Soyadlar
Soyad — bir insanın ümumi əcdaddan başlayaraq bir nəslə, yaxud daha dar mənada bir ailəyə mənsubluğunu göstərən irsi ata adı. Hazırda Azərbaycan vətəndaşlarının çoxunun soyadı "ev,ov" və "yev"
şəkilçiləri ilə bitir. Bəzi soyadlar -zadə sonluğu ilə bitir. "ev,ov" və "yev" rus mənşəli, "zadə" isə fars mənşəlidir.
== Soyadlar şəkilçilərlə ==
Soyadların araşdırılıb və təsdiq olunması dünyada nisbətən yeni haldır. İsveçdə soyadın mütləq olması 1901-ci ildə qərarlaşdırılıb. Avropada yalnız zadəgan ailələr soyadlarını təsdiqləyirdilər. Bunu ona görə edirdilər ki, miras yalnız soyadın davamçılarına qismət olsun.
Rusiyada bu hərəkat təhkimçilik hüququnun ləğv olunmasından sonra başladı, 1861-ci ildə və XX əsrdə sona yetdi. Əvvəllər burada insanlar ad əvəzinə ləqəblərdən istifadə edirdilər, yerləşdiyi məkanın adlarını verirdilər, sahiblərinin adlarını, heyvanların, quşların, təbiət hallarının.
Soyadların Azərbaycan dilinə uyğunlaşdırılması
Soyadların azərbaycan dilinə uyğunlaşdırılması Azərbaycan müstəqil olduqdan sonra irəli sürülən siyasətdir. 1993-cü ildə Milli Məclisin qəbul etdiyi qərara görə "-ov" "-yev", sonluqlu soyadlarını "-lı" (sözün kökündən asılı olaraq "-li", "-lu", "-lü"), "-zadə", "-oğlu", "-qızı" sonluqlu və ya sonluqsuz ifadə formaları ilə əvəz edə bilərlər. Hal-hazırda ata adı da soyadla birlikdə rəsmi sənədlərdə verilir. Məsələn, Məmməd Bağırovun tam adı "Məmməd Səməd oğlu Bağırov" olur.Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının nəzdində yaradılmış Xüsusi Komissiya soyadlarla bağlı xüsusi konsepsiya hazırlayaraq Prezident Adminstrasiyasına təqdim edib. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının komissiyası dörd variant üzərində dayanıb. Bunlar "-lı", "-li", "-lu", "-lü", "-oğlu" və ikisi bir yerdə "-soy" və "-gil" formasını təklif edib.Milli Məclisin Mədəniyyət komitəsinin sədri Nizami Cəfərova görə, 2010-cu ildə Azərbaycanda mövcud olan soyadlar sonluğu 80 faizə qədəri "-ov", "-yev", 10 faizə qədəri "-li", "-lu", "-lü", 10 faizə qədəri isə "-zadə" ilə qurtarır. Vətəndaşlıq Vəziyyəti Aktlarının Qeydiyyatı İdarələri (VVAQİ) keçmiş qanuna əsaslanaraq "-ov", "-yev" yazılmasını məqbul hesab edirlər. Bəzən isə çətinliklər yaratmaqla olsa belə vətəndaşa "-li", "-lu", "-lü" soyadının yazdırmasına imkan verirlər.Azərbaycanın müstəqilliyindən 1 mart 2022-ci il tarixinə qədər 1 milyon 200 minə yaxın şəxsin soyad sonluğu dəyişdirilib. 2022-ci ilin ilk 2 ayında isə 8 minə yaxın şəxsin soyad sonluğu milliləşdirilib.Gürcüstan azərbaycanlı aktivistləri də rus soyadlarından imtina etmək üçün kampaniya başlatmışdır.
Soyadların erməniləşdirilməsi
Soyadların erməniləşdirilməsi — erməni mənşəli soyadının qəbul edilməsi aktı. Bu günə qədər əksər erməni soyadları türk, ivrit, fars və ya ərəb lüğətlərindən alınmışdır. Hüseyn İsmayılov, Əziz Ələkbərli və Elbrus Qaraqoyunluya görə hal-hazırda 400-dən çox türk mənşəli erməni soyadı mövcuddur. Buna baxmayaraq, şəxslərin öz təşəbbüsü ilə soyadlarını erməniləşdirməsi halları müşahidə olunmuşdur. Başqa ölkələrdə, məsələn, İsraildə soyadları ivritləşdirmək üçün dövlət proqramı mövcuddur.
== Tarixi ==
Tarixçi Angela Teriyan qeyri-erməni mənşəli çoxişlək soyadların Əmir, Bəy, Həsən, Rəşid, Cavad, Xan, Sultan, Paşa, Çopur, Topal, Çolaq və s. kökdən gəldiyini bildirmişdir. Ən çox istifadə edilən türk soyadları arasında Allahverdiyan, Ağababayan, Babuxanyan, Qarakeşişyan, Əmirzadyan, Palandüzyan, İsaqulyan və s. var. Bir çox soyadın təhqiramiz və ya təhqiramiz mənaları var.
Zooloqların ümumi qəbul olunmuş qısaldılmış soyadlarının siyahısı
Zooloqların adlarının ümumi qəbul olunmuş qısaldılmış adlarının siyahısı
== A ==
Acerbi — Giuseppe Acerbi (1773—1846)
Agassiz — Louis Agassiz (1807—1873)
A. Agassiz — Alexander Emanuel Agassiz (1835—1910)
Ahl — Ernst Ahl (1898—1943)
Albertis — Luigi Maria d'Albertis (1841—1901)
Alcock — Alfred William Alcock (1859—1933)
Alexander — Boyd Alexander (1873—1910)
Alfaro — Anastasio Alfaro (1865—1951)
Allen — Joel Asaph Allen (1838—1921)
G. M. Allen — Glover Morrill Allen (1879—1942)
Allioni — Carlo Allioni (1728—1804)
Amadon — Dean Amadon (1912—2003)
Ameghino — Florentino Ameghino (1854—1911)
K. Andersen — Knut Andersen
Anderson — John Anderson (zoologist) (1833—1900)
André — Jacques Ernest Edmond André (1844—1891)
Angas — George French Angas (1822—1886)
Annandale — Nelson Annandale (1876—1924)
Appellöf — Adolf Appellöf (1857—1921)
Archbold — Richard Archbold (1907—1976)
Arrow — Gilbert John Arrow (1873—1948)
Atkinson — William Stephen Atkinson (1820—1876)
Aubé — C. Aubé
Audebert — Jean-Baptiste Audebert (1759—1800)
Audubon — John James Audubon (1785—1851)
Ausserer — Anton Ausserer (1907—1976)
Ayres — William Orville Ayres (1805—1887)
== B ==
Bachman — John Bachman (1790—1874)
Baillon — Louis Antoine Francois Baillon (1778—1851)
Baird — Spencer Fullerton Baird (1823—1887)
Baker — Edward Charles Stuart Baker (1864—1944)
Ball — Valentine Ball (1843—1895)
Balss — Heinrich Balss (1886—1957)
Bangs — Outram Bangs (1863—1932)
Banks — Richard C. Banks
Bannerman — David Armitage Bannerman (1886—1979)
Bansok — Ros Bansok
Barbour — Thomas Barbour (1884—1946)
Barrows — Walter Bradford Barrows (1855—1923)
Bartlett — Edward Bartlett (1836—1908)
A. D. Bartlett — Abraham Dee Bartlett (1812—1897)
Barton — Benjamin Smith Barton (1766—1815)
Batchelder — Charles Foster Batchelder (1856—1954)
Bate — Charles Spence Bate (1819—1889)
Bates — George Latimer Bates (1863—1940)
Bateson — William Bateson (1861—1926)
Beavan — Robert Cecil Beavan (1841—1870)
Bechstein — Johann Matthäus Bechstein (1757—1822)
Beddome — Richard Henry Beddome (1830—1911)
Bell — Thomas Bell (zoologist) (1792—1880)
Bemmel — Adriaan Cornelis Valentin van Bemmel
Bendire — Charles Emil Bendire (1863—1940)
Benitez — Hesquio Benitez
Bennett — Edward Turner Bennett (1797—1836)
Bennett — Frederick Debell Bennett (1836—1897)
Benson — Constantine Walter Benson (1909—1982)
Benson — Robert Bernard Benson (1904—1967)
Bent — Arthur Cleveland Bent (1866—1954)
Beresford — Pamela Beresford
Berg — Leo S. Berg
Berla — Herbert Franzioni Berla (1912—1985)
Berland — Lucien Berland (1888—1962)
Berlepsch — Hans von Berlepsch (1850—1915)
Berlioz — Jacques Berlioz (1891—1975)
Bertkau — Philip Bertkau
Bibron — Gabriel Bibron (1806—1848)
Bigot — Jacques-Marie-Frangile Bigot (1818—1893)
Bilek — Alois Bilek (1909—1974)
Billberg — Gustaf Johan Billberg (1772—1844)
Biswas — Biswamoy Biswas (1923—1994)
Black — Davidson Black (1884—1934)
Blainville — Henri Marie Ducrotay de Blainville (1777—1850)
Blanford — William Thomas Blanford (1832—1905)
Blasius — Johann Heinrich Blasius (1809—1870)
W. Blasius — Wilhelm Blasius (1845—1912)
Bleeker — Pieter Bleeker (1819—1878)
Bloch — Marcus Elieser Bloch (1723—1799)
Blumenbach — Johann Friedrich Blumenbach (1752—1840)
Blyth — Edward Blyth (1810—1873)
Bocage — Jose Vicente Barboza du Bocage (1823—1907)
Bocourt — Marie Firmin Bocourt (1819—1904)
Boddaert — Pieter Boddaert (1730—1795/96)
Boettger — Oskar Boettger (1833—1910)
Boheman — Karl Henrik Boheman (1796—1868)
Boie — Heinrich Boie (1794—1827)
Boisd., Boisduval — Jean Baptiste Boisduval (1799—1879)
Bolle — Carl Bolle (1821—1909)
Bonaparte — Charles Lucien Jules Laurent Bonaparte (1794—1827)
Bonelli — Franco Andrea Bonelli (1784—1830)
Bonhote — J. Lewis Bonhote (1875—1922)
Bonnaterre — Pierre Joseph Bonnaterre (1747—1804)
Borkh., Borkhausen — Moritz Balthasar Borkhausen (1760—1806)
Bosc — Louis Augustin Guillaume Bosc (1759—1828)
Boulenger — George Albert Boulenger (1858—1937)
Bourcier — Jules Bourcier (1797—1873)
Bouvier — Eugène Louis Bouvier (1856—1944)
Bowdich — Thomas Edward Bowdich (1791—1824)
Brandt — Johann Friedrich von Brandt (1802—1879)
Brauer — Friedrich Moritz Brauer (1832—1904)
A. E. Brehm — Alfred Brehm (1829—1884)
C. L. Brehm — Christian Ludwig Brehm (1787—1864)
Bremer — Otto Vasilievich Bremer (1812—1873)
Bremi-Wolf — Johann Jacob Bremi-Wolf (1791—1857)
Brevoort — James Carson Brevoort (1818—1887)
Brewster — William Brewster (ornithologist) (1851—1919)
Brischke — Carl Gustav Alexander Brischke (1814—1897)
Brisson — Mathurin Jacques Brisson (1723—1806)
Brittinger — Christian Casimir Brittinger (1795—1869)
Brongniart — Alexandre Brongniart (1770—1847)
C. Brongniart — Charles Jules Edme Brongniart (1859—1899)
Bronn — Heinrich Georg Bronn (1800—1862)
Brooke — Victor Brooke (1843—1891)
Brookes — Joshua Brookes (1761—1833)
W. S. Brooks — Winthrop Sprague Brooks (1887—1965)
Broom — Robert Brum (1866—1951)
Bruch — Carl Friedrich Bruch (1789—1851)
Bruguière — Jean Guillaume Bruguière (1749—1798)
Brullé — Gaspard Auguste Brullé (1809—1873)
Brünnich — Morten Thrane Brünnich (1737—1827)
H. Bryant — Henry Bryant (1820—1867)
W. E. Bryant — Walter E. Bryant
Bücherl — Wolfgang Bücherl
Buller — Walter Buller (1838—1906)
Burchell — William John Burchell (1782—1863)
Burmeister — Hermann Burmeister (1807—1892)
Burnett — Gilbert Thomas Burnett (1800—1835)
Buturlin — Sergei Aleksandrovich Buturlin (1872—1938)
Buttikofer — Johann Büttikofer (1850—1929)
== C ==
Cabanis — Jean Cabanis (1816—1906)
Cabrera — Angel Cabrera (naturalist) (1879—1960)
Calman — William Thomas Calman (1871—1952)
Calvert — Philip Powell Calvert (1871—1961)
Camerano — Lorenzo Camerano (1856—1917)
Canestrini — Giovanni Canestrini (1835—1900)
Cantor — Theodore Edward Cantor (1809—1860)
Cassin — John Cassin (1813—1869)
Castelnau — François Louis Nompar de Caumat de Laporte Castelnau
Chamberlin — Ralph Vary Chamberlin (1879—1967)
Chapin — James Chapin (1889—1964)
Charpentier — Toussaint de Charpentier (1779—1847)
Chasen — Frederick Nutter Chasen (1896—1942)
Chiaie — Stefano Delle Chiaje (1794—1860)
Children — John George Children (1777—1852)
Christ — Johann Ludwig Christ (1739—1813)
Chun — Carl Chun (1852—1914)
Cl., Clerck — Carl Alexander Clerck (1709—1765)
Colston — Peter Colston
Conci — Cesare Conci (born 1920)
Conde — Otto Conde (1905—1944)
Conover — Henry Boardman Conover (1892—1950)
Conrad — Timothy Abbott Conrad (1803—1877)
Cooper — James Graham Cooper (1830—1902)
Cooper — William Cooper (conchologist) (1798—1864)
Cope — Edward Drinker Cope (1840—1897)
Coquerel — Charles Coquerel (1822—1867)
Cory — Charles B. Cory (1857—1921)
Costa — Achille Costa (1823—1898)
Coues — Elliott Coues (1842—1899)
Cramer — Pieter Cramer (1721-c. 1779)
Cretzschmar — Philipp Jakob Cretzschmar (1786—1845)
Crewe — Henry Harpur Crewe (1828—1883)
Cronquist — Кронквист, Артур
Crotch — George Robert Crotch (1842—1874)
Crowson — Roy Crowson (1914—1999)
Curtis — John Curtis (entomologist) (1791—1862)
Cuvier — Georges Cuvier (1769—1832)
F.Cuvier — Frédéric Cuvier (1773—1838)
== D ==
da Costa — Emanuel Mendez da Costa (1717—1791) — Conchologist
Dahlbom — Anders Gustav Dahlbom (1808—1859)
Dale — James Charles Dale (1792—1872)
Dall — W.H. Dall (1845—1927)
Dalla Torre — Karl Wilhelm von Dalla Torre (1850—1928)
Dana — James Dwight Dana (1813—1895)
Daudin — Francois-Marie Daudin (1774—1804)
David — Давид, Арман (fr. Armand David; 1826—1900)
Day — Francis Day (1829—1889)
de Blainville — Henri Marie Ducrotay de Blainville (1777—1850)
de Castelnau — François Louis de la Porte, comte de Castelnau (1810—1880)
de Filippi — Filippo de Filippi (1814—1867)
de Geer — Charles De Geer (1720—1778)
de Hann — Wilhem de Haan (1801—1855)
de Kay — James Ellsworth De Kay (1792—1851)
de Man — Johannes Govertus de Man (1850—1930)
de Naurois — Abbé René de Naurois (b. 1906)
Bory de Saint-Vincent — Jean Baptiste Bory de Saint-Vincent
de Winton — William E. de Winton
Delacour — Jean Theodore Delacour (1890—1985)
Denis, Den., D. — Michael Denis (1729—1800) (Denis və Schiffermüller üçün tez-tez Den. et Schiff. və ya D. et S.)
Deppe — Ferdinand Deppe (1794—1861)
Des Murs — Marc Athanese Parfait Oeillet Des Murs (1804—1878)
Desfontaines — René Louiche Desfontaines (1750—1833)
Desmarest — Anselme Gaëtan Desmarest (1784—1838)
Diard — Pierre-Médard Diard (1794—1863)
Dieffenbach — Ernst Dieffenbach (1811—1855)
Distant — William Lucas Distant (1845—1922)
Djakonov, Djak. — Alexander Michailovitsch Djakonov (1886—1956)
Dobson — George Edward Dobson (1844—1895)
Donis. — Horace St. John Kelly Donsithorpe (1870—1951)
Donovan, Don. — Edward Donovan (1768—1837)
d’Orbigny — Alcide d'Orbigny (1802—1857)
Doria — Giacomo Doria (1840—1913)
Doubleday, Dbld.
