Etirazlar
Etiraz — nisbi olaraq bir hadisəyə və vəziyyətə qarşı əks istiqamətdə reaksiya göstərməkdir. Ümumiyyətlə bu reaksiya göstərmə forması, müxalif görüşü sözlə ifadə etmə yanında o görüşü toplumsallaştırma və bir qrupla birlikdə ifadə etmə xarakteri də daşıya bilər. Bundakı məqsəd ictimaiyyət nəzdində səsini daha çox duyurabilmek və rəhbərliyə qarşı daha təsirli bir duruş sergileyebilmektir. Bu, birbaşa ifadə və təsir etmənin və aktivizmi bir yoludur.
Paşinyan əleyhinə etirazlar
Ermənistan etirazları ― Azərbaycan və Ermənistan arasında imzalanan sülh müqaviləsinə etiraz olaraq 10 noyabrdan başlayan hökumət əleyhinə aksiyalar.
Etirazlar Ermənistanın Baş Naziri Nikol Paşinyanın xalqına müraciəti zamanı Azərbaycanla sülh bağlandığını və işğal edilmiş torpağları Azərbaycana qaytarılacağını deməsindən sonra başlandı. Etirazçılar bu bəyanatdan sonra küçələrə axışdılar və torpağların Azərbaycana qaytarılmamasını tələb etdilər. 17 müxalifət partiyası baş nazir Nikol Paşinyan tərəfindən Qarabağa dair üçtərəfli bəyanatın imzalanmasına etiraz olaraq 10 noyabrdan bəri İrəvanda mitinqlər keçirir. Müxalifət Paşinyanın istefasını, xilasetmə komitəsinin yaradılmasını və bəyanatın bəzi müddəalarında dəyişiklik edilməsini tələb edir.
Etirazçılar Ermənistan parlament binasına hücum edilblər. Parlament binasının qarşısında Ararat Mirzoyanın mühafizəçiləri ilə etirazçılar arasında insident olub. Etirazçılar həmin an avtomobilində olan Parlamentin spikerini avtomobilindən çıxararaq ölümcül şəkildə döyüblər. Nikol Paşinyan "Facebook" səhifəsində iqamətgahında oğurluq olduğunu, kompüter, ətir və saatının oğurlandığını yazmışdı. O, bu məlumatı "Təbii ki, Vətən uğrunda" sözləri ilə paylaşmışdı.
Başqırdıstanda etirazlar (2024)
2024-cü ildə Başqırdıstanda etirazlar — 15–19 yanvar 2024-cü il tarixlərində Rusiya daxilində Başqırdıstan Respublikasında keçirilən etiraz aksiyaları. Buna hakimiyyətin başqırd ekoloji fəalı Fail Alsınova qarşı cinayət işi başlatması səbəb olmuşdur. Alsınov daha sonra 4 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilmişdir. Bu, Baymak şəhərində nümayişlərə səbəb olmuş və burada ən azı 1,000 nəfər başqırd etirazçı toplanmışdır. Etiraz aksiyaları çevik qüvvə ilə toqquşmalarla nəticələnmişdir. Buna cavab olaraq polis etirazçılara qarşı gözyaşardıcı qaz və dəyənəklərdən istifadə etmişdir. Etirazlar 19 yanvarda regionun paytaxtı Ufaya yayılmış və nəticədə 10 nəfər həbs edilmişdir.
Başqırdıstanda artan etirazlara görə, Moskva, Kazan, Nijni Novqorod və Sankt-Peterburq kimi böyük şəhərlərdən istifadəçilərin göndərdiyi mesajlar çatdırıla bilmədiyi üçün "WhatsApp" və "Telegram" mesajlaşma xidmətləri regionda bloklandığı iddia edilmişdir. "Downdetector" xidmətinin verdiyi məlumatlara görə, uğursuz mesajların əksəriyyəti Ufa şəhərindən olmuşdur ki, bu da ölkədəki bütün mesajların 22%-ni təşkil edir.
Yeni Kaledoniyada etirazlar (2024)
Yeni Kaledoniyada etirazlar (fr. Émeutes de 2024 en Nouvelle-Calédonie) — Fransa Dənizaşırı Bölgələr Birliyinin inzibati ərazilərindən biri olan Yeni Kaledoniyada 2024-cü ilin 13 may tarixindən etibarən başlamış etirazlar. Hadisələr Yeni Kaledoniyanın Fransanın nəzarətindən çıxıb, müstəqil dövlət olması fonunda başlamışdır.
13 may tarixində başlamış etirazların əsas səbəbi isə Fransa tərəfinin Yeni Kaledoniyada tətbiq etməyi planlaşdırdığı səsvermə islahatları ilə bağlıdır. Belə ki, Fransa hökuməti Yeni Kaledoniyada son 10 ildə məskunlaşmış şəxslərin lokal səsvermələrdə iştirak etməsinə imkan verən qanunu qəbul etməyi planlaşdırmış və bu da yerli əhalinin etirazlarına səbəb olmuşdur.
1998-ci ildə ölkənin paytaxtında imzalanmış Numea razılaşmasına görə seçkilərdə yalnız ada sakinləri və ya onların nəsillərindən gələn şəxslər iştirak edə bilərdilər. Etirazçılar hesab edirlər ki, mövcud dəyişiklik Yeni Kaledoniyanın gələcəkdə müstəqil olması yollarını tamamilə bağlayır və Fransanın xarici maraqlarına hesablanıb. Yeni Kaledoniyada 2018, 2020 və 2021-ci illərdə keçirilmiş Fransanın tərkibindən çıxmaq, müstəqil olmaqla bağlı referendumda əhalinin böyük əksəriyyəti Fransa Dənizaşırı Bölgələr Birliyinin tərkibində qalmağa səs vermişdir.
Müstəqillik tərəfdarları ifadə edirlər ki, 2020 və 2021-ci ildəki referendum məqsədli şəkildə COVID-19 pandemiyasının geniş yayıldığı dövrdə baş tutub və sözügedən nəticələr yerli xalqın iradəsini əks etdirmir. 13 may tarixində başlamış iğtişalar əvvəlkilərdən etirazçıların kütləvi formada silahdan istifadə etməsi ilə fərqlənir.
Honkonqda ekstradisiya qanun layihəsi əleyhinə etirazlar (2019)
2019-cu ildə Honkonqda ekstradisiya qanun layihəsi əleyhinə etirazlar — Çinə ekstradisiyanı nəzərdə tutan mübahisəli qanun layihəsinin parlamentə təqdim olunmasından sonra başlayıb. Nümayişlər başlayandan sonra mübahisəli sənədin təsdiqi təxirə salınıb.
Etirazlar 1997-ci ildən bəri Honkonqda ən izdihamlı kütləvi aksiya sayılır.
İranda etirazlar (2022)
Məhsa Əmini etirazları və ya 2022 İran etiraz aksiyaları — İranda 16 sentyabr 2022-ci ildə Məhsa Əmininin ölümündən sonra başlayan etirazlar və vətəndaş iğtişaşlarıdır. İddia olunur ki, sentyabrın 13-də Tehranda əxlaq polisi tərəfindən həbs edilərkən Məhsa Əmininin hicabının altından bir az saç görünürmüş. O, təcridxanaya aparılandan bir müddət keçmiş komaya düşüb və 3 gün sonra xəstəxanada ölüb. Polis zabitləri onun başına zərbələr vurulduğunu və qadının maşınlardan birinə çırpılması barədə xəbərləri təkzib edirlər. Bəzi qadınlar cəsarətlə hicablarını cırıb yandırırlar.
Etiraz aksiyaları Tehranda başlayıb, daha sonra Kürdüstan əyalətinin Saqqez, Sənəndəc, Divandərrə, Bənə və Bicar şəhərlərinə, daha sonra isə İranın digər bölgələrinə yayılıb. Həmədan, Kirmanşah, Məşhəd, Səbzevar, Qum, Amol, Babol, İsfahan, Kirman, Şiraz, Təbriz, Rəşt, Sarı, Kərəc, Çalus, Növşəhr, Tonekabon, Ərak şəhərlərində bu etirazlar ilk gündən sürətlə böyüyüb. 23 sentyabr 2022-ci il tarixinə ən azı əlli etirazçı öldürülüb. Etirazlara cavab olaraq, İran hökuməti etirazları yatırmaqla yanaşı, etirazçıların təşkilatlanma qabiliyyətini azaltmaq üçün Instagram və WhatsApp kimi proqramlara girişi və interneti məhdudlaşdırıb. Bunlar İranda 2019-cu il etirazlarından sonra internetin tamamilə bağlandığı ən sərt məhdudiyyətlər ola bilər.
Azərbaycanda hicabla bağlı etirazlar
Azərbaycanda hicabla bağlı etirazlar — 2010-cu ilin sentyabr ayından etibarən Azərbaycanda və əsasən paytaxt Bakıda hicabla bağlı bir sıra etiraz aksiyalarının keçirilməsi.
== Etiraz səbələri ==
Etirazların əsas səbəbləri aşağıdakılardır:
=== Məktəb şagirdlərinin dərsə hicabda gəlmələrinin qadağan edilməsi ===
Azərbaycanın təhsil naziri Misir Mərdanov 2010-ci il sentyabr ayinda qızların hicabla dərsə gəlməsini qadağan etdi. Təhsil naziri öz açıqlamasında isə hicabın qadağan edilmədiyini, sadəcə olaraq orta məktəblərdə vahid məktəbli formasına keçdiyini qeyd etdi. Mərdanovon bu sözlərinlən sonra etirazlar Azərbaycanın müxtəlif şəhərlərin bürüdü və bundan əlavə bir neçə ölkədə o cümlədən Türkiyə , Gürcüstan , Ukraynada və İranda da etiraz aksiyaları keçirildi . Lakin İranın mövqeyini düzgün hesab etməyən bir qrup vətəndaş bu hərəkətlərə etiraz aksiyası ilə cavab vermişlər.
==== İctimai və dini fəalların həbs olunması ====
Etiraz səbəblərindən biri də dini[mənbə göstərin] və ictimai fəallarin həbs olunması olmuşdur. Bu hadisələr dindar cəmiyyətdə narahatliğa səbəb oldu. Həbs edilənlərin sırasında Arif Hacılı, Nemət Pənahlı və Mövsüm Səmədovu misal göstərmək mümkündür. Nemət Pənahlı 2011-ci il, 11 yanvarda, bir vətəndaşı döymək şübhəsi ilə polis tərəfindən saxlanmışdı. Lakin onun tərəfdarları Nemət Pənahlının həbsinin siyasi sifariş olduğunu iddia etmişdi..
2003-cü il Azərbaycan etirazları
2003-cü il Azərbaycan etirazları — 2003-cü il Azərbaycan Respublikası prezidenti seçkiləri ərəfəsində baş tutan etiraz aksiyaları.
Seçkidən əvvəl ən genişmiqyaslı etiraz aksiyası icazəli şəkildə Bizim Azərbaycan bloku tərəfindən 12 oktyabr 2003-cü ildə Bakı şəhəri, Yasamal rayonu ərazisindəki Qələbə meydanında baş tutmuşdur.
Seçkidən, seçkilərin nəticələri açıqlandıqdan sonra 16 oktyabr 2003-cü ildə yenə Bizim Azərbaycan blokunun dəstəkçiləri başda olmaqla müxalif seçicilər tərəfindən Bakıda Azadlıq meydanında və Müsavat Partiyasının baş qərargahının qarşısında prezident seçkilərinin nəticələrinə etiraz aksiyaları keçirilmişdir. Polis hadisələrə sərt müdaxilə etmiş, 100-dən çox fəal həbs edilmiş və nəticədə 1-i uşaq 2 nəfər ölmüşdür.
== İstinadlar ==
== Xarici keçidlər ==
"10 il bundan öncəki Azərbaycan - həbslərdə qazananlar" ( (az.)). musavat.com. İstifadə tarixi: 2015-01-04.
"Pənah Hüseyn 15-16 oktyabr hadisələri ilə bağlı gizlinləri açıqladı" ( (az.)). musavat.com. İstifadə tarixi: 2015-01-04.
2011 Azərbaycan etirazları
2011 Azərbaycan etirazları — Azərbaycanda 2011-ci ilin mart ayının 11-dən başlamış aksiya və mitinqlər. Aksiyaçılar İlham Əliyevın istefasını və siyasi məhbusların azadlığını tələb edirlər. Keçirilmiş aksiyalar polis qüvvələri tərəfindən dağıdılmış və 469-dan çox aksiyaçı həbs olunmuşdur.
Avropa Şurası, ABŞ Dövlət Departamenti, Amnesty International və digər qurumlar Azərbaycan Hakimiyyətini siyasi məhbusları azad etmək və azad toplaşmaq hüququnu təmin etməyi tələb edib
== Siyasi məhbuslar ==
Potensial siyasi məhbusların siyahısı:
Gənc fəallar:
Cabbar Savalan (AXCP gənclər təşkilatının fəalı) AR CM-in 234.1-ci (qanunsuz narkotik saxlamaq) maddəsi ilə ittiham olunur;
Bəxtiyar Hacıyev (keçmiş deputatlığa namizəd) CM-in 321.1-ci (hərbi xidmətdən yayınma) maddəsi ilə ittiham olunur.
Azərbaycan islam partiyasının liderləri və üzvləri:
Mövsüm Səmədov (AİP lideri);
Vaqif Abdullayev (AİP sədr müavini);
Dəyanət Səmədov;
Firdovsi Məmmədrzayev;
Ruhulla Axundzadə (AİP Astara təşkilatının sədri);
Yusif Fəxrəddin oğlu Ələkbərov (AİP Gəncə təşkilatının sədri, barəsində axtarış elan olunub);
Fəramiz Abbasov — Masallı rayonunun Hil kəndinin axundu;
Zülfüqar Mikayılzadə.
Ermənistan etirazları (2008)
1 mart hadisələri, 1 və 2 mart hadisələri, Meydan hərəkatı və ya 2008-ci il hadisələri — 19 fevral 2008-ci ildə Ermənistanda keçirilmiş prezident seçkilərindən sonra baş verən etirazlar silsiləsi. Seçkiləri müşayiət edən pozuntulara qarşı olan kütləvi etirazlar ölkənin paytaxtı İrəvanda keçirilmişdir. Etirazların təşkilatçısı prezidentliyə namizəd və Ermənistan Respublikasının ilk prezidenti olan Levon Ter-Petrosyan və onun tərəfdarları idilər. Mitinqçilərin hüquq-mühafizə orqanları ilə toqquşması zamanı azı 8 nümayişçi və 1 hərbçi həlak olmuşdur, 33 polis əməkdaşı xəstəxanaya yerləşdirilmişdir. Xəstəxanaya müraciət edənlərin ümumi sayı təxminən 230 nəfərə çatmışdır.
Etiraz aksiyaları fevralın 20-də başladılmışdır və 10 gün ərzində İrəvanda davam etdirilmişdir. Teatr meydanında gün ərzində on minlərlə nümayişçi iştirak etmişdir, elə həmin gün onlarca çadır quraşdırılmışdır ki, nümayişçilər gecə də orada qala bilsinlər. Hakimiyyətin nümayişlərin dayandırmaq tələblərinə baxmayaraq, etiraz aksiyaları martın 1-dək davam etdirilmişdir. Martın 1-də səhər saatlarında polis dəyənəklər və elektroşokları istifadə edərək nümayişçiləri Azadlıq meydanından qovmuşdur. Nümayişçilərin əksəriyyəti Həmən vaxtı hələ yatırdı.
Ermənistan etirazları (2018)
2018-ci il Ermənistan inqilabı (erm. 2018 թվականի հեղափոխություն Հայաստանում), xalq arasında "Serji rədd et" (erm. Մերժիր Սերժին, translit. Merjir Serjin) və ya Paşinyan tərəfindən Məxməri inqilab (erm. Թավշյա հեղափոխություն) — 12 aprel 2018-ci il tarixində Ermənistan Respublikasının müxtəlif şəhərlərində başlayan və Ermənistan millət vəkili Nikol Paşinyanın rəhbərlik etdiyi hökumət eleyhinə olan etiraz aksiyaları dalğası.
23 aprel 2018-ci il tarixində Serj Sarkisyan "Nikol Paşinyan haqlı idi. Mən səhv etdim. Yaranmış vəziyyətdə bir neçə həll yolu var idi, lakin mən heç birinə getməyəcəyəm. Küçə hərəkatı mənim baş nazir vəzifəsində çalışmağıma qarşı idi. Mən sizin tələblərinizi yerinə yetirirəm" deyərək istefa verdi.
Gürcüstan etirazları (2019)
Gürcüstan etirazları (gürc. გავრილოვის ღამე, azərb. Qavrilovun gecəsi) – Gürcüstanın paytaxtı Tbilisi şəhərində 2019-cu ilin 20 iyun tarixindən etibarən başlamış hökumət əlehinə xalq etirazları. Etirazların səbəbi Parlamentlərarası Pravoslav Assambleyasının (PPA) Tbilisidə keçirilən 26-cı Baş Assambleyası zamanı assambleyanın sədri, Rusiya Federasiyasının deputatı Sergey Qavrilovun Gürcüstan parlamenti spikerinin kürsüsündən nitq söyləməsi olmuşdur..
== Hadisə ==
Gürcüstanın paytaxtı Tbilisidə etirazlardan sonra 21 iyun tarixində parlamentin spikeri İrakli Kobaxidze istefa verib. Onun mənsub olduğu hakim Gürcü arzusu — Demokratik Gürcüstan partiyası onun qərarını xalq qarşısında məsuliyyətin nümayişi kimi dəyərləndirib. Cümə axşamı günü parlament qarşısındakı etiraz aksiyasında polislə toqquşması olub, yaralılar var və 240 nəfər xəstəxanalara aparılıb. Polis nümayişləri dağıtmaq üçün gözyaşardıcı qaz, su topları və rezin güllələrdən istifadə edib.
Hökumət üzvlərinin istefasını tələb edən mitinq iştirakçıları parlament binasına girməyə cəhd göstəriblər. Hadisələr nəticəsində 39 polis nəfəri və 30 etirazçı yaralanıb, Baş nazir Mamuka Baxtadze açıqlayıb.
Gəzi parkı etirazları
Taksim Gəzi Parkı etirazları, 61-ci Türkiyə Cümhuriyyəti Hökumətinin, İstanbulun Bəyoğlu rayonunda yerləşən və sadəcə ümumi xidmətdə işlədilmək qaydası ilə İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyəsinə verilmiş Taksim Gəzi Parkına İstanbul 6-cı İdarə Məhkəməsi və 2 Nömrəli Mədəniyyət və Təbiət Varlıqlarını Qoruma Qurulu qərarı olduğu halda Topçu Qışlasını Taksim Piyadalaşdırma Proyekti çərçivəsində tikinti icazəsi olmadan yenidən inşa etməsini əngələmə aksiyası olaraq başlamışdır.
27 May 2013 tarixində iş aparatlarının parka girməsindən sonra bu xəbərin sosial şəbəkə vasitəsilə qısa müddətdə yayılması nəticəsində bəzi aktivistlərin parka gedib çalışmaları durdurmağa çalışmasına polis həddindən artıq təzyiqli güclə müdaxilə etmişdir. Bu müdaxilələr və dövrün baş naziri Ərdoğanın tikinti işində israrlı açıqlamaları ilə aksiyalar hökumət əleyhinə yürüşlərə çevrilmiş və başda Ankara, İzmir kimi böyük şəhərlər olmaqla Türkiyənin digər vilayətlərinə də yayılmışdır. 1 İyun tarixində polis qüvvətləri Taksim meydanından çəkilmişdir və etirazçılar Gəzi Parkında böyük bir kamp qurmuşdular. Kampda könüllülərin çalışdığı kitabxana, mətbəx kimi təsislər qurulmuşdu. 15 İyun axşamındakı polis müdaxiləsindən sonra Gəzi Kampı dağıdılmışdır. Bu hadisədən sonra Türkiyənin müxtəlif vilayətlərindəki parklarda forumlar düzəldilməyə başlanmışdır.
== Biblioqrafiya ==
Gokay, Bulent and Xypolia, Ilia (eds.) (2013) Reflections on Taksim -Gezi Park Protests in Turkey.
Məcburi hicaba qarşı İran etirazları (2017-2019)
İranda məcburi hicab geyiminə qarşı etirazlar, həmçinin, hadisənin gedişatı ilə bağlı olaraq İnqilab küçəsi qızları(fars. دختران خیابان انقلاب) kimi də bilinir. Etirazlar bu hərəkətlənmələrə ilham mənbəyi olan, İnqilab küçəsi qızı kimi də tanınan Vida Movahədin 27 dekabr 2017-ci ildə Tehranın izdihamlı İnqilab küçəsinin mərkəzindəki elektrik sayğacının yanında dayanaraq, hicabını və ağ şalını bir çubuğa keçirib bayraq kimi dalğalandırmasıyla başladı. O, həmin gün həbs edildi və bir ay sonra 28 yanvar 2018-ci ildə icbari cəza ödəməklə müvəqqəti sərbəst buraxıldı. Bəzilərinə görə Movahədin bu hərəkəti Məsih Əlinejadın Amerikanın Səsinin fars dilində olan yayımında 2017-ci ilin əvvəlində başlayan protest hərəkəti Bəyaz Çərşənbələr tələbinə əsaslanırdı. Az sonra digər qadınlar da bu etiraz hərəkətini təkrarlamağa və öz hərəkətlərini sosial mediya hesablarında paylaşmağa başladı. Bu etiraza dəstək verən qadınlar ingilis dilli mənbələrdə "İnqilab küçəsinin qızları"(ing. Girls of Enghelab Street) olaraq təsvir edilir. Bəzi nümayişçilər Məsih Alinejadın istəyi üzərinə yox, özlərinin bunu başlatdığını iddia edirdilər.
1979-cu il inqilabından sonra qüvvəyə minən İran İslam qanunlarının İslami Cinayət qanunun (Sanskiyalar və önləyici cəzalar adlandırılır) 5-ci kitabının 638-ci maddəsinə görə hicab geyinməyən qadınlar 10 gündən 2 aya qədər həbs edilə, və/və ya 50 000–500 000 rial ödəməsi tələb oluna bilər.
Məhsa Əmini etirazları
Məhsa Əmini etirazları və ya 2022 İran etiraz aksiyaları — İranda 16 sentyabr 2022-ci ildə Məhsa Əmininin ölümündən sonra başlayan etirazlar və vətəndaş iğtişaşlarıdır. İddia olunur ki, sentyabrın 13-də Tehranda əxlaq polisi tərəfindən həbs edilərkən Məhsa Əmininin hicabının altından bir az saç görünürmüş. O, təcridxanaya aparılandan bir müddət keçmiş komaya düşüb və 3 gün sonra xəstəxanada ölüb. Polis zabitləri onun başına zərbələr vurulduğunu və qadının maşınlardan birinə çırpılması barədə xəbərləri təkzib edirlər. Bəzi qadınlar cəsarətlə hicablarını cırıb yandırırlar.
Etiraz aksiyaları Tehranda başlayıb, daha sonra Kürdüstan əyalətinin Saqqez, Sənəndəc, Divandərrə, Bənə və Bicar şəhərlərinə, daha sonra isə İranın digər bölgələrinə yayılıb. Həmədan, Kirmanşah, Məşhəd, Səbzevar, Qum, Amol, Babol, İsfahan, Kirman, Şiraz, Təbriz, Rəşt, Sarı, Kərəc, Çalus, Növşəhr, Tonekabon, Ərak şəhərlərində bu etirazlar ilk gündən sürətlə böyüyüb. 23 sentyabr 2022-ci il tarixinə ən azı əlli etirazçı öldürülüb. Etirazlara cavab olaraq, İran hökuməti etirazları yatırmaqla yanaşı, etirazçıların təşkilatlanma qabiliyyətini azaltmaq üçün Instagram və WhatsApp kimi proqramlara girişi və interneti məhdudlaşdırıb. Bunlar İranda 2019-cu il etirazlarından sonra internetin tamamilə bağlandığı ən sərt məhdudiyyətlər ola bilər.
Nikaraqua etirazları (2018)
Nikaraqua etirazları — 18 aprel 2018-ci il tarixində Nikaraqua Respublikasının müxtəlif şəhərlərində başlayan etiraz aksiyaları dalğası. Aksiyaların beşinci günündə ümumi olaraq, 30 nəfər həlak olmuşdur. Hadisələrin nəticəsi olaraq, 2007-ci ildən bəri ölkənin prezidenti olan Daniel Orteqa gələcək islahatları ləğv etmişdir. Bu hərəkətlərə cavab olaraq, müxalifət illərlə davam edən siyasi repressiyalara baxmayaraq, Orteqanın vəzifədən azad olmasını tələb etmiş və prezidenti devirmək üçün etiraz aksiyalarına qoşulmuşdur. Etiraz aksiyaları dalğası Orteqa hakimiyyətində baş verən ən böyük etiraz aksiyaları, Nikaraqua inqilabından sonra ölkədə baş verən ən ölümcül mülki münaqişə olmuşdur.
İğtişaşın bir nəticəsi olaraq, Nikaraqua ictimaiyyəti, eləcə də beynəlxalq qurumlar növbəti prezident seçkilərinin daha erkən keçirilməsini tələb etmişdir. Avropa İttifaqı bu hərəkəti dəstəkləyir.
Etiraz aksiyalarının ilkin mərhələsi 2013-cü ilin iyun ayında ölkənin 750 həftədən az iş görmüş yaşlı əhalisi Nikaraqua Sosial Təhlükəsizlik İnstitutunun pensiyaların verilmə kriteriyalarının yüngülləşdirməsini tələb edəndə başlamışdı. Tezliklə, tələbələr və gənclər də onların aksiyalarına qoşulub. Etiraz aksiyalarının başlamasından bir neçə həftə sonra sülhsevər etirazçılar hərbiləşdirilmiş hökumət dəstələrinin üzvləri tərəfindən zorakılığa məruz qalıblar.
Qadın etirazları (2017)
Qadın marşları (ing. Women's Marches; Women's March on Washington) - 2017-ci ilin 21 yanvar tarixində dünyanın müxtəlif şəhərlərində qadınlar tərəfindən başladılmış etiraz hərəkatları. Qadın etirazları özündə sosial ədalətsizlik, qadın hüquqları, irqçiliyin normallaşdırılmasına qarşı mübarizə, tibb islahlatları və LGBT hüquqları kimi müxtəlif sahələri birləşdirir. Etirazlar Donald Trampın ABŞ-nin 45-ci prezidenti kimi and içməsindən sonra ilk dəfə Amerika Birləşmiş Ştatlarının paytaxtı Vaşinqton şəhərində başlanıb. Donald Tramp seçki kompaniyası ərzindəki çıxışların bir necəsində qadınlar və qadın hüquqları ilə bağlı sərt fikirlər bildirməsi ilə yadda qalıb. 2017-ci il qadın etirazları ABŞ tarixində bir gün ərzində ən çox insan izdihamı ilə müşahidə olunmuş etiraz kimi tarixə keçib.
İlk etiraz nümayişi paytaxt Vaşinqton şəhərində planlaşdırılıb və Vaşinqtonda qadın etirazları kimi təqdim edilib. Vaşinqtonda baş tutan etirazlar facebook, youtube və tvitter kimi saytlarda canlı yayımlanmışdır. Təkcə Vaşinqton şəhərindəki mitinqdə yarım milyona yaxın adam iştirak edib. Dünya üzərində baş tutan dəstək mitinqlərindəki iştirakçı sayı isə 4.8 milyona yaxındır.
Qazaxıstan etirazları (2022)
2022-ci ildə Qazaxıstan etirazları, bəzən Qanlı Yanvar (qaz. Qandy qañtar) və ya yanvar faciəsi (qaz. Qañtar tragediasy) — 2022-ci il yanvarın 2-də Janaozendə maye qazın bahalaşmasına qarşı kütləvi etirazlar ilə başlayan, daha sonra bütün ölkəyə yayılan etirazlardır. Etirazlar sürətlə başqa şəhərlərə, o cümlədən Almatıya sıçrayıb. Hökumət etirazçılar qarşısında geri çəkilərək qiymətləri endirsə də aksiyalar səngiməyib. Bəzi şəhərlərdə küçələrə çıxanlar Təhlükəsizlik Şurasının katibi vəzifəsini (ömürlük) tutan keçmiş prezident Nursultan Nazarbayevin siyasətdən getməsini tələb ediblər. Yanvarın 5-də etirazların böyüməsi qarşısında prezident Qasım-Comərd Tokayev hökuməti istefaya göndərib. Tokayevin sərəncamı ilə baş nazirin səlahiyyətlərinin müvəqqəti icrası vitse-premyer vəzifəsini tutmuş Alixan Smailova həvalə edilib. Habelə Almatıda və Manqistau vilayətində (inzibati mərkəzi Janaozen olmaqla) yanvarın 5-dən 19-na qədər komendant saatı tətbiq edilib. İğtişaşlara cavab olaraq, Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT) – Ermənistan, Belarus, Qırğızıstan, Rusiya, Tacikistan və Qazaxıstanın özünün də daxil olduğu postsovet dövlətlərinin hərbi ittifaqı Qazaxıstanda sülhməramlı qoşunların yerləşdirilməsinə razılıq verib.
Rusiya etirazları (2021)
2021-ci ildə Rusiya etirazları 23 yanvar 2021-ci ildə həbs edilmiş müxalif lider Aleksey Navalnını dəstəkləmək üçün başladı.
2020-ci il 20 avqust tarixində Tomskdan Moskvaya uçuşu zamanı Navalnının səhhəti ağrılaşdı və o, ağır halda xəstəxanaya yatırıldı. Navalnı müalicəsi üçün Berlinə təxliyə edildi və 22 sentyabrda buradan tərxis edildi. Kimyəvi Silahların Qadağan edilməsi Təşkilatı Navalnının noviçok sinir agentindən istifadə edilərək zəhərləndiyi təsdiqlədi. Rəsmi Moskva bunu inkar etsə də, Avropa Birliyi və Böyük Britaniya 6 əsas rus rəsmisinə və dövlət kimya mərkəzinə sanksiya tətbiq etməklə qarşılıq verdi. Navalnı zəhərlənməsində prezident Vladimir Putinini günahlandırdı. Bellingcat və The Insider tərəfindən aparılan istintaq Navalnının zəhərlənməsinin Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin agentləri tərəfindən yerinə yetirildiyini açıqladı.
Navalnı 2021 17 yanvar tarixində Rusiyaya qayıtdı və şərti cəza şərtlərini pozmaqda günahlandırılaraq, hava limanında saxlanıldı. O, qayıtmadan əvvəl Federal Həbsxana Xidməti Navalnının Moskvaya qayıtdığı anda həbs edilə biləcəyini demişdi. Səbəb kimi, ona verilən şərti azadlıq hüququnu pozduğunu göstərən orqan onun Rusiyaya gəldiyində həbs edilməsinin zəzuri olduğunu bildirdi.
Sudan etirazları
Sudan etirazları — 2018-ci il dekabrın 19-dan Sudanın bir çox şəhərlərində, çörəyin qiymətinin qalxması, yaşayış xərclərinin artması və ölkədə vəziyyətin pisləşməsi əlehinə başlayan etiraz aksiyaları. Hökumət etirazların süni xarakter daşıdığını və bu işdə İsrailin əlinin olduğunu bəyan edir. 11 aprel 2019-ci ildə Sudanda baş vermiş hərbi çevriliş nəticəsində Prezident Ömər əl-Bəşir hakimiyyətdən uzaqlaşdırılmışdır.
Ölkədə çörəyin qiymətinin qalxması ilə etirazlar baş qaldırmışdır. Bir neçə həftə ərzində şəhərlərdə çörək qıtlığı yaşanmış, çörək bişirilən yerlərdə növbələr yaranmışdır. Ölkədə mal çatışmamazlığı və qiymətlərin qalxması 70 faizlik infilyasiyadan sonra baş verir. Milli valyutada artıq dəyədən düşür və devalivasiya 80 % təşkil edir. Sərt iqtisadi tədbirlərin görülməsi xalq arasında etirazlara səbəb olur.
İqtisadi problemlər hətta 2017-ci ilin oktyabrında ABŞ sanksiyalarının aradan qaldırılmasından sonra belə səngiməmiş, əksinə alovlanmışdır. Ölkədə korrupsiya isə yüksək olaraq qalır (Transparency International təşkilatının rəsmi məlumatına əsasən 180 ölkə arasında 170 yer) və Cənubi Sudanın müstəqillik əldə etməsi ilə neft yataqlarının 4-də 3 itirməsi onun iqtisadiyyatına mənfi təsir göstərir.
Nahel Merzuk etirazları
2023-cü il Fransada kütləvi iğtişaşlar və ya Nahel Merzuk etirazları — Fransanın bir sıra şəhərlərində 27 iyun 2023-cü ildə 17 yaşlı əlcəzairəsilli yeniyetmə Nahel Merzukun qətli ilə bağlı silsilə iğtişaşlar. 27 iyunda Nanterdə sakinlər polis qərargahı qarşısında etiraz aksiyası keçirmiş, sonradan nümayişçilərin avtomobilləri yandırması, avtobus dayanacaqlarını dağıtması və polisə fişəng atması nəticəsində, bu, iğtişaşlara çevrilmişdir. Bu, Fransada 2005-ci il iğtişaşlarından bəri ən böyük iğtişaşlara çevrilmişdir. Parisdən 40 km şimal-qərbdə yerləşən Mantes-la-Joli şəhərində bələdiyyə binası 27 iyun gecəsi atəşə tutuldu. Tuluza və Lill də daxil olmaqla, Fransada gecə boyu toqquşmalar davam etdi. Asnières, Colombes, Suresnes, Aubervilliers, Clichy-sous-Bois və Mantes-la-Coliedə də iğtişaşlar qeydə alınıb.
29 iyunda 150-dən çox adam həbs edilmiş, 24 polis əməkdaşı yaralanmış və 40 avtomobil yandırılmışdı. İğtişaşların daha da genişlənməsindən çəkinən Fransanın daxili işlər naziri Jerald Darmanen Paris və ətrafına 1,200 çevik polis və jandarm yerləşdirmiş, bir müddət sonra daha 2,000 nəfər əlavə etmişdir. İyulun 4-dən sonra iğtişaşların intensivliyi kəskin şəkildə azaldı və bildirildiyinə görə, iyulun 15-də sona çatdı.
27 iyun 2023-cü il, Mərkəzi Avropa Yay Saatı ilə təxminən saat 07:55-də iki polis əməkdaşı İl-de-Frans vilayətinin O-de-Sen departamentində Polşa dövlət avtomobil qeydiyyat nişanı olan "Mercedes-AMG" markalı avtomobilinin Nanter Universiteti dəmiryol stansiyası istiqamətində avtobus zolağı boyunca sürət həddini keçərək hərəkət etdiyini müşahidə etmişdir.
Ermənistan etirazları (2020–2021)
Ermənistan etirazları ― Azərbaycan və Ermənistan arasında imzalanan sülh müqaviləsinə etiraz olaraq 10 noyabrdan başlayan hökumət əleyhinə aksiyalar.
== Arxa plan ==
Etirazlar Ermənistanın Baş Naziri Nikol Paşinyanın xalqına müraciəti zamanı Azərbaycanla sülh bağlandığını və işğal edilmiş torpağları Azərbaycana qaytarılacağını deməsindən sonra başlandı. Etirazçılar bu bəyanatdan sonra küçələrə axışdılar və torpağların Azərbaycana qaytarılmamasını tələb etdilər. 17 müxalifət partiyası baş nazir Nikol Paşinyan tərəfindən Qarabağa dair üçtərəfli bəyanatın imzalanmasına etiraz olaraq 10 noyabrdan bəri İrəvanda mitinqlər keçirir. Müxalifət Paşinyanın istefasını, xilasetmə komitəsinin yaradılmasını və bəyanatın bəzi müddəalarında dəyişiklik edilməsini tələb edir.
== Xronologiya ==
=== 10 noyabr ===
Etirazçılar Ermənistan parlament binasına hücum edilblər. Parlament binasının qarşısında Ararat Mirzoyanın mühafizəçiləri ilə etirazçılar arasında insident olub. Etirazçılar həmin an avtomobilində olan Parlamentin spikerini avtomobilindən çıxararaq ölümcül şəkildə döyüblər. Nikol Paşinyan "Facebook" səhifəsində iqamətgahında oğurluq olduğunu, kompüter, ətir və saatının oğurlandığını yazmışdı. O, bu məlumatı "Təbii ki, Vətən uğrunda" sözləri ilə paylaşmışdı.
Ermənistan etirazları (2023)
2023-cü il Ermənistan etirazları — 19 sentyabr 2023-cü ildə Azərbaycanın qələbəsi, DQR Müdafiə Ordusunun ləğvi və DQR ilə Azərbaycan arasında yenidən inteqrasiya danışıqlarının başlaması ilə nəticələnən Qarabağda toqquşmalardan sonra Ermənistanda baş tutan bir sıra etirazlar.
== Etirazlar ==
19 sentyabrda yüzlərlə etirazçı paytaxt İrəvanda hökumət binaları qarşısında mitinq keçirmiş, baş nazir Nikol Paşinyanın Azərbaycana qarşı yumşaq davrandığını və Dağlıq Qarabağ mövzusunda zəif olduğunu irəli sürmüşdülər. Həmçinin, Paşinyan dövlət çevrilişi və vəzifəsindən uzaqlaşdırılması haqqında çağırışları qınamışdır. O, qeyd etmişdir ki, "biz müəyyən şəxslərin, müəyyən qüvvələrin Ermənistan dövlətinə zərbə vurmasına imkan verməməliyik". Etirazçılar polis kordonu ilə qarşılanmış və Hökumət evinə basqın etmək istəyən polislə toqquşmuşdular. Etirazçılar ilə polis bir-birlərinə şüşə butulkaları və səs-küylü qumbaraları atmış, binanın bir neçə pəncərəsi sındırılmışdır. Etirazçılar həmçinin Rusiya səfirliyini mühasirəyə alaraq Rusiyanın münaqişəyə müdaxilə etməkdən imtina etməsini tənqid etmişdilər. İştirakçılar arasında 17 sentyabr 2023-cü ildə İrəvan Şəhər Şurasına keçirilən seçkilər zamanı seçilmiş nümayəndələr də var idi. Rusiya səfirliyinin təhlükəsizliyinin təmin olunmaması və onun fəaliyyətinə təsir göstərməsindən şikayət etdikdən sonra Ermənistan polisi səfirliyin ətrafına yığışaraq onu mühasirəyə alınmış və nəticədə etirazçılarla polis arasında toqquşma baş vermişdir. Bu zaman 30-dan çox insanın yaralandığı bildirilir.
2023 Gürcüstan etirazları
2023-cü il gürcü etirazları — QHT-lərin xaricdən aldıqları vəsait 20%-dən çox olduğu halda, "xarici agentlər" kimi qeydiyyatdan keçmələrini tələb edən "Xarici təsirin şəffaflığı haqqında" qanunun parlament tərəfindən dəstəklənməsinə görə bütün Gürcüstanda keçirilən bir sıra küçə nümayişləri idi. Polis əsas paytaxt Tbilisidə etirazları dağıtmaq üçün su şırnaqlarından və gözyaşardıcı qazdan istifadə etdiyi bildirilmişdi. Lakin parlament 10 mart 2023-cü ildə etirazlar nəticəsində qanun layihəsini geri götürməli oldu.
== Zəmin ==
2021-ci ilin yanvar ayından Gürcüstan və Ukrayna 2030-cu illərdə Avropa İttifaqına üzv olmaq üçün 2024-cü ildə Avropa İttifaqına üzvlük üçün rəsmi müraciət etməyə hazırlaşırdılar. Lakin 2022-ci ildə Rusiya-Ukrayna müharibəsinin kəskinləşməsi fonunda Ukrayna, Gürcüstan və Moldova 2022-ci ilin fevral və mart aylarında Avropa İttifaqına üzvlük üçün birgə müraciət etdilər.
9 iyun 2022-ci ildə Avropa Parlamenti Gürcüstan hökumətini ölkədə mətbuat azadlığını pozmaqda ittiham edən altı səhifəlik qətnamə qəbul etdi. Bu qətnamə hakim Gürcü Arzusu partiyasının təsisçisi Bidzina İvanişvilini Gürcüstanda siyasi proseslərin pisləşməsindəki roluna görə Avropa İttifaqını sanksiya tətbiq etməyə təşviq edirdi.
23 iyun 2022-ci ildə Avropa Zirvəsi Ukrayna və Moldovaya Avropa İttifaqına üzv olmaq üçün namizəd statusu verdi. Lakin müəyyən şərtlər yerinə yetirilənə qədər Gürcüstana namizəd statusunun verilməsini təxirə saldı. Avropa Zirvəsi tövsiyə olunan islahatlar kompleksindən sonra Gürcüstana Avropa İttifaqına üzv olmaq üçün namizəd statusu verməyə hazır olduğunu bildirdi.
Gürcüstan etirazları (1956)
1956-cı il Gürcüstanda etirazları (gürc. საპროტესტო გამოსვლები თბილისში) - 1956-cı ilin 4 - 10 mart tarixləri aralığında Gürcüstan Sovet Sosialist Respublikasının paytaxtı Tbilisi şəhərində baş vermiş sonradan iğtişaşlara çevirilmiş etirazlar. Bir həftə davam etmiş iğtişaşlar nəticəsində 22 nəfər həlak olub, 44 nəfər yaralanıb və 200 nəfər hadisələrin təşkilatçılığında rol oynadığına görə NKVD əməkdaşları tərəfindən həbs edilmişdir. 1956-cı ildə Tbilisi şəhərində baş verənlər 50-60-cı illərdə Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı daxilindəki ən böyük millətçi hərəkatlardan biri hesab olunur.
1956-cı il, fevralın 14-25-də Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının XX qurultayı keçirildi. Ali toplantının sonuncu günü keçirilən qapalı iclasda partiya rəhbəri Nikita Xruşşov Şəxsiyyətə pərəstiş və onun nəticələri haqqında adlı məruzə ilə çıxış etdi. Məruzədə Stalinin ölkəyə rəhbərlik etdiyi zaman baş verən repressiyalara toxunulurdu.
Qurultayda qəbul olunan qərara görə, Nikita Xruşşovun məruzəsi mətbuatda dərc olunmayacaq, kommunistlərin tanış olması üçün aşağı partiya təşkilatlarına göndəriləcəkdi.
İosif Stalinin nüfuzunun ən yüksək olduğu yer Gürcüstan Sovet Sosialist Respublikası idi. Burada Nikita Xruşşovun məruzəsi daha çox qıcıq doğurdu.
Gürcüstan etirazları (2023–2024)
2023-cü il gürcü etirazları — QHT-lərin xaricdən aldıqları vəsait 20%-dən çox olduğu halda, "xarici agentlər" kimi qeydiyyatdan keçmələrini tələb edən "Xarici təsirin şəffaflığı haqqında" qanunun parlament tərəfindən dəstəklənməsinə görə bütün Gürcüstanda keçirilən bir sıra küçə nümayişləri idi. Polis əsas paytaxt Tbilisidə etirazları dağıtmaq üçün su şırnaqlarından və gözyaşardıcı qazdan istifadə etdiyi bildirilmişdi. Lakin parlament 10 mart 2023-cü ildə etirazlar nəticəsində qanun layihəsini geri götürməli oldu.
== Zəmin ==
2021-ci ilin yanvar ayından Gürcüstan və Ukrayna 2030-cu illərdə Avropa İttifaqına üzv olmaq üçün 2024-cü ildə Avropa İttifaqına üzvlük üçün rəsmi müraciət etməyə hazırlaşırdılar. Lakin 2022-ci ildə Rusiya-Ukrayna müharibəsinin kəskinləşməsi fonunda Ukrayna, Gürcüstan və Moldova 2022-ci ilin fevral və mart aylarında Avropa İttifaqına üzvlük üçün birgə müraciət etdilər.
9 iyun 2022-ci ildə Avropa Parlamenti Gürcüstan hökumətini ölkədə mətbuat azadlığını pozmaqda ittiham edən altı səhifəlik qətnamə qəbul etdi. Bu qətnamə hakim Gürcü Arzusu partiyasının təsisçisi Bidzina İvanişvilini Gürcüstanda siyasi proseslərin pisləşməsindəki roluna görə Avropa İttifaqını sanksiya tətbiq etməyə təşviq edirdi.
23 iyun 2022-ci ildə Avropa Zirvəsi Ukrayna və Moldovaya Avropa İttifaqına üzv olmaq üçün namizəd statusu verdi. Lakin müəyyən şərtlər yerinə yetirilənə qədər Gürcüstana namizəd statusunun verilməsini təxirə saldı. Avropa Zirvəsi tövsiyə olunan islahatlar kompleksindən sonra Gürcüstana Avropa İttifaqına üzv olmaq üçün namizəd statusu verməyə hazır olduğunu bildirdi.
Oman etirazları (2011)
Qadınlar da daxil olmaqla, yüzlərlə insan paytaxt küçələrinə çıxıb. Onlar hökumətdən siyasət, iqtisadiyyat, təhsil sahələrində dəyişikliklər tələb edir. Nümayişçilər korrupsiya, qiymətlərin artımı halları ilə mübarizəyə səsləyən şüarlar da səsləndirib.
Polis aksiyaya müdaxiə etməyib və o, tam dinc şəraitdə keçib. Nümayişin təşkilatçıları haqda məlumat verilmir. Aksiyada daha çox gənclərin iştirak etdiyi bildirilir.
Omanın Sohar və cənubdakı Salah şəhərlərində küçələrə çıxmış nümayişçilərlə polis və hərbçilər arasındakı toqquşmalarda 2 nəfər həlak olub, 8 nəfər yaralanıb. Etiraz aksiyası keçirən müxalifətçilər ölkədə siyasi islahatların keçirilməsini tələb edirlər. Polis Soharda nümayişi dağıtmaq üçün əvvəlcə rezin güllələr və gözyaşardıcı qazdan istifadə edib, sonra isə vətəndaşlara atəş açıb. Şəhərə qoşun yeridilib.
2013-cü il Gəzi parkı etirazlar
Taksim Gəzi Parkı etirazları, 61-ci Türkiyə Cümhuriyyəti Hökumətinin, İstanbulun Bəyoğlu rayonunda yerləşən və sadəcə ümumi xidmətdə işlədilmək qaydası ilə İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyəsinə verilmiş Taksim Gəzi Parkına İstanbul 6-cı İdarə Məhkəməsi və 2 Nömrəli Mədəniyyət və Təbiət Varlıqlarını Qoruma Qurulu qərarı olduğu halda Topçu Qışlasını Taksim Piyadalaşdırma Proyekti çərçivəsində tikinti icazəsi olmadan yenidən inşa etməsini əngələmə aksiyası olaraq başlamışdır.
27 May 2013 tarixində iş aparatlarının parka girməsindən sonra bu xəbərin sosial şəbəkə vasitəsilə qısa müddətdə yayılması nəticəsində bəzi aktivistlərin parka gedib çalışmaları durdurmağa çalışmasına polis həddindən artıq təzyiqli güclə müdaxilə etmişdir. Bu müdaxilələr və dövrün baş naziri Ərdoğanın tikinti işində israrlı açıqlamaları ilə aksiyalar hökumət əleyhinə yürüşlərə çevrilmiş və başda Ankara, İzmir kimi böyük şəhərlər olmaqla Türkiyənin digər vilayətlərinə də yayılmışdır. 1 İyun tarixində polis qüvvətləri Taksim meydanından çəkilmişdir və etirazçılar Gəzi Parkında böyük bir kamp qurmuşdular. Kampda könüllülərin çalışdığı kitabxana, mətbəx kimi təsislər qurulmuşdu. 15 İyun axşamındakı polis müdaxiləsindən sonra Gəzi Kampı dağıdılmışdır. Bu hadisədən sonra Türkiyənin müxtəlif vilayətlərindəki parklarda forumlar düzəldilməyə başlanmışdır.
== Biblioqrafiya ==
Gokay, Bulent and Xypolia, Ilia (eds.) (2013) Reflections on Taksim -Gezi Park Protests in Turkey.
