tarixi-müqayisəli sözü azərbaycan dilində

Müqayisəli hüquq, hüquqi müqayisəli təhlil, hüquqi müqayisəli araşdırmalar — eyni adlı dövlət və hüquq institutlarını, onların əsas prinsiplərini və kateqoriyalarını müqayisə edərək müxtəlif dövlətlərin hüquq sistemlərini araşdıran fiqur (bölmə). Müqayisəli qanun, yüksək teorisiyaya baxmayaraq, qanunvericilik fəaliyyəti və beynəlxalq təşkilatların fəaliyyəti sahəsində ən populyar elmlərdən biridir. Müqayisəli qanunun əsas məqsədləri arasında ayırd etmək adətlidir: epistemoloji məqsəd; praktik məqsədlər. Müqayisəli qanunun epistemoloji məqsədi hüquqi fenomen və təsisatların inkişafının ümumi nümunələrini müəyyənləşdirməkdir, çünki yalnız fərqli hüquq sistemlərinin müqayisəsi qanunda ümumi və xüsusi, təsadüfi və nizamlılığı ayırd etməyə imkan verir. Beləliklə, hər hansı bir hüquqi araşdırmada nisbətən hüquqi metod vacibdir. Başqa sözlə, xarici hüquq bilikləri öz qanunlarınızı daha yaxşı başa düşməyə, üstünlüklərini və mənfi cəhətlərini görməyə imkan verir. Bu baxımdan, müqayisəli hüququn əsaslarının öyrənilməsi gələcək hüquqşünasların hüquqi təfəkkürünün formalaşmasında mühüm tərkib hissəsidir, onu daha "həcmli" və çevik etmək olar. Müqayisəli qanun sırf epistemoloji ilə yanaşı, aşağıdakı praktik məqsədləri də daşıyır: açıq-aydın zərurət yarandığı ərazilərdə (ilk növbədə mülki, ticarət, humanitar hüquq) müxtəlif dövlətlərin qanunvericiliyinin yaxınlaşmasına və birləşdirilməsinə kömək etmək; xarici ölkələrin hüquq təcrübəsinin öyrənilməsi əsasında öz milli hüquq sisteminin təkmilləşdirilməsi üçün təkliflərin hazırlanması. Bu sırf praktik məqsədlərə çatmaq hazırda Avropa Birliyindəki genişmiqyaslı inteqrasiya prosesləri və Avropa Vətəndaş Məcəlləsi, ümumən Avropa Konstitusiyası kimi Avropa aktlarının qəbul edilməsi layihələri səbəbindən xüsusilə aktualdır. Müqayisəli hüquqi tədqiqat metodu qədim dövrlərdə tətbiq olunmağa başladı.

Müqayisəli siyasət həm ölkələr daxilində, həm də ölkələr arasında siyasəti araşdırmaq üçün müqayisəli metod və ya digər empirik metodların istifadəsi ilə xarakterizə olunan siyasət elminin bir sahəsidir. Əsasən bura siyasi institutlar, siyasi davranış, münaqişələr, iqtisadi inkişafın səbəbləri və nəticələri ilə bağlı suallar daxil ola bilər. Xüsusi tədqiqat sahələrinə tətbiq edildikdə, müqayisəli siyasət müqayisəli hökumət (hökumət formalarının müqayisəli tədqiqi) kimi digər adlarla da adlandırıla bilər. Müqayisəli siyasət dünyadakı müxtəlif siyasi sistemlərin sistemli öyrənilməsi və müqayisəsidir. Fərqli siyasi sistemlərin niyə oxşarlıq və ya fərqliliklərə malik olduğunu və onlar arasında inkişaf dəyişikliklərinin necə baş verdiyini izah etmək üçün axtarış müqayisəli xarakter daşıyır. Tədqiqat sahəsi demokratikləşmə , qloballaşma və inteqrasiya kimi mövzulara diqqət yetirərək, bütün dünyada siyasi sistemləri nəzərə alır. Müqayisəli siyasət sayəsində son 40 ildə siyasət elmində yeni nəzəriyyə və yanaşmalardan istifadə edilmişdir. Bunlardan bəziləri siyasi mədəniyyətə, asılılıq nəzəriyyəsi , inkişafçılıq, korporatizm , yerli dəyişiklik nəzəriyyələri, müqayisəli siyasi iqtisadiyyat, dövlət-cəmiyyət münasibətləri və yeni institusionalizm olmuşdur. Müqayisəli siyasətin bəzi nümunələri prezident və parlament sistemləri , demokratiyalar və diktaturalar , müxtəlif ölkələrdəki parlament sistemləri, Kanada kimi çoxpartiyalı sistemlər və ABŞ kimi iki partiyalı sistemlər arasındakı fərqləri öyrənməkdir. Tarixən intizam ölkələr arasında müqayisələr vasitəsilə siyasət elmində geniş sualları araşdırsa da, müasir müqayisəli siyasət elmi ilk növbədə submilli müqayisələrdən istifadə edir.

Müqayisəli üstünlük məvhumunu iqtisadiyyata David Rikardo tərəfindən gətirilib. O, 1817-ci ildə yazdığı “Siyasi İqtisadın və Vergi qoymanın Prinsipləri” əsərində Birləşmiş Krallıq və Portuqaliya arasındakı misalda bunu izah edib. Belə ki, Portuqaliyada şərab və geyim istehsalı çox ucuz başa gəlir. Əksinə Birləşmiş Krallıqda isə şərab istehsalı çox baha, geyim istehsalı isə orta qiymətlər hesabına istehsal olunur. Birləşmiş Krallıq ölkədəki tələbatı ödəmək üçün Portuqaliyadan ucuz qiymətə olan şərab idxal edir və bunu geyim ilə ödəyir. Beləliklə, yeni alınan şərab geyim qiymətinə başa gəlib ki, bu da ölkədə istehsal olunandan daha ucuzdur. Nəticə etibarı ilə, Böyük Britaniya şərab istehsalını azaldır və işçi qüvvəsi və kapitalı geyim sektoruna yönəldir və ölkə üçün şərab daha ucuz başa gəlir. Portuqaliya isə geyim sektoru istehsalını azaldır və əsas gücü şərab istehsalına yönəldir və ucuz şərab hesabına daha keyfiyyətli geyim əldə edir. İqtisadi ineqrsiyanın ölkələrə verəcəyi üstünlüklərdən biri də budur.

Müqayisəli anatomiya — müxtəlif növlərin anatomiyasındakı oxşar və fərqli cəhətləri öyrənir. O, təkamül biologiyası və filogenetika (növlərin təkamülü) ilə sıx bağlıdır. Müqayisəli anatomiya elm kimi klassik dövrdə başlamış və quşların və insanların skeletləri arasındakı oxşarlıqları qeyd edən Pierr Belonun işi ilə erkən müasir dövrə qədər davam edir. Müqayisəli anatomiya ümumi yaranışı sübut etmişdir və heyvanların təsnifatına kömək etdi. Cərrahi və ya tibbi prosedurdan ayrı olan ilk xüsusi anatomik tədqiqat Alkmeon (Krotonalı) ilə əlaqələndirilir. Leonardo da Vinci, ayı da daxil olmaqla müxtəlif heyvanların əllərini müqayisə etmək üçün anatomik traktat üçün qeydlər etmişdir. 1517-ci ildə doğulmuş fransız təbiətşünası Pierr Belon delfin embrionlarını araşdırıb və quş skeletlərini insan skeletləri ilə müqayisə edib. Onun tədqiqatları müasir müqayisəli anatomiyaya gətirib çıxardı. Təxminən eyni vaxtda Andreas də özünəməxsus addımlar atırdı. Flamand əsilli gənc anatomist, yunan həkimi Qalenin anatomik biliklərini sistematik şəkildə araşdırır və düzəldirdi.

Müqayisəli endokrinologiya — submolekulyar, molekulyar, hüceyrə və orqanizm səviyyələrində onurğalıların və onurğasızların endokrin sistemlərinin çoxsaylı mürəkkəblikləri ilə məşğul olur. Bu, orqanizmlərin inkişafının morfoloji və funksional aspektləri ilə əlaqəli biologiya və tibb sahələrində fənlərarası sahədir. Yeni hormonların kəşfi çox vaxt ilk dəfə məməlilərdə ortoloqlar (müxtəlif orqanizmlərin homoloji zülalları) tapılmadan əvvəl model orqanizmlərdə baş verir.

Müqayisəli ədəbiyyatşünaslıq — Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun elmi jurnalı. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun elmi jurnalı 2004-cü ildən 2018-ci ilə qədər "Ədəbi əlaqələr" adı ilə nəşr olunub. Əvvəl toplu kimi çap olunmuş, 2014-cü ildən isə jurnal kimi qeydiyyatdan keçmişdir. Jurnal 19 fevral 2019-cu ildə "Müqayisəli ədəbiyyatşünaslıq" adı ilə yenidən Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində dövlət qeydiyyatına alınmışdır. Jurnal ildə iki dəfə həm çap, həm də onlayn versiyada nəşr olunur. AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun "Müqayisəli ədəbiyyatşünaslıq" jurnalında dünya, o cümlədən türk xalqlarının ədəbiyyatlarının qarşılıqlı müqayisəli təhlili istiqamətində elmi məqalələr çap olunur. Jurnalda Azərbaycan dili ilə yanaşı türk, rus, ingilis dillərində yerli və xarici müəlliflərin məqalələri yayımlanır. Jurnal Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının tövsiyə etdiyi elmi nəşrlərin siyahısına daxildir. "Müqayisəli ədəbiyyatşünaslıq" jurnalı beynəlxalq indeksləmə sistemlərinə daxildir: Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyası Index Copernicus CiteFactor İdealonline Jurnalın redaksiya heyətinə Azərbaycan, Türkiyə, Rusiya, Çin, Özbəkistan, Bolqarıstan, Qırğızıstan, Macarıstan, Çexiya, Cənubi Koreya, Tatarıstan, Qazaxıstan, Türkmənistan, Ukrayna, Polşa və digər ölkələrin alimləri daxildir İsa Həbibbəyli – AMEA-nın həqiqi üzvü Mehman Həsənli − filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Almaz Ülvi Binnətova – filologiya elmləri doktoru (Azərbaycan) Bədirxan Əhmədov - professor (Azərbaycan) Bəsirə Əzizəliyeva - filologiya elmləri doktoru (Azərbaycan) Qəzənfər Paşayev – professor (Azərbaycan) Gülər ​​Abdullabəyova - professor (Azərbaycan) Məmməd Əliyev - professor (Azərbaycan) Yaşar Qasımbəyli – filologiya elmləri doktoru (Azərbaycan) Orhan Söyləməz – professor(Türkiyə) Kazbek Sultanov – professor (Rusiya) Huang Zhonghiang – professor (Çin) Şuxrat Surojiddinov – professor (Özbəkistan) Elka Traikova – professor (Bolqarıstan) Abdildazhan Akmataliev – professor (Qırğızıstan) Maria Kennes – dosent (Macarıstan) İvan Meznik – professor (Çexiya) Əlfis Qayazov – professor (Başqırdıstan) Kim Minnullin – professor (Tatarıstan) Oh Eunkyung – professor (Cənubi Koreya) Serik Piraliev – professor (Qazaxıstan) Davut Orazsahadov – dosent (Türkmənistan) Vaskiv Mikola Stepanoviç – professor (Ukrayna) Yaroslav Lavski – professor (Polşa) Maral Poladova (Azərbaycan) Nəzrin Əliyeva (Azərbaycan) Aida Tağıyeva (Azərbaycan) https://science.gov.az/az/news/open/24081 https://www.medeniyyet.az/page/news/49506/Muqayiseli-edebiyyatsunasliq.html https://science.gov.az/az/news/open/15590 İsa Həbibbəyli. Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu.

Tarix (q.yun. ἱστορία, historia — "sorğu; araşdırma nəticəsində əldə edilən biliklər") — keçmişdə insanı (onun fəaliyyətini, dünyagörüşünü, ictimai münasibətləri və s.) sistemli şəkildə öyrənən elm; keçmişin tədqiqi və sənədləşdirilməsi. Mənbələr üzrə insan meydana gəlməsi və inkişafını, müxtəlif xalqların ən qədim zamanlardan bizim dövrümüzədək necə yaşamaları, onların həyatlarında hansı hadisələrin baş verməsi, insan cəmiyyətlərinin həyatı necə və niyə dəyişib indi mövcud olduğu hala düşməsini öyrənən elmdir. Tarix – hadisələr ardıcıllığını, tarixi prosesi, təsvir olunan faktların obyektivliyini müəyyən etmək və hadisələrin səbəbləri haqqında nəticə çıxarmaq üçün keçmişlə bağlı bütün növ mənbələri öyrənən elmdir. Tarixi bilməyən insanlar keçmişin səhvlərini təkrarlamağa meyllidirlər. Keçmişin səhvlərini təkrarlamamaq üçün keçmişi bilmək lazımdır. Tarix fənnini yaxşı bilmək hər birimizin borcudur. Burada isə tarixi gerçəkliyi dərk etməyə çalışan alimlər – tarixçilər ön plana çıxır. Tarixçinin vəzifəsi hər bir alim kimi həqiqəti axtarmaqdır. Həqiqəti dərk etmək prosesi qeyri-adi dərəcədə mürəkkəb və çətindir, bu yolda alim bəzən uğursuzluqlarla qarşılaşa bilər.

Dünya tarixi və ya insanlıq tarixi — bütövlükdə bəşər cəmiyyətinin inkişaf prosesi, bütün xalqların tarixində özünü göstərən qanunauyğunluqlar ilə səciyyələnir. Dünya tarixi prosesi bəşər cəmiyyətinin yaranması ilə başlayır və ümumi fərqləndirici xüsusiyyətlərdən asılı olaraq şərti olaraq xronoloji dövrlərə bölünür Bəzən dünya tarixi ayrı-ayrı ölkələrin tarixinin və ya özünəməxsus və nisbətən qapalı mədəniyyətlərin tarixlərinin məcmusu kimi başa düşülür. Bəşər tarixinin inkişafı iki yolla həyata keçirilir: kəşflərin və tapıntıların tədricən artması, həmçinin maddi və mənəvi təkamül dövrünü təşkil edən keyfiyyətli sıçrayışlar və ya inqilablar yolu ilə. Kənd təsərrüfatı (Neolit) inqilabı sivilizasiyaların, məskunlaşmış icmaların inkişafına, yəni köçəri həyat tərzindən (maldarlıq və yığım) əkinçiliyə keçdi. Bu qədim sivilizasiyalarda biliklərin nəsildən-nəslə maddi daşıyıcılarda ötürülməsinə imkan verən yazı icad edilmişdir. Bu, müxtəlif sənətkarlıqların inkişafına, əmək bölgüsünə və cəmiyyətin təbəqələşməsinə təkan verdi. Səpələnmiş yaşayış məntəqələri həyatı dəstəkləyən mənbələr — münbit təbii suvarılan torpaqlar, su (çaylar və göllər) və heyvandarlıq üçün bol otlaqlar ətrafında cəmləşmişdir. Nəqliyyat vasitələrinin təkmilləşdirilməsi də buna kömək etdi. Qədim icmaların bu təbii inkişaf prosesləri, min illər boyu inkişaf edən qonşu icmalar arasındakı rəqabət və qarşıdurmalarla müşayiət olunan vəziyyət dövlətlərin və daha sonra super güclərin (imperiyaların) yaranmasına səbəb oldu. Qədim dövrün sonunda Roma İmperiyasının Avropada süqutu orta əsrlərin başlanğıcı oldu.

Ekológiya XX yüzilliyin ikinci yarısında formalaşmış elmdir. == Yaranması səbəbləri == Onun yaranmasının obyektiv səbəbləri olmuşdur. Son yuzillik ərzində insan toplumlarının inkişafı bütün göstəricilər üzrə ən yüksək həddə gəlib çıxmışdır. Yer kürəsinin əhalisi kəskin olaraq artmış və indi 6 milliarddan çoxdur (1992-ci ildə – 5.4 mlrd, 1997-ci ildə – 5.8 mlrd). Bu qədər böyük insan kütləsini maddi cəhətdən təmin etmək üçün kənd təsərüfatı və sənayenin gücləri də kəskin olaraq artmışdır. Keçmişdə insanlar azla yetərlənmişdirlərsə, bu gün onların istəkləri çoxalmışdır. Yaşayışın ritmi də buna gətirib çıxartmışdır. Yaşayışın standartları da artmışdır. Çağdaş sənayesonrası (postindustrial) toplumu istehlak toplumu da adlandırmaq olar. Çağdaş sənaye insanın hər bir ehtiyacını ödəməyə yönəlmişdir.

Elm tarixi — elmin yaranmasını və elm fenomenini öyrənən tədqiqatlar. Elm elmi cəmiyyət tərəfindən dünya haqqında empirik, nəzəri və praktiki yolla toplanmış biliklər toplusudur. Elm tarixi həm obyektiv informasiyanı, həm də elmdə mövcud olmuş qeyri-obyektiv informasiyanı da toplayaraq tədqiq edir. Elmin tarixinin öyrənilməsi ilk növbədə saxlanılmış original və ya istinadən yenidən nəşr edilmiş mətnlər əsasında baş verir. «Elm» və «alim» terminləri istifadəyə XVIII—XX əsrlərdə daxil olub, ona qədər isə biliklərin hamısı toplam şəkildə «natural fəlsəfə» adlanırdı.

Estoniya tarixi — estonların yaşadığı Baltik dənizinin şərq sahillərindən başlayır. Estonlar tarixən Tevton ordeni ilə yaxından əməkdaşlıq etmiş Livoniya ordeni və Hanza ittifaqı kimi birliklərin fəaliyyətində yaxından iştirak etmişlər. == Orta əsrlər == Estonlar eradan əvvəl Ural dağının ətəklərindən başlayaraq, indiki yaşadıqları ərazilərə doğru hərəkət etməyə başlamışdılar. Estonlar tarixi baxımdan Macarlar və Finlərlə yaxın münasibətlərdə olmuşlar. Estoniya sözünün dünya dillərində bu gündə işlədilən Eastern sözündən yarandığı ehtimal edilir. Şərq mənasını bildirən bu söz Eston xalqının Baltik dənizinin şərqində yaşadığını göstərirdi. Estonlar Baltik dənizinin şərqində yerləşən limanlarda XV əsrdən etibarən yaşamağa başlamışdılar. Estonlar Avropada Xristianlıq dinini ən geç qəbul etmiş xalqlardandır. XII əsrdə Baltik dənizinin şərq sahillərində ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olmuş Almanların qədim nəsilləri yerli xalqı Xristianlıq dininə dəvət etmişdilər. Estonların yeni dinə maraq göstərmədiklərini və dini qəbul etməkdən imtina etdiklərini gördükdə, Roma Papası vəziyyət barədə məlumatlandırılmışdır.

Feminizm (lat. femina — qadın) — məqsədi qadına qarşı ayrıseçkiliyin aradan qaldırılması olan cəmiyyətin bütün sahələrində qadın hüquqları uğrunda bir hərəkəti izah edən bir termin. Bu hərəkat XVIII əsrdə klassik liberalizm dalğasında meydana gəldi, lakin 1960-cı illərin sonlarından etibarən daha da gücləndi. Feministlər, nəzəri əsaslandırma əsasında qadınların tabe mövqeyini, kişilərlə bərabər olmayan sosial vəziyyətini dərk edən və qadın azadlığı ideyasını dəstəkləyənlərdir (lat. emancipatio — asılılıqdan qurtulma). Cinslər bərabərsizliyinin təhlilinə və qadınların hüquq və mənafelərinin qorunmasına diqqət çəkərək hakim sosial münasibətləri tənqid edirlər. == Arxa fon == Feminist fikirlərin yayılması üçün ilkin şərtlər, burjua münasibətlərinin yaranması şəraitində feodal cəmiyyətinin çöküşü zamanı ortaya çıxdı, bundan sonra qadınları işə qəbul etmə və işləyən əl sahiblərinə çevrilmə dövrü başladı. Feminist fikirlərin yayılmasını İtalyan yazıçıları İzotta Noqarola, Laura Çereta, Pizanyalı Kristinanın ilk adlarının ortaya çıxması ilə əlaqələndirən bir nöqtə də var. Buraya, ümumiyyətlə İngiltərədə qadın hüquqlarının ilk müdafiəçiləri adlandırılan Afra Ben, Meri Estelin işləri də daxildir. Qadının kişilər kimi azad və tam hüquqlar kimi qəbul edilmək hüququnu müdafiə etdilər.

Filippin tarixi — Filippinin tarixi == Erkən dövr və orta əsrlər == Cənub-Şərqi Asiyada, Sakit Okeanın qərbində yerləşən Filippinin tarixi zəif öyrənilmişdir. Əhalinin 90%-dən çoxu yerli xalqlardır. Onlardan vissaylar, taqalar, iloklar, morolar, luson, neqros, aetalar yerli xalqlardan hesab olunur. Filippində dindarların əksəriyyəti, yəni 90%-dən çoxu xristianlardır, lakin sonralar, yəni ərəb istilasından sonra Filippində yalnız XIV–XV əsrlərdə islam dini yayılmağa başlamışdı. Luson və Sebu adalarında, o cümlədən Sulu arxipelaqında kiçik knyazlıqlar yaranmışdı. Dəniz yollarının açılması, yeni coğrafi kəşflər nəticəsində avropalılar Cənub-Şərqi Asiyada işğalçılıq yürüşünə başlayanda Filippin də bu işğala məruz qaldı. XVI əsrin ikinci yarısında ispanlar Filippini işğal etdilər. İspan müstəmləkəçilərinin işğalından sonra Filippində milli azadlıq hərəkatı formalaşmağa və təşkilatlanmağa başladı. XVII əsrdə Filippin xalqları fasilələrlə ispan qəsbkarlarına, hərbi ekspansionistlərə və digər Avropa dövlətlərinin erkən müstəmləkəçilərinə qarşı silahlı mübarizə aparmalı olmuşdur. 1639, 1649–1650-ci illər, 1660–1661-ci illər silahlı müqavimət hərəkatı Filippin xalqlarının milli azadlıq hərəkatı tarixində mühüm mərhələni təşkil edir.

Finlandiya tarixi (fin Suomen historia) - Finlandiya Respublikasının yerləşdiyi ərazinin tarixindən ibarətdir. Finlandiyada yaşayan yerli xalq olan finlər eradan əvvəl Avropaya Sibirdən gəlmişdilər. Sonralar finlər Skandinaviyada yaşayan digər xalqlarla münasibətlərni güçləndirmiş və tarixən Sibirdə olan köklərini unutmuşlar. == Müharibə arası == Vətəndaş müharibəsindən sonra parlamenti idarə edən Ağlar Alman şahzadəsinə Kral rolunu verərək Finlandiya Krallığını təsis etmək üçün səs verib. Halbuki, 1918-ci ildə Almaniya uduzduğuna görə, bu mümkün olmayıb və əvəzinə Finlandiya 1919-cu ildə bir Respublika olub, Prezident şəkildə Kaarlo Yuho Toberqı seçib. == SSRİ-Finlandiya müharibəsi == SSRİ ilə Finlandiya arasında müharibə, 30 noyabr 1939-13 mart 1940-cı illərdə baş vermişdir. 1939-cu ildə Sovet hökuməti hücum etməmək haqqında Sovet-Finlandiya müqaviləsini 1932-ci ildə ləğv etdi. Noyabrın 30-da müharibə başladı. 1940-cı il fevralın 11-də sovet qoşunları "Mannerheym xətti"nin əsas zolağını yara bildi. Finlandiyanın Kareliya ordusunun əsas qüvvələri darmadağın edildi.

== Tarixöncəsi (e.ə 7000 — b.e.1200) == E.ə 7000 — İlk top oyunları meydana çıxdı. E.ə. III əsr — Çində futbola bənzər "Tsutsyu" oyunu yarandı. E.ə. 100 — Yunanıstanda "Episkires" oyunu ortaya çıxdı. 600 — Kiotoda futbola bənzər "Kemani" oyunun yaradılması. X əsr — Türklərin "Təpük" oyununu oynamağa başladı. 1170 — İngiltərə arxivləri ilk dəfə futbol oyunundan bəhs etdi. == Orta Əsrlər (1200–1863) == 1314 13 aprel — İngiltərə kralı II Edvard Londonda futbolu qadağan etdi. 1365 — İngiltərə kralı III Eduard futbolu qadağan etdi.

FIFA (fr. Fédération Internationale de Football Association, azərb. Beynəlxalq Futbol Federasiyaları Assosiasiyası‎) — futbol ve futzalın dünya səviyyəsində ali idarəedici orqanıdır. Dünyanın ilk yaradılan və ən böyük QHT-ı olan FİFA 21 May 1904-cü ildə yaradılmışdır. Təşkilata hal-hazırda 209 üzv konfederasiyalar daxildir. == Yaradılışı == 1872-ci ildə Qlazqonun Hamilton Kresent meydanında İngiltərə və Şotlandiya yığmaları arasında keçən rəsmi görüş 0–0 hesabı ilə bitdi. Növbəti il Londonun Oval stadionunda keçirilən maçda isə İngiltərə Şotlandiya üzərində 4-2 hesabı ilə qələbə qazandı. Növbəti il 1873-cü ildə isə dünyanın sayca ikinci milli futbol assosiasiyası – Şotlandiya Milli Futbol Assosiasiyası yaradıldı. Buna qədər İngiltərə Milli Futboll Assosiasiyası dünyanın ilk və tək futbol təşkilatı idi, çünki o zamanlar futbol yalnız Birləşmiş Krallıqda oynanılırdı. Futbol geniş yayıldıqca və milli komandalar arasında keçirilən görüşlərin sayı arttıqca bu oyunlara qlobal səviyyədə nəzarət edəcək bir təşkilatın yaradılmasına ehtiyac duyuldu.

Fəlsəfə tarixi antik dövrdən bu günə qədər fəlsəfənin inkişaf yolunu, strategiyasını, filosofların fəlsəfi nəzəriyyələrini, sistemlərini, baxışlarını öyrənir. Fəlsəfə tarixinin subyekti fəlsəfə tarixçisidir. Fəlsəfə tarixi tarixi inkişaf müddətində müəyyən mərhələlərdən keçmiş, çoxsaylı müstəqil düşüncələr, ideyalar, nəzəriyyələrlə zənginləşmişdir. Fəlsəfə tarixçisi tarixşünaslıq elminin də məsələyə yanaşma üslub və metodlarından, kriteriyalarından çıxış edərək Fəlsəfə tarixini öyrənir. Antik dövrdən bu yana Fəlsəfə tarixi fəlsəfəni dövrlərə və yerlərə bölərək mərhələli şəkildə tədqiq edir. İlk fəlsəfi fikirlərin yaranıb inkişaf etdiyi qədim Şərq dünyası olmuşdur. Bu baxımdan fəlsəfə tarixçisi Şərq düşüncələrinə dövr və məkan prizmalarından yanaşaraq mövzunu Qədim Şərq fəlsəfəsi adı altında tədqiq edir. Lakin fəlsəfənin beşiyi hesab olunan Şərq dünyası ilə bərabər fəlsəfi düşüncələrin sistemləşdirilməsində və zənginləşdirilməsində əhəməiyyətli yerə və rola malik Antik fəlsəfənin (Qədim yunan - roma fəlsəfəsi)də adını çəkmək mümkündür. Qədim dövrdən etibarən fəlsəfə müəyyən dövrlərə və bölgələrə ayrılaraq araşdırılmış, tədqiq olunmuşdur. Qədim dünya fəlsəfəsi Qədim Şərq fəlsəfəsi Yunan-roma fəlsəfəsi Orta əsrlər fəlsəfəsi Avropa fəlsəfəsi Şərq fəlsəfəsi Yeni dövr fəlsəfəsi Şərq fəlsəfi düşüncə tərzi Qərb fəlsəfi düşüncə təzi Yeni dünya (Amerika) fəlsəfi düşüncə tərzi Müasir fəlsəfə == Ədəbiyyat == Adil Əsədov.

Google tarixi — Google rəsmi olaraq 1998-ci ildə quruldu. == 1996—2001 == === Axtarışın brazuzerinin yaradılması === Google Larri Peyc və Sergey Brin tərəfindən elmi bir layihənin inkişafı kimi meydana çıxdı. 1996-cı ildə Stanford tələbələri Stanford Rəqəmsal Kitabxana Layihəsi (SDLP) üzərində çalışdılar. SDLP "Tək, İnteqrasiyalı və Universal Rəqəmsal Kitabxana üçün İnkişaf etmiş Texnologiyaların İnkişaf etdirilməsinin" məqsədi idi və Milli Elm Fondu və digər federal qurumlar tərəfindən maliyyələşdirildi. Dissertasiya işi üçün bir mövzu axtararkən, digər şeylər arasında, Ümumdünya Şəbəkəsinin riyazi xüsusiyyətlərinin öyrənilməsini, nəhəng bir qrafaq şəklində əlaqələrin quruluşunu təmsil etdiyini düşündü. Akademik məsləhətçisi Terri Vinoqrad, bu fikri seçməsini tövsiyə etdi (daha sonra Səhifəni "indiyə qədər aldığım ən yaxşı tövsiyə" olaraq xatırladı) və Səhifəyə baxaraq hansı veb səhifələrin müəyyən bir səhifəyə keçid verdiyini müəyyənləşdirmək probleminə diqqət yetirdi. səhifədəki məlumatların dəyəri baxımından bu cür geri əlaqələrin sayına və təbiətinə (elmi nəşrlərdə istinadların rolu ilə bənzətməklə). Brin və Peyc toplanan məlumatları müəyyən bir veb səhifənin əhəmiyyət səviyyəsinə çevirmək üçün PageRank alqoritmini inkişaf etdirdilər. Verilmiş URL-ə geri link sayı ilə sıralanan URL siyahısından ibarət olan BackRub nəticələrini təhlil etdikdən sonra, PageRank-a əsaslanan axtarış sisteminin mövcud axtarış alqoritmlərindən daha yaxşı nəticələr verəcəyini başa düşdülər (mövcud axtarış motorları bu sırada sıralanmış səhifələr axtarış sözünün səhifədə görünmə sayına görə). Səhifə sıralaması və səhifə sıralaması üçün oxşar bir strategiya, 1996-cı ilədək IDD Məlumat Xidmətlərindən (IDD Information Services) (Dou Cons törəmə şirkəti) «RankDex» adlı kiçik bir axtarış motoru hazırlayan Robin Li tərəfindən araşdırılmışdır.

Gürcüstan tarixi — təxminən E.ə. II minillikdən etibarən başlandığı təxmin edilir. == Qədim tarix == == Orta əsrlər == XI əsrdə bütün Qafqazda olduğu kimi Gürcüstanda da feodal münasibətləri inkişaf etməyə başlamışdı. Burada iqtisadiyyat dirçəlir, kənd təsərrüfatında taxıl bitkiləri ilə yanaşı, düyü kimi intensiv bitkilər geniş yayılır, üzümçülük və şərabçılıq inkişaf edirdi. Gürcüstanda heyvandarlıq, xüsusilə atçılıq və arıçılıq inkişaf etmişdi. Bütün torpaqlar feodalların əlində idi. Yalnız ucqar dağ rayonlarında hələ də icma münasibətləri saxlanılırdı. Gürcüstanda feodallar sinfi içərisindən əyanların yeni güclü bir təbəqəsi olan didebulilər meydana çıxdı ki, onlara varlı ruhani feodallar da qoşulurdular. Gürcü kilsəsinin başında katolikos dururdu. Gürcüstanda iri feodal torpaq sahibliyinin inkişaf etməsi və siyasi dağınıqlığın güclənməsi ilə əlaqədar bu şəhərlər həm də siyasi mərkəzlərə çevrilirdilər.

Hesabın tarixi — hesabın görünüşündən tutmuş aksiomlar sistemindən istifadə etməklə ədədlərin rəsmi müəyyənləşdirilməsinə və hesab əməliyyatlarına qədər dövrü əhatə edir. Hesab - ədədlər, onların xüsusiyyətləri və əlaqələri haqqında elm - əsas riyazi elmlərdən biridir. Cəbr və ədədlər nəzəriyyəsi ilə sıx əlaqəlidir. Hesabın meydana gəlməsi səbəbi saymağa, sadə ölçmələrə və hesablamalara praktik ehtiyac idi. Hesablama bilikləri haqqında ilk etibarlı məlumatlar eramızdan əvvəl III - II minilliklərə aid Babil və Qədim Misirin tarixi abidələrində tapılmışdır. Hesabın inkişafına dünyanın bütün qanunlarını müəyyənləşdirmək üçün nömrələrdən istifadə etməyə çalışan yunan riyaziyyatçıları, xüsusən də Pifaqorçular məktəbi böyük töhfə vermişdilər. Orta əsrlərdə arifmetikanın əsas tətbiq sahələri ticarət və təxmini hesablamalar idi. Hesab ilk növbədə Hindistan və İslam ölkələrində inkişaf etdi və yalnız bundan sonra Qərbi Avropaya gəldi. XVII əsrdə dəniz astronomiyası, mexanika, daha mürəkkəb kommersiya hesablamaları, hesablama texnikasına yeni hesab sorğuları qoydu və sonrakı inkişafa təkan verdi. Ədəd anlayışının nəzəri əsasları, ilk növbədə,1889-cu ildə hazırlanmış natural ədədin və Peano aksiomlarının tərifi ilə əlaqələndirilir.

Hesabın tarixi — hesabın görünüşündən tutmuş aksiomlar sistemindən istifadə etməklə ədədlərin rəsmi müəyyənləşdirilməsinə və hesab əməliyyatlarına qədər dövrü əhatə edir. Hesab - ədədlər, onların xüsusiyyətləri və əlaqələri haqqında elm - əsas riyazi elmlərdən biridir. Cəbr və ədədlər nəzəriyyəsi ilə sıx əlaqəlidir. Hesabın meydana gəlməsi səbəbi saymağa, sadə ölçmələrə və hesablamalara praktik ehtiyac idi. Hesablama bilikləri haqqında ilk etibarlı məlumatlar eramızdan əvvəl III - II minilliklərə aid Babil və Qədim Misirin tarixi abidələrində tapılmışdır. Hesabın inkişafına dünyanın bütün qanunlarını müəyyənləşdirmək üçün nömrələrdən istifadə etməyə çalışan yunan riyaziyyatçıları, xüsusən də Pifaqorçular məktəbi böyük töhfə vermişdilər. Orta əsrlərdə arifmetikanın əsas tətbiq sahələri ticarət və təxmini hesablamalar idi. Hesab ilk növbədə Hindistan və İslam ölkələrində inkişaf etdi və yalnız bundan sonra Qərbi Avropaya gəldi. XVII əsrdə dəniz astronomiyası, mexanika, daha mürəkkəb kommersiya hesablamaları, hesablama texnikasına yeni hesab sorğuları qoydu və sonrakı inkişafa təkan verdi. Ədəd anlayışının nəzəri əsasları, ilk növbədə,1889-cu ildə hazırlanmış natural ədədin və Peano aksiomlarının tərifi ilə əlaqələndirilir.

Heyvanlar tarixi (Aristotel)

Jurnalistika tarixi müntəzəm olaraq məlumat toplamaq və yaymaq üçün xüsusi üsulların meydana gəlməsi ilə qeyd olunan texnologiya və ticarətin böyüməsini əhatə edir, bu da bir jurnalistika tarixini ortaya qoyduğu kimi, mövcud xəbərlərin dairəsinin daim artmasına səbəb olmuşdur. Mətbəə icad olunmamışdan əvvəl ağızdan gələn xəbər xəbərlərin əsas mənbəyi idi. Geri dönən tacirlər, dənizçilər və səyahətçilər materikə yeni xəbər gətirirdilər, bu da şəhərdən şəhərə yayılırdı. Bu cür xəbərin yayılması çox etibarlı deyildi və bu üsul mətbəənin ixtirası ilə öldü. Jurnalistlər qədim dövrlərdə məlumat yaymaq üçün daha çox qəzetlərdən istifadə etsələr də, XX əsrdə radio və televiziya, XXl əsrdə isə internet əsas vasitəyə çevrilmişdir. == İlk və əsas jurnalistika == Avropa Avropada intibah dövrünün başlaması ilə əlaqədar yarmarkalar keçirilən şəhərlərdə informasiya mərkəzləri yarandı. Həm də həmin şəhərlərdə əlyazma halında qəzetlər buraxılırdı və burda ticarət xəbərləri ilə yanaşı digər informasiyalara da yer verilirdi. "Qəzet" sözü də həmin dövrdə meydana gəlmişdir. Bu ad Venesiyada (İtaliyada) işlənən pul vahidinin adından götürülüb. İnformasiyalar hıəmin pula, yəni qazettaya satılırdı.

Koreya tarixi — Koreya yarımadası və Mancuriya bölgəsində yaşayan Koreya xalqı ilə bağlı baş verən hadisələri əhatə edir. == Qədim dövr == Əfsanəyə görə, hələ ilk Koreya dövləti eramızdan əvvəl 1300-cü ildə Tanqun tərəfindən qurulmuşdur. Tarixçilər Koreya tarixinin ən erkən mərhələsini Qədim Çoson dövləti (Ko Çoson) dövrü adlandırırlar. Qədim Çoson ərazisi Koreya yarımadasının və Lyaodun yarımadasının şimalında yerləşirdi. Müasir tarixçilərin bir çoxu onun tarixinin miladdan əvvəl 2333-cü ilə aid olduğunu qəbul edirlər. Lakin bu, çox mübahisəlidir, çünki ayrı-ayrı orta əsr Koreya salnamələri (Samquk Yusa və bənzəri) istisna olmaqla bu fakt, heç bir tarixi sənədlə təsdiqlənmir. Qədim Çoson haqqında ilk məlumatlar eramızdan əvvəl 4–3 əsrlərə aiddir. İnkişafının başlanğıcında Qədim Çoson ayrıca nəzarətdə olan şəhər dövlətlərindən ibarət qəbilə birliyi olduğu və e.ə. IV əsrdə mərkəzləşmiş bir dövlət halına gəldiyi güman edilir. Eyni zamanda, yarımadanın cənubunda Çin proto-dövləti, həmçinin Tri-Xan (Samxan) proto-dövlətləri meydana gəldi.