ABŞ ştatlarının siyahısı
ABŞ ştatlarının siyahısı — ABŞ-də yerləşən ştatların sayı 50-dir. Siyahıda ştatların əhalisi, onların ABŞ İstiqlal Bəyannaməsini qəbul etmə tarixi, ümumi əraziləri, torpaq və su sahələri və ABŞ Nümayəndələr Palatasında nümayəndələrinin sayı haqqında məlumat verilir.
Vaşinqton şəhəri isə 50 ştata daxil deyildir. Bu şəhər Kolumbiya federal vilayəti daxilində yerləşən şəhərdir və heç bir ştata tabe deyil. ABŞ-nin digər 14 bölgə üzərində hakimiyyəti olsa da, adları siyahıda qeyd edilməyib.
ABŞ ştatlarının paytaxtlarının siyahısı
Amerika Birləşmiş Ştatları (ABŞ, ing.: United States of America (USA), Şimali Amerikada (əsas qitə hissəsi) dövlət.
Sərhədlərini şimalda Kanada, cənubda Meksika ilə (Şimali Amerika hissəsində Alyaska təkcə Kanada ilə) bölüşür. ABŞ federativ respublikadır. ABŞ Konstitusiyası 1787-ci ildə qəbul edilmişdir (1789-cu ildən qüvvədədir). Konstitusiyaya bu günə qədər 26 dəyişiklik edilmişdir, onlardan 10-u 1789-cu ildə Hüqüqlar haqqında Bill adı ilə qəbul olunmuşdur. Ali qanunverici hakimiyyət orqanı olan Konqres Senatdan və Nümayəndələr Palatasından ibarətdir. Məhkəmə sistemi federal və yerli məhkəmlərdən təşkil edilib.
Dövlət 50 ştat və bir federal mahaldan ibarətdir. Hər bir ştatın öz himni, gerbi və paytaxtı var.
Amerika Birləşmiş Ştatlarının ştatları
ABŞ ştatları — Öz suverenliyni ABŞ federal hökuməti ilə bölüşən 50 inzibati ərazi vahidinin hər biri. Hər bir ştat öz suverenliyini federal hökumət ilə bölüşdüyü üçün Amerika vətandaşları həm ABŞ-nin, həm də yaşadığı ştatın vətəndaşı sayılır. Ştat vətandaşlığı və ya oranın sakini olma şərtidir və ştatlararası yerdəyişmə üçün heçbir xüsusi icazə tələb olunmur (əksini göstərən məhkəmə əmri yoxdursa). Ştatların əhalisi müxtəlif ola bilir (məs. Vayominq — 600 000, Kaliforniya 38 mln.)
Ştatlar qraflıqlara və ya buna bərabər inzibati ərazi vahidlərinə bölünür. Qraflıqlar heçbir suverenliyə malik deyillər. Bu bölgü hər ştatda müxtəlifdir.
Hər bir ştatın öz konstitusiyası vardır. ABŞ Konstitusiyasına ratifikasiya etməklə, ştatlar öz məhdud suverenliklərini bu konstitusiya vasitəsilə federal hökumətə köçürülür. Tarixən hüquq-mühafizə, ictimai təhsil, səhiyyə, nəqliyyat və infrastruktur əsasən ştatların məsuliyyətində olub, lakin federal hökumətin bütün bu sahələrdə də nəzərəçarpan maliyyələşdirməsi və nəzarəti mövcuddur.
Amerika Birləşmiş Ştatlarının Azərbaycandakı səfirləri
ABŞ-nin Azərbaycanda ilk səfiri Riçard Mayls olub. O, bu vəzifədə 1992–1993-cü illərdə işləyib.
İkinci səfir Riçard Kozlariç Azərbaycanda 1994–1997-ci illərdə, üçüncü səfir Stenli Eskudero 1997–2000-ci illərdə işləyib.
Sonrakı səfirlər bunlar olub: Ross Vilson (2000–2003), Rino Harniş (2003–2006), Enn Dörsi (2006–2009).
2011-ci il fevralın 7-dən Metyu Brayza ABŞ-nin Azərbaycandakı səfiri kimi Bakıdakı səfirlikdə fəaliyyətə başlayıb. Metyu Brayza Azərbaycan dövlət müstəqilliyini bərpa edəndən bəri ABŞ-nin ölkəyə təyin etdiyi 7-ci səfirdir. Metyu Brayza Azərbaycanda səfir kimi fəaliyyətini 2012-ci ilin yanvarın 3-də tamamlayaraq öz ölkəsinə geri dönüb.
Amerika Birləşmiş Ştatlarının Dövlət katibi
Dövlət katibi — Amerika Birləşmiş Ştatlarının xarici siyasət idarəsi sayılan Dövlət Departamentinin rəhbər vəzifəsi. Dövlət katibi ABŞ Prezidentinin Kabinetinə daxildir.
== Tarixi ==
1781-ci il yanvarın 10-da İkinci Kontinental konqres Xarici Əlaqələr Departamentini təsis etdi. 1789-cu il sentyabrın 15-də bu qurumun adı dəyişdirilərək Dövlət Departamenti, onun rəhbər vəzifəsi isə Dövlət katibi adlandırıldı. ABŞ-nin ilk Dövlət katibi vəzifəsini Tomas Cefferson tutmuşdur.
1997-ci ilədək bu vəzifəni yalnız ağdərili kişilər tutmuş, həmin il bu vəzifəyə Madlen Olbraytın, Corc Buş administrasiyası dövründə isə qaradərili Kolin Pauell və Kondoliza Raysın təyin olunması ilə həmin ənənə pozulmuşdur. Hazırkı dövlət katibi Mayk Pompeo, 1789-cu ildən bu yana bu vəzifəni tutan 70-ci şəxsdir.
== Vəzifə öhdəlikləri ==
ABŞ Dövlət Departamentinin və xarici siyasi əlaqələrin idarə edilməsini təmin edir.
ABŞ-nin xarici siyasəti və başqa ölkələrə diplomatik nümayəndələrin təyin olunması, həmçinin xarici ölkələrin diplomatik nümayəndələrinin qəbul edilməsi və ya qovulması ilə bağlı ABŞ Prezidentinə tövsiyələr verir.
Xarici ölkələrlə yüksək səviyyəli görüşlərdə danışıqlar aparır və ya bunu etmək üçün nümayəndələr təyin edir.
Amerika Birləşmiş Ştatlarının Prezident Administrasiyası
Amerika Birləşmiş Ştatlarının Prezident Aparatı və ya Amerika Birləşmiş Ştatlarının Kabineti (ing. Cabinet of the United States) Senatın razılığıyla Amerika Birləşmiş Ştatları Prezidenti tərəfindən təyin olunan Amerika Birləşmiş Ştatları federal hökumətinin icra hakimiyyətinin yüksək vəzifəli şəxsləri daxildir.
İnstitutun meydana gəlməsi, XVIII əsrin sonunda özünə yaxın dörd nəfərdən ibarət kabinet quran ilk ABŞ Prezidenti Corc Vaşinqtonun adı ilə əlaqələndirilir: ABŞ Dövlət Katibi Tomas Cefferson, Maliyyə Naziri Aleksandr Hamilton, Müharibə Henri Noks və ABŞ Baş prokuroru Edmund Rendolf, beləliklə vitse-prezident Con Adams ilə birlikdə vəzifələrinin yerinə yetirilməsinə kömək etdilər.
Amerika Birləşmiş Ştatlarının Prezident Aparatı
Amerika Birləşmiş Ştatlarının Prezident Aparatı və ya Amerika Birləşmiş Ştatlarının Kabineti (ing. Cabinet of the United States) Senatın razılığıyla Amerika Birləşmiş Ştatları Prezidenti tərəfindən təyin olunan Amerika Birləşmiş Ştatları federal hökumətinin icra hakimiyyətinin yüksək vəzifəli şəxsləri daxildir.
İnstitutun meydana gəlməsi, XVIII əsrin sonunda özünə yaxın dörd nəfərdən ibarət kabinet quran ilk ABŞ Prezidenti Corc Vaşinqtonun adı ilə əlaqələndirilir: ABŞ Dövlət Katibi Tomas Cefferson, Maliyyə Naziri Aleksandr Hamilton, Müharibə Henri Noks və ABŞ Baş prokuroru Edmund Rendolf, beləliklə vitse-prezident Con Adams ilə birlikdə vəzifələrinin yerinə yetirilməsinə kömək etdilər.
Amerika Birləşmiş Ştatlarının qurucu ataları
Amerika Birləşmiş Ştatlarının qurucu ataları (ing. The Founding Fathers) — Amerika dövlətçiliyinin yaranmasında və əsasının qoyulmasında mühüm rol oynamış amerika xadimləri qrupu.
Bəzi tarixçilərə görə, bura Amerika inqilabını təşkil edən və aparan ABŞ siyasətçiləri, hüquqşünaslar, dövlət xadimləri, əsgər və diplomatlar və ya sadəcə adi vətəndaşlar olaraq meydana gətirən On üç İngilis koloniyasının nümayəndələri daxildir.
1973-cü ildə tarixçi Riçard Morris aşağıdakı yeddi əsas qurucu atanı təyin etmişdir: Con Adams, Bencamin Franklin, Aleksandr Hamilton, Con Cey, Tomas Cefferson, Ceyms Medison və Corc Vaşinqton.
Amerika Birləşmiş Ştatlarının xarici siyasəti
Amerika Birləşmiş Ştatlarının xarici siyasəti — ABŞ-ın digər ölkələrə münasibətdə istifadə etdiyi xarici siyasət məqsədləri və metodlarının məcmusu. Xarici siyasət prezident tərəfindən müəyyən edilir və Dövlət katibinin başçılıq etdiyi Dövlət Departamenti tərəfindən həyata keçirilir.
Rəsmi olaraq xarici siyasət doktrinası ABŞ vətəndaşlarının və beynəlxalq ictimaiyyətin xeyrinə daha təhlükəsiz, demokratik və firavan dünyanın təmin edilməsi maraqlarına əsaslanır. ABŞ dünyada ən inkişaf etmiş diplomatik nümayəndəliklər şəbəkəsinə malik olmaqla beynəlxalq münasibətlərdə son dərəcə mühüm rol oynayır. ABŞ Birləşmiş Millətlər Təşkilatının və Şimali Atlantika alyansının qurucu üzvü və BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvüdür.
== Tarixi ==
Artıq Birinci Dünya müharibəsi illərində ABŞ dünya siyasi arenasında lider mövqe tutmaq üçün səylər göstərirdi. 1914-1917-ci illərdə ABŞ-ın neytrallıq siyasəti yeritməsi ölkə iqtisadiyyatına müsbət təsir göstərmişdi.
1920-ci illərdə ABŞ Latın Amerikasında siyasi ekspansiya uğrunda mübarizə aparmış, bir sıra torpaqları satın almış və öz şirkətləri vasitəsilə kreditlər vermişdi. Bu regionun bəzi ölkələrində ABŞ bilavasitə maliyyə və gömrüklərə nəzarət etmiş, bəzi hallarda varlığını ordu ilə dəstəkləmişdi.
İkinci Dünya müharibəsindən ərəfəsində təcridçilik doktrinası ABŞ-ın hakim elitası arasında çox populyar idi.
Amerika Birləşmiş Ştatlarının Azərbaycandakı səfirlərinin siyahısı
ABŞ-nin Azərbaycanda ilk səfiri Riçard Mayls olub. O, bu vəzifədə 1992–1993-cü illərdə işləyib.
İkinci səfir Riçard Kozlariç Azərbaycanda 1994–1997-ci illərdə, üçüncü səfir Stenli Eskudero 1997–2000-ci illərdə işləyib.
Sonrakı səfirlər bunlar olub: Ross Vilson (2000–2003), Rino Harniş (2003–2006), Enn Dörsi (2006–2009).
2011-ci il fevralın 7-dən Metyu Brayza ABŞ-nin Azərbaycandakı səfiri kimi Bakıdakı səfirlikdə fəaliyyətə başlayıb. Metyu Brayza Azərbaycan dövlət müstəqilliyini bərpa edəndən bəri ABŞ-nin ölkəyə təyin etdiyi 7-ci səfirdir. Metyu Brayza Azərbaycanda səfir kimi fəaliyyətini 2012-ci ilin yanvarın 3-də tamamlayaraq öz ölkəsinə geri dönüb.
Amerika Birləşmiş Ştatlarının Daxili Təhlükəsizlik Departamenti
Amerika Birləşmiş Ştatlarının Daxili Təhlükəsizlik Departamenti, (ingiliscə: United States Department of Homeland Security, DHS) 11 sentyabr hücumlarından sonra yaradılmış olan bu dövlət təşkilatının əsas vəzifəsi ölkədə terrorizmlə mübarizə aparmaqdır. "Homeland" sözünün Azərbaycan dilinə tərcüməsi "Doğma vətən" deməkdir.
Departament 2002-ci ildə ABŞ Konqresi tərəfindən qəbul edilmiş olan "İctimai Təhlükəsizlik Aktı" ilə yaradılmışdır. Bu qanun nəticəsində departamentin konstitusiya quruluşunun mühafizə edilməsi, təbii fəlakətlərə hazırlıq və onların nəticələrinin aradan qaldırılması, sərhəd mühafizəsi və mülki müdafiə kimi vəzifələri olan digər federal orqanlar ilə koordinasiyalı formada işləməsi təmin edilmişdir. Həmçinin də, terror hücumları, texnogen fəlakətlər və təbii fəlakətlərin nəticələrinin aradan qaldırılması da, təşkilatın və ya təşkilat daxilindəki bölmələrin nəzarəti altındadır.
İttifaqa qəbul tarixinə görə ABŞ ştatlarının siyahısı
Birləşmiş Ştatların hər bir ştatı öz suverenliyini federal hökumətlə bölüşən 50 təsisçi qurumdan biridir. Amerikalılar hər bir ştat və federal hökumət arasında ortaq suverenliyə görə həm federal respublikanın, həm də yaşadıqları əyalətin vətəndaşlarıdır. Kentukki, Massaçusets, Pensilvaniya və Virciniya tam rəsmi adlarında ştat deyil, birlik terminindən istifadə edirlər.
Ştatlar Birləşmiş Ştatların əsas bölmələridir. Onlar federal hökumətə verilməyən və ABŞ Konstitusiyası ilə qadağan olunmayan bütün səlahiyyətlərə malikdirlər. Bütövlükdə, əyalət hökumətləri yerli maraq doğuran məsələləri tənzimləmək səlahiyyətinə malikdir. Məsələn,dövlətdaxili ticarətin tənzimlənməsi, seçkilərin keçirilməsi, yerli hökumətlərin yaradılması, dövlət məktəb siyasəti və qeyri-federal yol tikintisi və təmiri. Hər bir dövlətin respublika prinsiplərinə əsaslanan öz konstitusiyası və icra, qanunverici və məhkəmə qollarından ibarət hökuməti var.
Bütün ştatlar və onların sakinləri Senat və Nümayəndələr Palatasından ibarət ikipalatalı qanunverici orqan olan federal Konqresdə təmsil olunurlar. Hər bir ştat iki Senator və ən azı bir Nümayəndə ilə təmsil olunur, halbuki bir ştatın Nümayəndələr Palatasının nümayəndə heyətinin ölçüsü konstitusiyaya uyğun olaraq ən son onillik siyahıyaalma ilə müəyyən edilən ümumi əhalisindən asılıdır.
Amerika Birləşmiş Ştatlarının Səhiyyə və Sosial Xidmətlər Departamenti
Amerika Birləşmiş Ştatlarının Səhiyyə və Sosial Xidmətlər Departamenti (ing: United States Department of Health and Human Services (HHS)) Birləşmiş Ştatlarda bütün vətəndaşların səhhətinin mühafizəsinə və əsas insan xidmətlərinin təmin edilməsinə cavabdeh olan şöbədir . 1979-cu ildə Təhsil Nazirliyi yaradılana qədər o, Səhiyyə, Təhsil və Rifah Nazirliyi (Department of Health, Education, and Welfare) adlandırılmışdır. Nazirlik Vaşinqtonda Hubert H. Humphrey binasında yerləşir.
