. Yalnız bu yolu davam etdirməklə zülmün kökünü kəsmək mümkündür. M.S.Ordubadi. Kəssin deyə düşmənin kökünü yer üzündən; Qoymaram korluq çəkə benzindən onları mən. R.Rza. Kökünü qazımaq – 1) bax kökünü kəsmək. [Hacı Mehdi:] Allah sizin kökünüzü yerdən qazsın. Ə.Haqverdiyev; 2) məc. əleyhinə iş görmək, zərərinə işləmək. Özünü dost kimi göstərən çar hökuməti gizlində xalqın kökünü qazıyırdı. A.Şaiq.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / kök5 I KÖK (bədəncə ətli) Bax, o kök oğlan Aslanzadəilə bir yerdə işləyirdi (H.Abbaszadə); CANTIRAQ (dial.) Pota kişi gər ağacına bağlanmış xınayı, kök qoyunu açıb gətirdib Covanninin ayaqları altında yerə yıxdı, erkəyi kəsmək üçün rahatladı, böyürdən çıxan Cantıraq bir oğlan ona kömək elədi (H.Abbaszadə); DIBIRÇƏLLƏK (dial.) Dıbırçəllək adam bərk qaçmaz (ADDL); DOLĞUN Katibənin dolğun və şümal baldırları, düzgün əndamı, oynaq yerişi onun [Xələfin] xoşuna gəldi (Y.Şirvan); DOLUBƏDƏNLİ Qara oğlan ...kooperativ dükanının eşik divarına söykənmiş qısaboylu, dolubədənli, köhnə pencəyinin döşü iki yerindən yırtılmış qoca bir kişini göstərdi (M.Hüseyn); DOLUVÜCUD(LU) Xındırıstan bəylərinin ağıllısı, yaşlısı, savadlısı sayılan bu doluvücud, ortaboy, yaşı əllini haqlamış Məmmədbağır boy soyuqqanlı dinləndi... (Ə.Vəliyev); POTA Kişi əyilib çiyni üstündən dalca gələn pota oğlanı göstərdi (H.Abbaszadə); ŞİŞMAN Məsmə alçaqboylu şişman bir qadın idi... (X.Hasilova); TOSQUN Həmid ləngər vura-vura yeriyən tosqun bir kişini saxladı (H.Abbaszadə); TUMBUL Sonra Gülüş yüyürüb gəldi. Balaca, tumbul qolları ilə Aslanın qıçlarına sarıldı (C.Cabbarlı); YOĞUN Bu zaman Xasayın anası Badam gəldi. Bu yoğun kişi gözləri ilə ona işarə etdisə, qadın barıt kimi açıldı (A.Şaiq). II KÖK Balqabaq, çuğundur, kök, qarpız, yemiş; Yığdı torbasına, dəymiş, dəyməmiş (R.Rza); YERKÖKÜ. III kök bax rişə
Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti / kök1 KÖK – ARIQ Yasəmən, gör sənə nə kök qırqovul ovlamışam (S.S.Axundov); Saralmışın biridir, uzun, özü də arıq (C.Əmirov).
Azərbaycan dilinin antonimlər lüğəti / kök1 KÖK I is. Ağacın rişəsi. Ağaclar kök üstə qalxır, yüksəlir; Meyvənin şirəsi rişədən gəlir (B.Vahabzadə). KÖK II is. bot. Yer kökü, uzunsov sarı bitki. Balaca kök yekəldi. Şişdi, şişdi, kökəldi (T.Elçin). KÖK III is. qram. Sözün mənalı, dəyişməyən hissəsi. Söz tərkibinə görə iki qismə ayrılır: kök və şəkilçi. KÖK IV is. məh. Nəsil, qohum-əqrəba. Sən hansı kökdənsən? KÖK V is. Vəziyyət, şəkil, forma. Əyə, üz-gözün nə kökdədir, lap kömürçüyə oxşayırsan (İ.Şıxlı). KÖK VI sif. Yağlı. Küçənin o başından qəssab Əli bir kök inəyin boynuna ip salıb darta-darta gətirir (Ə.Əylisli). KÖK VII sif. Kefi yüksək olan. Sənin dövlətindən kefim çox kökdür (Ü.Hacıbəyov).
Azərbaycan dilinin omonimlər lüğəti / kök1 1. полный, толстый, жирный, упитанный; 2. корень, основа; 3. морковь; 4. настроенный (о музыкальном инструменте); 5. строчка, шов;
Azərbaycanca-rusca lüğət / kök2 1 I сущ. 1. корень: 1) подземная часть растения. Ağacın kökü корень дерева 2) внутренняя, вросшая в тело часть волоса, зуба, ногтя и т.п. Dişin kökü корень зуба, saçın kökü корень волоса 3) перен. основа, источник чего-л. Məsələnin kökü корень вопроса, səhvlərin kökü корень ошибок 4) род, семья, начало поколения. Sizin kökünüzə bələdəm знаю какого вы корня, onlar bir kökdəndirlər они от одного корня 5) лингв. основная часть слова без приставок и суффиксов. Sözün kökü корень слова 6) мат. величина, которая при возведении ее в определенную степень, дает данное число. Kvadrat kök квадратный корень, kök almaq извлечь корень 2. морковь. Bazardan kök almaq купить морковь на базаре II прил. 1. корневой: 1) относящийся к корню как подземной части растения. Kök tumurcuğu бот. корневая почка 2) относящийся к корню как к части волоса, ногтя и т.д. Kök kanalı стомат. корневой канал 3) лингв. относящийся к корню как части слова; являющийся корнем. Kök morfem корневая морфема 2. морковный. Kök şirəsi морковный сок ◊ kök atmaq пускать, пустить корни; kök salmaq врастать, врасти, прирасти корнями; kökünüz kəsilsin бран. чтобы вы провалились; чтобы перестал существовать ваш род; kökündən baltalamaq рубить под корень; kökünə baxmaq nəyin глядеть, смотреть в корень чего; kökündən dəyişmək: 1. в корне измениться; 2. kimi, nəyi изменять, изменить в корне кого, что; kökündən qoparıb atmaq (çıxarmaq) вырвать с корнем; пресечь в корне; kökü üstə на корню 2 прил. 1. полный, тучный, полнотелый 2. упитанный. Kök qoyun упитанный (тучный) баран ◊ шутл. kök iki жирная двойка, kök beş жирная пятерка 3 сущ. муз. строй (соотношение тонов музыкального инструмента), лад. Minor kök минорный строй (лад); kök etmək (kökləmək) настраивать, настроить инструмент, муз. kökdən düşmək расстроиться (о инструменте), kökdən salmaq расстроить (инструмент) 4 сущ. намётка (шов крупными стежками); kök atmaq наметывать, наметать (швы); kök getmək см. kök atmaq 5 сущ. разг. состояние (в сочет.): pis kökdə в ужасном виде, в ужасном состоянии; pis kökə qoymaq, pis kökə salmaq kimi, nəyi довести до ужасного состоянии кого, что; pis kökə düşmək (pis kökdə olmaq) оказаться, быть в ужасном состоянии
Azərbaycanca-rusca lüğət / kök1 I. i. 1. (müxt. mənalarda) root; bitkinin ~ü the root of a plant; dilin (dişin, saçın, dırnağın və s.) ~ü the root of the tongue (tooth, hair, finger-nail etc.); məsələnin ~ü the root of the problem; mübarizənin sinfi ~ləri the class roots of the struggle; Bütün bəd əməllərin kökü puldur Money is the root of all evils; ana ~ bot. rhizome; ~ (ün) telləri bot. root hair; cücərtinin ~ü radicle; ~ atmaq / buraxmaq to root, to take* / to strike* roots, to send* out roots; ~ salmaq məc. 1) to be* deeply rooted, to strike* roots; 2) (yurd salmaq) to put* down new roots, to settle (in); ~ü kəsilmək to be* eradicated / extirpated / uprooted / abolished; xəstəliyin / cinayətin ~ünü kəsmək to eradicate disease / crime; ~ündən qoparmaq / çıxarmaq to uproot (d.), to pull up by / with the roots (d.); Tufan bir neçə ağacı kökündən çıxarmışdı The gale had uprooted several trees; ~ündən dəyişdirmək / dəyişmək to change radically (d.), to change root and branch (of) idiom.; ~ündən səhv olmaq to be* an utter fallacy; ~ünü axtarmaq to get* at / to the root (of); Biz cinayətin kökünü axtarmalıyıq We must get at / to the root of the crime; ~ünü kəsmək to uproot (d.), to eradicate (d.), to extirpate (d.); to root out (d.); ◊ Ot kökü üstə bitər at. söz. ≅ Like father, like son, As the tree, so the fruit; 2. (ilk mənbə, mənşə) rootstock; 3. (yerkökü) carrot; 4. riyaz. root; kvadrat ~ square / second root; kub ~ cube / third root; ~ almaq riyaz. to extract / to find* the root; 5. dilç. root, base form; sözün ~ü the root of the word II. s. root; ~ sözlər dilç. root words; ~ telləri bot. root hair III. i. (iri müvəqqəti tikiş) tacking, basting; ~ atmaq bax kökləmək II IV. i. mus. tune; ~dən düşmək to become* / to get* out of tune; ~dən salmaq to put* out of tune (d.), to untune (d.) V. i. (usually used in combinations): ~ə düşmək to be* reduced (to); dilənçi ~ünə düşmək to be* reduced to begging; ~ salmaq to reduce (d.to); dilənçi ~ünə salmaq to reduce smb. to begging VI. s. fat; stout, corpulent, plump; (tosqun) gross; ~ qız / qadın stout / fat / plump girl / woman; ~ kişi fat / stout / corpulent man; ~ oğlan fat boy; (piyli) fatty
Azərbaycanca-ingiliscə lüğət / kök1 is. 1) racine f ; bot. rhizome m ; ~ buraxmaq jeter des racines ; ~ salmaq məc. installer (s’) ; prendre pied ; établir (s’) ; ~ ü kəsilmək être coupé, -e dans sa racine ; 2) source f, origine f ; 3) (yerkökü) carotte f ; 4) riyaz. racine f ; kvadrat ~ racine carrée ; kub ~ racine cubique ; ~ almaq riyaz. extraire la racine ; 5) dilç. radical m ; sözün ~ü radical m du mot
Azərbaycanca-fransızca lüğət / kök1 прил. куьк, як-пи алай, ацӀай, яцӀу; kök uşaq куьк аял; kök qoyun куьк хеб; ** kök töhmət куьк туьгьмет.
Azərbaycanca-ləzgicə lüğəti / kök2 сущ. муз. куьк; ванерин сад-садав кьурвал; // kök etmək (eləmək) а) кил. kökləmək¹ 1); б) пер. туькӀуьрун, пайгарун, гьазурун (мес. къалиян); kökdən düşmək куькдай аватун, куькдикай хкатун, симер буш (ва я тӀарам) хьун, симерин ванери сад-садав такьун (мес. чуьнгуьрдин, гитарадин).
Azərbaycanca-ləzgicə lüğəti / kök3 сущ. 1. дувул, пун (набататрин ччилин кӀаник жедай яд фитӀиндай пай; чӀарарин, сарарин ва мс. якӀун къене авай пай); 2. газар, казар; // газардин; kök şirəsi газардин меже; 3. пер. пун, куьк, несил, сихил, менсеб; 4. мат. тайин дережадиз хкаждамаз цӀийи кьадар арадал гъидай число; kvadrat kök квадрат куьк; kök işarəsi радикал (ишара); 5. лингв. диб, дувул (гафунин); 6. пер. бине, асул себеб (са кардин, месэладин); ** kök aparmaq кил. kök salmaq б); kök atmaq а) дувулар вегьин, пунар вегьин; б) пер. туьремиш хьун, аладун-веледун, гзаф хьун; kök salmaq а) кил. kök atmaq; б) пер. чка кьун, мягькем хьун, кӀеви хьун; kökü (kökünüz, kökləri) kəsilsin къаргъ. (куь, адан, абурун) куьк хкатуй! менсеб хкатуй!; kökü kəsilmək а) куьк (менсеб, пун, несил, мидив) хкатун, телеф хьун, тамам терг хьун; б) пер. тамам хкатун, квахьун (мес. азар); kökündən vurmaq а) кӀанелай ягъун, кӀанелай ттун, кӀанелай атӀун (мес. чӀарар); б) пер. кутугай гаф лугьун, жаваб гун; kökünü (yer üzündən) kəsmək куьк хкудун, куьк атӀун (мес. зулумдин).
Azərbaycanca-ləzgicə lüğəti / kök(Bakı, Xanlar, Qazax, Salyan) nəsil. – Olar bizim kökdəndi (Qazax) ◊ Kökünü qazmax (Gəncə) – nəslini kəsmək. – Elə pis adamların kökünü qazmax lazımdı. Kökünə çıxmax (Gəncə) – qurtarmaq, axırına çıxmaq. – Axırı ki, pulların kökünə çıxdıη. Kök atmağ (Salyan) – kökləmək, seyrək tikişlə tikmək. – Dərzi əvvəl parçıya kök atır, so:ra tikir
Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti.