Qoruğ sözü azərbaycan dilində

"Qala" Dövlət tarix-etnoqrafiya qoruğu, Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin 18 aprel 1988-ci il, 135 saylı qərarı ilə Qala qəsəbəsinin tarixi hissəsində yaradılıb. Qoruğun ərazisi 81.5 ha-dır. Bu ərazidə 266 memarlıq və arxeoloji abidə qorunur. Ən qədim aşkar edilən abidə e.ə III minilliyə aid olan qədim insan yaşayış məskəni olub. Deməli 5 min il ərzində Qala kəndi ərazisində insanlar yaşayıb fəaliyyət göstərmişlər. Qala kəndi ərazisində olan memarlıq abidələri arasında 5 məscid, 3 hamam, yeraltı kəhrizlər, 4 ovdan, qəsrin qalıqları, məqbərə, sərdabələr və yaşayış evləri olmuşdur. == Qala kəndi == Qala: Abşeron yarımadasında Bakı, Sumqayıt və Xırdalan şəhərləri ilə yanaşı, 32 qəsəbə yerləşir. Abşeron rayonunun inzibati ərazisi 1407,5 m². Respublika ərazisinin təqribən 7%-ni əhatə edir. Yarımada 70–80 km məsafədə dənizin icərilərinə uzanır.

"Qala" Dövlət tarix-etnoqrafiya qoruğu, Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin 18 aprel 1988-ci il, 135 saylı qərarı ilə Qala qəsəbəsinin tarixi hissəsində yaradılıb. Qoruğun ərazisi 81.5 ha-dır. Bu ərazidə 266 memarlıq və arxeoloji abidə qorunur. Ən qədim aşkar edilən abidə e.ə III minilliyə aid olan qədim insan yaşayış məskəni olub. Deməli 5 min il ərzində Qala kəndi ərazisində insanlar yaşayıb fəaliyyət göstərmişlər. Qala kəndi ərazisində olan memarlıq abidələri arasında 5 məscid, 3 hamam, yeraltı kəhrizlər, 4 ovdan, qəsrin qalıqları, məqbərə, sərdabələr və yaşayış evləri olmuşdur. == Qala kəndi == Qala: Abşeron yarımadasında Bakı, Sumqayıt və Xırdalan şəhərləri ilə yanaşı, 32 qəsəbə yerləşir. Abşeron rayonunun inzibati ərazisi 1407,5 m². Respublika ərazisinin təqribən 7%-ni əhatə edir. Yarımada 70–80 km məsafədə dənizin icərilərinə uzanır.

Xınalıq Dövlət tarix-memarlıq və etnoqrafiya qoruğu — Azərbaycanda qoruq. == Yaranma səbəbi == Qədim tarixə malik, dəniz səviyyəsindən 2300 metr yüksəklikdə yerləşən Xınalıq kəndi özünəməxsus coğrafi mövqeyə və unikal memarlıq görkəminə malikdir. Burada orta əsrlərə aid Atəşpərəst məbədi, Xıdır Nəbi türbəsi, Şeyx Şalbuz, Əbu Müslim məscidləri, mağaralar və çox sayda öyrənilməmiş arxeoloji abidələr mövcuddur. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin "Azərbaycan Respublikasının Quba rayonunun Xınalıq kəndinin tarixi ərazisinin Azərbaycan Respublikasının "Xınalıq" Dövlət tarix-memarlıq və etnoqrafiya qoruğu və Ağstafa rayonunun ərazisində Keşikçidağ silsiləsinin bir hissəsini əhatə edən mağaralar kompleksinin Azərbaycan Respublikasının "Keşikçidağ" Dövlət tarix-mədəniyyət qoruğu elan edilməsi haqqında" 2007-ci il 19 dekabr tarixli 2563 nömrəli Sərəncamı ilə yaradılmışdır. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2008-ci il 19 sentyabr tarixli 220 nömrəli qərarı ilə "Azərbaycan Respublikasının "Xınalıq" Dövlət tarix-memarlıq və etnoqrafiya qoruğunun Əsasnaməsi" təsdiq edilmişdir. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən "Xınalıq" Dövlət tarix-memarlıq və etnoqrafiya qoruğunun özünəməxsusluğunun qorunub saxlanılması üçün qoruq ərazisində yerləşən tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması və istifadəsi ilə bağlı təxirəsalınmaz tədbirlər həyata keçirilmiş, komissiyalar yaradılmış, müvafiq işlər aparılmışdır. Eyni zamanda qoruğun 2010-2015-cı illər üzrə Dövlət İnkişaf Proqramının layihəsi işlənmişdir. Hazırda qoruğun direktoru Həsən Ağayevdir. == Tədqiqatlar == Qoruğun Cek kəndinə aid ərazisində 2011-ci ildə aparılan tədqiqatlar nəticəsində qədim yaşayış məntəqəsi və 1 ədəd kurqan aşkarlanıb. Həmin tapıntıların tunc dövrünə - e.ə.

Abramtsevo malikanəsi (tam adı: "Abramtsevo Dövlət Tarix, Bədii və Ədəbiyyat Muzeyi-Qoruğu") — Rusiyada, Moskva vilayətinin Sergiyev-Posad rayonunda, Moskvadan 60 km şimal-şərqdə, Vori çayının sahilində yerləşən muzey-qoruq. == Tarixi == Abramtsevo malikanəsi XIX əsrin ortalarından şöhrət qazanmışdır. Onun sahibləri 1843-cü ildən yazıçı Sergey Aksakov, 1870-ci ildən sənayeçi Savva Mamontov idi. Aksakovu yazıçılar İvan Turgenev, Mixail Zaqoskin, Nikolay Qoqol, Stepan Şvıryov, şair Fyodor Tyutçev, aktyor Mixail Şepkin, tarixçilər Timofey Qranovski and Mixail Poqodin, folklorşünas Aleksandr Gilferdinq, slavofillər Aleksey Xomyakov, İvan Kireyevski, Pyotr Kireyevski və başqa həməsrləri ziyarət etmişdir. İ. S. Turgenev, M. N. Zaqoskin, N. V. Qoqol, S. P. Şvıryov, şair F. İ. Tyutçev, aktyor M. S. Şepkin, tarixçilər T. N. Qranovski və M. P. Qranovski və M. P. Folles A., S. A., S. Poqolordinq A., S. S. Poqolorist A., V. S. Poqoloristlər ziyarət etmişlər. Kireevski, P. V. Kireevski və digər məşhur müasirləri. Nikolay Qoqol Abramtsevoya bir neçə dəfə baş çəkmiş və uzun müddət onun üçün xüsusi ayrılmış otaqda yaşamışdır. O, burada, 1849-cu ilin avqustunda "Ölü ruhlar"ın ikinci hissəsinin fəsillərini oxumuşdur.12 avqust 1977-ci ildə RSFSR Nazirlər Sovetinin qərarı ilə Abramtsevo Əmlak Muzeyi RSFSR Mədəniyyət Nazirliyinin Abramtsevo Dövlət Tarix, Bədii və Ədəbiyyat Muzey-Qoruğuna çevrilmişdir. 1995-ci ildə federal (ümumrusiya) əhəmiyyətli tarixi-mədəni irs obyektlərinə aid edilmişdir. == İstinadlar == == Əlavə ədəbiyyat == Абрамцево / А. У. Греков // А — Анкетирование [Электронный ресурс].

Air və Tenere milli təbiət qoruğu — Nigerdə yerləşən təbiət qoruğudur. Buraya bir neçə üst-üstə düşən qoruq təyinatı daxildir və YUNESKO-nun Dünya İrsi mirasıdır. Qoruq, həm Air dağlarının şərq yarısını, həm də Tenere səhrasının qərb hissələrini əhatə edir. Ərazi, həmçinin, "BirdLife İnternational" tərəfindən əhəmiyyətli quş sahəsi kimi müəyyən edilmişdir.Air və Tenere təbiət qoruğu UNESCO Dünya İrsi mirasına 1991-ci ildə daxil olmuş və 1992-ci ildə təhlükəli bir ərazi olaraq təyin edilmişdir. VII, IX, X və #573 meyarlarına əsasən təyin edilmişdir. Qoruq 77,360 kvadrat kilometr ərazini əhatə edir. Bu, Afrikadakı ikinci ən böyük təbiət qoruğu, dünyada isə dördüncü ən böyük qoruq hesab edilir.UNESCO-nun Air və Tenere təbiət Qoruğu iki hissədən ibarətdir: Air və Tenere milli təbiət qoruğu IUCN növü IV. 1 yanvar 1988-ci ildə yaradılmışdır. 64,560 km².Air və Tenere Addax ziyarətgahı IUCN növü Ia. 1 yanvar 1988-ci ildə yaradılmışdır. 12,800 km².

Aksu-Cabaqlı qoruğu (qaz. Ақсу-Жабағылы қорығы; rus. Aксу-Жабаглинский заповедник) ― Mərkəzi Asiyanın ən qədim qoruğu. Qoruq Qazaxıstan Respublikasının cənub vilayətində yerləşir və Tyan-Şanın şimal-qərb dağ silsilələrini əhatə edir. Adı bölgədəki ən böyük çay olan Aksudan və ərazinin şimal hissəsində yerləşən Cabaqlı dağ silsiləsindən götürülmüşdür. == Coğrafiya == Aksu-Cabaqlı təbiət qoruğu qərbi Tyan-Şan dağlarında yerləşir. Ərazinin şərq sərhədini Qırğızıstan Respublikası, cənub sərhədini isə Maydantal çayının vadisi və Özbəkistan təşkil edir. Bölgə qərbdən Qızılqum, şimaldan isə Karatau dağları ilə əhatə olunmuşdur. Ərazi Cənubi Qazaxıstan vilayətindəki Tyul'kubaskiy və Lengerskiy rayonlarının inzibati bölgüsü daxilində yerləşir. Qoruq 131 934 hektar ərazini əhatə edir.

Ali Botuş (bolq. Али ботуш) — Bolqarıstanın cənubunda, Yunanıstanla olan sərhəddə yerləşən qoruq. Qoruq çox da böyük olmayan Slavyanka dağ silsiləsindədir. Ali Botuş qoruğu silsilənin şimal yamacında olub bütünlüklə Bolqarıstan ərazisinə aiddir. Qoruq Blaqoyevqrad vilayətinin Sandanski və Hadjidimovo icmalarının ərazisindədir. Qoruq 1951-ci ildə Balkan yarımadası üçün endemik olan Heldreyx şamı meşələrini qorumaq məqsədi ilə yaradılmışdır. Sonrakı dövrlərdə qoruq ərazisi bir neçə dəfə genişləndirilmiş və sahəsi 1638 hektara çatdırılmışdır (16,38 km²). 1977-ci ildən Ali Botuş UNESCO-nun qorunan obyektlər siyahısına daxil edilmişdir. == Ümumi məlumat == Qoruq Slavyanka dağ silsiləsinin şimal yamaclarında, 1140-2212 metr yüksəklikdədir. Pirin dağ silsiləsindən Paril yəhəri ilə ayrılmışdır.

Altıağac Dövlət Təbiət Qoruğu — Azərbaycanın Xızı rayonunda yerləşən dövlət qoruğu. == Yaradılmasında məqsəd == 1990-cı ildə Böyük Qafqazın cənub-şərq yamaclarının təbii landşaftının qorunub saxlanması, təbii komplekslərinin mühafizəsinin gücləndirilməsi və bərpası, eroziya proseslərinin qarşısının alınması, habelə Altıağac-Xızı zonasının bitki və heyvan növlərinin, onların qruplarının bərpa edilməsi məqsədilə 4438 hektar sahədə yaradılmışdır. == Qoruq ərazisinin meşələri == Orta dağlıq hissədə yerləşən qoruğun ərazisində qışı quraq keçən mulayim-isti və yayı quraq keçən mülayim-isti tipləri hakimdir. Qoruq ərazisinin əsas hissəsini (90,5%) nisbətən cavan (40-60 yaşlı) pöhrəlik meşələr təşkil edir. Onları əmələ gətirən əsas ağac növləri gürcü palıdı, Qafqaz vələsi və şərq fıstığı, göyrüş, itiyarpaqlı ağcaqayından ibarətdir. Təmiz bir növdən ibarət meşələr çox azdır, əksər sahələr qarışıq tipli meşələrdən ibarətdir. Meşəsiz sahələr qayalıq, yarğan və keçmiş meşə altından çıxmış otlaqlardan ibarətdir. == Heyvanat aləmi == Altıağac qoruğunun ərazisində cüyür, ayı, qaban, vaşaq, yenot, tülkü, dovşan, dələ, canavar və s. heyvanlara. Qulardan qırqovula, alabaxtaya, qaratoyuğa, bildirçinə, çöl qartalına və s.

Arqun Muzey-Qoruğu — Çeçenistanın cənubunda Arqun çayı yaxınlığında muzey-qoruq. Vedeno təbiət qoruğunun ərazisində yerləşir. Qoruğun tərkibinə Şaroiski, Ximoy və Xoy Tarixi-Memarlıq Kompleksləri daxildir. == Tarixi == Arqun Muzey-Qoruğu RSFSR Nazirlər Sovetinin 2 iyun 1988-ci il tarixli qərarı ilə yaradılmışdır.Muzey-Qoruğa Arqun dərəsinin tarixi və təbiət abidələri daxildir.Rusiya Federasiyası Prezidentinin 20 fevral 1995-ci il tarixli fərmanı ilə Arqun Muzey-Qoruğu federal (ümumrusiya) əhəmiyyətli tarixi-mədəni irs obyektləri siyahısına daxil edilmişdir. Muzey-qoruq yaradılan dövrdən başlayaraq çox böyük işlər görülüb. Ərazinin tədqiqi üçün elmi ekspedisiyalar, arxeoloji qazıntılar, bərpa və konservasiya işləri aparılmışdır. “Nax xalqlarının mənşəyi problemləri” mövzusunda Ümumrusiya elmi konfransı, “Noxçiçöh” folklor-etnoqrafik bayramı və digər tədbirlər keçirilmişdir. 2002-ci ildə Moskvada memarlıq abidələrinin fotosərgisi, 2003-cü ildə isə dağlıq Çeçenistanın təbiəti, maddi mədəniyyət abidələri haqqında çəkilmiş "Göyə qalxan qüllələr" sənədli filmi nümayiş etdirilmişdir. 2004-cü ildə təkcə respublikada deyil, onun hüdudlarından çox-çox uzaqlarda da geniş oxucu kütləsi tərəfindən böyük tələbat olan “Əbədiyyət kölgələri” kitabı işıq üzü gördü. Muzey-qoruq ərazisində at və piyada turist marşrutları açılmış və Birinci Çeçenistan müharibəsi başlamazdan əvvəl də fəaliyyət göstərmişdir.

Azameti idarə olunan qoruğu ( gürc. აჯამეთის აღკვეთილი ) - Gürcüstanın Zestafoni Bələdiyyəsi bölgəsi, Bağdati Bələdiyyəsindəki qorunan bir ərazidir . Azametinin məşhur palıdlarını və digər yerli florasını qoruyur. Ağacların bəziləri 120 ilə 200 yaş arasındadır. Qoruq yerli faunanı da qoruyur. == Coğrafiya == Azameti idarə olunan qoruğu Kutaisidən 15 km məsafədə yerləşir. İlk dəfə 1935-ci ildə yaradılıb. Qoruğun iki qorunan ərazisi var: Azameti Muxnari (3742 ha), Rioni çayı sahilində Kvirila və Xanistşali və Vartsişe arasında kütləvi (1106 ha), Hanistskalinin sol tərəfində. == Flora == Sahənin 4723 hektarı palıd meşələri, 93 hektarı - vələs meşələr və 23 hektar şərq buynuzu ilə örtülmüşdür. Vartsixe'nin meşəlik ərazisi Azameti İdarə Qoruğuna daxil edilir və nadir Üçüncü dövr dövrünə aid nadir qalıqları qorumaq üçün ilk dəfə 1946-cı ildə qurulmuşdur: İmeretiya palıd və Qafqaz qarağası Dendroflora 60 növə malikdir.

"İçərişəhər", xalq arasında həm də "Qala" və ya sadəcə "Qədim şəhər" kimi tanınan tarixi məhəllə Bakının ən qədim hissəsi həmçinin tarixi-memarlıq qoruğudur. Bakının ən qədim hissəsi olan İçərişəhər, yaxşı qorunmuş qala divarları ilə əhatə olunub. 221 000 m² sahəyə malik olan qoruq ərazisində 1300-dən çox ailə yaşayır.Qoruq ərazisi hələ tunc dövründən məskunlaşmışdır. Arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində müəyyənləşdirilmişdir ki, artıq VIII–IX əsrlər ərzində İçərişəhər ərazisi sıx məskunlaşmış, burada sənətkarlıq və ticarət inkişaf etmişdir. XV əsrdə Şirvanşahların öz iqamətgahlarını Şamaxıdan Bakıya köçürməsindən sonra İçərişəhərin həyatında "kristallaşma" dövrü başlamışdır. 1748–1806-cı illərdə Bakı və onun mərkəzi olan İçərişəhər Bakı xanlığının paytaxtı olmuşdur. 1806-cı illərdə Bakının ruslar tərəfindən işğal edilməsi və neft bumunun yaşanmasından sonra (XIX əsrin sonları-XX əsrin əvvəlləri) şəhərin inkişaf və genişləndirilməsi prosesi başlamış, insanlar İçərişəhər divarlarından kənarda da sıx məskunlaşmağa başlamışdır. İçərişəhərdə yerləşən məşhur memarlıq abidələri Qız qalası və Şirvanşah Azərbaycan memarlığının inciləri hesab edilirlər. Bunlardan başqa qoruq ərazisində onlarla tarixi-memarlıq abidələri – məscidlər, karvansaralar, hamamlar, yaşayış evləri – yerləşir, bir neçə muzey, səfirlik, otel, ticarət obyektləri, kafe və restoranlar fəaliyyət göstərir. 1977-ci ildə İçərişəhər tarix-memarlıq qoruğu elan edilib, 2000-ci ildə isə, Qız qalası və Şirvanşahlar saray kompleksi ilə birlikdə UNESCO Ümumdünya irsi Siyahndan Ümumdünya İrsi Siyahısına daxil edilmiş ilk obyektdir.

Ağgöl Dövlət Təbiət Qoruğu -1978-ci ilin 2 mart tarixində gölün 4400 hektara bərabər olan su ərazisinə ciddi qorunma statusu verilmiş və Ağgöl Dövlət Təbiət Qoruğu yaradılmışdır. 2003-cü ilin 5 iyul tarixində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1298 saylı sərəncamı ilə Ağ göl Dövlət Təbiət Qoruğunun sahəsi 17924 hektara qədər artırılmış və Milli Parkın ərazisi yalnız bataqlıqlar deyil, həmçinin tipik-çöl və yarımsəhra landşaftlarından ibarət olmuşdur. Qoruğun ümumi sahəsinin 2,1 ha-nı (40,6 %) təmiz su sahəsi, 2,26 min ha-nı (43,6 %) qamış cəngəllikləri, 20 ha-nı (0, 38 %) adalar təşkil edir. == İqlimi == Buranın yayı quraq keçən yarımsəhra və quq çöllərin mülayim – isti iqlim tipi hakimdir. Burada günəş radiaiyasının illik miqdarı 131, radiasiya balansı isə 45 kkal/kv.sm –dir. Havanın orta illik temperaturu 14 dərəcəyə çatır. Yağıntının illik miqdarı 330 mm-dən artıq deyildir. Buradakı iqlim şəraiti ərazidəki quşların və məməli heyvanların xeyli miqdarda məskunlaşması üçün optimal şərait yaratmşdır. Ümumi sahənin çoxunu Ağgöl təşkil edir. Ağgöl öz sahəsinə görə respublikanın ən böyük göllərindən biridir.

Barquzin dövlət təbiət biosfer qoruğu — qoruq Buryatiyanın Şimali-Baykal rayonu ərazisində yerləşir. Tarixi mərkəzi Davşa, 2012-ci ildən isə isə Ust-Barquzin qəəsəbəsidir. == Tarixi == Barquzin qoruğu Rusiyanın qədim qoruqlarındandlr. Qoruq Zabaykal vilayətinin Barquzin qəzası ərazisində yerləşdirindən Barquzin adlandırılmışdır. Qoruq 1916-cı ilin 29 dekabrında yaradılmışdır. Qoruq yaradılarkən Martes zibellinanın qorunması hədəflənirdi. Bu zaman burada cəmi 20–30 baş olduğu halda, hazırda hər 1 km² əraziyə 1–2 baş düşür. Bu qoruq Oktyabr inqilabına qədər mövcud olmuş yeganə qoruqdur. 1930-cu illərdən qoruğun təyinatı kompleksləşmişdir. 1986-cı ilən YUNESCOnun Biosfer qoruğu statusu alır.

Baykal qoruğu (rus. Байкальский государственный природный биосферный заповедник)— 26 sentyabr, 1969-cu ildə keçmiş RSFSR nazirlər kabinetinin №571 qərarına əsasən Buryatiya MSSR tərkibində təsis edilmiş, 165 724 hektar əraziyə malik, Rusiya Federasiyasının Buryat ərazisində Baykal Dövlət Təbiət Qoruğu == Məlumat == Baykal qoruğu BTMİ kateqoriyasına görə çiddi qorunan təbiət qoruğudur. Qoruq Baykal gölünün cənub sahili terraslarında və Hamar-Daban silsiləsinin (hünd. 2316 m-ədək) mərkəzi hissəsindədir. Qoruq Buryatiya Respublikasının üç: Kabanskiy, Cidinskiy və Selenginskiy rayonlarının inzibati ərazilərinə daxildir. Təbii dağ-tayqa kompleksini (küknar, sidr, ağşam, şam, qaraşam və s.) qorumaq və öyrənmək məqsədilə 1969-cu ildə yaradılmışdır. 1986-cı ildən biosfer qoruğudur. Florasında 1700-dən çox bitki növü, o cümlədən borulu bitkilərin təqribən 840 növü; 540-dan çox şibyə növü (təqr. 50-si nadir növlərdir) var. Faunası Cənubi Sibir dağları üçün səciyyəvidir.

Başqırd Dövlət Təbiət Qoruğu Başqırdıstan Respublikasının Cənubi Ural dağları razisində yerləşir. == Tarixi == Qoruq 11 iyul 1930-ci ildə təşkil edilmişdir. Qoruğun ərazisi 49 609 hektardır. 1951-ci ildə Başqırdıstan MSSR Nazirlər Sovetinin qərarı ilə qoruq ləğv edilir. Qoruğun ərazisi Lesxozlara verilir. Ərazisində meşə tədarük edilir. 1958-ci ilin noyabrında Başqırd qoruğu yenidən bərpa edilir. 1986-cı ilə qədər qoruq 3 hissədən ibarət olmuşdur: Ural-Tau, Cənubi Kraka və Pribel. 1986-ci ildə qoruğun bir hissəsində müstəqil Şulqan-Taş qoruğu təşkil edir. 2006-cı ildə Lomonosov adına Universitetin əməkdaşları və tələbələr tərəfindən qoruğun xəritəsi tərtib edilir == Coğrafiyası == Qoruq Başqırd Uralının mərkəzi hissəsində yerləşir.

Biosfer qoruğu - 1974-cü ildə "UNESCO"-nun "İnsan və Biosfer" (MAB) Proqramına uyğun olaraq Azərbaycan dünyada birinci olaraq (1975-ci il) Bakı şəhərində Binəqədi rayonu ərazisində, keçmiş Yaşıllaşdırma Trestinin yerində yaradılmışdır. Bakı Biosfer rezervatının yaradılmasında Azərbaycan Respublikasının dövlət başçısı Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti rol oynadı. Bu işdə ona akademik Həsən Əliyevin böyük köməyi oldu. Azərbaycanın təbii gözəllikləri bir çox qoruq və yasaqlıqlarda qorunur. Biosfer rezervatı ərazisindəki bitki nümunələrinin zənginliyi ilə fərqlənir.

""Böyük Arktik" dövlət təbiət qoruğu" — federal əhəmiyyətli elmi-araşdırma, təbiəti qoruma, ekoloji xüsisiyyətləri özündə birləşdirən qoruqdur. Qoruğun yaradılmasına səbəb təbii şəraitdə ətraf mühütin sərbəst inkişaf xüsusiyyətlərini araşdırmaq, bu zaman ardıcıl baş verən proseləri dəqiq müşahidə etmək və canlılar aləminin mühafizəsini təşkil etmək olmuşdur. Qoruq sahəsinə görə Avrasiyanın ən böyük qoruğudur. == Tarixi == "Böyük Arktik" qoruğu Rusiya Federasiyası hökumətinin Nazirlər Sovetinin 11 may 1993 il № 431 əmri ilə yaradılmışdır. Qoruq Dikson rayonunun qərbində 4 169 222 ha ərazidə təşkil edilir. Üstəlik Qoruğun sərhədləri xaricində muxtar dairənin ərazisindən Böyük Arktik qoruğu üçün 2 007 069 ha ərazi ayrılır. 20 mart 2013 il tarixində qoruq "Taymır qoruqları" qrupuna daxil edilmişdir. Bununla da qoruq müstəqil qoruq olmasını hüququnu itirmişdir. Taymır və Putoranski qoruqları ilə birlikdə vahid qoruqda birləşdirilmişdir. == Qoruğun ərazisi == "Böyük Arktik" qoruğu 7 sahədən ibarətdir: Diksoon-Sibiryakov "Kara dənizinin adaları" Piyasinski "Middendorf körfəzi" "Nordenşeld arxipelaqı" "Aşağı Taymır" "Çelyuskin yarımadası" == Ərazisinin təbii xüsusiyyətləri == Qoruğun ərasinə nəzər saldıqda əsasən Artik tundra və Arktik səhralardan ibarətlərdən ibarətdir.

Böyük Xextsir Dövlət Təbiət Qoruğu – Rusiya Federasiyasında dövlət təbiət qoruğu. Xabarovsk şəhərinin şəhərətrafi zonasında (15–20 km cənubda), Böyük Xextsir dağ massivində yerləşir. Sahəsi 454² km. 1963-cü ildə təşkil olunmuşdur. == Ümumi məlumat == Səthi dağlıq sahələrdən (hündürlük 500 metrə qədər) və düzənliklərdən ibarətdir; çılpaq qayalıqlarvar. Böyük Xextsir Dövlət Təbiət Qoruğu üçün müxtəlif bitki növləri səciyyəvidir. Dağlarda sidr, küknar və enliyarpaqlı meşələr, sıx kolluqlar və zəngin ot örtüyü üstündür. Dağətəyi zonalarda qarışıq və törəmə tipli meşələr yayılmışdır. Dərələrdə qaraşam ağacları, cil çəmənləri, ağcaqovaq-küknar talaları və paralel uzanmış ensiz yüksəkliklərdə palıdlıqlar var; qızılağac cəngəlliyinə və bataqlıqlara rast gəlinir. Əsas meşə massivlərindən tam, yaxud qismən təcrid olunmuş Mancuriya florası qalmaqdadır.

Bəsitçay dövlət təbiət qoruğu — nadir Şərq çinarının qorunub saxlanılması məqsədilə Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 4 iyul 1974-cü il tarixli qərarı ilə 107 hektar ərazidə yaradılmışdır. Qoruq Zəngilan rayonunda Kiçik Qafqaz dağlarının cənub-şərq hissəsinin Bəsitçay ətrafı boyunca ərazini əhatə edir. Qoruğun adı monqol mənşəli olub, Beysut tayfasının adından götürülüb. Çinarlıq qoruq ərazisinin 93,5%-ni təşkil edir. Çinar ağaclarının orta yaşı 170 ildir, lakin əsl nəhəng-yaşı 1200–1500 il, hündürlüyü 50 m və diametri 4 m qədər olan ağaclara da rast gəlmək olar. Qoruğun yerləşdiyi ərazi əsasən dağlıq olub, dəniz səviyyəsindən hündürlüyü 600–800 m-ə qədərdir. Sağ sahil dik yamaclı dağlardan, sol sahil isə təpəliklərdən ibarətdir. Əsasən Üçüncü dövr çöküntüləri yayılıb. Çay dərəsi boyunca ensiz allüvial düzənlik uzanır. Buradakı dağlar Bəsitçayın qolları ilə xeyli parçalanmışdır.

Cergin dövlət təbiət qoruğu (ing. Dzherginsky Nature Reserve, rus. Джергинский заповедник) — Rusiya Federasiyasının Buryat Respublikasında Barquzin çayının yuxarı axınındadır. == Sahəsi == Sahəsi 2378 km2 . == Tarixi == 1992-ci ildə yaradılmışdır. == Coğrafiyası == Relyefi dağ silsilələri, dərin dərələr, yüksək dağlıq platolardan ibarətdir. Ərazisinin 75%-indən çoxu meşələrlə örtülüdür. Şaquli zonallıq səciyyəvidir. 500–1200 m yük səklikdə çöl sahələri ilə növbələşən tozağacı və qaraşam meşə-çölləri üstünlük təşkil edir; şam və ağcaqovaq meşələrinə rast gəlinir. == Flora və faunası == 1300 m yüksəkliyədək, əsasən, qaraşamlıqlardan ibarət dağ-tayqa meşələri tozağacı, sidr kolları və qarışıq şam meşələri ilə əvəz olunur.

Cənubi-Ural dövlət təbiət qoruğu — Başqırdıstanın Belores rayonunda, qismən isə Çelyabinsk vilayətinin ərazisində yerləşən dövlət təbiət qoruğu. Qoruq Sovet İttifaqı Komissiyasının və SSRİ Nazirlər Şurasının № 487—152 qərarları ilə 19 iyun 1978 -ci ildə yaradılmış. Qoruğun yaradılmasında məqsəd Cənubi Uralın dağ-tayqa ekosistemini öyrənmək və qoruyub saxlamaq idi. Cənubi-Ural qoruğu Cənubi Ural dağlarının nisbətən hündür ərazisində yerləşir. Ərazinin daha çox hissəsi Başqırdıstan Respublikasının ərazisində yerləşir. Qoruğun ümumi sahəsi 252, 8 min hektardır. Bu qoruq Başqırdıstanın və Cənubi Uralın ən böyük qoruğudur. Qoruğu ərazisinin 90 %-i Belores rayonu ərazisində yerləşir. Çelyabinsk vilayətinin Katav-İvanovski rayonunda isə qoruğun 2404 hektar ərazisi yerləşir. == Ümumi məlumat == Cənubi-Ural qoruğunda bir neçə dağ silsiləsi yerləşir — Maşak, Ziqalka, Narı, Kumardağ və Yamantau.

Dağıstan Dövlət Təbiət Qoruğu — Dağıstan Respublikasında, Xəzər dənizinin şimal qərb sahilindədir. Sahəsi 190 km² (o cümlədən 0,093 km2dəniz akvatoriyası). 1987-ci ilin 09 yanvarında Qızlar körfəzi sahəsinin və nadir təbiət törəməsi Sarıqum barxanının qorunması və öyrənilməsi məqsədilə yaradılmışdır. Qoruq Tarumovka və Buynaksk rayonlarının ərazisində yerləşir. 2009-cu ildə üç federal yasaqlıq: "Aqrahan", sahəsi 39000 ha, "Samur", sahəsi 11200 ha və "Tlyara", sahəsi 83500 ha qoruğun ərazisinə daxil edilmiş. Qızlar körfəzinin sahil zolağını çoxlu limanlarla parçalanmış alçaq düzənliklər tutur. Körfəzdə zəngin su bitkisi, sualtı çəmənlər var. Sarıqum — Rusiya və Avrasiya materikində ən böyük dyundü. Onun mütləq hündürlüyü 262 metrdir. Ərazinin iqlimi kontinentaldır.

Dərbənd Dövlət Tarix-Memarlıq və incəsənət Muzey-Qoruğu — Rusiya ərazisindəki ən qədim şəhər olan Dərbəndin tarixinə həsr olunmuş muzey kompleksidir. Muzey-Qoruğunun ərazisi qorunan zonalarla birlikdə 2044 hektardır və burada 250-dən çox (və bəzi hesablamalara görə 400-dən çox) tarix və mədəniyyət abidələri cəmləşmişdir. Muzey kompleksinin ərazisində 2003-cü ildə UNESCO-nun Dünya İrsi Siyahısına daxil edilmiş Narın-Qala qalası da daxil olmaqla 25 federal əhəmiyyətli abidə var. == Yaradılması == Dərbənddə tarix diyarşünaslıq muzeyi 1926-cı ildə yaradılmışdır. Onun yaradıcısı Dərbənd 1 saylı məktəbin kimya müəllimi, yerli tarixə həvəsli Pyotr İvanoviç Spasski idi.5 may 1928-ci ildə Dağıstan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin Rəyasət Heyəti "Dərbəndin bütün qədim abidələrini, xüsusən də Dərbənd qalası, bütün uzunluğu boyunca divar, Kirxlyar qəbiristanlığı, digər qəbiristanlıqlar, I Pyotrun qaldığı yerin qalıqları, şair Aleksandr Bestujev-Marlinski və başqa tarixi əhəmiyyətli yerlərin qorunması haqda qərar verdi.1934-cü ildə muzey bələdiyyə statusu aldı.1960-cı ildə Dərbənd elmi bərpa emalatxanaları yaradıldı, 1971-ci ildən başlayaraq muzey sistemli arxeoloji tədqiqatlar aparır.1977-ci ildə muzey tarixi-memarlıq muzeyinə çevrildi.1989-cu ildə Dərbənd Dövlət Tarix, Memarlıq və İncəsənət Muzeyi-Qoruğu yaradıldı, hal-hazırda (2020) rəhbəri V. V. Çesnokovdur.2003-cü ildə VIII əsrə aid Rusiyanın ən qədim məscidi Cümə məscidi və Dərbənd istehkamları da daxil olmaqla Sasanilər imperiyası və sonrakı mədəniyyətlərin nümunəsi olan şəhər və Narın-Qala qalası UNESCO-nun Dünya İrsi Siyahısına daxil edilmişdir. == Strukturu == === Muzey === Arxiv kompleksi Narın-QalaQalanın daş divarları VI əsrdə inşa edilmişdir. Ərazidə Dərbəndin inkişafının müxtəlif dövrlərini əks etdirən memarlıq abidələri var: XVlll əsrin Xan idarəsi (Komendant evi, Divan-xan), XVIII əsrin Xan sarayı, Mühafizə Evi (1828) (şəkil qalereyası) düzbucaqlı və xaç formalı su anbarları (VI-XVIII əsrlər), Çarpaz gümbəz kilsə (IV-XVIII əsrlər), Xan hamamı (XVI-XVIII əsrlər), yeraltı həbsxana-zindan yerləşir. Xalça və incəsənətmuzeyiQabriel Sundukyanın layihəsi il 1860-cı ildə inşa edilmiş XIX əsrə aid memarlıq abidəsi olan Erməni-Qriqorian məbədində yerləşir. Muzeydə xalq sənətkarlıqlarının əsl əsərləri nümayiş olunur. 1982-ci ildə açılmışdır.

Eldar Şamı Dövlət Təbiət Qoruğu — Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2004-cü il 16 dekabr tarixli 550 nömrəli Sərəncamı ilə Samux rayonunun inzibati ərazisində yaradılmış mühafizə və elmi-tədqiqat idarəsi statusuna malik ərazidir. Qoruğun yaradılmasının başlıca məqsədi genetik fondun, bioloji müxtəlifliyin, ekoloji sistemlərin, səciyyəvi və nadir təbiət komplekslərinin və obyektlərinin (ardıc, saqqız ağacı və s.), dünyada 31 vətəni olan Ellər oyuğunda eldar şamı meşəliyinin təbii vəziyyətini qoruyub saxlamaq məqsədilə təbiət ərazilərinin mühafizəsini həyata keçirməkdir. Eldar Şamı Dövlət Təbiət Qoruğunun zəruri infrastrukturu yaradılmışdır. Hələ 1931-ci ildə 3,1 min hektar sahədə eldar şamı sahəsi botaniki yasaqlıq elan edilmiş və qorunmuşdur. Samux rayonu ərazisində dünyada yeganə təbii Eldar şamı meşəliyinin qorunması məqsədilə Azərbaycan hökumətinin 5 may 1948-ci il tarixli qərarı ilə "Eldar şamı" yasaqlığı yaradıldı. Eldar şamı Azərbaycanın və xarici ölkələrin müxtəlif regionlarının quraq sahələrində əkilməyə başlandı. Quraq, az münbit torpaqlı sahələrin Eldar şamı vasitəsilə yaşıllaşdırılması şöhrəti hər tərəfə yayıldı. Həmin yasaqlıq sonradan qoruq elan edildi. 1961-ci ildə 300 ha sahə Türyançay qoruğunun, 1967-ci ildə Göygöl qoruğunun filialına çevrildi və dövlət meşə torpaqları hesabına 1978-ci ildə 92 ha artırıldı. Hal-hazırda Eldar şamı qoruğunun sahəsi 1686 hektardır.

Erebuni Dövlət Təbiət Qoruğu (erm. «Էրեբունի» արգելոց) — Ermənistan ərazisinin Kotayk mərzi ilə Ararat mərzi sərhədində, Şorbulaq və Qexadir kəndləri arasında yerləşir. Qoruq 1981-ci ildə 89 ha ərazidə təşkil olunmuşdur. Burada 10 milyonlarla yaşı olan suxurlar vardır. Burada Ermənistan ərazisində yetişən endemik bitkilər var. == Təbiəti == === İqlimi === Qoruğun ərazisi olduqca kontinentald və qurudur. Orta illik temperatur 11 °C, yağıntının miqdarı 300–350 mm təşkil edir. Qışı az qarlı, qoyuq və buludlu olur. Qar örtüyünün qalınlığı 10–35 sm arasında dəyişir. Qış noyabrın ikinci yarısında başlayır və martın ikinci yarısında isə bitir.