Maqnezium
3
Maqnezium (Mg) – D.İ. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 12-ci elementdir. Maqnezium ilk dəfə olaraq 1808-ci ildə ingilis kimyaçısı Q.Devi tərəfindən nəm MgO-dən alınmışdır. Adı latın sözü olan “maqnesiya alba” (ağ maqneziya) sözündəndir. Qədim yunanlar tərəfindən Maqnesiya şəhəri yaxınlığında tapılmış və tərkibində maqnezium metalı olan hidromaqnezit mineralından götürülmüşdür.
== Təbiətdə tapılması ==
Maqnezium birləşmələrinə müxtəlif minerallarda rast gəlinir. Maqnezium karbonat, dolomit CaCO3.MgCO3 və maqnezitin tərkibində olur. Maqnezium-xlorid karnallitin KCl.MgCl2.6H2O tərkibində olur. Maqnezium duzlarının xeyli miqdarı dəniz sularında olur ki, bunlarda ona acı dad verir.
== Fiziki xassələri ==
Maqnezium - sıxlığı 1.744 q/sm3 olan gümüşü - ağ rəngli metaldır, 6510C-də əriyir, 11100C-də qaynayır. Soyuqda maqnezium oksid təbəqəsi ilə örtülür, buda onun sonradan havanın oksigeni ilə oksidləşməsinin qarşısını alır.
Maqnezium sulfat
Maqnezium sulfat (MgSO4)– qeyri-üzvi maddədir, maqneziumun və sulfat turşusunun duzudır.
== Həll olması ==
- suda:
35,120; 54,880; 68,3100 q/100 ml
- efirdə:
1,1618 q/100 ml
== Tarixi ==
İlk dəfə 1695-ci ildə İngiltərədə yaşayan botanik Neemiy Qrü tərəfindən bulaq suyunun tərkibində tapılmışdı.
== Fiziki xassələri ==
Maqnezium sulfat – ağ, higroskopik tozdı, kristalları rombik quruluşa malikdir, hüceyrə parametrləri a = 0.482 nm, b = 0.672 nm, c = 0.833 nm.
1010 °C temperaturda, başqa bir rombik fazaya keçid baş verir. Bir neçə kristal -hidrat əmələ gətirir: MgSO4 • nH2O, burada n = 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 12.
Ən çox öyrənilən kristalhidratlar MgSO4 • 7H2O, MgSO4 • 6H2O və MgSO4 • H2O.
== Alınması ==
1. Maqneziumun və sulfat turşusunun reaksiyası nəticəsində alınır:
M
g
+
H
2
S
O
4
→
M
g
S
O
4
+
H
2
{\displaystyle {\mathsf {Mg+H_{2}SO_{4}\ {\xrightarrow {\ }}\ MgSO_{4}+H_{2}}}}
2. Sulfat turşusunun oksid, hidroksid və maqnezium karbonat ilə qarşılıqlı təsiri nəticəsində alınır:
M
g
O
+
H
2
S
O
4
→
M
g
S
O
4
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {MgO+H_{2}SO_{4}\ {\xrightarrow {\ }}\ MgSO_{4}+H_{2}O}}}
M
g
(
O
H
)
2
+
H
2
S
O
4
→
M
g
S
O
4
+
2
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {Mg(OH)_{2}+H_{2}SO_{4}\ {\xrightarrow {\ }}\ MgSO_{4}+2\ H_{2}O}}}
M
g
C
O
3
+
H
2
S
O
4
→
M
g
S
O
4
+
C
O
2
↑
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {MgCO_{3}+H_{2}SO_{4}\ {\xrightarrow {\ }}\ MgSO_{4}+CO_{2}\uparrow +H_{2}O}}}
3. Kristalhidratın qurudulması nəticəsində susuz maqnezium sulfat almaq olar:
M
g
S
O
4
⋅
7
H
2
O
→
200
o
C
M
g
S
O
4
+
7
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {MgSO_{4}\cdot 7H_{2}O\ {\xrightarrow {200^{o}C}}\ MgSO_{4}+7\ H_{2}O}}}
Sənayedə maqnezium sulfat dəniz suyundan, kizerit və karnalit minerallarından əldə edilir.
== Kimyəvi xassələri ==
1. Ərimə temperaturundan yuxarı qızdırıldıqda parçalanır:
2
M
g
S
O
4
→
1200
∘
C
2
M
g
O
+
2
S
O
2
↑
+
O
2
{\displaystyle {\mathsf {2MgSO_{4}\ \xrightarrow {1200~^{\circ }C} \ 2MgO+2SO_{2}\uparrow +O_{2}}}}
2. Qatı sulfat turşusu ilə reaksiya zamanı hidrosulfat alınır:
M
g
S
O
4
+
H
2
S
O
4
→
M
g
(
H
S
O
4
)
2
{\displaystyle {\mathsf {MgSO_{4}+H_{2}SO_{4}\ {\xrightarrow {\ }}\ Mg(HSO_{4})_{2}}}}
Qızdırıldıqda solvatlar alınır MgSO4•H2SO4 и MgSO4•3H2SO4.
3. Qızdırıldıqda hidrogen sulfid,silisium dioksid, karbon ilə reaksiyaya daxil olur:
M
g
S
O
4
+
H
2
S
→
700
∘
C
M
g
O
+
S
O
2
↑
+
S
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {MgSO_{4}+H_{2}S\ \xrightarrow {700~^{\circ }C} \ MgO+SO_{2}\uparrow +S+H_{2}O}}}
M
g
S
O
4
+
S
i
O
2
→
680
∘
C
M
g
S
i
O
3
+
S
O
3
{\displaystyle {\mathsf {MgSO_{4}+SiO_{2}\ {\xrightarrow {680~^{\circ }C}}\ MgSiO_{3}+SO_{3}}}}
2
M
g
S
O
4
+
C
→
800
∘
C
2
M
g
O
+
2
S
O
2
↑
+
C
O
2
↑
{\displaystyle {\mathsf {2MgSO_{4}+C\ \xrightarrow {800~^{\circ }C} \ 2MgO+2SO_{2}\uparrow +CO_{2}\uparrow }}}
M
g
S
O
4
+
2
C
→
>
800
∘
C
M
g
S
+
2
C
O
2
↑
{\displaystyle {\mathsf {MgSO_{4}+2C\ \xrightarrow {>800~^{\circ }C} \ MgS+2CO_{2}\uparrow }}}
Maqnezium sulfatın sulu məhlulları həll olunan barium duzlarının sulu məhlulları( məs.BaCl2) ilə reaksiyaya daxil olaraq həll olmayan barium sulfat alınır:
M
g
S
O
4
+
B
a
C
l
2
→
B
a
S
O
4
↓
+
M
g
C
l
2
{\displaystyle {\mathsf {MgSO_{4}+BaCl_{2}\ \xrightarrow {\ } \ BaSO_{4}\downarrow +MgCl_{2}}}}
== Tətbiqi ==
Tətbiq sahələri çoxşaxəlidir. Bildiyimiz kimi maqnezium elementi xlorofilin strukturuna daxil olduğundan bitkilər üçün əhəmiyyətlidir. Yetərincə maqnezium ionu qəbul edə bilən bitkinin yarpaqları daha məhsuldar fotosintez apara bilir, beləcə bitki daha güclü və daha dözümlü olur.
Maqnezium xlorid
Maqnezium xlorid (MgCl2) – qeyri-üzvi birləşmədi, xlorid turşusunun maqnezium duzu.
== Fiziki xassələri ==
Magnezium xlorid – susuz duzdur, hiqroskopik heksoqonal
Rəngsiz kristallar şəklində kristallaşır. Acı dadı var.
== Alınması ==
Susuz maqnezium xloridi maqneziumun birbaşa xlorlanması nəticəsində almaq olar:
M
g
+
C
l
2
→
M
g
C
l
2
{\displaystyle {\mathsf {Mg+Cl_{2}\rightarrow MgCl_{2}}}}
Magnezium xloridi əsası oksidlərin xlorid turşusu ilə reaksiyası zamanı almaq olar:
2
M
g
O
+
2
C
l
2
→
2
M
g
C
l
2
+
O
2
{\displaystyle {\mathsf {2MgO+2Cl_{2}\rightarrow 2MgCl_{2}+O_{2}}}}
M
g
O
+
C
+
C
l
2
→
M
g
C
l
2
+
C
O
{\displaystyle {\mathsf {MgO+C+Cl_{2}\rightarrow MgCl_{2}+CO}}}
== Kimyəvi xassələri ==
Magnezium xlorid suda yaxşı həll olunur, piridində, spirtlərdə, asetonda zəif həll olunur.
Magnezium xlorid qələvilər və ammonyak məhlulu ilə reaksiya girir:
M
g
C
l
2
+
2
N
a
O
H
→
M
g
(
O
H
)
2
↓
+
2
N
a
C
l
{\displaystyle {\mathsf {MgCl_{2}+2NaOH\rightarrow Mg(OH)_{2}\downarrow +\,2NaCl}}}
Magnezium xloridə natrium karbonat əlavə edildikdə, əsası maqnezium karbonatın çöküntüsü əmələ gəlir:
5
M
g
C
l
2
+
5
N
a
2
C
O
3
+
2
H
2
O
→
M
g
(
O
H
)
2
⋅
3
M
g
C
O
3
↓
+
M
g
(
H
C
O
3
)
2
+
10
N
a
C
l
{\displaystyle {\mathsf {5MgCl_{2}+5Na_{2}CO_{3}+2H_{2}O\rightarrow Mg(OH)_{2}\cdot 3MgCO_{3}\downarrow +\,Mg(HCO_{3})_{2}+\,10NaCl}}}
M
g
C
l
2
+
2
N
a
H
C
O
3
→
M
g
C
O
3
↓
+
2
N
a
C
l
+
H
2
O
+
C
O
2
↑
{\displaystyle {\mathsf {MgCl_{2}+2NaHCO_{3}\rightarrow MgCO_{3}\downarrow +\,2NaCl+\,H_{2}O+CO_{2}\uparrow }}}
2
M
g
C
l
2
+
L
i
A
l
H
4
→
M
g
H
2
+
L
i
C
l
+
A
l
C
l
3
{\displaystyle {\mathsf {2MgCl_{2}+LiAlH_{4}\rightarrow MgH_{2}+\,LiCl+\,AlCl_{3}}}}
M
g
C
l
2
⋅
6
H
2
O
→
120
∘
C
M
g
C
l
2
⋅
4
H
2
O
+
2
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {MgCl_{2}\cdot 6H_{2}O\xrightarrow {120^{\circ }C} MgCl_{2}\cdot 4H_{2}O+2H_{2}O}}}
M
g
C
l
2
⋅
4
H
2
O
→
150
∘
C
M
g
C
l
2
⋅
2
H
2
O
+
2
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {MgCl_{2}\cdot 4H_{2}O\xrightarrow {150^{\circ }C} MgCl_{2}\cdot 2H_{2}O+2H_{2}O}}}
M
g
C
l
2
⋅
2
H
2
O
→
240
∘
C
M
g
C
l
2
⋅
H
2
O
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {MgCl_{2}\cdot 2H_{2}O\xrightarrow {240^{\circ }C} MgCl_{2}\cdot H_{2}O+H_{2}O}}}
M
g
C
l
2
⋅
H
2
O
→
>
300
∘
C
M
g
O
H
C
l
+
H
C
l
{\displaystyle {\mathsf {MgCl_{2}\cdot H_{2}O\xrightarrow {>300^{\circ }C} MgOHCl+HCl}}}
2
M
g
O
H
C
l
→
>
400
∘
C
M
g
2
O
C
l
2
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {2MgOHCl\xrightarrow {>400^{\circ }C} Mg_{2}OCl_{2}+H_{2}O}}}
== Tətbiqi ==
Maqnezium xlorid əsasən maqnezium istehsalında istifadə olunur. Həm çinin buz və qarın əriməsi üçün tətbiq olunur. Qarla təmasda olduqda onu tez bir zamanda əridir.
Magnezium xlorid qida sənayesində çox istifadə olunur. E 511 qida qatqısı kimi qeyd olunur.
== İstinadlar ==
Рабинович В.А., Хавин З.Я. Краткий химический справочник.
