Yarımqrup
Əgər G çoxluğunda onun ixtiyari iki a və b elementinə qarshi həmin çoxluğun hər hansi
c elementini qarshi qoyan əməl movcuddursa və bu əmələ nəzərən assosiativlik odənərsə
onda G coxlugu yarımqrup adlanır.
Əgər yarımqrup özünde vahid element saxlayarsa belə yarımqrup monoid adlanır.
Qruppoid,yarımqrup,monoid
Yalnız bir binar cəbri əməlin təyin edildiyi cəbri strukturaya qruppoid deyilir; deməli, qruppoid üçün
⊗
{\displaystyle \otimes }
əməlinə nəzərən aşağıdakı şərt ödənməlidir:
∀
(
a
,
b
∈
M
)
{\displaystyle \forall (a,b\in M)}
∃
!
(
c
∈
M
)
{\displaystyle \exists !(c\in M)}
(
a
⊗
b
=
c
)
.
{\displaystyle (a\otimes b=c).}
Qruppoiddə bu şərtdən əlavə assosiativlik xassəsinə aid
∀
(
a
,
b
,
c
∈
M
)
{\displaystyle \forall (a,b,c\in M)}
[
a
⊗
(
b
⊗
c
)
=
(
a
⊗
b
)
⊗
c
]
{\displaystyle [a\otimes (b\otimes c)=(a\otimes b)\otimes c]}
aksiomu da ödənərsə, buna yarımqrup deyilir. Deməli, yarımqrup elə cəbri strukturdur ki, orada iki şərt ödənir: 1)
⊗
{\displaystyle \otimes }
əməlinin təyin edilməsi; 2) bu əməlin assosiativlik xassəsinə malik olması.
Cəbrə aid ədəbiyyatda bəzən yarımqrup əmələ gətirən
M
{\displaystyle M}
çoxluğunu məhz assosiativ qruppoid adlandırırlar.
Xüsusi şərtləşmə olmadıqda qruppoiddə təyin edilən
⊗
{\displaystyle \otimes }
kompozisiyası adətən vurma əməli kimi qəbul edilir və bu
<
Γ
,
⋅
>
{\displaystyle <\Gamma ,\cdot >}
kimi işarə edilir.
Lakin bəzən təyin edilən
⊗
{\displaystyle \otimes }
cəbri əməli toplama kimi də qəbul edilir. Vurma əməlinə nəzərən qruppoidə multiplikativ, toplama əməlinə nəzərən qruppoidə isə additiv qruppoid deyirlər.
Sonrakı mühakimələrimizi adətən multiplikativ qruppoid, yarımqruplar üzərində aparmağı şərtləşək.
Əgər qruppoiddə və yarımqrupda əlavə bir aksiom - vurmada kommutativlik xassəsi
(
a
b
=
b
a
)
{\displaystyle (ab=ba)}
ödənərsə, onda uyğun olaraq bunları kommutativ qruppoid və kommutativ yarımqrup adlandırırlar.
