rayonun sözü azərbaycan dilində

Qazax rayonunun Ermənistan tərəfindən işğal edilmiş kəndləri — Qazax rayonu 7 kəndi Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilmişdir. İşğal olunan kəndlər: Sofulu, Barxudarlı, Bağanis Ayrım, Qızıl Hacılı, Yuxarı Əskipara, Aşağı Əskipara, və Xeyrimli kəndləridir. == Bağanis Ayrım == Qazax rayonunun Bağanıs Ayrım kəndi 1990-cı ilin martın 23-dən 24-ə keçən gecə əvvəlcədən təşkil edilən plan əsasında hücuma məruz qalmış və martın 24-ü səhər saatlarında ermənilər tərəfindən işğal edilmişdir. Bununla da Ermənilərin işğal etdiyi ilk Azərbaycan kəndi kimi tarixə düşmüşdür. İşğal zamanı Bağanis Ayrım kəndinin əli silahsız, günahsız əhalisinə qarşı tarixdə görünməmiş divan tutulmuş, 10 nəfər dünyasını dəyişmiş, 15 nəfərdən çox insan isə yaralanmışdır. 100-dən çox evi olan kənd talan olunub, əhalinin kənddən çıxara bilmədiyi ev əşyaları və mal-qara ermənilər tərəfindən mənimsənilmişdir. Xüsusi strateji əhəmiyyətli Bağanis Ayrım kəndi İcevan – Noyamberyan avtomobil yolu üzərində yerləşdiyindən düşmən gələcəkdə daha rahat hərəkət etməsi üçün bu kəndin işğalı xüsusi plan əsasında həyata keçirilmişdir. Kənddə işğal olunan zaman 600 nəfər yaşayırdı. Bağanis Ayrım kəndi Qazax rayonunun Aşağı Əskipara, Quşçu Ayrım, Xeyrimli və Məzəm kəndləri ilə həmsərhəddir. Əhalisi əsasən əkinçilik və maldarldıqla məşğul olan kəndin əsrarəngiz təbiəti, saysız-hesabsız bulaqları olub.

Abşeron-Xızı iqtisadi rayonu – Azərbaycan Respublikasında iqtisadi-coğrafi rayon. Sahəsi 3,34 min km2 . Əhalisi 563,1 min . Abşeron və Xızı inzibati rayonları, Sumqayıt şəhəri daxildir. 7 iyul 2021-ci ilə qədər Abşeron iqtisadi rayonu adlandırılmışdır. == Təbiəti == Abşeron rayonunun ərazisi qərbdə Baş silsilə və Ləngəbiz silsiləsinin cənub-şərq, şərqdə Qobustanı və Abşeron yarımadasının qərb, şimalda Samur-Dəvəçi ovalığının cənub-şərq, cənubda Cənub-Şərqi Şirvan düzünün şimal hissəsini əhatə edir. Relyefi dağlıq və düzənlikdir. Səthi silsilə və tirələrlə yanaşı dərə, yarğan, qobu, təpə və çökəkliklərlə mürəkkəbləşmişdir. Yüksəkliyi Xəzər sahili düzənliklərdə okean səviyyəsindən –28 m -dən dağlıqda 2205 m (Dübrar d.) arasında dəyişir. Rayonun ərazisində, əsasən, Tabaşır, Paleogen, Neogen və Antropogen çöküntüləri yayılmışdır.

Aran iqtisadi rayonu — Azərbaycan Respublikasının şərti iqtisadi rayonlarından biri. Cənubdan İranla, həmçinin Yuxarı Qarabağ, Gəncə-Qazax, Şəki-Zaqatala, Dağlıq Şirvan, Abşeron və Lənkəran iqtisadi rayonları ilə həmsərhəddir. Ağdaş, Ağcabədi, Bərdə, Beyləqan, Biləsuvar, Göyçay, Hacıqabul, İmişli, Kürdəmir, Neftçala, Saatlı, Sabirabad, Salyan, Ucar, Zərdab rayonlarından və Mingəçevir, Şirvan və Yevlax şəhərlərindən ibarətdir. İqtisadi rayon əsasən Kür-Araz ovalığında yerləşir, əlverişli İCM-ə malikdir. Ovalığın ərazisinin mərkəzi və şərq hissələri okean səviyyəsindən aşağıda yerləşir, səthi hamardır. Dəniz və çay çöküntüləri düzənliyin çox hissəsini örtür. İqtisadi rayonun ətrafında olan dağlara yaxın sahələrinin səthi meyllidir. Yayı quraq keçən yarımsəhra və quru çöl iqlimi səciyyəvidir. İqtisadi rayonun sahəsi 21,43 min km2 olmaqla ölkə ərazisinin 24,7%-ni əhatə edir. Əhalinin sayı 1863,5 min nəfər, o cümlədən şəhər əhalisi 708,3 min nəfərdir.

Naxçıvan Muxtar Respublikasında 200-dən artıq mineral bulaq var. Bunun da təqribən əllisi Babək rayonunun payına düşür. Babək rayonunda 50 mineral bulaq elmi şəkildə öyrənilmişdir ki, onların 27-si mexaniki üsul ilə qazılmışdır. Rayondakı “Sirab” mineral bulaqlarının gündəlik debütü (su sərfi) 22477265 litrdir. “Sirab” suyu müalicə əhəmiyyətinə görə rayondakı “Qahab”, “Vayxır”, “Cəhri” və “Qızılvəng” mineral sularından üstündür. == Cəhri mineral bulağı == Cəhri mineral bulağı. Babək rayonu ərazisində Cəhri kəndindən 5 km şimaldadır. Həmin suya kənddə Kərbəlayi Əziz bulağı da deyirlər. Zəif minerallaşmış su, karbonqazlı, hidrokarbonatlı-xlorlu, natriumlu-kalsiumlu-maqneziumludur. Daxili xəstəliklərin müalicəsində (bağırsaqları təmizləmək üçün 18-20 Cº) əhəmiyyətlidir.

Binəqədi rayonunda yaşayış binasında yanğın — Azərbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı şəhərinin Binəqədi rayonunda Azadlıq prospekti 200/36 ünvanında yerləşən 16 mərtəbəli yaşayış binasında 2015-ci ilin 19 may tarixində səhər saatlarında (10:30) baş vermiş yanğın hadisəsi. İlkin məlumatlara əsasən hadisə nəticəsində 15 nəfər ölüb, 64 nəfər isə yaralanıb. Yanğının başlamasına ilkin versiya kimi binanın üzərinə çəkilmiş penoplas üzlüklər göstərilir. Fakt üzrə Baş Prokurorluğun Ağır Cinayətlərə dair İşlər üzrə İstintaq İdarəsində cinayət işi açılıb. Cinayət məcəlləsinin 3 maddəsi əsas götürülüb. Ehtiyatsızlıqdan zərərçəkmiş şəxsin ölümünə və digər ağır nəticələrə səbəb olan yanğın təhlükəsizliyi qaydalarını pozma, vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə və ağır nəticələrə səbəb olan səhlənkarlıq maddələri ilə cinayət işi başlanıb. Yanğın zamanı həlak olan şəxslərin şəxsiyyətlərinin müəyyənləşdirilməsi üzrə işlər aparılır. Hadisədən sonra prezident tərəfindən baş verən yanğın faktı ilə bağlı Dövlət Komissiyası yaradılıb. 20 may tarixində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev hadisə yerini ziyarət edib. == Arxa plan == Hadisə 2015-ci ilin 19 mayında Bakı vaxtı ilə saat 10:30 da baş verib.

Rayon ərazisində 85 mineral bulaq (onlardan 42-si mexaniki üsul ilə) qazılmışdır. == Ağsal mineral bulağı == Ərəfsə kəndindən 2 km cənubda, Ağsal dağının ətəyində yerləşir. Okean səviyyəsindən 1890 metr yüksəklikdədir. == Başkənd mineral bulağı == Əlincə kəndindən 1,5 km şimalda, okean səviyyəsindən 2340 metr yüksəklikdə yerləşir. Eyni kimyəvi tərkibli bulaq suyundan yaxın ərazidə, okean səviyyəsindən 2100 metr hündürlükdə yerləşən “Gilənarlıq dərəsi” deyilən yerdə də vardır. Hər iki bulaq suyunun kimyəvi tərkibi Rusiyanın Kislovodsk şəhərindəki (Şimali Qafqaz) Nazran suyunun tərkibi ilə eynilik təşkil edir. Sözügedən mineral sular daxili xəstəliklərin müalicəsində mühüm rola malikdirlər, lakin elmi şəkildə tam öyrənilməmişdirlər. == Darıdağ mineral (termal) bulağı == Culfa şəhərindən 8 km şimal-şərqdə, Darıdağın ətəyində, okean səviyyəsindən 900 m. yüksəklikdə 5 bulaqla 32 sayda mexaniki quyular vardır. Yer altından təzyiqlə çıxan mineral tərkibli termal (isti) sular karbonqazlı, mərgümüşlü (radiaktiv zəhərli maddədir), yüksək minerallaşmış xlorlu-hidrokarbonatlı-natriumludur.

Cəbrayıl rayonunun abidələri — Cəbrayıl rayonu Kiçik Qafqaz dağlarının cənub-şərqində, Araz çayının sol sahilində yerləşir. Cənub tərəfdən İran İslam Respublikası, cənubqərbdən Zəngilan, qərbdən Qubadlı, şimaldan Xocavənd, şərqdən isə Füzuli rayonları ilə həmsərhəddir. Rayon ərazisində yerləşən, tarixi-dini abidələr, ziyarətgahlar, muzeylər. == Tarixi-dini abidələri == Məscid (XVI əsr) – Çələbilər kəndi (İNV № 4170) Məscid (XIX əsr) – Papı kəndi (İNV № 4171) Məscid – Daşkəsən kəndi (İNV № 4172) Məscid (XIX əsr) – Mərzə kəndi (İNV № 4173) Məscid (XIX əsr) – Süleymanlı kəndi (İNV № 4174) == Ziyarətgahları == Türbə (Sərdabə) (XIII–XIV əsrlər) – Dağtumas kəndi (İNV № 4169) Səkkizguşəli türbə (XVII əsr) – Xubyarlı kəndi (İNV № 4165) Dairəvi türbə (XVII əsr) – Xubyarlı kəndi (İNV № 4164) Daş məqbərə (1307–1308-ci illər) – Şıxlar kəndi Qəbiristanlıq (orta əsrlər) – Cəbrayıl şəhəri (İNV № 5790) Qəbiristanlıq (XVII–XVIII əsrlər) – Karxulu kəndi (İNV № 5791) Qəbiristanlıq (orta əsrlər) – Sirik kəndi (İNV № 5792) Qəbiristanlıq (orta əsrlər) – Diridağ dağında (İNV № 5793) Qəbiristanlıq (orta əsrlər) – Şıxlar kəndi (İNV № 5795) Şıxbaba (Dairəvi) türbəsi (XIV) əsr – Şıxlar kəndi (İNV № 4166) Mazannənə məqbərəsi (b.e ə.) – Xələfli kəndi Mərmərnənə məqbərəsi (b.e.ə.) – Xələfli kəndi Xırda pir – Balyand kəndi İspiri ocağı – Balyand kəndi Zingir ocağı – Cəfərabad kəndi Hacı Qaraman ocağı – Dağtumas kəndi Çaxmaq piri – Tinli kəndi Müqəddəs Düldül ziyarətgahı – Hacılı kəndi Qarı ocağı – Horovlu kəndi Pir Əhməd – Yarəhmədli kəndi Lalə ocağı – Böyük Mərcanlı kəndi Seyid ocağı – Əfəndilər kəndi Çələbi ocağı – Horovlu kəndi Hacı Qaraman ziyarətgahı – Çələbilər kəndi Qara daş ziyarətgahı Miri evi ziyarətgahı – Quycaq kəndi Düldül ziyarətgahı – Balyand kəndi Əfəndilər piri – Əfəndilər kəndi Qərib Seyid ziyarətgahı – Tatar kəndi Tumas ata ziyarətgahı – Dağtumas kəndi Cəbrayıl ata ziyarətgahı Xubyarlı piri – Xubyarlı kəndi Qərər piri – Qərər kəndi Sarı ocaq – Hovorlu kəndi Qurbantəpə ziyarətgahı İncirli piri ziyarətgahı – Şahvəlli kəndi Qasım Baba piri – Minbaşlı kəndi Düldül ziyarətgahı – Gödəklər kəndi Yel ziyarətgahı – Çaxırlı kəndi Yel ziyarətgahı – Əmirvarlı kəndi Seyid ziyarətgahı – Cocuq Mərcanlı kəndi Qara Molla ziyarətgahı – Daşkəsən kəndi Qarnıyarıq ziyarətgahı – Cəfərabad kəndi Dağdağan ocağı – Qumlaq kəndi Çomaq ata ziyarətgahı – Dağtumas kəndi Düldül ziyarətgahı – Hacılı kəndi == Tarixi memarlıq abidələri == Ağoğlan nekropolu (ilk orta əsrlər) – Cəbrayıl şəhəri (İNV № 869) Məscidtəpə kurqanı (tunc dövrü) – Qalacıq kəndi (İNV № 878) Qız qalası (XII əsr) – Xələfli qəsəbəsi (Diridağ ərazisi) (İNV № 4168) Qala bürcü (V–VI əsrlər) – Sirik kəndi (İNV № 4167) Canqulu kurqanı (tunc dövrü) – Mahmudlu kəndi (İNV № 871) Quştəpə kurqanı (tunc dövrü) – Mahmudlu kəndi (İNV № 872) Karxulu kurqanları və yaşayış yeri (tunc dövrü) – Karxulu kəndi(İNV № 870) Naftalı kurqanları (son tunc və ilk dəmir dövrü) – Naftalı kəndi (İNV№ 879) İmanqazantəpə kurqanı (son tünc dövrü) – Şıxlar kəndi (İNV № 876) Qışlaq kurqanları və yaşayış yeri (son tunc və ilk dəmir dövrü) – Qışlaq kəndi (İNV № 880) Hovuslu kurqanları (son tunc və ilk dəmir dövrü) – Hovuslu kəndi(İNV № 881) Cinlitəpə yaşayış yeri – Horovlu kəndi (İNV № 882) "Divlər sarayı" – Dağtumas kəndi (İNV № 884) Siklop tikililəri (b.e.ə. III minillik) – Tatar kəndi "Şəhərşik qalıqları", "Qışlaq yerləri" (b.e.ə. II minillik) – Şıxlar kəndi On bir aşırımlı Xudafərin körpüsü (b.e.ə. V əsr) – Qumlaq kəndi On beş aşırımlı Xudafərin körpüsü (b.e.ə. VII əsr) – Qumlaq kəndi Kəhrizlər (b.e.ə. I əsr) – Mahmudlu kəndi Başıkəsik günbəz (XIII–XIV əsrlər) – Xələfli qəsəbəsi Ərəb yazıları ilə qoyun abidəsi (XV əsr) – Şıxlar kəndi Xanəgah – Xubyarlı kəndi Xanəgah – Şıxlar kəndi == Muzeylər == Cəbrayıl Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi == İstinadlar == == Xarici keçidlər == "Cəbrayıl rayonunun vandalizmə məruz qalmış abidələri". dqdk.gov.az.

Dağlıq Şirvan iqtisadi rayonu — tərkibinə Ağsu, İsmayıllı, Qobustan və Şamaxı inzibati rayonları daxildir. Dağlıq Şirvan iqtisadi rayonunun ən inkişaf etmiş və önəmli şəhəri Şamaxıdır. İqtisadi rayon şimaldan Quba-Xaçmaz, qərbdən Şəki-Zaqatala, cənubdan Aran, şərqdən isə Abşeron iqtisadi rayonları ilə həmsərhəddir. İqtisadi rayonun relyefi dağlıq və düzənlik əraziyə bölünür. Regionun iqlimi çox müxtəlifdir, yüksək dağlıq hissələr rütübətli olmaqla mülayim soyuq iqlim şəraitinə malikdir. Düzənlik hissənin iqlimi isti və quraqdır. İqtisadi rayonun ümumi sahəsi 6,06 min kv. km, əhalisi 270,2 min nəfər olmaqla, ümumi ölkə ərazisinin 7%-ni, əhalisinin isə 3,2%-ni təşkil edir. Respublikanın digər iqtisadi rayonları ilə müqayisədə Dağlıq Şirvan iqtisadi rayonunda əhali nisbətən zəif məskunlaşmışdır. Əhalinin orta sıxlığı hər kv.

Füzuli rayonunun abidələri — Füzuli rayonun ərazisi tarixi, mədəniyyət və memarlıq abidələri, mağara və kurqanlar, çoxlu sayda türbə, qəbirüstü abidələr, at, qoç fiqurları, körpülərlə zəngindir. == Tarixi-dini abidələri == Məscid (XVII əsr) — Qarğabazar kəndi (İNV № 4212) Məscid (XVIII əsr) — Qoçəhmədli kəndi (İNV № 4228) Məscid (XIX əsr) — Qacar kəndi (İNV № 4216) Məscid (XIX əsr) — Dədəli kəndi (İNV № 4214) Məscid (XIX əsr) — Merdinli kəndi (İNV № 4217) Məscid (1889-cu il) — Horadiz şəhəri (İNV № 4220) Məscid (XX əsr) — Horadiz şəhəri (İNV № 4221) Məscid (XIX əsr) — Böyük Bəhmənli kəndi (İNV № 4211) Məscid (XIX əsr) — Yuxarı Veysəlli kəndi (İNV № 4225) Məscid (XIX əsr) — Araz Dilağarda kəndi (İNV № 4227) Sərdərli məscidi (XIX əsr) — Qoçəhmədli kəndi (İNV № 4231) Məscid (XIX əsr) — Gecəgözlü kəndi (İNV № 4223) Məscid (XIX əsr) — Qoçəhmədli kəndi (İNV № 4233) Məscid (XVIII əsr) — Qaradağlı kəndi (İNV № 4237) Məscid (XIX əsr) — Qaraxanbəyli kəndi (İNV № 4240) Məscid (XIX əsr) — Qorqan kəndi (İNV № 4205) Məscid (XIX əsr) — Pirəhmədli kəndi (İNV № 4239) == Ziyarətgahları == İbrahim türbəsi (XVIII əsr) — Aşağı Aybasanlı kəndi Palıd ocağı — Böyük Bəhmənli kəndi İmamzadə ocağı (XIX əsr) – Horadiz şəhəri (İNV № 4222) Yel piri — Pirəhmədli kəndi Sarı baba ocağı — Qoçəhmədli kəndi İlan ocağı — Sərdarlı kəndi Pirocaq ocağı — Qacar kəndi Cəlil türbəsi (XIX əsr) — Qarğabazar kəndi Arqalı türbəsi (XIII əsr) — Aşağı Veysəlli kəndi Arğalı türbəsi (XIII əsr) — Əhmədalılar kəndi Türbə (XVIII əsr) — Qarğabazar kəndi (İNV № 4213) Türbə (XIX əsr) — Seyidəhmədli kəndi (İNV № 4226) Türbə (XIX əsr) — Divanalılar kəndi (İNV № 4238) Seyid Əşrəf ocağı — Horadiz şəhəri İbə (İbn İbrahim) piri — Seyidəhmədli kəndi == Tarixi memarlıq abidələri == Hamam (XIX əsr) — Füzuli şəhəri (İNV № 4201) Alı körpüsü (XIX əsr) — Saracıq kəndi (İNV № 4234) Kərəm körpüsü (XIX əsr) — Saracıq kəndi (İNV № 4236) Sandığabənzər başdaşı (1624-1625-ci illər) — Əhmədalılar kəndi Şah Abbas karvansarası — Qarğabazar kəndi Şah Abbas məscidi (1683-1684-cü illər) — Qarğabazar kəndi XII əsrə məxsus qəbiristanlıq — Aşağı Veysəlli kəndi Baba Yaqub daş məqbərəsi (1282-1284-cü illər) — Horadiz şəhəri Oğuz qəbri — İşıqlı kəndi Karvansara (XVII əsr) — Qarğabazar kəndi == İstinadlar == == Xarici keçidlər == "Füzuli rayonunun vandalizmə məruz qalmış abidələri". www.dqdk.gov.az. İstifadə tarixi: 1 iyun 2021. "Füzuli rayonunun tarixi türbələri". news.milli.az. İstifadə tarixi: 1 iyun 2021. "Əsirlikdə olan Azərbaycan abidələri". armenianvandalism.preslib.az. İstifadə tarixi: 1 iyun 2021.

== Tədqiqi == Kiçik Qaramurad ətrafında qeydə alınmış mağara və Qalakənd kəndindən tapılmış materiallara görə Gədəbəyin tarixi daş dövrünə (mezolitə) gedib çıxır. Buradakı arxeoloji abidələr tunc və ilk dəmir dövrünə aid qəbirlərlə, daş qutu qəbirlərlə, kurqanlarla, qədim qalaçalarla, ibadətgahlarla izlənilir. Gədəbəy abidələrinin zənginliyi XIX əsrdən dünya alimlərinin diqqətini cəlb edib. Simensin misəritmə zavodunun tikintisi ilə əlaqədar görülən torpaq işləri zamanı ərazidə tapılan maddi-mədəniyyət nümunələri zavodun əməkdaşı V.Belkin diqqətini çəkir. 1888-1890-cı illərdə o Gədəbəydə və ətraf kəndlərdə 300-dən çox daş qutu qəbir abidəsi qazır. V.Belk tədqiq etdiyi qəbirlərdən əldə etdiyi yüzlərlə nümunələri Almaniyaya R.Virxova göndərir. Bu materiallar əsasında R.Virxov özünün "Qafqazın mədəni-tarixi əhəmiyyəti" adlı monoqrafiyasını yazır və Gədəbəyin zəngin arxeoloji materialları əsasında Berlində, o vaxtlar dünyada analoqu olmayan muzey yaradır. 1896-cı ildə Moskva arxeoloji cəmiyyətinin üzvü A.A.İvanovski Gədəbəydə yenidən arxeoloji qazıntı işləri aparır və 72 ədəd daş qutu qəbir qazır. 26 illik fasilədən sonra 2005-ci ildən rayonun arxeoloji abidələri yenidən öyrənilməyə başlandı. 2005-2006-cı illərdə kəşfiyyat xarakterli qazıntı işləri aparmaq üçün bölgədə kiçik dəstədən ibarət ekspedisiya fəaliyyət göstərib, rayonun arxeoloji abidələrlə zəngin olan Daryurd kəndində tədqiqat işləri aparılıb.

Gəncə-Qazax iqtisadi rayonu — Ağstafa, Daşkəsən, Gədəbəy, Goranboy, Göygöl, Qazax, Samux, Şəmkir, Tovuz inzibati rayonlarını, Gəncə və Naftalan kimi şəhərləri əhatə etməklə Azərbaycanın qərbində yerləşir. İqtisadi rayon şərqdən Aran iqtisadi rayonuyla, şimal-şərqdən Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonuyla, şimaldan Gürcüstanın Kaxeti diyarıyla, şimal-qərbdən Gürcüstanın Aşağı Kartli (Borçalı) diyarıyla, cənubdan Kəlbəcər-Laçın iqtisadi rayonuyla, Qərbi Azərbaycanın Göyçə mahalıyla, cənubdan və qərbdən Qərbi Azərbaycanın Tavuş bölgəsiylə qonşudur. Gəncə-Qazax iqtisadi rayonunun ən inkişaf etmiş və önəmli şəhəri Gəncədir. İqtisadi rayon əlverişli iqtisadi-coğrafi mövqeyə malikdir. İqtisadi və sosial-mədəni potensialına görə, Gəncə-Qazax Abşeron iqtisadi rayonundan sonra respublikada ikinci yeri tutur. Onun ərazisinin ümumi sahəsi 12,48 min km² olmaqla ölkə ərazisinin 14,4 %-nə bərabərdir. Ərazisinin böyüklüyünə görə Aran iqtisadi rayonundan sonra 2-ci yeri tutur. Relyef xüsusiyyətlərinə qörə rayonun ərazisi 4 zonaya: maili düzənliklər, dağətəyi, orta dağlıq (dəniz səviyyəsindən 1000–2000 metr yüksəklikdə), yüksək dağlıq (dəniz səviyyəsindən 2000 m yüksəklikdə) zonalara ayrılır. Rayonun iqlim şəraiti də bu zonalara müvafiq olaraq müxtəlifdir. İqtisadi rayonun əlverişli təbii şəraiti və iqtisadi-coğrafi mövqeyi əhalinin məskunlaşmasında mühüm rol oynamışdır.

Kəlbəcər-Laçın iqtisadi rayonu — Azərbaycanın Kəlbəcər, Laçın, Zəngilan və Qubadlı rayonlarını əhatə edən iqtisadi rayon. Kəlbəcər-Laçın iqtisadi rayonunun ən inkişaf etmiş və önəmli şəhəri Laçındır. Azərbaycan ərazisinin 7,5%-i, əhalisinin isə 2%-dən bir qədər çoxu bu rayonun payına düşür. Ümumi ərazisi 6398 km² (yuvarlaq 6,4 min km²), ümumi əhalisi 231,3 min nəfər (1 yanvar 2011-ci il), 1 km²-ə düşən əhali sıxlığı isə 36 nəfərdir. == Rayonlar == === Kəlbəcər inzibati rayonu === 08.08.1930-cu ildə təşkil edilmişdir. Rayon Kiçik Qafqazın mərkəzində, Tərtər çayının hövzəsində yerləşir, qərbdən Ermənistan Respubilkası ilə həmsərhəddir. Sahəsi 3054 km², əhalisinin sayı 83,9 min nəfər, o cümlədən şəhər əhalisi 11,5 min nəfər,kənd əhalisi 72.4 min nəfərdir(01.01.2012). Mərkəzi Kəlbəcər şəhəridir. Rayonda 1 şəhər, 1 qəsəbə, 53 kənd ərazisi,145 kənd yaşayış məntəqəsi vardır. Rayon 02 aprel 1993-cü ildə Ermənistan tərəfindən işğal edilmişdir.

Kəlbəcər rayonunun abidələri — "Kəlbəcər" toponiminin mənşəyi qədim türk dilində "çay üstündə qala" deməkdir. Bu unikal təbiət möcüzəsinin yerləşdiyi qayada Tərtərçay çayı boyunca cərgə ilə düzülmüş qədim süni mağaralar mövcuddur. Kəlbəcərdəki oronomik toponimlərin hamısı türk mənşəlidir. Bir sıra qədim türk tayfalarının adı bu gün də bu toponimlərdə yaşayır. Kəlbəcər ən qədim insan məskənlərindən biridir. Kəlbəcər ərazisində 30 min ildən çox tarixi olan qədim yaşayış məskənləri, 6 min il yaşı olan qaya təsvirləri, çöp şəkilli qədim türk əlifbası nümunələri aşkar edilib. Buradakı daş abidələr Şimali Azərbaycanda erkən dövr türklüyün, atəşpərəstliyin, xristianlığın, VII əsrdən isə İslamın yayıldığı dövrlərdə yaradılıb. Kəlbəcər Azərbaycanın ən yüksək dağ rayonudur. Ən hündür zirvələri Camışdağ dağındakı zirvə-(3724 m) və Dəlidağdır (3616 m). Ərazinin çox hissəsi meşəlikdir.

Kəlbəcərin ərazisində yerləşən dağlar orogenez (dağ əmələgəlmə prosesləri) və həmçinin vulkan püskürmələri nəticəsində əmələ gəlmişdir. Dağlar dəniz səviyyəsindən 2000-3700 m hündürlükdə yerləşir. Rayonun ərazisinin 70-80 %-ni hündür dağlar təşkil edir. Bu dağları aşağıdakı qruplara bölmək olar: Kəlbəcərin qərb hissəsindəki dağlarKeyti dağı, Ağduzdağ dağı, Qazanuçan dağı, Dəlihəsən dağı, Şişdağ dağ, Qaraqaya dağı, Qonur dağ, Pişikli dağı, Məsim qalası dağı, Keçibeliningəzi dağı, Qumlu dağ, Qılışlı dağı. Dəlidağ ətrafındakı dağlarDəlidağ, Ağqaya dağı, Sultanheydər dağı, Teymuruçan dağ, Sarmısaqlı dağı, Sarıbulaq dağı, Nəcəfqulu dağı, Qaraqaya dağı, Humay qaya dağı (Böyük Gəlinqaya dağı), Sarıgüney dağı, Maral dağı, Lilpər dağı. Keçəl dağ və Sarıyer ətrafındakı dağlarKeçəl dağ, Sarımsaqlı dağı, Sərçəli dağ, Qırmızı dağ, Dikpləkən dağı, Ayıçınqılı dağı, Dəvə dağı, Dəvəgözü dağı. Tunel-Başlıbel ətrafındakı dağlarŞahdağ, Böyük Boz dağı, (Oyuğunşişi dağı), İldırım dağı, Ağbaba dağı, Hovuzun dağı, Qoçdaş dağı, Qala dağı, Mıxtökən dağı, Nərdivan dağ, Sarı bulaq dağı, Qonqur dağ, Göydağ, Qabanqaya dağı, Eyvan dağı, Xocayrud dağı (bu dağ Tunel zonasının şərq hissəsində yerləşir), Şiştəpə dağı, Sarıbulan dağı, Uzunyal dağı, Gilgəz dağı, Qızıkqayası dağı, Ağqayanınbaşı dağ, Qazançay dağı, YElligədik dağı, Şakkar dağı, Dəlicəli dağ (Çoban dağı), Qarabağlı dağı, Kiçik Qalaboynu dağı, Böyük Qalaboynu dağı. Murovdağ ətrafındakı dağlarMurov dağı, Gamış dağı, Ömər dağ, Susuzluq dağı, Bağırlı dağı, Buzdux dağı, Ağçınqıl dağı, Koroğlu dağı, Qonqur dağ, Hinal dağ, Böyük Hinal dağ, Kiçik Hinal dağ, İnək dağı, Qaravul dağı, Bənövşəli dağ, Sarı dağ, Kərəm dağı, Bəzirgan dağı, Çiçəkli dağ, Həmzəçimən dağ, Tanrıyoxuşu dağı, Təkəqaya dağı, Ağbulaq dağı. Çalmalı dağ, Ağdağ, Nadirxanlı dağı, Kəmərqaya dağı, Dəmir dağ, Sarıyal dağ, Atdaşı dağı.

Kəlbəcər haqqında sxemlə məlumat:Kəlbəcər rayonu — Azərbaycan Respublikasında inzibati-ərazi vahidi. İnzibati mərkəzi Kəlbəcər şəhəridir. Kəlbəcər 8 avqust 1930-cu ildə inzibati rayon statusu almışdır. 1993-cü il aprelin 2-də Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilmişdir. 10 noyabr 2020-ci ildə imzalanan sülh müqaviləsinə əsasən 25 noyabrda Ermənistan Silahlı Birləşmələri Kəlbəcər rayonunu boşaldıb Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinə təhvil vermişdir. 15 noyabr 2020-ci il tarixində Kəlbəcər rayonu işğaldan azad edildi. Bəyanata əsasən 15 noyabr tarixində təhvil verilməsi qərarlaşdırılsa da Ermənistan tərəfinin Rusiya vasitəsilə Azərbaycandan xahişi ilə bu müddət 25 noyabr tarixinə qədər uzadılmışdır. Buna səbəb olaraq isə ərazi relyefinin mürəkkəb olması, ərazinin böyüklüyü və humanizm göstərilmişdir.Məğlubiyyətlə barışa bilməyən erməni əhalisi bölgədə Azərbaycana qarşı ekoloji terror fəaliyyətləri həyata keçirmişdir. Ərazini tərk edən ermənilər evləri ilə yanaşı meşələri də yandırmışdır.Nəhayət 25 noyabr 2020-ci il tarixində noyabr ayının 10-da imzalanmış üçtərəfli Bəyanata əsasən Kəlbəcər rayonu işğaldan azad edilmiş, Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələri rayona daxil olmuş və nəzarəti ələ almışdır. == Tarixi == "Kəlbəcər" toponiminin mənşəyi qədim türk dilində (oykonimin ilkin forması Kevliçer kimi qəbul edilib) "çay üstündə qala" deməkdir.

Kəlbəcər haqqında sxemlə məlumat:Kəlbəcər rayonu — Azərbaycan Respublikasında inzibati-ərazi vahidi. İnzibati mərkəzi Kəlbəcər şəhəridir. Kəlbəcər 8 avqust 1930-cu ildə inzibati rayon statusu almışdır. 1993-cü il aprelin 2-də Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilmişdir. 10 noyabr 2020-ci ildə imzalanan sülh müqaviləsinə əsasən 25 noyabrda Ermənistan Silahlı Birləşmələri Kəlbəcər rayonunu boşaldıb Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinə təhvil vermişdir. 15 noyabr 2020-ci il tarixində Kəlbəcər rayonu işğaldan azad edildi. Bəyanata əsasən 15 noyabr tarixində təhvil verilməsi qərarlaşdırılsa da Ermənistan tərəfinin Rusiya vasitəsilə Azərbaycandan xahişi ilə bu müddət 25 noyabr tarixinə qədər uzadılmışdır. Buna səbəb olaraq isə ərazi relyefinin mürəkkəb olması, ərazinin böyüklüyü və humanizm göstərilmişdir.Məğlubiyyətlə barışa bilməyən erməni əhalisi bölgədə Azərbaycana qarşı ekoloji terror fəaliyyətləri həyata keçirmişdir. Ərazini tərk edən ermənilər evləri ilə yanaşı meşələri də yandırmışdır.Nəhayət 25 noyabr 2020-ci il tarixində noyabr ayının 10-da imzalanmış üçtərəfli Bəyanata əsasən Kəlbəcər rayonu işğaldan azad edilmiş, Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələri rayona daxil olmuş və nəzarəti ələ almışdır. == Tarixi == "Kəlbəcər" toponiminin mənşəyi qədim türk dilində (oykonimin ilkin forması Kevliçer kimi qəbul edilib) "çay üstündə qala" deməkdir.

Kəlbəcər haqqında sxemlə məlumat:Kəlbəcər rayonu — Azərbaycan Respublikasında inzibati-ərazi vahidi. İnzibati mərkəzi Kəlbəcər şəhəridir. Kəlbəcər 8 avqust 1930-cu ildə inzibati rayon statusu almışdır. 1993-cü il aprelin 2-də Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilmişdir. 10 noyabr 2020-ci ildə imzalanan sülh müqaviləsinə əsasən 25 noyabrda Ermənistan Silahlı Birləşmələri Kəlbəcər rayonunu boşaldıb Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinə təhvil vermişdir. 15 noyabr 2020-ci il tarixində Kəlbəcər rayonu işğaldan azad edildi. Bəyanata əsasən 15 noyabr tarixində təhvil verilməsi qərarlaşdırılsa da Ermənistan tərəfinin Rusiya vasitəsilə Azərbaycandan xahişi ilə bu müddət 25 noyabr tarixinə qədər uzadılmışdır. Buna səbəb olaraq isə ərazi relyefinin mürəkkəb olması, ərazinin böyüklüyü və humanizm göstərilmişdir.Məğlubiyyətlə barışa bilməyən erməni əhalisi bölgədə Azərbaycana qarşı ekoloji terror fəaliyyətləri həyata keçirmişdir. Ərazini tərk edən ermənilər evləri ilə yanaşı meşələri də yandırmışdır.Nəhayət 25 noyabr 2020-ci il tarixində noyabr ayının 10-da imzalanmış üçtərəfli Bəyanata əsasən Kəlbəcər rayonu işğaldan azad edilmiş, Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələri rayona daxil olmuş və nəzarəti ələ almışdır. == Tarixi == "Kəlbəcər" toponiminin mənşəyi qədim türk dilində (oykonimin ilkin forması Kevliçer kimi qəbul edilib) "çay üstündə qala" deməkdir.

Lənkəran-Astara iqtisadi rayonu — Azərbaycan Respublikasının iqtisadi rayonlarından biri. İqtisadi rayon şərqdən Xəzər dənizi, qərbdən və cənubdan İran ilə həmsərhəddir. Lənkəran-Astara iqtisadi-coğrafi rayonun~ Cəlilabad, Astara, Lerik, Lənkəran, Masallı və Yardımlı inzibati rayonları daxildir. == Coğrafiya == İqtisadi rayonun tərkibinə 6 inzibati rayon, o cümlədən 8 şəhər, 13 qəsəbə, 642 kənd və 182 bələdiyyə daxildir. Lənkəran iqtisadi rayonunun ən inkişaf etmiş və önəmli şəhəri Lənkərandır. İqtisadi rayon Azərbaycanın cənubunda, İran və Türkiyəyə gedən yollar üzərində yerləşir. Şərqdə Xəzər dənizi, qərbdə və cənubda İran ilə həmsərhəddir. Sahəsi 6,14 min km² –dır, bu da ölkə ərazisinin 7,1%-nə bərabərdir. Lənkəran ovalığı və Talış dağları əsas oroqrafik vahidlərdir. İqtisadi rayonun ərazisinin 26%-i meşələrlə örtülmüşdür.

Ləkit məbədi — Qax rayonunun Ləkit kəndinin 1 km uzaqlığında yerləşən qədim alban məbədi. İnşaat texnikası baxımından mütəxəssislər kilsənin inşa tarixini IV–VI əsrlərə aid edirlər. Məbədin təqribən IV əsrdə Albaniya hökmdarı III Mömün Vaçaqanın hakimiyyəti dövründə kilsəyə çevrildiyi güman edilir. Məbədin dairəvi divarları xaricdən pilyastrlar vasitəsilə 28 hissəyə bölünür. Ləkit kilsəsində daxili məkanın təşkili də xüsusi diqqət cəlb edir. Bu pilonlar günbəz və barabanı saxlamaqla yanaşı, həm də tetrakonxun Hər eksedrası üç sütun vasitəsiylə formalaşdırılmış künclərini vurğulayır. Bu sütunlar kvadrat formalı özüllər (interkolumni 120 sm) üzərində durmaqla hər biri bir metr diametrə malik olmuşdur. == Tarixi == İnşaat texnikası baxımından mütəxəssislər kilsənin inşa tarixini IV–VI əsrlərə aid edirlər. Ləkit məbədi Cənubi Qafqaz tetrakonxlarının təşəkkül tapması üçün əsas olmuşdur. Kilsə qədim zərdüştü məbədi əsasında yaradılmışdır.

Quba-Xaçmaz iqtisadi rayonu — Şabran, Xaçmaz, Quba, Qusar və Siyəzən inzibati rayonlarını əhatə etməklə Azərbaycanın şimal-şərq hissəsində yerləşir. Quba-Xaçmaz iqtisadi rayonunun ən inkişaf etmiş və önəmli şəhəri Qubadır. Ərazi şimaldan Rusiya Federasiyasının Dağıstan Respublikası, şərqdən Xəzər dənizi, cənub-şərqdən Abşeron, cənubdan Dağlıq Şirvan, cənub-qərbdən isə Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonları ilə həmsərhəddir. İqtisadi rayonun ümumi sahəsi 7,66 min km² olmaqla ölkə ərazisinin 8,8 %-ni, təşkil edir. Quba-Xaçmaz iqtisadi rayonunun Mərkəzi Quba şəhəridir. İqtisadi rayon özünəməxsus relyef xüsusiyyətlərinə malikdir. Regionun ərazisi bir-birindən kəskin fərqlənən 4 hündürlük (26 metrdən 4466 metrədək) zonasına — düzənliklər, dağətəyi, orta dağlıq və yüksək dağlıq zonalarına ayrılır. Regionun iqlim şəraiti də bu zonalara müvafiq olaraq müxtəlifdir. Düzənlik zona üçün isti iqlim xarakterikdirsə, dağlıq zona soyuq-rütübətli və soyuq iqlim şəraitinə malikdir. Region əhalisinin ümumi sayı 527,7 min nəfər olmaqla ölkə əhalisinin 5,5 %-ni, təşkil edir.

Qubadlı abidələrinin siyahısı — Qubadlı rayonundakı abidələrin siyahısı == Tarixi-dini abidələri == Mağara məbədi — IV əsr (Gavur dərəsi) (İNV № 1456) Mağara məbədi — (Əliquluuşağı) (İNV № 1155) Alban kilsələri və abidələri – Yuxarı Cibikli kəndi Məbəd — XI əsr (Məzrə kəndi) (İNV № 4715) 1 nömrəli türbə — XIV əsr (Dəmirçilər kəndi) 2 nömrəli türbə — XIV əsr (Dəmirçilər kəndi) Cavanşir türbəsi — XIV əsr (Yazı düzü) Məscid — XV–XVI əsrlər (Xələc kəndi) (İNV № 4714) Gürcülü türbəsi — XVII əsr (Gürcülü kəndi) Məscid — XVIII əsr (Mollalı kəndi) (İNV № 4711) Məscid — XVIII əsr (Mirlər kəndi) (İNV № 4712) Məscid — XVIII əsr (Məmər kəndi) (İNV № 4713) Məscid — XVIII əsr (Yusifbəyli kəndi) (İNV № 4709) Məscid — XIX əsr (Dəmirçilər kəndi) (İNV № 4703) Məscid — XIX əsr (Dondarlı kəndi) (İNV № 4704) Məscid — XIX əsr (Mahrızlı kəndi)(İNV № 4716) == Ziyarətgahları == Ocaq dərəsindəki "Cicimli ocağı" - XII/XIII əsrlər ( Balahəsənli kəndi) Qəbristanlıq — XIV əsr (Qayalı kəndi) , Yazı düzü ərazisində (İNV№ 1454) Qədim Haramı qəbiristanlığı (XIX əsr) – Əliquluuşağı kəndi Türbə (1 nömrəli) (XIV əsr) – Dəmirçilər kəndi (İNV № 308) Türbə (2 nömrəli) (XIV əsr) – Dəmirçilər kəndi (İNV № 309) Cavanşir türbəsi (XIV əsr) – Yazı düzü (İNV № 4706) Türbə — XVIII əsr (Xocamusaxlı kəndi) (İNV № 4708) Türbə — XVIII əsr (Boyunəgər kəndi) (İNV № 4710) Türbə (XVII əsr) – Dəmirçilər kəndi Türbə (XVII əsr) – Gürcülü kəndi (İNV № 307) İmamzadə — Cılfır kəndi Mir Sədi ağa ocağı – Mirlər kəndi Ağ hasar piri – Mirlər kəndi Mirmehdi ağa piri – Dondarlı kəndi Armudlu piri – Armudlu kəndi Səfərə baba piri – Saray kəndi Qarakaha piri – rayon mərkəzindən 20 km şimalda Ağkaha piri – rayon mərkəzindən 20 km şimalda Ağa Kərim Yalı piri – rayon mərkəzindən 15 km aralı Salahlı piri – Mərdanlı kəndi İmamzadə — Novlu kəndi Umoy Kaha piri – Qaracallı kəndi Mədət bulağı (XIX əsr) – Mahmudlu kəndi (İNV № 4702) == Tarixi memarlıq abidələri == Sığınacaq — IV əsr (Balahəsənli kəndi) — Zəngəzur ərazisində ən qədim yaşayış yeridir. Xatırladaq ki, Daranlar deyilən ərazidə yerləşir.(İNV № 1451) Sığınacaq — IV əsr (Əliquluuşağı) (İNV № 1449) Sığınacaq — IV əsr (Zor kəndi) (İNV № 1452) Göy qala — V əsr (Əliquluuşağı) (İNV № 305) 'Qalalı' qalası — (Əliquluuşağı) (İNV № 4698) 'Qalalı' qalası (yeraltı keçidlə) — V əsr (Muradxanlı kəndi) (İNV №4699) Qız qalası – Əliquluuşağı kəndi (İNV № 305) Qalaça — son tunc və ilk dəmir dövrü (Əliquluuşağı) (İNV №1448) Körpü — XIX əsr (Mahmudlu kəndi) (İNV № 4717) Qara qaya sığınacağı — (Mahmudlu kəndi) (İNV № 1453) Daş sandıq — XV əsr (Məmər kəndi) (İNV № 6170) Qədim daş qoç fiquru (XVI əsr) –Mahmudlu kəndi (İNV № 6169) Oğlan-Qız abidəsi – Dəmirçilər kəndi Koroğlu qalaçası — son tunc və ilk dəmir dövrü (Əliquluuşağı) (İNV № 1447) Daş qoyun fiquru — XV əsr (Mahmudlu kəndi) Qalaçid qalası — XIV əsr (Xocamusaxlı kəndi) (İNV № 4707) Hacıbədəl körpüsü — XVIII əsr (Dondarlı kəndi) Bulaq — XIX əsr (Əliquluuşağı) Bulaq — (Əliquluuşağı) Şirin bulaq — XVIII əsr (Məmər kəndi) Bulaq — XIX əsr (Dəmirçilər kəndi) Mədət bulağı — XIX əsr (Mahmudlu kəndi) Xırman yeri yaşayış yeri — son tunc və ilk dəmir dövrü (Qubadlı qəsəbəsi) Mal təpəsi — son tunc və ilk dəmir dövrü (Muradxanlı kəndi) Laləzar körpüsü — 1867-ci il (Əliquluuşağı) == İstinadlar == == Xarici keçidlər == "Qubadlı: Tarixi abidələri və maddi-mədəniyyət nümunələri". ngoccupiedculture.az. 2021-06-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 iyun 2021. ""Qubadlı ən qədim tarixi abidələri olan rayonumuzdu"". teleqraf.com. İstifadə tarixi: 11 iyun 2021. "Qubadlı rayonunun mədəniyyət abidələri". www.qubadli-ih.gov.az.

Xocavənd rayonunda kütləvi məzarlıqlar — Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı həlak olmuş Azərbaycan hərbçilərinə aid olan, 2022-ci ildə Xocavənd rayonu ərazisinin İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Azərbaycanın nəzarətinə qaytarılan hissəsində aşkar edilmiş kütləvi məzarlıqlar. Azərbaycan hakimiyyətinin məlumatına görə, məzarlarda 1990-cı illərdə Ermənistan qoşunları tərəfindən edam edildiyi iddia edilən Azərbaycan hərbçilərinin qalıqları aşkar edilmişdir. Dəfnlər şahidlərin ifadəsi əsasında və ya qazıntı və təmir-tikinti işləri zamanı aşkar edilmişdir. Edilli kəndindəki məzarların birində əl-ayağı bağlı şəkildə edam edilmiş 12 hərbçinin qalıqları aşkar edilmişdir. Onların kəllə sümüklərindəki güllə izləri güllələndiklərini təsdiq edirdi. == Tədqiqat == === Fevral 2022-ci il === Xocavənd rayonunda ilk kütləvi məzarlıq 2022-ci ildə, fevralın sonunda Edilli kəndində aşkar edilmişdir. Onun yeri Azərbaycan Respublikası Əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarla əlaqədar Dövlət Komissiyasının İşçi Qrupu tərəfindən toplanmış bəyanatlar və materiallar əsasında müəyyən edilmişdir. Dövlət Komissiyasının işçi qrupunun üzvü Zaur İsmayılovun verdiyi məlumata görə, aparılan işlər zamanı kütləvi məzarlıqda 15–20 nəfərin qalıqları aşkar edilmişdir. İsmayılovun sözlərinə görə, ərazilər minalardan təmizlənərkən aşkarlanması planlaşdırılan digər kütləvi məzarlıqlar barədə də Dövlət Komissiyasında məlumat var. === Oktyabr 2022-ci il === 2022-ci il oktyabrın əvvəlində Azərbaycan Səhiyyə Nazirliyinin Məhkəmə-Tibbi Ekspertiza və Patoloji Anatomiya Birliyinin Tibbi-məhkəmə ekspertizası şöbəsinin müdiri Nuranə Hüseynova bildirmişdir ki, Edilli kəndində azərbaycanlı hərbçilərin qalıqlardan ibarət 3 kütləvi məzarlıq aşkar edilmişdir.

Xocavənd rayonunun abidələri - Azərbaycan Respublikasında inzibati – ərazi vahidi olan Xocavənd şəhərinin vandalizmə məruz qalan abidələri. == Tarixi-dini abidələri == Alban məbədi (1170-ci il) - Hadrut qəsəbəsi (İNV № 224) Alban məbədi (1147-ci il) – Məmmədzar kəndi (İNV № 225) Alban məbədi (1197-ci il) – Tuğ kəndi (İNV № 226) Qırmızı məbəd (1000-ci il) – Tuğ kəndi (İNV № 227) Alban məbədi (1094-cü il) – Traktik kəndi (İNV № 228) Alban məbədi (900-cü il) – Vəng kəndi (İNV № 229) Alban məbədi (1131-ci il) – Hünərli kəndi (İNV № 230) Alban məbədi (IV-VI əsrlər) – Süsənlik kəndi (İNV № 231) Alban məbədi– Süsənlik kəndi (İNV № 232) Alban məbədi (1635-ci il) – Tağaser kəndi (İNV № 234) Dini kompleks (XIII əsr) – Sur kəndi (İNV № 235) Alban məbədi (1241-ci il) – Mestağlar kəndi (İNV № 237) Alban məbədi (1236-cı il) – Güneyçartar kəndi (İNV № 238) Alban məbədi (995-ci il) – Qavaxan kəndi (İNV № 239) Alban məbədi (IV əsr) – Sos kəndi (İNV № 240) İki Alban məbədi (701-ci il) – Qatsi kəndi (İNV № 241) Alban məbədi (VIII əsr) – Qatsi kəndi (İNV № 242) Alban məbədi (V əsr) – Qatsi kəndi (İNV № 243) Kilsə (1270-ci il) - Qatsi kəndi (İNV № 244) Kilsə (XII əsr) - Qatsi kəndi (İNV № 245) Amaras monastırı (IV əsr) – Cütcü kəndi (İNV № 246) Alban məbədi (XII əsr) – Sitoraşen kəndi (İNV № 247) Alban məbədi (675-ci il) – Tağavard kəndi (İNV № 248) Bağır xan məbədi (XII əsr) – Niki kəndi (İNV № 250) Alban kilsəsi (IV-V əsr) – Axullu kəndi Məbəd (XIV əsr) – Dolanlar kəndi (İNV № 4315) Məbəd – Ataqud kəndi (İNV № 4316) Kilsə (XVII əsr) –Tağavard kəndi (İNV № 4318) Məbəd (XVIII əsr) – Hadrut qəsəbəsi (İNV № 4319) Məbəd (XIII əsr) – Tuğ kəndi (İNV № 4320) Məbəd (1747-ci il) – Tuğ kəndi (İNV № 4321) Ağ kilsə (XVII əsr) – Vəng kəndi (İNV № 4323) Məbəd (1664-cü il) – Gəngər kəndi (İNV № 4324) Məbəd (XVII əsr) – Sakuri kəndi (İNV № 4325) Məbəd (XVII əsr) – Sur kəndi (İNV № 4326) Məbəd – Xsaberd kəndi (İNV № 4328) Məbəd – Tağaser kəndi (İNV № 4329) Kilsə (XX əsr) – Arakül kəndi (İNV № 4330) Məbəd (XVIII əsr) – Domi kəndi (İNV № 4331) Məbəd (XIX əsr) – Şaqah kəndi (İNV № 4332) Məbəd (1896-cı il) – Noraşen kəndi (İNV № 4333) Məbəd – Banazur kəndi (İNV № 4334) Məbəd (XIX əsr) – Kermaçuk kəndi (İNV № 4335) Məbəd (XIV əsr) – Qoçbəy kəndi (İNV № 4336) Məbəd – Çıraquz kəndi (İNV № 4337) Məbəd –Xırmançıq kəndi (İNV № 4338) Məbəd – Anaku kəndi (İNV № 4339) Məbəd (1698-ci il) – Ağcakənd kəndi (İNV № 4340) Məbəd (XVII əsr) – Zamzur kəndi (İNV № 4341) Məbəd – Məlikcanlı kəndi (İNV № 4342) Məbəd – Bulutan kəndi (İNV № 4343) Məbəd – Edilli kəndi (İNV № 4344) Məbəd – Düdükçü kəndi (İNV № 4345) Məbəd – Ağbulaq kəndi (İNV № 4346) Məbəd – Tək kəndi (İNV № 4347) Məbəd (XVII əsr) – Azıx kəndi (İNV № 4348) Məbəd (XIX əsr) – Bünyadlı kəndi (İNV № 4349) Məbəd – Daşbaşı kəndi (İNV № 4350) Məbəd (XIII əsr) – Dolanlar kəndi (İNV № 4351) Albanberd kilsəsi – Qarakənd kəndi (İNV № 4353) Məscid – Muğanlı kəndi Alban kilsəsi – Üçoğlan kəndi Albanberd kilsəsi – Qarakənd kəndi Alban kilsəsi – Qızılqaya ərazisi == Ziyarətgahlar == Türbənin sərdabə hissəsi (XII-XIV əsrlər) – Dolanlar kəndi (İNV №4352) Türbə (XVII əsr) – Xocavənd qəsəbəsi (İNV № 4317) Türbə - Xatek kəndi (İNV № 4354) Cəfat piri – Məstəqalar kəndi Şaqax piri – Şaqax kəndi Mir Mehdi Xəzanın türbəsi – Tuğ kəndi Cicim ocağı – Xocavənd qəsəbəsi. Pir – Qaradağlı kəndi Pir - Xocavənd kəndi Pir – Salatəkin kəndi Sitayiş ocağı – Salatəkin kəndi Bəhrəmli piri – Bəhrəmli ərazisi Niyyət piri - Bəhrəmli ərazisi Seyid Rza günbəzi (XIV əsr) – Muğanlı kəndi Rzaqulubəy günbəzi (XIV əsr) - Axullu kəndi Seyid Musa günbəzi – Nərgiztəpə ərazisi Aşıqlı qəbiristanlığında qoşa günbəz – Xocavənd kəndi == Tarixi memarlıq abidələri == Nərgiztəpə yaşayış yeri (ilk və orta tunc dövrü) - Xocavənd şəhərindən şərqdə (İNV № 1116) Nekropol (son tunc və ilk dəmir dövrü) – Dolanlar kəndi (İNV № 1117) Tağlar mağarası (daş dövrü) – Tağlar kəndi (İNV № 1118) Qala - Sur kəndi (İNV № 236) Qala (III əsr) – Tağavard kəndi (İNV № 249) Ərgüşən qalası – Axullu kəndi Qədim yaşayış məskəni olan Azıx mağarası – Salatəkin kəndi Qala – Çanaxçı kəndi (İNV № 4327) == İstinadlar == == Xarici keçidlər == "Erməni təcavüzü: Xocavənd rayon əhalisinin məruz qaldığı zərər və itkilər". www.xocavend-ih.gov.az. 2007-09-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 iyun 2021. "Xocavənd abidələri: tarixi və xüsusiyyətləri". medeniyyet.az. İstifadə tarixi: 25 iyun 2021. "Xocavənd rayonu".

Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonu — Azərbaycan Respublikasının 10 iqtisadi rayonundan biri. == Ümumi məlumat == Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonu Ağdam, Tərtər, Xocavənd, Xocalı, Şuşa, Cəbrayıl, Füzuli və Xankəndi şəhərini əhatə edir. Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonunun ən inkişaf etmiş və önəmli şəhəri Xankəndidir. == İqtisadi rayonun Ermənistan tərəfindən işğal olunmuş rayon və şəhərləri == Xankəndi İşğal olunmuşdur: 1991-ci il, 26 dekabr Ərazisi-926 km²,Əhalinin sayı-57000 Şəhid olmuşdur 790. Əlil və şikəst olmuşdur 1010*Erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış, yandırılmış və talan olunmuşdur: Sənaye,tikinti obyektləri 61 Mədəni — məişət obyekti 694 Rayon,qəsəbə və kənd 140 Tarixi abidə 103 Dövlət incəsənət teatrı və şəhər mədəniyyət evi Bir çox rayon və kəndlərində soyqırımlar olmuşdur.2-ci Qarabağ savaşının ilk soyqırımı Xankəndidə olmuşdur. Şəhərin qərb hissəsi tamamilə yandırılmışdır.Ağdam İşğal olunmuşdur: 1993-cü il 23 iyul Azad olunmuşdur 2020-ci il 20 noyabr Ərazisi 1154 km² Əhalinin sayı 158 000 Şəhid olmuşdur 6000dən çox. Əlil olmuşdur 587*Erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış, yandırılmış və talan olunmuşdur: Sənaye və tikinti obyekti 48 Mədəni – məişət obyekti 598 Qəsəbə və kənd 122 Tarixi abidə 27 Dövlət dram teatrıXocavənd İşğal olunmuşdur: 1992-cü il 2 oktyabr Ərazisi 1458 km² Əhalisinin sayı 9011 Şəhid olmuşdur: 145; Əlil olmuşdur 48Erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış və yandılmış: Mədəni – məişət obyekti 75 Qəsəbə və kənd 19 Tarixi abidə 15Xocalı İşğal olunmuşdur: 1992-cü il 26 fevral Ərazisi 970 km² Əhalinin sayı 11567 Şəhid olmuşdur 613. Əlil olmuşdur 657Erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış,Yandırılmış və talan olunmuşdur: Sənaye və tikinti obyekti 29 Mədəni — məişət obyekti 80 Xocalı faciəsi Azərbaycan xalqının öz torpaqları uğrunda ermıni işğalçılarına qarşı mübarizısində bir sox faciələr olmuşdur (1905, 1918–20 və 1988–1993-ci illərdə). Bunlardan ən qanlılarından biri də — Xocalıdır.Şuşa İşğal olunmuşdur 1992-ci il 8 mayAzad olunmuşdur 2020-ci il 8 noyabr Ərazisi 289 km² Əhalinin sayı 24*900 Şəhid olmuşdur 193 Əlil olmuşdur 102Erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış, yandırılmış və talan olmuşdur: Sənaye və tikinti obyekti 27 Mədəni – məişət obyekti 103 Şəhər, qəsəbə və kənd 31 Tarixi abidə və muzeylər 249 Tarixi abidə 17Cəbrayıl İşğal olunmuşdur 1993-cü il 23 avqustAzad olunmuşdur 2020-ci il 4 oktyabr Ərazisi 1050 km² Əhalinin sayı 52 049 Şəhid olmuşdur 347. Əlil olmuşdur 172Erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış, yandırılmış və talan olunmuşdur: Mədəni – məişət obyekti 197 Qəsəbə və kənd 90Füzuli İşğal olunmuşdur 1993-cü il 23 avqustAzad olunmuşdur 2020-ci il 17 oktyabr Ərazisi 1112 km² Əhalinin sayı 95940 Şəhid olmuşdur 528 Əlil olmuşdur 1309Erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış, yandırılmış və talan olunmuşdur: Mədəni – məişət obyekti 145 Qəsəbə və kənd 54 Tarixi abidə 15Qeyd:1988-ci ildə azərbaycanlılar Dağlıq Qarabağın 30, ətrafdakı rayonların isə 99 faizini təşkil edib.