Partlayıcı maddələr
Partlayıcı maddələr (bəzən sadəcə "partlayıcılar" adlanır) enerji sərbəst buraxaraq ani bir reaksiya göstərən maddələrdir. Bu enerji sürətli qaz genişlənməsi və çox yüksək istilik nəticəsində yaranır və adətən yüksək səviyyədə səs və işıq yayılmasına səbəb olur. Partlayıcı maddələr hərbi, sənaye və mədənçiliyi kimi bir çox sahədə istifadə olunur.
== Tarixçə ==
İnsanlar partlayıcı maddələri qədim dövrlərdən bəri tanımış və istifadə etmişlər. Ən erkən məlum olan partlayıcı maddə bəlkə də təbii bitkilərdən əldə edilən yanan materiallar idi. Bununla belə, ən böyük irəliləyişlər Çində baş vermişdir.
=== Qara Barıt ===
Ən qədim partlayıcı maddə, təxminən 9-cu əsrdə Çində ixtira edilən qara barıt (gunpowder) olmuşdur. Qara barıt kömür, kükürd və kalium nitratın qarışığından ibarətdir. İlk dövrlərdə qara barıt əsasən fişənglərdə və atəşli silahlarda istifadə olunurdu.
=== Nitroqliserin və Dinamit ===
19-cu əsrdə Alfred Nobel nitroqliserin əsasında təhlükəsiz və effektiv bir partlayıcı olan dinamiti icad etdi.
Mina (partlayıcı qurğu)
Mina — partlayıcı qurğu olub, hərbi əməliyyatlar zamanı istifadə edilir. Minalar müxtəlif olur: piyada əleyhinə, tank əleyhinə, dəniz minası, nüvə minası və s.
== Azərbaycan ərazisində minalar ==
Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zamanı hərbi əməliyyatların getdiyi ərazilərdə mina partlaması nəticəsində həlak olanların və yaralananların sayı çoxdur. Atəşkəs müqaviləsindən sonra da mina insidentləri baş verir. Mütəxəssislərin fikrincə, Azərbaycan ərazisinin böyük bir hissəsində mina və digər partlayıcı qurğular basdırılıb ki, onların təmizlənməsi üçün 10-15 il tələb olunur.
== Zərərsizləşdirilməsi üsulları ==
Fransada hələ Birinci dünya müharibəsindən qalan minaları təmizləməyin qeyri-adi üsulundan istifadə edirlər. Bu işdə insanlara qoyunlar kömək edir. Ölkənin şimalındakı Vimi şəhərində 1917-ci ildə böyük döyüş olub. İndi isə həmin ərazi otlaqdır. Qoyunlar isə istehkamçı rolunda çıxış edirlər.
Əldəqayırma partlayıcı maddələr
Əldəqayırma partlayıcı maddələr — partlayış üçün təyin olunmamış bir sıra digər təyinatlı maddələrdən (müxtəlif gübrələr, dərman preparatları, turşular, metal tozları və s.) düzəldilən partlayıcı maddələrdir.
Əldəqayırma partlayıcı maddələr müxtəlif kimyəvi maddələrin birləşməsindən düzəldilir. Digər partlayıcılardan əsas fərqi isə, hər kəs tərəfindən düzəldilə bilinməsidir. Bu partlayıcıların gücü digər populyar sənaye partlayıcılarının gücünün- yəni trotil ekvivalentinin 60-90%-ni təşkil edir. Əldəqayırma partlayıcıların gücü qarışıqların tərkibinə görə dəyişir. Qarışığa sənaye istehsalı olan partlayıcılardan, xüsusi güc artıran qarışıqlardan qatılmaqla gücü artırıla bilər.
