Qızılburun nekropolu
Qızılburun nekropolu,Naxçıvan Muxtar Respublikasının Naxçıvan şəhərindən 18 km aralı, Arazın sahilində, eyni adlı qədim yaşayış yerinin yaxınlığında Tunc və İlk Dəmir dövrlərinə aid arxeoloji abidə.
Bir hissəsi Naxçıvan–Culfa dəmiryolu xəttinin çəkilişi ilə əlaqədar dağıdılmışdır. Şərqində dağ silsiləsi, şimalda dərin xəndək, qərbdə yaşayış məskəni və Araz çayı ilə hüdudlanır. Nekropol 1895-ci ildə aşkar olunmuşdur. Açılmış qəbirlərdə qızıl əşyalarının olduğunu görənlər onları qarət etməyə başlamışlar. Sərhəd–gözətçi məntəqəsinin rəisi bunun qarşısını almış, əldə olunmuş materialların bir qismini toplayaraq Moskvaya – İmperator Arxeoloji Komissiyasına göndərmişdir. 1896-cı ildə arxeoloji komissiyanın göstərişi ilə qəbiristanda qazıntı işləri aparılmış, tapıntılar Moskva Dövlət Tarix Muzeyinə göndərilmiş, 1909-cu ildə nəşr olunmuşdur. Qızılburun nekropolunda aparılan arxeoloji qazıntılar nəticəsində daş qutu qəbirlərində meyitlərin bükülü, bəzən isə oturdulmuş halda basdırıldığı aşkar edilmişdir. Qəbirlərdən küpə, çölmək, kasa, vaza, çaydan tipli qablar, tunc xəncərlər, ox ucluqları, toppuzlar, dəmir alət və silahlar, gözəl bədii tərtibatda hazırlanmış qızıl və tunc bəzək əşyaları (tunc bilərzik, asmalar, sancaqlar və s.), əqiq və pasta muncuqlar və s. tapılmışdır.
Qızılburun (Hacıqabul)
Qızılburun — Azərbaycan Respublikasının Hacıqabul rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd.
Qızılburun kəndi qədim yaşayış məskənlərindən biridir. Onun qədimliyi VII-VIII əsrlərdən əvvələ gedib çıxır. Qədim yaşayış yeri olan Qızılburun kəndi Pirsaat cayının sol sahilində indi Qızılbrun kəndinin bir km şimal şərqində Bakının 95 km də yerləşir. Pirsaat çayı öz mənbəsini Şamaxı daglarından götürdüyü üçün Pirsaat çayı boyunça əsasən Şamaxlılar (tərəkəmlər) yaşayırlar. Qədimdə insanlar məskunlaşmaq üçün əsasən yollara və çaylara yaxın yeri seçirdilər. Qızılburunda həm İpək yolunun üstü həmdə çay sahilində oldugu üçün əlverlişli bir məkan olmuşdur. Demək olar ki, Pirssat çayı boyunça addımlasan hər qarışında respublika və rayon əhəmiyyətli bir qədimliyə rast gələrsən. Buna misal olaraq çay üzərində qurulmuş körpüləri Pir Hüseyin Xanagahını və s. yüzlərlə ad göstərmək olar.
Qızılburun yaşayış yeri
Qızılburun – Naxçıvan şəhərindən 18 km cənubda, Təzəkənd yaxınlığında e.ə. II – I miniliklərə aid yaşayış yeri.
Coğrafi cəhətdən əlverişli mövqedə, Araz çayının sol sahilində, Zəngəzur silsiləsinin Araz vadisinə enən burnunda salınmış abidə 1926 – cı ildə qeydə alınmışdır. 1969-cu ildə Qızılburun yaşayış yerində 100 m² sahədə arxeoloji tədqiqatlar aparılmışdır. Mədəni təbəqənin qalınlığı 2 m olub, kül qarışıq torpaq laylarından ibarətdir. Burada tikinti qalıqları, keramika, davar sümükləri, həmçinin gildən hazırlanmış ocaq yeri, daş məmulatı (çaxmaqdaşıdan oraq dişləri, obsidiandan ox ucluqları, sürtgəclər və s.) aşkar edilmişdir.
Əldə olunmuş çəhrayı, bəzən isə boz və qara rəngli keramika məmulatı (küpə, çaydan, vaza və sair), ornamentlərinin rəngarəng süjetli olmaları ilə diqqəti cəlb edən bir sıra polixrom boyalı qablar öz bədii tərtibatına görə nəinki Azərbaycanın, eləcə də qədim dünyanın ən nadir incəsənət nümunələrindən sayılır.
Abidədən əldə edilmiş maraqlı tapıntılardan biri də gildən hazırlanmış kişi fiqurudur. Fiqurun başında şiş papaq, əynində arxalıq vardır. Üzəri qırmızı və qara rənglərlə naxışlanmışdır.
