* azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğətində mövcuddur
* Sözün müxtəlif mətnlərdə yazılışı.
Sözün tezliyi - sözün mətnlərdə hansı tezliklə rast gəlinmə göstəricisidir. Bu rəgəm 1 000 000 söz arasında sözün neçə dəfə meydana gəlməsini göstərir.
2002 | •••• | 154.18 |
2003 | •••• | 170.46 |
2004 | ••••• | 192.36 |
2005 | •••• | 172.75 |
2006 | ••••• | 199.34 |
2007 | ••••• | 196.84 |
2008 | ••••• | 181.98 |
2009 | •••••• | 254.37 |
2010 | ••••••• | 280.76 |
2011 | •••••• | 237.73 |
2012 | ••••• | 210.30 |
2013 | ••••• | 213.27 |
2014 | ••••• | 186.88 |
2015 | •••••• | 248.03 |
2016 | •••• | 151.85 |
2017 | •••••• | 225.51 |
2018 | •••••• | 248.56 |
2019 | •••••• | 253.70 |
2020 | •••• | 136.19 |
1 1. is. Rəngi sarı, bahalı bəzək şeyləri və s. qayrılan və dəyər vahidi kimi işlədilən qiymətli metal. Xalis qızıl. Qızıl mədəni. □ Qızıl bahasına – çox baha qiymətə. Qızıl suyuna çəkmək – qızıl olmayan metalın üstünə qızıl rəngi vermək. Qızıla tutmaq – qızıl ilə örtmək, qızıl ilə bəzəmək. // Sif. mənasında. Qızıldan qayrılmış. Qızıl üzük. Qızıl qolbaq. Qızıl diş. Qızıl pul. – [Onlar] qızıl avizələrlə bəzənmiş böyük salona girdilər. M.S.Ordubadi. // Sif. mənasında. Qızıl çərçivəyə salınmış, qızıla geydirilmiş, qızılla bəzədilmiş. Qızıl gözlük. Qızıl qaşlı xəncər. // is. Qızıldan qayrılmış şeylər; qızıl pul. 2. sif. Al, qırmızı. Şahin-şunqar sürbənizi dağıdar; Boyanarsız qızıl qana, durnalar! M.V.Vidadi. 3. sif. məc. Bolşevik inqilabı, sosializm quruluşu, sovet sosialist üsuli-idarəsi ilə əlaqədar olan (bax qırmızı 3-cü mənada). □ Qızıl əsgər tar. – Qırmızı ordu döyüşçüsü. Hücum əmrini gözləyən hər bir qızıl əsgər bütün diqqətini toplayaraq, təyyarə səsini eşitməyə çalışırdı. M.S.Ordubadi. Qızıl Ordu – sovet ordusunun 1918-ci ildən 1946-cı ilə qədər adı. 4. sif. Qızıl rəngində olan, parlaq sarı, qızıl kimi bərq vuran. Günəş qızıl saçlarını dərələrdən, meşələrdən yavaş-yavaş toplayaraq qərbə … doğru uzanmağa başlamışdı. A.Şaiq. Günəş sonra yavaş-yavaş qalxıb, … qızıl zərrələrini aləmə dağıdıb, bütün yatmışları oyatdı. S.S.Axundov. 5. sif. məc. Çox qiymətli, çox dəyərli, çox ləyaqətli, çox gözəl, çox yaxşı. [Nəbi kişi:] Bu dünyada bizim bu kolxoz adamının mislibərabəri hanı? – deyirdi. Qızıl kimi adamlardır, lap qızıl kimi! S.Rəhimov. □ Qızıl sözlər – çox ağıllı, faydalı sözlər, məsləhətlər və s. haqqında. Qızıl əllər – əlindən hər cür iş gələn, bacarıqlı, məharətli adam haqqında. Bağlanıb xalqa məhəbbətlə ürək telləriniz; Ağ qızıl yığdı məharətlə qızıl əlləriniz. S.Rüstəm. 6. sif. dan. Heç şeydən çəkinməyən, bozsifət, utanmaz. Qızıl adam. ◊ Qızıl yumurta bayramı – xristianların pasxa bayramının xalq arasında adı.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / qızıl2 Bəzi mürəkkəb bitki və heyvan adlarının birinci tərkib hissəsi; məs.: qızılağac, qızılgül, qızılbalıq, qızılquş.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / qızıl1 “Qırmızı” deməkdir. Kök qız yox, qır olub. Metalın bu növü qırmızı olduğu üçün (rənginə görə) belə adlanıb; köz (qızmaq) sözü ilə bağlıdır (köz rəngində olan). (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Azərbaycan dilinin etimologiya lüğəti / qızıl2 1. QIZIL (sarı rəngli qiymətli metal) Gödəkboy, başının tükü tökülməyə üz qoymuş bir oğlan ötkəm-ötkəm danışdıqca qabaqdakı qızıl dişləri parıldayırdı (Ə.Vəliyev); ALTUN (köhn.) Nigara bir çox altun zinətlər və qiymətli daşlar gəldi (Çəmənzəminli); SARI (dan.) Təmiz vicdanı heç bir sarı ləkələyə bilməz (S.Rəhimov); ZƏR [Həmzə:] Ay-hay, yaxşı deyiblər ki, zər qədrini zərgər bilər (Ə.Qasımov). 2. qızıl bax al I
Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti / qızıl1 QIZIL I is. Rəngi sarı olan qiymətli metal. QIZIL II sif. Al-qırmızı. Uzun enli və düz küçədə qızıl bayraqlar görünürdü (M.Hüseyn).
Azərbaycan dilinin omonimlər lüğəti / qızıl2 I сущ. золото: 1. благородный металл желтого цвета. Saf qızıl чистое золото, sərbəst qızıl геол. самородное золото 2. изделия из этого металла 3. перен. о ком-л., о чём-л., отличающемся большими достоинствами. O, qızıldır он золото II прил. 1. золотой: 1) относящийся к золоту. Qızıl külçəsi золотой слиток, qızıl mədənləri золотые прииски (место разработки золота), экон. qızıl ehtiyatı золотой запас, qızıl fondu золотой фонд (золото в слитках и монетах, принадлежащее государству) 2) сделанный из золота. Qızıl qolbaq (bilərzik) золотой браслет, qızıl üzük золотое кольцо, qızıl saat золотые часы, qızıl sırğalar золотые серьги, qızıl sikkələr золотые монеты 3) содержащий золото. Qızıl yataqları золотые месторождения, qızıl qum золотой песок 4) цвета золота. Günəşin qızıl şəfəqləri золотые лучи солнца, qızıl hörüklər золотые косы, qızıl zəmilər золотые нивы, qızıl sünbül золотой колос 5) перен. прекрасный, замечательный. Qızıl adamdır золотой человек (о к омлибо), qızıl işçidir он золотой работник 2. красный. Qızıl bayraqlar красные знамёна (флаги, стяги); qızıl suyuna salmaq nəyi золотить, позолотить, покрывать, покрыть позолотой ◊ ağ qızıl белое золото (о хлопке), qara qızıl черное золото (о нефти); qızıl qiymətinə на вес золота; qızıl fond золотой фонд (о ком-, чем-л. особенно ценном). Ədəbiyyatın qızıl fonduna daxil olmuş əsərlər произведения, вошедшие в золотой фонд литературы, qızıl xəzinəsi золотая казна (в нар. поэзии: деньги, богатство), qızıla bərabər tutmaq (saymaq) kimi, nəyi ценить на вес золота кого, что; qızıl kimi sözlərdir золотые слова (об умных, дельных советах, словах); kimin əlləri qızıldır руки у кого золотые, qızıl qəlbli с золотым сердцем, золотой души (человек), qızıl taxt-tac vəd etmək kimə золотые горы обещать (сулить) к ому; qızıl payız золотая осень (осеняя пора, когда на деревьях еще не опали желтые листья), qızıl dövr (əsr) золотой век чего-л. (время расцвета науки, искусства и т.п. какого-л. народа). İncəsənətimizin qızıl dövrü золотой век нашего искусства; qızıl kimi: 1. точно, верно, правильно; 2. ценный, дорогой. Qızıl kimi vaxtını itirmək потерять золотое время; qızıl yumurta bayramı народное название Пасхи – религиозного праздника христиан (в речи азербайджанцев)
Azərbaycanca-rusca lüğət / qızıl3 первая часть сложных слов, соответствующая русским: красно …; золото …; злато … Qızılbayraglı краснознаменный, qızılqanad златокрылый
Azərbaycanca-rusca lüğət / qızıl1 I. i. gold; xalis ~ pure gold; ~ dan qayrılmış made of gold; ~ axtarmaq to prospect for gold, to dig* for gold; ◊ ürəyi ~ olmaq to have* a heart of gold; O, qızıl kimi adamdır He / She is as good as gold; Hər parlayan qızıl olmaz at. söz. All is not gold that glitters II. s. 1. gold; golden; ~ üzük / saat / qolbaq gold / ring / watch / bracelet: ~ pul gold coin; ~ ehtiyatı gold reserve; ◊ ~ dövr the Golden Age; ~ runo əs. the golden fleece; 2. red; ~ meydan Red Square; ~ bayraq Red Banner; ~ ordu Red Army
Azərbaycanca-ingiliscə lüğət / qızıl1 is. or m ; xalis ~ or pur ◊ ürəyi ~ olmaq avoir un coeur d’or
Azərbaycanca-fransızca lüğət / qızıl1 1. сущ. къизил; xalis qızıl михьи (халис) къизил; // прил. къизилдин (мес. тупӀал, сас, цам); // qızıl bahasına къизилдин къиметдай, гзаф багьа къиметдай; qızıl suyuna çəkmək къизилдин яд гун; 2. прил. яру, ал (мес. иви); 3. прил. пер. яру; qızıl əsgər ист. яру аскер; 4. прил. къизилдин ранг алай, къизилди хьиз нур гудай, цӀарцӀар гудай, хъипи; 5. прил. пер. гзаф къимет авай, гзаф иер, гзаф хъсан, къизил хьтин (мес. кас); // qızıl sözlər къизил хьтин гафар, гзаф акьуллу, файдалу гафар, меслятар ва мс.; qızıl əllər къизил хьтин гъилер, гьар са кар алакьдай, зурба алакьун (устӀарвал) авай касдин гьакъинда; 6. прил. рах. са куьникайни чугварвал тийир, кӀеви ччин алай, регъуь тежер (мес. кас); ** qızıl yumurta bayramı яру каайрин сувар, христианрин пасха суварин тӀвар (рах.).
Azərbaycanca-ləzgicə lüğəti / qızılDastanlarda həm qiymətli metal, həm də qırmızı rəng mənasında işlənir. İsfahandan gələ qızıl almalar, Yaxşı olur yar yanına gəlmələr, İpək dəstərxanlar, qızıl bölmələr, Ortalıqdan qalxmaz bir xunum ola. (“Səyyad və Sədət”)
Azərbaycan dastanlarının leksikasıQiymətli metal. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Koroğluyam öz elimdə, Qızıl bazmandlar qolumda, Dəlilər sağü solumda, Bu günümdə tez olaydı. (“Həmzənin Qıratı aparmağı”) (“Həmzə-Bozalqanlı”) * Qanadlar alov kimi yanır, qızıl kimi parıldayırdı. (“Alı kişi”) Qırmızı. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Qızıl almanı dişləsin, Ətrafını gümüşləsin, Yol düşsün, karvan işləsin, Nigar yarın obasına. (”Koroğlunun Qars səfəri”) * Canım Eyvaz, gözüm Eyvaz, Bax o yana, bax bu yana! Hayıfdı, qoç dəlilərim, Boyanmasın qızıl qana! (“Koroğlunun Qars səfəri”) (“Koroğlu-Hümmət”)
Azərbaycan dastanlarının leksikasıqızıl kimi qiymətli; qırmızı.
Azərbaycan qadın adlarının izahlı lüğəti.