Bitkilərin Siyahısı
The Plant List (ingiliscədən tərcüməsi "Bitkilərin Siyahısı") — bitkilər aləminə aid müasir taksonların bioloji adlarının daxil olunduğu ensiklopedik internet-layihə.
Bitkilərin böyüməsi
Bitkilərin böyümə və inkişafı — hər bir orqanizm fasiləsiz olaraq kəmiyyət və keyfiyyət dəyişiklərinə məruz qalır. Bütün elm sahələrində böyümə termini həmişə hansısa prosesin, hadisənin, göstəricinin artması, yüksəlməsi kimi izah olunur. Biologiyada böyümə adı altında "canlı sistemlərin və onların hissələrinin quruluş və həcimcə dönməyən artımı" başa düşülür. Böyümənin bu tərifindən göründüyü kimi, onun yalnız inteqral və miqdarı keyfiyyəti nəzərə alınır. Burada orqanizimin quruluş elementlərinin əmələ gəlmə sürəti və istiqaməti, bu proseslərin əsasını təşkil eden mürəkkəb mübadilə reaksiyalarının xarakteri öz əksini tapmamışdır. Bəzi dərslik və dərs vəsaitlərində böyümə, orqanizmin ölçülərin və çəkisinin artması kimi götərilir..
XX əsrin əvvələrində İost göstərirdi ki, orqanizimin ölçülərinin hər hansı artımı hələ böyümə deyil. Böyümə zamanı xarici mühitdəki, qeyri-üzvi birləşmələr canlı vəziyyətə keçir. Bir qədər sonra İ. M. Şmalhauzen canlı orqanizimlərin böyüməsinə belə tərif vermişdir: "canlı varlıqların böyüməsi, orqanizimin fəal hissəciklərinin kütləcə artımından ibarətdir. Bu zaman, orqanizimdə sərbəst enerjinin artımı yüksəlir".
Bitkilərin hərəkəti
Bitkilərdə xarici təsirlər nəticəsində əmələ gələn hərəkətlər 3 qrupa bölünür: tropizm, nastiya və taksislər. Tropizm - xarici stimul vasitəsilə bitki hissələrinin istiqamətli yerdəyişməsidir. Bu cür hərəkət boyatma hərəkətidir. Hərəkətin istiqamətindən asılı olaraq (boyu stimullaşdıran amilə qarşı və ya ona əks) tropizm müsbət və ya mənfi ola bilər (bitkilərin kökləri müsbət geotropizmə, zoğları isə müsbət heliotropizmə malikdir). Taksis - xarici qıcığa cavab olaraq hüceyrənin və ya bütöv orqanizmin istiqamətlənmiş yerdəyişməsidir. Tropizmlər kimi, taksislər də müsbət və mənfi qruplara ayırd edilir; bundan başqa, onları qıcıqlandırıcının təbiətinə müvafiq olaraq sistemləşdirmək olar. Müsbət xemotaksis: ciyərotu, mamır və qıjıların spermatazoidləri yumurta hüceyrənin ifraz etdiyi maddələrə doğru üzür. Nastiya - xarici qıcığa cavab olaraq, bitki hissəsinin istiqamətləndirilməmiş hərəkətidir. Hərəkət böyümə nəticəsində baş verir: ayrı-ayrı hüceyrələrin cüzi tərpənməsi, orqanı güclü hərəkətə gətirib çıxarır ("küsdüm" bitkisinin yarpaqlarının bükülməsi). Bəzi çiçək və yarpaqlar işıqlanmanın (fotonastiya) və temperaturun (termonastiya) dəyişməsinə cavab olaraq "yuxulu hərəkətlər" (niktinastiya) edirlər, açılıb və ya bağlanırlar.
Bitkilərin qidalanması
Bitkilərin qidalanması — Bitkilərin qidasız yaşaya bilmədiyindən xarici mühitdən daim qida maddələri
alırlar. Qidalanma sayəsində orqanizm böyüyür, inkişaf edir və çoxalır. Qidalanma ətraf mühitdən həyat fəaliyyəti üçün lazım olan qida maddələrinin udulması və mənimsənilməsi prosesidir. Bitkilərin bir çoxunun qidalanmasında onların kökləri iştirak edir.
== Qida maddələrinin formaları. Anionlar və kationlar ==
Bitki üçün lazım olan qida elementləri torpaqda bərk, maye və qaz halında mövcuddur. Torpaqda bərk halda olan qida maddələri Ca, Fe, Mg, K-dur. Torpaqda maye halda olan qida maddələri isə ionlar şəklindədir. Qaz halında olan qida maddələri isə torpaq havasında oksigen, karbon iki oksid, azot və s. kimi elementlərdir.
Bitkilərin çoxalması
Bitkilərin çoxalması — Bitki reproduksiyası, cinsi və ya qeyri-cinsi şəkildə çoxalda bilən yeni nəsillərin yetişdirilməsidir. Cinsi çoxalma, cinsiyyət hüceyrələrinin birləşməsi ilə nəsillər meydana gətirir, nəticədə nəsillər genetik olaraq valideynlərindən və ya valideynlərindən fərqlənir. Cinsi olmayan çoxalma, mutasiyaların baş verdiyi hallar xaricində genetik olaraq ana bitkilərə və bir-birinə bənzər hüceyrələrin birləşmədən yeni fərdlərin meydana çıxmasına səbəb olur.
Bitkilərin ana cinsinin genetik cəhətdən eyni klonları olan yeni bitkilərin yaradıldığı iki əsas çoxalma növü var. Vegetativ çoxalma əsas bitkinin vegetativ hissəsini (qönçələnmə, əkinçilik və s.) əhatə edir.
== Qeyri-cinsi çoxalma ==
== Cinsi çoxalma ==
Cinsi çoxalma iki əsas prosesi əhatə edir: genləri yenidən düzəldən və xromosomların sayını azaldan meyoz və xromosomu tam diploid sayına gətirən mayalanma. Bu iki proses arasında müxtəlif növ bitki və yosunlar fərqlənir, lakin bir çoxu, bütün quru bitkiləri də daxil olmaqla, hər hüceyrədə bir xromosom dəsti olan iki fərqli çoxhüceyrəli haploidlərlə nəsillərcə dəyişir. Qametofit, mitoz adlanan hüceyrə bölgüsü prosesi yolu ilə kişi və ya qadın cinsiyyət hüceyrələri (və ya hər ikisi) meydana gətirir. Ayrı-ayrı qametofitləri olan damar bitkilərində dişi qametofitlər meqa-qametofitlər (meqa = böyük, böyük yumurta əmələ gətirir), erkək qametofitlərə isə mikroqametofit deyilir (mikro kiçik, kiçik sperma əmələ gətirir). Erkək və dişi cinsiyyət hüceyrələrinin birləşməsi (mayalanma) çox hüceyrəli sporofitə bölərək inkişaf edən bir diploid ziqota verir.
Bitkilərin həyati formaları
Bitkilərin həyati formaları - Bitkilərin tumurcuqlarının əlverişsiz şəraitdə (ilin soyuq və quru mövsümlərində) torpağın və qar örtüyünün səviyyəsinə uyğunlaşması və özünü qorumasıdır. Bu sistem ilk dəfə 1905-ci ildə, Danimarka botaniki K.Raunkiaer tərəfindən təklif edilmişdir.
Raunkier bitkiliyin formalaşdığı, müxtəlif ekoloji şəraiti əks etdirən, bitkilərin həyati formalarının 5 əsas tipini təsnif etmişdir. Müəyyən bir həyati formaya aid olan növlərin faizini hesablayaraq, dünyanın müxtəlif bölgələrinin və ya planetin müxtəlif tipli bitkiliklərinin həyati formalarının spektri əldə olunur.
== Fanerofitlər ==
Fanerofit bitkilərdə tumurcuqlar qışlayır və ya quraqlıq dövrünü "açıq şəraitdə", torpaqdan hündürdə keçirirlər. Onları tumurcuqları xüsusi pulcuqşəkilli qabıqla mühafizə olunur. Bu tip özündə ağaclar, kollar və lianları birləşdirən 15 alttipi birləşdirir. Alttiplər ölçüdən (meqa-, mezo-, mikro- və nanaofanerofit), tumurcuğun tipindən (qorunan və ya açıq) və yatpaqtökməsinə (həmişəyaşıl və ya yarpağını tökənlər) görə bölünür.
== Xamefitlər ==
Xamefit bitkilərdə qönçələr və təpə tumurcuqları əlverişsiz şərati torpağın səthinə sərilən və ya torpağa yaxın yerləşən əlavə tumurcuqlardan inkişaf edir. soyuq ərazilərdə bitən xamefitlərdə qönçə və təpə tumurcuqlarını qar, isti bölgələrdə isə onları bitki qalıqları örtür.
Bitkilərin işıq rejimi
Bitkilərin işıq rejimi - müxtəlif bitki növlərində müxtəlif formada özünü göstərir.
== Ümumi məlumat ==
Müxtəlif bitkilərin işıq rejimi müxtəlif formada özünü göstərməkdədir. Belə ki, mezofit bitkilərin yarpaqları kserofitlərə nisbətən az şüaəksetdirmə qabiliyyətinə malikdir və nazik mezofit yarpaqlar görünən günəş şüalarının 20-40%-ni özündən keçirir. Kserofitlərin qalın yarpaqları praktiki olaraq işıq keçirmir.
== Bitkilərin işıq rejimini şəraitinə görə ==
Bitkilər işıq rejimi şəraitinə tələbatına görə aşağıdakı ekoloji qruplara bölünür:
1. Heliofitlər və ya işıqsevən bitkilər-buraya açıq sahələrin, daim işıqlanan yerlərin (savanna, səhra) bitkiləri daxildir. İşıqsevən bitkilərin normal böyüməsi üçün intensiv günəş radiasiyası, yaxud süni radiasiya tələb olunur. İşıqsevən bitkilərə bağayarpağı, suzanbağı, kəklikotu, günəbaxan, pambıq, qarğıdalı, kalış, şam ağacı, safora, akasiya, palıd, saqqız ağacı, dağdağan, badam, məryəmnoxudu və s. daxildir. İşıqsevən bitkilər bir sıra anatomik, morfoloji və fizioloji xüsusiyyətlərə malikdir: nisbətən qalın yarpağının sütunlu və süngər parenximinin hüceyrələrində 50-300 xırda xloroplast olur.
