dövründə sözü azərbaycan dilində

Azərbaycan Sasanilər dövründə — III–IV əsrlərdə Azərbaycanda feodal münasibətlər yarandı. Arşakilər sülaləsinin nümayəndəsi Ərdəşir Babəkan 226-cı ildə İranda Parfiya dövlətini süquta uğradaraq Sasanilər dövlətinin əsasını qoydu. Atropatenada bu dövrdə də zərdüştlüyə sitayiş olunurdu. Albaniya 226-cı ildə Sasanilərdən asılı vəziyyətə düşdü. Atropatena isə 227-ci ildə onun vilayəti oldu. 510-cu ildə Sasanilər dövlətində Arşakilər sülaləsinin hakimiyyətinə son qoyuldu. I Xosrov Ənuşirəvanın dövründə (531–579) Albaniya, Atropatena və İberiya Sasani dövlətinin Şimal mərzbanlığına daxil edildi. Erkən orta əsrlərdə Albaniyada, Çola, Şəki, Ut, Qarabağ, Paytakaran və s. vilayətlər var idi. Uti vilayətində Bərdə şəhəri, Şəki və Çola arasında Qəbələ şəhəri yerləşirdi.

Bəəs dövründə İraq və ya İraq Cümhuriyyəti — İraq tarixində ölkənin Ərəb Sosialist Bəəs Partiyası tərəfindən 1968-2003 illər arasında idarə edilən dönəmdir.İraq və Suriya qolu olan bu Partiya, İraqda Səddam Hüseyn rejiminin dağılması sonrası dağıdılıb. == Ümumi məlumat == İraq prezidenti Əbdül Rəhman Arif və İraqın Baş naziri Tahir Yəhya, əvvəllər 1963-cü ildə hakimiyyəti ələ keçirən və ilk növbədə başçılıq etdiyi Bəəs Partiyasından Əhməd Hassan əl-Bəkrin rəhbərliyi ilə 17 İyul dövlət çevrilişi zamanı devrildi. -Bəkr, onun lideri və Səddam Hüseyn.Səddam partiyanın kəşfiyyat xidmətlərinin de-fakto rəhbəri vəzifəsindən keçərək 1970-ci illərin ortalarına qədər ölkənin de-fakto lideri oldu və 1979-cu ildə prezident vəzifəsində əl-Bəkrə müvəffəq olduqda de jure lider oldu. Əl-Bəkrin de jure hakimiyyəti dövründə ölkənin iqtisadiyyatı böyüdü və İraqın ərəb dünyasında mövqeyi artdı. Bununla yanaşı, bir neçə daxili amillər ölkənin sabitliyinə təhdid yaratdı, bunların arasında ölkənin İranla qarşıdurması və İraqın öz şiə müsəlman icması daxilindəki fraksiyaları var. Xarici problem İran-İraq müharibəsinə töhfə verəcək İranla sərhəd münaqişəsi idi. Səddam Hüseyn 1979-cu ildə İraqda şiələrin başçılıq etdiyi hökumət əleyhinə etiraz dalğaları dövründə İraqın Prezidenti, İnqilab Komandanları Şurasının sədri, Baş nazir və Bəəs Partiyasının Regional Komandanlığının baş katibi oldu. Təbiətcə rəsmi olaraq dünyəvi olan Bəəs Partiyası etirazları sərt şəkildə repressiya etdi. Digər bir siyasət dəyişikliyi İraqın şiə müsəlman ölkəsi olan İrana qarşı xarici siyasətidir. Münasibətlərin pisləşməsi nəhayət 1980-ci ildə İraqın İrana genişmiqyaslı bir hücumu ilə başladığı İran-İraq müharibəsinə səbəb oldu.

Cənubi Azərbaycan mətbuatı — Cənubi Azərbaycanda mətbuat. 1905–1911 illər Məşrutə inqilabında Güney Azərbaycan aparıcı və həlledici rol oynadı. Bu inqilab Azərbaycan xalqının içtimai-siyasi və milli düşüncəsinin inkişafı üçün şərait yaratdı. Məşrutə fərmanı ölkədə siyasi fəzanın açılmasına gətirdi. Gündən-günə genişlənən siyasi hadisələr və içtimai çəkişmələr ölkənin xəbər mərkəzinə çevrilməsinə, bu isə Azərbaycanda mətbuat bazarının yaranmasına gətirib çıxardı. Müxtəlif qəzetlər yayılmağa başladı. İlk milli şuranın açılmasından və Azərbaycan nümayəndələrinin Tehrana gəlməsindən sonra Azərbaycan millət vəkillərinin təkidilə 1908-ci ildə senzura ləğv edildi. Bu qanunun qəbul edilməsindən əvvəl nəşr olunan qəzetlər haqqında Əhməd Kəsrəvi yazırdı ki: "…doğrudur, bu dövrdə ölkədə bir sıra qəzetlər nəşr edilirdi. Lakin onların çoxusu yersiz dualar, məddahlıq, qaranı ağ göstərmək və s. kimi yazılarla dolu idi.

Səfəvi dövründə ticarət — Səfəvilər dövründə ticarət əmtəə ilə mal mübadiləsi və malın nağd pulla (Səfəvi sikkələri və ya xarici gümüş) dəyişdirilməsi formasında həyata keçirilirdi. Böyük tacirlərin özlərinin müxtəlif bölgələrə səfərlər edən agentləri var idi. Bəzi tacirlər Çin və İsveç kimi uzaq ölkələrlə ticarət əlaqələrinə sahib idilər. Tacirlər digər ölkələrlə ticarət edə bilmək üçün dövlətin dəstəyinə sahib olmalı idilər. Daxildəki ticarət isə yerli müsəlman tacirlərin əllərində cəmləşmişdi. Əsas xaricə satılmaq üçün göndərilən mallardan biri də ipək idi. Erməni, ingilis və holland tacirlər Səfəvi ipəyinin xaricə daşınmasında mühüm rol oynayırdılar. İpəkdan başqa xaricə göndərilən toxuculuq məhsullarına misal kimi dəvə, qoyun yunlarını, dərini, Çin modelində hazırlanmış və çini adlandırılan məmulatları, qızıl və gümüşdən hazırlanmış zərgərlik məhsullarını, xalçaları və digər dəyərli daş-qaşları göstərmək mümkündür. Bunun qarşılığında xarici ölkələrdən toxuculuq məmulatları ilə yanaşı, fincanlar, güzgülər, şüşələr, bəzəkli metal əşyalar, yazı kağızları Səfəvi imperiyasına gətirilirdi. Rusiyaya göndərilən materiallara xam maddə halında ipək, ipək məmulatları, qılınclar, oxlar, incilər, polienlər, yəhərlər, müxtəlif boyalar və qurudulmuş meyvələr daxil idi.

Viktoriya dövründə qadınlar və kişilər arasındakı sosial fərqlər heç bir dövrdə olmadığı qədər kəskinləşdi və qadının ailə və cəmiyyətdə bu gün də aktual qəbul edilən rolu müəyyənləşdi. Əsas iş yerlərinin əkin sahələrindən fabriklərə daşınması ilə illər boyu həyat yoldaşları ilə birgə çalışmış qadınlar üçün də evdarlıq dövrü başladı. 1840-cı illərə qədər qadınlar üçün nəzərdə tutulan məktəblər kiçik idi və daha çox qadınların ailədəki rolu ilə əlaqədar təlim keçirdilər. Müəllim olaraq çalışan qadınlar da eyni peşədə çalışan kişilərdən sayca çox idi, ancaq onlara kişilərdən daha az maaş verilirdi. Lydia Murdoch bu fərqləri belə izah edir: "Növündən asılı olmayaraq qadınlar iş yerlərində həmişə əngəllər ilə qarşılaşmalı olurdular. Maaş məbləğləri işdən asılı olaraq dəyişsə də, qadınlara bütün sahələrdə kişilərdən daha az maaş verilirdi. Məsəl üçün 1883-cü ildə London Məktəb Şurası qadın müəllimlər üçün maaşı eyni vəzifədəki kişilərin maaşının dörddə üçü olaraq müəyyənləşdirmişdi.1890-cı ildə kişi asisentlər illik 119 funt qadınlar isə 88 funt maaş alırdılar. Kişilərdən fərqli olaraq peşələrində ikinci dərəcəli statusla yanaşılan qadınlar, həm də Viktoriya dövrünün alışılmış "evdar qadın" anlayışını zədələdikləri üçün ətraf-mühitin qınağına da dözməli idilər." Orta təbəqədən olan qadınlar həm işləmək, həm də evlənmək hüququndan məhrum idilər, onlar ya evlənməli, ya da işləməli idilər. Kişilər üçün isə elə bir məcburiyyət yox idi. Universitetlər isə tamamilə kişilər tərəfindən idarə edilirdi.

Azərbaycan SSR tarixi — Azərbaycanın 1920–1991-ci illəri əhatə edən tarixi. 28 aprel 1920 — Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulur. Ölkədə hakimiyyət Müvəqqəti İnqilab Komitəsinə (MİK) verilir. Qanunvericilik funksiyalarını həyata keçirən MİK-ə yalnız azərbaycanlı kommunistlərin (Nəriman Nərimanov (sədr), Əliheydər Qarayev, Qəzənfər Musabəyov, Həmid Sultanov və s.) daxil edilməsi Rusiyanın işğalı pərdələmək cəhdi idi. Respublikada real hakimiyyət Moskvaya tabe olan Azərbaycan Kommunist (bolşevik) Partiyası Mərkəzi Komitəsinə (AK(b)P MK) məxsus idi. 1 may 1920 — Bakıda Xalq Cümhuriyyəti hökumətini devirən XI ordunun hissələri Şamaxı və Ağsudan müqavimətsiz keçərək Gəncəyə yaxınlaşdılar və qısa döyüşdən sonra şəhəri ələ keçirdilər. 3 may 1920 — Sovet hakimiyyəti Azərbaycanın bütün ərazisinə yayılmağa başladı. Müvəqqəti İnqilab Komitəsi yerlərdə qəza, mahal və kənd inqilab komitələrinin yaradılması barədə dekret verdi. Bolşeviklərin Bakı buxtasındakı hərbi-dəniz qüvvələri cənuba doğru hərəkət edərək Lənkərana və Astaranı ələ keçirir. Xalq Cümhuriyyətinin azsaylı ordu hissələri yalnız Qarabağda qalmışdı və erməni qüvvələri ilə döyüşürdü.

Avropanın Tunc dövrü — tunc artefaktlar və tunc alətlərdən istifadə ilə səciyyəvidir. Tunc dövrü Neolit və Mis dövrlərindən sonra başlayır və onun ardınca Dəmir dövrü gəlir. Bu dövr eramızdan əvvəl 3200-cü ildə Egey Tunc mədəniyyəti dövründən başlayır və eramızdan əvvəlki II minilliyi bütünlükdə əhatə edir, mərkəzi Avropada isə eradan əvvəl VIII əsrə qədər davam etmişdir. Arsenik bürünc bəzi ərazilərdə eramızdan əvvəl IV minillikdən, qalay bürüncün tətbiqinə qədər istehsal edilmişdir. Qalay tunc folqa artıq Cənub-Şərqi Avropada Xalkolit dövründə kiçik miqyasda istehsal edilirdi, Serbiyadakı Pločnikdən təxminən e.ə. 4650-ci, eləcə də eramızdan əvvəl 4000-ci ilə aid Bolqarıstan və Serbiyadan olan 14 digər artefakt, erkən qalay bürüncünün Yaxın Şərqdə ilk qalay tunc ərintilərindən 1500 il əvvəl Avropada müstəqil şəkildə inkişaf etdiyini göstərir. Bu tunc istehsalı Balkanlarda 500 il, lakin V minilliyin sonunda yoxa çıxmış, "e.ə. V minilliyin sonlarında şimal-şərqi Bolqarıstan və Frakiyada böyük mədəni komplekslərin dağılması" ilə eyni vaxta təsadüf etmişdir. Təxminən 1500 il sonra kassiterit qalaydan istifadə edilən qalay tuncları yenidən istifadə edilməyə başlanmışdır.

Desi dövründə xristianların təqibi — 249–251-ci illərdə hakimiyyətdə olmuş Roma imperatoru Qay Messi Kvint Trayan Desinin 250-ci ildə xristianlara qarşı başlatdığı təqib. Bu, Roma imperiyasında xristianlara qarşı imperiya miqyasında ilk rəsmi fərman ilə icra olunan təqib olmuşdur. == Təqib == Xristianlara qarşı imperiya miqyasında ilk rəsmi fərman ilə icra olunan təqib III əsrdə Desi Trayanın hakimiyyəti dövründə baş vermişdir. B.e. 250-ci ildə imperator Desinin bununla bağlı verdiyi fərman on səkkiz ay qüvvədə qalmışdır. Vilayət hakimləri öz yurisdiksiyalarında böyük şəxsi səlahiyyətə malik idilər və xristianlara qarşı lokal xarakter daşıyan təqib halları və kütləvi zorakılıq hadisələri ilə necə məşğul olacaqlarını özləri seçə bilərdilər. Bu müddət ərzində bəzi xristianlar öldürüldü, digərləri isə edamdan qaçmaq üçün mürtədlik etmişdir. Vilyam Hyu Klifford Frend təxmin edir ki, təqiblər zamanı 3,000–3,500 xristian öldürülmüşdür. Fərmanın mətni qorunub-saxlanılmamışdır, amma məlumdur ki, burada azad edilmiş yəhudilər istisna olmaqla bütün imperiya sakinlərindən Roma maqistratının iştirakı ilə tanrılara qurban kəsmələrini tələb etmiş, buna görə yazılı şəhadətnamələr verilmişdir. Fərmanın xüsusilə xristianları hədəf almasına dair heç bir sübut yoxdur.

Azərbaycan SSR birinci beşillik dövründə — Azərbaycan SSR-də iqtisadiyyatın mühüm inkişaf mərhələlərindən biri. == Beşillik dövründə Azərbaycan SSR iqtisadiyyatına kapital qoyuluşu == Birinci beşillik plan Azərbaycan SSR xalq təsərrüfatının inkişafında mühüm addım oldu. Belə ki, xalq təsərrüfatına (kolxozlarsız) 140 milyon manat (müqayisəli qiymətlə), o cümlədən sənaye inkişafına 89 mln manat (və ya respublika xalq təsərrüfatına yönəldilən bütün kapitalın 63,6 faizi), nəqliyyat və rabitəyə 11 mln (10,7 faiz), kənd təsərrüfatına 16 mln, (7,2 faiz), mənzil tikintisinə, elm, mədəniyyət, maarif, səhiyyə və s. 24 mln manat (21,4 faiz) vəsait qoyulmuşdu. == İqtisadiyyatın möhkəmləndirilməsi sahəsində uğurlar == === Neft sənayesinin inkişafı === Neft sənayesi xüsusilə inkişaf etmişdi. Zəngin yataqları olan Neftçala, Qala (" Əzizbəyovneft" tresti), Lökbatan, Qaraçuxur və s. istismara verildi. Abşeronun hüdudlarından kənarda yeni neftli sahələrin mənimsənilməsinə başlandı. Qazma sahəsində müvəffəqiyyətlər əldə edildi. Qazıma işlərinin həcmi əgər beşilliyin birincilində 320,6 min metr idisə, 1932-ci ildə 484,3 min metrə çatdı.

== Milli teatrın inkişafında yeni mərhələ == Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması milli teatrın fəaliyyətində də canlanmaya səbəb oldu. Dövlətin fəal köməyi və müdaxiləsi nəticəsində Azərbaycan teatrının inkişafında mühüm keyfiyyət dəyişiklikləri baş verdi. Teatrın repertuarına Azərbaycan tarixi və milli azadlıq mübarizəsi ilə bağlı yeni əsərlər gəldi. İctimai həyatda teatrın rolu artdı. Əsası 1873-cü ildə qoyulmuş peşəkar Azərbaycan teatr sənəti XX əsrin əvvəllərində milli mədəniyyətin ən sürətlə irəliləyən sahələrindən idi. 1900-cü ildə Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin rəhbərliyi ilə ilk daimi teatr truppası yarandı. "Nicat" mədəni-maarif cəmiyyətinin nəzdində yaradılan teatr bölməsi (1906), qabaqcıl teatr xadimlərinin bir truppada birləşdirilməsi milli teatrın inkişafında mühüm rol oynadı. 1912-ci ildən "Səfa" cəmiyyətinin teatr bölməsi fəaliyyət göstərirdi. Azərbaycan teatr sənətinin korifeyləri Hüseyn Ərəblinski, Cahangir Zeynalov, Mirzağa Əliyev, Hüseynqulu Sarabski, Sidqi Ruhulla və başqaları çox çətin şəraitdə fəaliyyət göstərsələr də, həqiqi xalq sənəti uğrunda fədakarlıqla və inamla mübarizə aparırdılar. Azərbaycan teatrının qabaqcıl nümayəndələri cəmiyyətin mütərəqqi qüvvələrinin yardımına arxalanaraq, teatrın ideya-bədii səviyyəsini qaldırmaq və onu təşkilati cəhətdən möhkəmləndirmək üçün pərakəndə teatr truppalarının birləşdirilməsinə çalışırdılar.

Cahiliyyət dövründə Ərəbistan yarımadasında siyasi vəziyyət — İslam tarixi baxımından cahiliyyət dövründə Ərəbistan yarımadasının ərazisində, müəyyən zamanlarda mövcud olmuş dövlətlər xüsusi önəm daşımaqdadır. Çünki cahiliyyət dövrü ərəblərinin düşüncə tərzini, onlara siyasi, iqtisadi, sosial, dini və mədəni aspektlərdən yanaşmaqla öyrənə bilərik. Buna isə biz ilk növbədə Ərəbistan yarımadasında qurulan dövlətlərin tarixi inkişaf prosesini öyrənməklə nail ola bilərik. Cahiliyyət dövrü ərəb dünyasının mövcud durumunu öyrənmək İslam tarixinin müxtəlif mövzularını daha rahat anlamaqda bizə yardımçı olacaqdır. == Ərəbistan yarımadası haqqında qısa məlumat == Əsil adı "Şibhu Cəzirətil-Arab" (Ərəb yarımadası) olduğu halda, qısa şəkildə "Cəzirətul-arab" deyə adlandırılmışdır. Sadəcə əl-Cəzirə də deyilir və türk dilində buna bənzər şəkildə Ərəb yarımadası əvəzinə qısaca Ərəbistan adı istifadə olunur. Ərəb yarımadası Asiya, Afrika ve Avropanın kəsiştiyi önəmli bir nöqtədə yerləşir. Şərqdə Bəsrə və Oman körfəzləri, cənubda Hind okeanı və qərbdə Qırmızı dəniz ilə əhatə olunmuşdur. Cənubda Babul-Məndəb boğazı ilə Afrikadan ayrıldığı halda, şimalda Süveyş kanalı vasitəsilə bu qitəyə birləşir. Ötən yüzilliyin sonlarına doğru Yəmənin Mərib bölgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar, bu bölgənin, miladdan 10–15 əsr əvvələ gedib çıxan qədim və parlaq bir mədəniyyətə sahib olduğunu göstərməkdədir.

Səfəvilər dövlətinin inzibati ərazi vahidləri — Səfəvilər dövlətinin inzibati ərazi bölgüsü. Azərbaycan bu dövlətin tərkibində Cənubi Azərbaycan (paytaxtı Təbriz), Qarabağ (paytaxtı Gəncə), Şirvan (paytaxtı Şamaxı) və Çuxursəəd (paytaxtı İrəvan). Əyalətlərə mərkəzdən, şah tərəfindən təyin olunan bəylərbəyi başçılıq edirdi. Bəylərbəyilərin əsasən xan titulu olurdu. Əyalətlər vilayətlərə bölünürdü.Azərbaycan əyalətinin tərkibində Qaradağ, Ərdəbil, Urmiya və başqa vilayətlər vardı. Vilayətlərə hakimlər rəhbərlik edirdilər. Hakimlərin xan, bəzən də sultan titulu olurdu. Vilayətlər qəzalara bölünürdü.Qəzalara hakim və Qazı başçılıq edirdi.Qəzalar mahallara ayrılırdı. Mahallara naiblər, bəzi hallarda isə məliklər rəhbərlik edirdilər. Mahallar nahiyələrə ayrılırdı.

Fevral inqilabı Rusiyada yeni hökumətin təşkili ilə nəticələndi. Rusiyanın bütün demokratik siyasi qüvvələrinin fikrincə, ölkənin gələcək müqəddəratı seçkilər vasitəsilə təşkil ediləcək. Müəssislər Məclisində həll olunacağından bu məclisin cağrılmasına qədər bütün səlahiyyətlər həmin yeni hökumətə verilirdi. Öz növbəsində bu hökumətin səlahiyyətləri yalnız Müəssislər Məclisinin cağrılmasına qədər davam edəcəyindən o, Müvəqqəti hökumət adlanırdı. Lakin əslində Müvəqqəti hökumət heç də bu dövrdə tam səlahiyyətlərə malik deyildi. Onunla paralel olaraq seçkili orqan kimi fəhlə, əsgər və kəndli deputatları sovetləri fəaliyyət göstərirdilər. Əksər siyasi partiyaların təmsil olunduğu həmin sovetlər böyük şəhərlərdə xeyli nüfuza malik olduqlarına görə Müvəqqəti hökumətin real rəqibinə çevrilmişdilər. Sovetlərlə Müvəqqəti hökumət arasında hakimiyyət səlahiyyətlərinin paylaşdırılmaması cəmiyyətdə qeyri-müəyyənlik yaradırdı. Nəticədə onlardan hansının daha çox legitim olması da son dərəcə mübahisəli bir məsələyə çevrilirdi. Bu da Rusiya imperiyasının mərkəzində ikihakimiyyətliliyin meydana çıxmasına gətirib çıxarırdı.

İkinci Dünya Müharibəsində Finlandiya üç böyük müharibəyə girdi. Bunlardan ilk ikisi Sovet İttifaqına qarşı keçirildi. Sonuncu müharibəni isə müttəfiq olduğu Nasist Almaniyasına qarşı etdi. Döyüşlər nəticəsində Finlandiya müstəqilliyini qorumağı bacardı, lakin ərazisinin təxminən 10% -ni, o cümlədən ikinci böyük şəhəri Viipurini itirməli oldu. Sovet İttifaqına da böyük miqdarda müharibə təzminatı ödəməli oldu. Bu torpaq itkisindən sonra bölgədə yaşayan bir çox fin torpaqlarını tərk etdilər. 1809-cu ildə Rusiya imperiyası Finlandiyanı İsveçdən aldı. Bu yeri aldıqdan sonra Rusiya imperiyası finlərə geniş muxtariyyət verdi. Rusiya dövrü yaşayarkən bu region inkişaf edirdi. Lakin XX əsrin əvvəllərində Finlər arasında müstəqillik arzusu artdı.

İkinci Dünya müharibəsi zamanı mövcud olan beynəlxalq dövlətlərarası rəqabət genişləyərək Antarktidaya da çatmış, lakin bölgə müharibələrə şahidlik etməmişdi. Müharibənin başlamasına az qaldığı ərəfələrdə, Nasist Almaniyası 1938-ci ildə Üçüncü Alman Antarktida ekspedisiyasını başlatmışdı. Almanlarınm məqsədi Norveçin Kraliça Mod Torpağına iddiasının qarşısını almaq idi. Ekspedisiya yeni alman iddiası üçün əsas rolunu oynadı və Yeni Şvabiya adlandırıldı. Bir il sonra Amerika Birləşmiş Ştatlarının Antarktika Xidməti Ekspedisiyası iki bazanın əsasını qoydu və bura tərk edilməmişdən əvvəl iki il fəaliyyət göstərdi. Bütün bu baş verənlərdən və Avropada müharibənin yaratdığı qarışıqlıqlardan yararlanmaq istəyən, bölgəyə yaxın dövlətlər olan Çili və Argentina da öz iddialarını səsləndirməyə başladılar. 1940-cı ildə Çili artıq Böyük Britaniya tərəfindən iddia edilən bölgənin Çili Antarktik Bölgəsi olduğunu elan etdi. 1943-cü ildə eyni ərazi Argentina tərəfindən Argentina Antarktikası adı ilə elan edildi. Almaniya, Çili, Argentina və ABŞ-nin bu fəaliyyətlərindən sonra Böyük Britaniya 1943-cü ildə Tabarin əməliyyatını başlatdı. Əməliyyatın məqsədi bölgədə daimi mövcudiyyət formalaşdırmaq, Folkland Adaları Asılılığını möhkəmləndirmək, həmçinin uzaq adalardan öz məqsədləri üçün istifadə etdiyi məlum olan alman hərbi dəniz qüvvələri - Kriqsmarine gəmilərinin rahatlığına əngəl olmaq idi.

Bosniya və Herseqovina tarixində Roma dövrü — müasir Bosniya və Herseqovina ərazisində Roma imperiyasının hökmranlıq etdiyi dövr. Bu ərazidə Roma hakimiyyəti bir sıra qanlı döyüşlərdən sonra başladı. Müasir Bosniya və Herseqovinanın ərazisi əvvəllər İlliriya əyalətinin bir hissəsi idi. Bölgə bütün imperiya üçün gümüş, mis, dəmir və qurğuşun kimi zəngin mineralların mənbəyinə çevrildi. Romalılar ərazinin və mədən sənayesinin inkişafını sürətləndirmək üçün əyalətdə bir sıra yaşayış məntəqələri, yollar və hərbi şəhərciklər saldılar. Romalıların Bosniyada hökmranlığı yerli əhalinin romanlaşması ilə müşayiət olundu. Yerli xalqlar latın dilindən və əlifbasından istifadə etməyə başladılar, Roma dinini qəbul etdilər. imperiyanın müxtəlif yerlərindən, əsasən də İtaliyadan olan çoxlu mühacirlər Roma ərazisində məskunlaşdılar. == Tarixi == Qədim romalıların gəlişindən əvvəl Balkan yarımadasının ərazisində çoxsaylı İlliriya tayfaları yaşayırdılar. Bu tayfalar arasında indiki Bosniya və Herseqovina ərazisində liburniyalılar, yapodlar (yapidlər), skordisklər yaşayırdılar.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətində fəhlə məsələsi — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövrünün ən mürəkkəb məsələlərindən biri. == Fəhlə sinfi == Azərbaycanda fəhlələr müstəqil sosial zümrə kimi 19-cu əsrin son qərinəsində formalaşmışdır. Əsas hissəsi Bakı neft mədənlərində çalışanlar idi. 1901-ci ildə onların sayı 28 minə çatmışdı, Bakının bütün sənaye sahələrində çalışan fəhlələrin sayı, bütövlükdə 65–70 min nəfər idi. Fəhlələrin sayı qəzalarda da artırdı. Azərbaycan fəhlələrinin tərkibi çoxmillətli, əsas fərqli cəhətlərindən biri isə yüksək dərəcədə təmərküzləşməsi idi. Bəzi hesablamalara görə, Birinci dünya müharibəsi ərəfəsində (1913) Azərbaycanda bütün fəhlələrin sayı 570 min nəfərə çataraq, əhalinin 14,3%-ni, digər bir hesablamaya görə isə 305 min nəfər olmaqla, əhalinin 12,4%-ni təşkil etmişdir. Fəhlələrin tərkibində azərbaycanlıların sayı üstünlüyə malik idi. Müharibə ərəfəsində Bakı fəhlələrinin 37,6%-i (42,4 min nəfər) azərbaycanlılar, 24,7%-i ruslar və digər millət və xalqların nümayəndələri idi. Birinci dünya müharibəsi fəhlələrin say və tərkibində ciddi dəyişikliklər yaratdı.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə qaçqınlar məsələsi — XX əsrin əvvəllərində erməni millətçilərinin azərbaycanlılara qarşı dəfələrlə törətdikləri soyqırımları nəticəsində yaranmış və beynəlxalq səciyyə kəsb etmiş problem. == Baş vermiş hadisələr == 19-cu əsrin əvvəllərindən başlayaraq çar Rusiyası tərəfindən cənubi Qafqaza — Azərbaycan torpaqlarına köçürülmüş ermənilər yerli aborigen əhali olan azərbaycanlılara qarşı aramsız kütləvi qırğınlar həyata keçirmiş, onları öz ev-eşiklərindən məhrum etmiş, ata-baba torpaqlarından sıxışdırmışlar. Azərbaycan xalqnın üzləşdiyi belə fəlakətlərdən biri də 1917–1920-ci illərdə baş vermişdir. Bu dövrdə yüz minlərlə azərbaycanlı Qərbi Azərbaycandan, həmçinin Naxçıvan, Qarabağ və digər bölgələrdən didərgin salındılar. 1917–18-ci illərdə təkcə Yeni Bayazid, Eçmiədzin və İrəvan qəzalanndan olan qaçqınların sayı 200 minə çatmış, İrəvan quberniyasında azərbaycanlılar yaşayan 211 kənd viran edilmişdi. Ümumiyyətlə, erməni qəddarlığı və təcavüzü nəticəsində 1918–20-ci illərdə İrəvan, Zəngəzur, Şuşa və Şamaxıdan 300 mindən çox azərbaycanlı qaçqın düşmüşdü. Azərbaycanın əlverişli geostrateji mövqedə yerləşməsi, zəngin sərvətlərə malik olması, Birinci dünya müharibəsi zamanı bir-biri ilə döyüşən bloklardakı iri dövlətlərin, Azərbaycana yiyələnmək və buranı həmişəlik olaraq özünün bir quberniyasına çevirmək istəyən Rusiyanın Azərbaycana münasibətdə təcavüzkar siyasəti, Azərbaycan xalqının müsəlman, xüsusilə türk olması və Rusiyanın müstəmləkə siyasətindən narazılığı, ermənilərin "dənizdən-dənizə" "Böyük Ermənistan" yaratmaq kimi sərsəm ideyalarını həyata keçirmək məqsədilə Azərbaycanın əzəli torpaqlarını zəbt etmək arzusu, ümumən, türklərə qarşı düşmən münasibəti, onların öz məkrli niyyətlərini həyata keçirmək üçün böyük dövlətlərin, xüsusilə Rusiyanın əlində alətə çevrilmələri və s. o zaman Azərbaycanın düçar olduğu fəlakətin əsas səbəbləri idi. Azərbaycan xalqının öz doğma yurd-yuvalarından qaçqın düşməsi prosesi Avropa dövlətlərinin cənubi Qafqaza müdaxiləsindən sonra da dayanmadı. Həmin dövrdə təkcə İrəvan quberniyasından şərqi Azərbaycana 150 mindən çox qaçqın gəlmişdi.

Cahiliyyət dövründə Ərəbistan yarımadasında siyasi vəziyyət — İslam tarixi baxımından cahiliyyət dövründə Ərəbistan yarımadasının ərazisində, müəyyən zamanlarda mövcud olmuş dövlətlər xüsusi önəm daşımaqdadır. Çünki cahiliyyət dövrü ərəblərinin düşüncə tərzini, onlara siyasi, iqtisadi, sosial, dini və mədəni aspektlərdən yanaşmaqla öyrənə bilərik. Buna isə biz ilk növbədə Ərəbistan yarımadasında qurulan dövlətlərin tarixi inkişaf prosesini öyrənməklə nail ola bilərik. Cahiliyyət dövrü ərəb dünyasının mövcud durumunu öyrənmək İslam tarixinin müxtəlif mövzularını daha rahat anlamaqda bizə yardımçı olacaqdır. == Ərəbistan yarımadası haqqında qısa məlumat == Əsil adı "Şibhu Cəzirətil-Arab" (Ərəb yarımadası) olduğu halda, qısa şəkildə "Cəzirətul-arab" deyə adlandırılmışdır. Sadəcə əl-Cəzirə də deyilir və türk dilində buna bənzər şəkildə Ərəb yarımadası əvəzinə qısaca Ərəbistan adı istifadə olunur. Ərəb yarımadası Asiya, Afrika ve Avropanın kəsiştiyi önəmli bir nöqtədə yerləşir. Şərqdə Bəsrə və Oman körfəzləri, cənubda Hind okeanı və qərbdə Qırmızı dəniz ilə əhatə olunmuşdur. Cənubda Babul-Məndəb boğazı ilə Afrikadan ayrıldığı halda, şimalda Süveyş kanalı vasitəsilə bu qitəyə birləşir. Ötən yüzilliyin sonlarına doğru Yəmənin Mərib bölgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar, bu bölgənin, miladdan 10–15 əsr əvvələ gedib çıxan qədim və parlaq bir mədəniyyətə sahib olduğunu göstərməkdədir.