Mirzə Xürrəm
Mirzə Xürrəm (?-1825) — XVIII əsr Azərbaycan şairi.
== Həyatı ==
Mirzə Xürrəm Qaradağ vilayətinin Kürdəşt kəndində anadan olmuşdu. Mədrəsə təhsili almışdı. Bir çox ünlü alimlərdən tibb elmini öyrənmişdi. Məhəmmədkazım xan Qaradağlının özəl həkimi və qohumu idi.
Kazım xanın düşmənlərindənn biri yataqda ağır xəstə yatırdı. Ustünə gələn təbiblər dərdinin dərmanını tapa bilmirdilər. Əli yerdən, göydən üzüləndən sonra Kazım xana ismarış göndərib xahiş edir ki bəs Mirzə Xürrəmə icazə ver, məni sağaltsın. Ayağa durub xəcalətindən çıxaram. Kazım xan xəstəyə ağu verib öldürmək şərtiylə Mirzə Xürrəmə getmək izni verir.
Xürrəm Qadınəfəndi
Xürrəm Qadın Əfəndi (d. 6 dekabr 1692 - ö. 25 iyun 1760) - 23. Osmanlı padşahı III Əhmədin hərəmi.
== Həyatı ==
Xürrəm Qadın Əfəndi rus pravoslav əsilli tanınmış bir ailənin qızı idi. 6 dekabr 1692 tarixində Aleksandr Nazimov və Mariya Yefimovanın qızı olaraq Moskvada dünyaya gəldi. Əsl adı Diana Yekaterina Nazimovadır. Uşaqlıq illərində mükəmməl təhsil aldı. 1701-ci ildə tatar yürüşləri əsnasında 9 yaşlı qızcığaz əsir alınaraq İstanbula gətirilir. Elə həmin il Osmanlı hərəminə daxil olan Diana dövrün Validə sultanı Əmətullah Gülnuş Sultanın diqqətini cəlb etdi.
Xürrəm Sultan
Xürrəm Sultan (Osmanlı türkcəsi: خُرَّم خاصيكي سلطان; əsl adı Aleksandra Lisovska; v. 15 aprel 1558, Topqapı sarayı, İstanbul) — Osmanlı imperiyasının 10. padşahı və 89. İslam xəlifəsi I Süleymanın nikahlı qadını və Sultan II. Səlimin anasıdır.
Maraqlı həyatı, intriqaları, zəkası, cəsarəti və sevgisi ilə məşhurlaşan bir Xanım Sultandır. Siyasətdə və dövlət işlərində önəmli rol oynayaraq, Osmanlı tarixində "Qadınlar səltənəti" adlanan bir mərhələni başlatmışdır. Bununla yanaşı, Osmanlı tarixinin ən güclü və ən təsirli qadın sultanı olaraq qəbul edilir. Dövlət məsələlərindəki önəmli rolu və təsiri ilə ona qarşı olan paşaları, dövlət adamlarını və hətta hərəmxanadakı rəqiblərini aradan qaldırmışdır.
== Əsli ==
Osmanlı sarayına qədərki həyatı haqqında müxtəlif fikirlər mövcuddur. Lehistan Krallığı ərazisinə daxil olan Rutenya (indiki Ukrayna) ərazisində 1504 tarixində provaslav bir ailədə dünyaya gəldiyi söylənilir.
Xalid Xürrəm Səbribəyzadə
Xalid Xürrəm Səbribəyzadə görkəmli alim, şair və jurnalist Bakıda nəşr olunan Şəlalə (jurnal)nın redaktoru
Xürrəm Qadın Əfəndi
Xürrəm Qadın Əfəndi (d. 6 dekabr 1692 - ö. 25 iyun 1760) - 23. Osmanlı padşahı III Əhmədin hərəmi.
== Həyatı ==
Xürrəm Qadın Əfəndi rus pravoslav əsilli tanınmış bir ailənin qızı idi. 6 dekabr 1692 tarixində Aleksandr Nazimov və Mariya Yefimovanın qızı olaraq Moskvada dünyaya gəldi. Əsl adı Diana Yekaterina Nazimovadır. Uşaqlıq illərində mükəmməl təhsil aldı. 1701-ci ildə tatar yürüşləri əsnasında 9 yaşlı qızcığaz əsir alınaraq İstanbula gətirilir. Elə həmin il Osmanlı hərəminə daxil olan Diana dövrün Validə sultanı Əmətullah Gülnuş Sultanın diqqətini cəlb etdi.
Xürrəm Sultan türbəsi
Xürrəm Sultan türbəsi — İstanbulun Fateh rayonunda yerləşən XVI əsrdə inşa olunan Süleymaniyyə külliyəsinə aid türbə.
== Haqqında ==
Türbə, Fateh rayonundakı Süleymaniyə külliyəsinin həyətində 1558-ci ildə Memar Sənan tərəfindən inşa edilmişdir. Xürrəm Sultan Sultan Süleyman Qanuninin xanımlarından, Sultan Səlimin isə anası idi. Türbə kəsmə daşdan inşa olunub. Türbədə aşağıdakı şəxslər dəfn edilmişdir:
Sultan Süleymanın xanımı Xürrəm Sultan (d. 1504 — ö. 15 aprel 1558)
Sultan Səlimin oğlu Şahzadə Mehmed (ö. 1572)
Sultan Səlimin oğlu Şahzadə Abdullah (ö. 1568)
Yavuz Sultan Səlimin qızı Xədicə Sultanın qızı Xanım Sultan (ö.
Sultan Süleyman və Xürrəm məscidi
Sultan Süleyman və Xürrəm məscidi (ukr. Мечеть султана Сулеймана та Роксолани) — Mariupolun Primorski rayonunda yerləşən eyniadlı məscid və İslam mədəniyyət mərkəzi. Məscid Osmanlı imperiyasının sultanı Sultan Süleyman Qanuni və onun həyat yoldaşı Xürrəm Sultanın şərəfinə adlandırılmışdır. Məscid İstanbuldakı proratipi olan Süleymaniyyə məscidinddən fərqli olaraq bir minarəyə sahibdir.
== Tarixi ==
Məscid 2007-ci il oktyabrın 15-də Türkiyənin inşaat, memarlıq və mənzil-kommunal təsərrüftı naziri Faruk Nafiz Özak və Türkiyədən gələn digər qonaqların iştirakı ilə açılmışdır.
Tikinti Mariupol mərkəzi bazarının direktoru Salih Cihan və şəhərin azərbaycanlı icmasının digər üzvləri tərəfindən maliyyələşdirilib. Məscidin memarlığının prototipi İstanbuldakı Süleymaniyyə məscidi olmuşdur.
Məscid və minarə toy fotoşəkilləri üçün məşhur bir yerə çevrilmişdir.
12 aprel 2022-ci ildə Rusiya–Ukrayna müharibəsi zamanı ruslar aralarına türklərində olduğu 90 nəfərin gizləndiyi məscidi atəşə tutmuşlar. Ancaq Sultan Süleyman və Xürrəm məscidinin Dərnək başqanı İsmail Hacıoğlu bombanın 700 metrə aralıya düşdüyünü söyləyərək hücüm iddiasını yalanlamışdır.
Xürrəmabad
Xürrəmabad (lurca: خورمووه — Xormuve) — İranın Luristan ostanının və Xürrəmabad şəhristanının mərkəzidir.
Əhalisinin əksəriyyəti lurlar və ləklərdən ibarətdir və lur və lək dillərində danışırlar.
2006-cı ilin siyahıya alınması əsasında şəhər 328,544 nəfər və 75,945 ailədən ibarət idi.
Şəhərin görməli yerləri arasında Fələk-ül Əflək qalası ("fələk-ül əflək" adı ərəbcə "səmalar səması", "göylər göyü" kimi tərcümə olunur) xüsusi yer tutur.
Xürrəmabad (Bicar)
Xürrəmabad (fars. خرم آباد) — İranın Kürdüstan ostanı Bicar şəhristanının ərazisinə daxil olan kənd.
== Əhalisi ==
Kənddə 2006-cı il siyahıya alınmaya görə 176 nəfər yaşayır (40 ailə). Əhalisini kürdlər təşkil edir.
Xürrəmabad (Mazandaran)
Xürrəmabad — İranın Mazandaran ostanının Tonekabun şəhristanının Abbasabad bəxşində şəhər və bu bəxşin mərkəzi. 2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhərin əhalisi 9,936 nəfər və 2,784 ailədən ibarət idi.
Xürrəmabad (Meşkinşəhr)
Xürrəmabad (fars. خرم اباد) — İranın Ərdəbil ostanının Meşkinşəhr şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd.
== Əhalisi ==
Kənddə 2006-cı il siyahıya alınmaya görə 681 nəfər yaşayır (135 ailə).
Xürrəmabad (Urmiya)
Xürrəmabad (fars. خرم اباد) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Urmiya şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd.
== Əhalisi ==
2006-cı il məlumatına görə kənddə 253 nəfər yaşayır (62 ailə).
Xürrəmabad (Əhər)
Xürrəmabad (fars. خرم اباد) - İranın Şərqi Azərbaycan ostanının Əhər şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd.
== Əhalisi ==
2006-cı il məlumatına görə kənddə 188 nəfər yaşayır (35 ailə).
Xürrəmabad (Ənzəl)
Xürrəmabad (fars. خرم اباد) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Urmiya şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd.
== Əhalisi ==
2006-cı il məlumatına görə kənddə 376 nəfər yaşayır (74 ailə).
Xürrəmabad şəhristanı
Xürrəmabad şəhristanı— İranın Luristan ostanının şəhristanlarından biridir. Şəhristanın inzibati mərkəzi Xürrəmabad şəhəridir. 2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhristanın əhalisi 509,251 nəfər və 113,886 ailədən ibarət idi.
Xürrəmbid şəhristanı
Xürrəmbid şəhristanı — İranın Fars ostanının şəhristanlarından biridir. Şəhristanın inzibati mərkəzi Səfaşəhr şəhəridir. 2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhristanın əhalisi 44,669 nəfər və 10,919 ailədən ibarət idi.
Xürrəmdərə
Xürrəmdərə — İranın Zəncan ostanında şəhər, Xürrəmdərə şəhristanının inzibati mərkəz.
2006-cı ilin siyahıya alınması əsasında bu şəhər 48,055 nəfər və ya 12,562 ailədən ibarət idi.
Əhalisinin əksəriyyəti azərbaycanlılardan ibarətdir və azərbaycan dilində danışırlar.
Xürrəmdərə (Sultaniyə)
Xürrəmdərə (fars. خرمدرق) — İranın Zəncan ostanı Sultaniyə şəhristanının ərazisinə daxil olan kənd.
== Əhalisi ==
Kənddə 2006-cı il siyahıya alınmaya görə 892 nəfər yaşayır (233 ailə).
Xürrəmdərə (Çaroymaq)
Xürrəmdərə (fars. خرمدرق) — İranın Şərqi Azərbaycan ostanının Çaroymaq şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd.
== Əhalisi ==
2006-cı il məlumatına görə kənddə 286 nəfər yaşayır (64 ailə).
Xürrəmdərə şəhristanı
Xürrəmdərə şəhristanı — İranın Zəncan ostanının şəhristanlarından biridir. Şəhristanın inzibati mərkəzi Xürrəmdərə şəhəridir.
2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhristanın əhalisi 60,027 nəfər və 15,317 ailədən ibarət idi.
Xürrəmdəşt
Xürrəmdəşt - İranın Qəzvin ostanının Qəzvin şəhristanının Mərkəzi bəxşində şəhər.
2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhərin əhalisi 6,192 nəfər və 1,590 ailədən ibarət idi.
Əhalisi bütünlükdə azərbaycan türklərindən ibarətdir və azərbaycan türkcəsində danışırlar.
Xürrəmilər
Xürrəmilər hərəkatı (fars. خُرّمدينان - Xorrâm-Dinân, ərəb. خُرَّميه Khurrāmīyah) – Azərbaycanın Ərəb Xilafətinin tərkibində olduğu dövrdə ərəblərə qarşı Azərbaycanda başlamış, sonra Gilan, Mazandaran, Luristan və İrana yayılmış xalq hərəkatıdır.
== Üsyanın I mərhələsi ==
Xürrəmilər hərəkatının birinci mərhələsi üsyanın başlamasından Babəkin üsyana rəhbərlik etməyə başladığı zamana qədərki dövrü əhatə edir. I mərhələdə üsyanın əsas rəhbəri və aparıcı fiqur Azərbaycanın Ərdəbil şəhərindən olan Cavidan Səhrək oğlu olmuşdur. Xürrəmilər hərəkatının I mərhələsində baş verən hadisələr və döyüşlər əsasən Azərbaycan ərazisində olmuş və geniş yayılmamış, üsyan Ərəb Xilafəti üçün o qədər də böyük təhlükə törətməmişdir.
=== Xürrəmilərin ilk çıxışları ===
755-ci ildə baş verən və sözsüz ki, xürrəmilərin də iştirak etdikləri Sunbad üsyanı nəzərə alınmazsa, mənbələrdə "əl-müxəmmirə" – "qırmızı geyinmişlər" adı ilə məşhur olan xürrəmilərin ilk məlum çıxışı 162/778-ci ilə aid edilir.
Üsyanın başında "Əbd əl-Qəhhar adlı birisinin" durduğu haqqında xəbər verən ət-Təbəridən fərqli olaraq Nizamülmülk üsyan başçısının Əbu Müslimin oğlu Əbu əl-Qərra olduğunu, üsyançıların "[Ə]bu Müslim sağdır. Məmləkəti tutaq!" şüarı ilə çıxış etdiklərini dəqiqləşdirir. Nizamülmülk üsyançıları "qırmızı geyinmişlər" əvəzinə, "xürrəmdinilərlə birləşmiş" ,"qırmızı bayraq (sorxələm) batinilər" adlandırır.
Xürrəmilər (qrup)
Xürrəmilər — 1972-ci ildə yaradılmış Azərbaycan rok qrupudur.
== Tarixi ==
=== Qurulması ===
1972-ci ildə Xalq Təsərrüfatı institutuna qəbul olunmuş Rauf və Rafail Musayevlər qardaşları "Xürrəmilər" (Хуррамиты) qrupuna demək olar ki, ikinci həyat verdilər. İnstitutdan əvvəl "Dağ çiçəyi" qrupunu yaradan qardaşlar "Xürrəmilər" qrupunun heyətinə həmin qrupdan Qennadi Yaqubovu, Vladimir Aşırovu və Xədicə Abbasovanı dəvət etdilər
=== İnkişaf ===
1972-ci ilin sentyabrından Xürrəmilər qrupu yeni heyətdə fəaliyyətə başladı. Birinci çıxışları Azərbaycan İncəsənət İnstitutu ilə birgə keçirildi. Həmin çıxış Azərbaycan Televiziyası ilə göstərildi. Qrupun repertuarında Beatles, Rolling Stones, Jimi Hendrix, Led Zeppelin, Carlos Santana və başqa əcnəbi qruplarının mahnıları səslənirdi. Qrup öz mahnılarını da bəstələyirdi. Qrupun bəstəkarı Rasim Müzəffərli (İmanov) idi. Xürrəmilər qrupunun konsertləri Respublikanın şəhər və qəsəbələrində böyük müvəffəqiyyətlə keçirilirdi. 1974-cü ilin sentyabr ayında Neft və Kimya İnstitutunun təşkil etdiyi festivalda qrup böyük uğurla çıxış etdi və həmin ilin oktyabr ayında Qazaxıstana səfər etmişdir.
Xürrəmilər hərəkatı
Xürrəmilər hərəkatı (fars. خُرّمدينان - Xorrâm-Dinân, ərəb. خُرَّميه Khurrāmīyah) – Azərbaycanın Ərəb Xilafətinin tərkibində olduğu dövrdə ərəblərə qarşı Azərbaycanda başlamış, sonra Gilan, Mazandaran, Luristan və İrana yayılmış xalq hərəkatıdır.
== Üsyanın I mərhələsi ==
Xürrəmilər hərəkatının birinci mərhələsi üsyanın başlamasından Babəkin üsyana rəhbərlik etməyə başladığı zamana qədərki dövrü əhatə edir. I mərhələdə üsyanın əsas rəhbəri və aparıcı fiqur Azərbaycanın Ərdəbil şəhərindən olan Cavidan Səhrək oğlu olmuşdur. Xürrəmilər hərəkatının I mərhələsində baş verən hadisələr və döyüşlər əsasən Azərbaycan ərazisində olmuş və geniş yayılmamış, üsyan Ərəb Xilafəti üçün o qədər də böyük təhlükə törətməmişdir.
=== Xürrəmilərin ilk çıxışları ===
755-ci ildə baş verən və sözsüz ki, xürrəmilərin də iştirak etdikləri Sunbad üsyanı nəzərə alınmazsa, mənbələrdə "əl-müxəmmirə" – "qırmızı geyinmişlər" adı ilə məşhur olan xürrəmilərin ilk məlum çıxışı 162/778-ci ilə aid edilir.
Üsyanın başında "Əbd əl-Qəhhar adlı birisinin" durduğu haqqında xəbər verən ət-Təbəridən fərqli olaraq Nizamülmülk üsyan başçısının Əbu Müslimin oğlu Əbu əl-Qərra olduğunu, üsyançıların "[Ə]bu Müslim sağdır. Məmləkəti tutaq!" şüarı ilə çıxış etdiklərini dəqiqləşdirir. Nizamülmülk üsyançıları "qırmızı geyinmişlər" əvəzinə, "xürrəmdinilərlə birləşmiş" ,"qırmızı bayraq (sorxələm) batinilər" adlandırır.
