"Nərgiz" operası
Nərgiz — Bəstəkar Müslüm Maqomayevin Hüseyn Cavidin "Çobanlar" radiopyesinin süjeti əsasında yazdığı opera.
== Tarixçə ==
Bəstəkar əsəri 1935-ci ildə yazsa da, ağır xəstəliyə görə operanın üzərində işləri başa çatdıra bilmədi. 1937-ci ildə müəllif vəfat etdi və əsər üzərində işlər tanınmış sovet bəstəkarı R. M. Qliyerə tapşırılır. Libretto müəllifi Məmməd Səid Ordubadidir. Bu, Azərbaycan musiqisində Avropa stilində yazılmış ilk opera idi.
"Nərgiz" operasının premyerası 1935-ci ilin dekabrın 24-də oldu. Quruluşçu rejissor A. Tuqanov, dirijor bəstəkarın özü idi. Əsas rolların ifaçıları: A. Terequlova (Nərgiz), H. Hacıbabayev (Əliyar), Y. Rzayev (Cəfər), M. Bağırov (Ağalar bəy), B. Mustafayev (Həsən kişi), H. Hüseynov (Bədəl), Ə. Zülalov (Molla Mütəllim).
== Məzmun ==
Əsərdə insanların əməyə, zəhmətə münasibəti və ülvi-saf məhəbbət hissi tərənnüm olunur.
== Qaynaq ==
L. Şirinova — Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətləri.
Azərbaycan operası
Azərbaycan operası — operanın qollarından biri. Azərbaycanda opera sənətinin əsası 1908-ci il yanvarın 12-də (25-də) Üzeyir Hacıbəyovun Hacı Zeynalabdin Tağıyev teatrında səhnələşdirilən və şərq- müsəlman aləminin ilk opera əsəri olan "Leyli və Məcnun"u ilə qoyulmuşdur. Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulana qədər milli opera, məhz, Üzeyir Hacıbəyovun – "Şeyx Sənan" (1909, opera), "Ər-arvad" (1909, operetta), "Rüstəm və Söhrab" (1910, opera), "O olmasın, bu olsun" (1911, operetta), "Fərhad və Şirin" (1911, opera) və s. kimi əsərləri sayəsində inkişaf edib. Teatrın binası isə 1910-cu ildə məşhur inşaatçı-mühəndis Bayev tərəfindən tikilmişdir. 1918-ci il oktyabrın 18-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti bu binanı satın alaraq rəsmən dövlət teatrına çevirmək haqqında qərar qəbul etmişdir.
Zülfüqar Hacıbəyov ("Aşıq Qərib" 1916), Müslüm Maqomayev ("Şah İsmayıl" 1919), Əfrasiyab Bədəlbəyli ("Nizami" 1948), Fikrət Əmirov ("Sevil" 1955) və digər bəstəkarlar da Azərbaycan opera sənətinə öz töhfələrini vermişlər.
== Tarixi ==
=== XIX əsr ===
Bakıda opera ilk dəfə 1889-cu ilin mayında konsert ifasında səslənmişdir. Bu o zaman Bakıda qastrol səfərində olan D.A.Aqrenyev-Slavyanskinin kapellasının ifa etdiyi A.N.Verstovskinin "Askoldova moqila" operası idi. Lakin bir çox musiqiçilər D.A.Aqrenyev-Slavyanskinin fəaliyyətinin bəzi tərəflərini mənfi qiymətləndirərək, repertuarın qeyri-bərabərliyi, ifaçılıq üslubunda həddən artıq zahiri teatr elementlərinin istifadə olunması haqda tənqidi qeydlərlə çıxış edirdilər.
Muğam operası
Muğam operası — muğamla işlənmiş, psixoloji hadisələrin mahiyyəti, obrazların münasibətləri musiqi və oxumalarla verilən səhnə əsəri.
Dünyada ilk muğam operası Üzeyir Hacıbəyovun Leyli və Məcnun (12 (25) yanvar 1908) əsəri hesab olunur. Operada "Mahur-Hindi", "Rast", "Segah", "Şiraz bayatısı", "Kürdi-Şahnaz", "Çahargah", "Şur" muğamlarından istifadə olunub. Azərbaycanda Üzeyir Hacıbəyovun "Əsli və Kərəm", "Şeyx Sənan", "Şah Abbas və Xurşud banu", "Rüstəm və Söhrab", Zülfüqar Hacıbəyovun "Aşıq Qərib", Müslüm Maqomayevin "Şah İsmayıl", Şəfiqə Axundovanın "Gəlin qayası", Cahangir Cahangirovun "Xanəndənin taleyi" muğam operaları vardır.
İlham Rəhimli. Azərbaycan Teatr Ensiklopediyası. II cild. Azərnəşr. 2017. səh.
Pekin operası
Pekin operası - XVIII əsrin sonu-XIX əsrin əvvəllərində təşəkkül tapmış Çin operası. Musiqi, vokal hissələr, pantomima, rəqslər və akrobatikanı özündə birləşdirən opera. Çinin paytaxt operası üçün Tszinsi adından da istifadə edilir.(京戲). 2010-cu ildən YUNESKO-nun qeyri-maddi mədəni irsinə daxil edilib.
XVIII əsrin sonunda Çin ənənəvi teatrının bütün məxsusi xüsusiyyətlərini qəlib cilasında qəbul edərək təşəkkül mərhələsinə qədəm qoyur və yalnız XIX yüzilin ortasında tam şəkildə işlənib formalaşır. Bir tarixçəyə əsasən 1790-cı ildə imperator Tsyənlun 80 illiyini qeyd edirmiş. Bu münasibətlə saraya Ənhoydan 4 huəydyao opera truppası - Sançin, Sısi, Çuntay, Heçun truppaları - təşrif buyurur. Deyilənə görə aktyorların oyunu-oxusu imperatora o qədər xoş təsir bağışlayır ki, o, bu truppaların sarayda qalıb öz sənətlərini inkişaf etdirməsi üçün əmr verir. Həmin dövrdən ta bugünə qədər Pekin operasının mərkəzi şəhərləri, təbii ki, Pekin və Şanxaydır; harada ki, cacüy, kün-süy və digər opera məktəbləri bir araya gəlib bu-gün bizim tanıdığımız keyfiyyətcə çox mükəmməl Pekin operasını yaradırlar. Çinlilər ona jinqju deyirlər.
Çin operası
Çin operası (Çin: 戏曲/戲曲; Pinyin: xìqǔ) Çində populyar bir dram və musiqili teatr növüdür. Çinin müxtəlif regionlarında operalar var ki, bunlardan bəziləri yüz illər əvvələ aiddir. Bunlara Pekin operası və Kunqu daxildir.
Ümumiyyətlə Çində bilinən ilk opera truppasının Tang sülaləsinin imperatoru Xuanzong (712-755) dövründə qurulduğu qəbul edilir. “Armud bağı” (梨园/梨園; Rom: líyuán) adlanan bu truppa, imperatorun şəxsi zövqü üçün çıxış edirdi. Bu gün də opera müğənnilərinə “Armud Bağçasının Tələbələri” (梨园 弟子/梨園 弟子, Rom: líyuán dìzi) deyilir. Yuan sülaləsi (1279-1368) dövrünün forumu olan Zajuda (雜劇, zájù) “Dan” (旦, dàn, qadın personaj), “Sheng” (生, shēng, kişi personaj), “Hua” (花, huā, rənglənmiş üz) və “Çou” (丑, chŏu, təlxək) kimi Çin operasının dəyişməz rolları meydana çıxdı. Ming sülaləsi və Qing sülaləsinin erkən dövründə Wu regionunun operası olan Kunqu ən populyar opera forması oldu. Çin operasının günümüzə qədər gəlib çatmış 368 müxtəlif forması var. Bunlardan ən yaxşı tanınanı Pekin operasıdır.
Bastiliya Operası
Bastiliya Operası (fr. Opéra Bastille) — Parisdə bir teatr. Əsası 1989-cu ildə qoyulmuşdur. Bu binanın memarı Karlos Ottdur.
Paris Operası
Paris Operası (fr. Opéra de Paris), rəsmi adıyla Paris Milli Operası (fr. Opéra national de Paris) — Parisdə bir mədəni müəssisə. XIV Lüdovik tərəfindən əsası 1669-cu ildə qoyulmuşdur. Burada xarici və fransız operalar və baletləri tamaşaya qoyulur. Paris Operasında çalışan müğənnilər və balet ustaları dünya şöhrəti qazanmışlar.
Evridika (Perinin operası)
"Evridika" Yakopo Perinin operasıdır. Bu opera dövrümüzə çatan ən erkən operalardandı, Perinin öncəki əsəri "Dafne" itirilmişdir. Ottavio Rinuççininin librettosu Ovidinin əfsanəvi musiqiçi Orfey və onun xanımı Evridika barədə olan X və XI "Metamorfozlar" kitabına əsaslanmışdır. İlk dəfə 6 oktyabr 1600-cü ildə Fransa kralı IV Henrixlə Mariya Mediçinin Florensiyadaki toylarının şərəfinə olan saray şənliklərində göstərilmişdir. Premyerada Orfey rolunu Perinin özü ifa etmişdir.
== Süjeti ==
Orfey barədə mifoloji rəvayət yeni "musiqili dram"ının süjetinin əsası oldu. Əfsanəyə görə, Orfeyin arvadı Evridika ilan vurmasından sonra ölür. Orfey Yeraltı dünyaya gedir ki, vəfat edən sevgilisini geri qaytarsın. Orfey öz gözəl ifası sayəsində Aidin köməkçilərini Evridikanı buraxmaları üçün yola gətirir, amma bir şərtlə ki, canlıların dünyasına apararkən əsla geriyə çönüb baxmasın. Orfey şərt yerinə yetirə bilmir və Evridikanı ikinci dəfə itirir.
Vyana Dövlət Operası
Vyana Dövlət Operası (alm. Wiener Staatsoper), 1918-ci ilə kimi Vyana Saray Operası, 27 sentyabr 1938-ci ildən Vyana Dövlət Operası — Avstiyada ən böyük opera binası. 1861-ci ildə Vyana Şəhərsalma Fondunun sifarişi ilə memarlar alm. August Sicard von Sicardsburg, alm. Eduard van der Nüll tərəfindən inşaasına başlanılaraq, 25 may 1869-cu ildə bitirilmişdir. Açılış günü səhnəsində Volfqanq Amadey Motsartın “Don Juan” operası oynanılmışdır.
1 may — 31 may 1945-ci illərdə opera alm. Opernhaus der Stadt Wien – Wiener Staatsopernensemble — “Vyana Şəhər Operası – Dövlət Opera Ansambılı” adlandırılmışdır.
Mədəniyyət ocağı kimi Vyana Dövlət Operası Habsburqlar tərəfindən təsis edilmiş Vyana Saray Operasının xələfi sayılır. Saray operası kimi fəaliyyətə başladığı gündən teatr Avropanın aparıcı operalarından sayılmaqdadır.
Vyana Şəhər Operası
Vyana Dövlət Operası (alm. Wiener Staatsoper), 1918-ci ilə kimi Vyana Saray Operası, 27 sentyabr 1938-ci ildən Vyana Dövlət Operası — Avstiyada ən böyük opera binası. 1861-ci ildə Vyana Şəhərsalma Fondunun sifarişi ilə memarlar alm. August Sicard von Sicardsburg, alm. Eduard van der Nüll tərəfindən inşaasına başlanılaraq, 25 may 1869-cu ildə bitirilmişdir. Açılış günü səhnəsində Volfqanq Amadey Motsartın “Don Juan” operası oynanılmışdır.
1 may — 31 may 1945-ci illərdə opera alm. Opernhaus der Stadt Wien – Wiener Staatsopernensemble — “Vyana Şəhər Operası – Dövlət Opera Ansambılı” adlandırılmışdır.
Mədəniyyət ocağı kimi Vyana Dövlət Operası Habsburqlar tərəfindən təsis edilmiş Vyana Saray Operasının xələfi sayılır. Saray operası kimi fəaliyyətə başladığı gündən teatr Avropanın aparıcı operalarından sayılmaqdadır.
Monte-Karlo operası
Monte-Karlo operası — Monakoda opera teatrı.
== Tarixi ==
1870-ci illərdə knyazlığın əlverişli coğrafi mövqeyindən və Monakoya dəmir yolunun çəkilməsindən faydalanmaq və bununla da şəhərin turistik cəlbediciliyini artırmaq qərarına gələn Şahzadə III Karlın sifarişi ilə memar Şarl Qarnyenin layihəsinə uyğun olaraq inşa edilmişdir.
Teatr Aralıq dənizinin sahilində yerləşir. Dəbdəbəli bəzədilmiş opera binasının qarşısında yəhudi əsilli rus-fransız heykəltəraş Leopold Bernştamın əl işləri olan bəstəkarlar Berlioz və Massnenin büstləri var.
Memarının adı ilə Qarnye zalı (Salle Garnier) adlandırılan və 524 tamaşaçı tutumu olan teatr zalı 25 yanvar 1879-cu ildə instrumental musiqi, balet, həmçinin, aktrisa Sara Bernarın qiraətindən ibarət tamaşa ilə açıldı. O vaxtdan teatr səhnəsində müxtəlif janrlı tamaşaların qoyulması ənənəsi formalaşıb. Teatrda səhnəyə qoyulan ilk opera 8 fevral 1879-cu ildə Rober Planketin Le Chevalier Gaston əsəri oldu və ardınca həmin mövsüm ərzində daha 3 opera səhnələşdirildi.
== Dünya premyeraları ==
Teatrın səhnəsində ümumilikdə 80-dən çox operanın dünya üzrə premyerası baş tutub, o cümlədən, Cakomo Puççininin "Qaranquş" (1917) və Moris Ravelin "Uşaq və möcüzə" (1925) operaları.
== Maraqlı faktlar ==
Manaf Süleymanov "Eşitdiklərim, oxuduqlarım, gördüklərim" kitabında bildirir ki, 1910-cu ildə Bakıda tikilməsi nəzərdə tutulan indiki Azərbaycan Dövlət Akademik Filarmoniyasının binasının layihəsini hazırlamaq üçün memar Qavriil Ter-Mikelov məhz Monte-Karlo operasının binasını görmək üçün Monakoya ezam edilmişdi.
== İstinadlar ==
== Xarici keçidlər ==
belcanto.ru saytında məqalə.
