Yunanlar
Yunanlar (yun. Έλληνες — ellines) — Cənub-Şərqi Avropada etnos.
Ümumi sayı 14–19 milyon nəfərdir. Əsasən Yunanıstanda və Kiprdə yaşayırlar. Əksəriyyət yunan dilini ana dili sayır. Aralıq dəniz yanı ölkələrdə, həmçinin Amerika Birləşmiş Ştatlarında, Almaniyada, Kanadada və Avstraliyada böyük yunan icmaları mövcuddur. Yunanların əksəriyəti məşriqi məsihiliyə etiqad edir, lakin aralarında müsəlmanlar və aləmi məsihilər də var.
Yunanlılar Finikiya əlifbasını qəbul etməzdən əvvəl Girit və Kipr kimi iki növ yazı mövcud idi. Bununla birlikdə, hər iki növ də zamanla dəyişdirildi, qəbul edildi və dəyişdirildi (samitləri ifadə edən bir sıra hərflərin fonetik mənası səsli səslərə dəyişdirildi) Finikiya yazısı ilə. Vahid Yunan əlifbası olduqca gec ortaya çıxdı — uzun müddət bir neçə əlifba var idi — İon (İonya), Afina (Attica), Argos (Argolis), Korint.
Müstəqil Yunanlar
Müstəqil Yunanlar (yun. Ανεξάρτητοι Έλληνες) - Yunanıstan fəaliyyət göstərən sağ meyilli siyasi partiya. 2015-ci ilin əvvəlində partiya ölkədə keçirilən növbədən kənar parlament seçkilərində parlamentdə olan 300 yerdən 13 yer əldə etmişdir.
Yunanlar (1973)
Texniki-təbliğat filmi neft mədənlərinin əsaslı təmiri zamanı texniki təhlükəsizlik qaydalarına riayət olunmasından danışır.
Film SSRİ Neft Sənayesi Nazirliyinin sifarişi ilə çəkilmişdir.
Rejissor: Nicat Bəkirzadə
Ssenari müəllifi: Vladimir İvçenko
Operator: Eduard Qalakçiyev
Rəssam: Firəngiz Qurbanova
Cizgi rəssamı: Tahir Piriyev
Səs operatoru: Akif Nuriyev
SSRİ Neft Sənayesi Nazirliyi
Азербайджанской ССР кинематография. Кино: Энциклопедический словарь / Гл. ред. С. И. Юткевич; Редкол.: Ю. С. Афанасьев, В. Е. Баскаков, И. В. Вайсфельд и др. — Москва: Советская энциклопедия, 1987. — стр. 13.
Yəhudi-yunanlar
Romaniotlar (yun. Ρωμανιῶτες) — Əhəmənilər, Selevkilər və Roma imperiyalarından Bizans İmperiyası ərazilərinə (indiki Türkiyə, Yunanıstan və ətraf ərazilər) miqrasiya etmiş yəhudi etnik qrup. Öz aralarında işlətdikləri dil yunan dilinin bir ləhçəsi olan və içində ivrit dilindən də sözlər olan yevanikdir (yevanca, yəhudi yunancası da deyilir).
Əsasən yaşadıqları şəhərlər Yunanıstanın Afina, Saloniki, Yanya şəhərləri olmuşdur. 1900-cü ildə Saloniki şəhərinin 173 000 əhalisinin 80 000-ə yaxını romaniotlar idi.
İkinci dünya müharibəsi zamanı nasistlər 1941-ci ilin 9 aprelində Saloniki şəhərini tuturlar. 1943-cü ildə bütün şəhər yəhudiləri ölkədən deportasiya edilir. O zaman burada yaşayan 77 377 romaniotdan yalnız 10 000-i holokostdan xilas ola bilir.
İtaliyada yunanlar
Yunanların İtaliyadakı varlığı (yun. Έλληνες στην Ιταλία, it. Greci in Italia) — e.ə. VIII əsrdə tacirlərin və müstəmləkə qruplarının köçü ilə başlayır və bu günə qədər də davam edir. Считается, что они являются потомками древней Hazırda İtaliyanın cənubundakı Kalabriya (Reqqio Kalabriya əyaləti) və Apuliya bölgələrində, xüsusilə Salentina yarımadasında, qədim Böyük Yunanıstan bölgəsinin sərhədləri daxilində yaşayan, yunan dili dialektində danışan Qriko xalqı kimi tanınan etnik azlıq vardır. Onların İtaliyanın cənubunda əsrlər boyu yaşamış qədim və orta əsr yunan icmasının nəslindən olduqları güman edilir. X əsrə qədər Bizans əyaləti olan və XVII əsrə qədər Moreya və Kritdə ərazisi olan İtaliya və Maltanın Yunan Pravoslav Arxeparxiyasının indiki mərkəzi olan Venesiyada yunan icması çoxdan mövcuddur. Bu qrupla yanaşı, Yunanıstandan gələn daha az sayda yeni miqrantlar da İtaliyada yaşayır və ölkədə mühacir icması təşkil edir. Bu gün Cənubi İtaliyadakı bir çox yunan assimilyasiyaya olunarkən İtalyan adət və mədəniyyətinə də riayət edir.
E.ə.
Yunanlar (film, 1973)
Texniki-təbliğat filmi neft mədənlərinin əsaslı təmiri zamanı texniki təhlükəsizlik qaydalarına riayət olunmasından danışır.
Film SSRİ Neft Sənayesi Nazirliyinin sifarişi ilə çəkilmişdir.
Rejissor: Nicat Bəkirzadə
Ssenari müəllifi: Vladimir İvçenko
Operator: Eduard Qalakçiyev
Rəssam: Firəngiz Qurbanova
Cizgi rəssamı: Tahir Piriyev
Səs operatoru: Akif Nuriyev
SSRİ Neft Sənayesi Nazirliyi
Азербайджанской ССР кинематография. Кино: Энциклопедический словарь / Гл. ред. С. И. Юткевич; Редкол.: Ю. С. Афанасьев, В. Е. Баскаков, И. В. Вайсфельд и др. — Москва: Советская энциклопедия, 1987. — стр. 13.
Azərbaycan yunanları
Azərbaycan yunanları - Azərbaycanda milli azlıqlardır. Onların sayı Cənubi Qafqaz ölkələri arasında ən az saylısıdır. Əsasən Pont yunanlarının törəmələridirlər. Onlar vaxtı ilə Osmanlı imperiyasını tərk edərək bölgəyə gəlmişlər. Azərbaycanda son siyahıya alınma nəticəsində cəmi 535 yunan yaşadığı məlum olmuşdur. Cəmi 176 ailədən ibarətdirlər. Onlar əsasən Azərbaycanın Bakı şəhərində məskunlaşmışlar. Bununla belə az miqdarda da olsa Sumqayıt, Qax, Gəncə, Quba və Xaçmaz şəhərlərində yaşayırlar.
== Tarixi ==
=== Rusiya imperiyası ===
Azərbaycanda ilk yunanlar Qarabağın Mehmana kəndində məskun olmuşlar. Kənd Tərtər çayının sahilində yerləşir.
Gürcüstan yunanları
Gürcüstan yunanları (gürc. ბერძნები საქართველოში) — Gürcüstan Respublikasının ərazisində yaşayan etnik yunanlara verilən ad. Cənubi Qafqazda Ermənistan və Azərbaycanla müqayisədə ən çox etnik yunanın Gürcüstanda yaşadığı məlumdur. Gürcüstan xüsusi ilə Qafqaz yunanları olaraq tanınmış xalqın əsas vətəni sayılır. Pont yunanları olan, Gürcüstan yunanlarının sayı 15 min, 20 min və 100 min kimi müxtəlif rəqəmlərlə ifadə olunmaqdadır. 1989-cu ilin məlumatına əsasən bu say 100 mindən aşağı olmuşdur.
1991-ci ildə Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının dağılmasından və Gürcüstanın təkrar müstəqillik qazanmasından sonra Gürcüstanda yaşayan etnik yunanlar müxtəlif səbəblərdən ölkəni tərk etməyə başlamışdır. Yunanıstanın, etnik yunan olan şəxsləri öz ölkəsinə dəvət etməsi ölkədəki yunan icmasının azalmasının əsas səbəbi kimi göstərilə bilər. 1991-ci ildən sonra icmanın əhəmiyyətli dərəcədə böyük bir hissəsi isə Rusiyanın Stavropol diyarında məskunlaşmışdır.
Günümüzdə Tbilisi şəhərində Yunan birliyi adlı diaspora təşkilatı və mədəniyyət mərkəzi fəaliyyət göstərməkdədir.
Kipr yunanları
1973 ilinde Kipr adasında etnik xəritəsi sarı region Kipr rumları
Kipr adasının ən böyük etnik qrupudur.
Pont yunanları
Pont yunanları və yaxud sadəcə pontlular (yunanca: Πόντιοι) — yunanların subetnik qrupu. Tarixi vətənləri bugünkü Türkiyənin şimal-şərq (Qaradəniz və ya Pont) bölgəsidir. Özlərini həmçinin "romei" ("romalılar"; Bizansın özünü Roma imperiyasının varisi saydığına görə) adlandırırlar.
Orta əsrlərdə Pont yunanları Osmanlı imperiyasıyla həmsərhəd məsihi ölkələrə köçürdülər. Yunanıstandan savayı Rusiya imperiyasında Qara dənizin sahillərində, əsasən indiki Ukraynada və Qafqazda pənah tapırdılar. 1940-cı illərdə Qafqazda yaşayan bəzi Pont yunan ailələri (çeçenlər, inquşlar, Axısqa türkləri və s. ilə yanaşı), o cümlədən Bakının demək olar ki bütün pontlu əhalisi Orta Asiyaya sürgün edilmişdir. 1990-cı illərdən başlayaraq keçmiş Sovet respublikalarında yaşayan pontlular Yunanıstana repatriasiya proqramı əsasında mühacirət etməkdədirlər.
Ənənəvi olaraq pontlular Pont yunan dilində danışırlar. Bu dil qədim yunan dilinin müstəqil surətdə inkişaf etmiş bir qolu olaraq müasir yunan dilindən olduqca fərqlənir.
Qazaxıstan yunanları
Qazaxıstan yunanları — Qazaxıstanın milli azlıqlarından biri. Onların böyük əksəriyyəti Pont yunanlarının törəmələridir. Onlar əsasən Krım, Qafqaz, Cənubi Rusiya ərazisindən deportasiya edilmişlərdir. SSRİ dönəmində 1944–1950-ci illər ərzində SSRİ rəhbərliyinin həyata keçirdiyi deportasiyanın qurbanı olmuşlar.
XX əsrin 40-cı illərinə qədər Qazaxıstanda az saylı yunan disporası olmuşdur. Təkcə 1926-cı ildə Qazaxıstanda 157 yunan yaşayırdı. Ölkəyə yunanların kütləvi şəkildə köçürülməsinə 2 iyun 1944-cü ildə başlanılmışdır. Bu zaman Qazaxıstana təkcə Krımdan 5984 yunan köçürülmüşdür. 1949-cu ilin iyunu, 1950-ci ili fevralı və iyulunda yunanlar Gürcüstan SSR, Ermənistan SSR və Şimali Qafqaz zonasından ölkəyə köçürülür. Krım tatarları, Şimali Qafqaz xalqlarını gözləyən aqibət yunan icmasınında başına gəlmişdir.
Anadolu yunanları
Anadolu yunanları, həmçinin Kiçik Asiya yunanları və ya Asiya yunanları — e.ə. 1200-cü illərdən başlayan yunan müstəmləkəçiliyi nəticəsində 1923-cü ildə Yunanıstan və Türkiyə arasında güclü əhali mübadiləsinə qədər Anadoluda yaşayan etnik yunan əhali. Buna baxmayaraq, Anadoluda bəzi icmalar günümüzə qədər yaşamaqdadırlar.
== Təsnifat ==
Anadoluda yaşayan yunanlar müxtəlif növdə təsnif olunurlar. Onlar:
Kappadokiya yunanları, yunan kappadokiyalılar və ya sadəcə kappadokiyalılar Mərkəzi-Şərqi Anadoluda yetləşən Kappadokiya coğrafi vilayətində yaşayan etnik yunan icmasıdır.
Pont yunanları ənənəvi olaraq Pont vilayətində, Qara dəniz sahillərində və şimal-şərqi Anadolunun Pont dağlarında yaşayan etnik yunan qrupu.
Varyaqlardan yunanlara yol
"Varyaqlardan yunanlara" yol (həmçinin Varyaq yolu və ya Şərq yolu) — Baltik dənizindən Şərqi Avropa vasitəsilə Bizansa gedən su (dəniz və çay) yolu
X əvvəllərindən XIII əsrin ortalarına qədər varyaqların yaşayış yerindən (Baltik dənizinin sahili) cənubdan Cənub-Şərqi Avropaya və Kiçik Asiyaya genişlənməsinin su yollarından biri olmuşdur. Akademik D. S. Lixaçyovun yazdığı kimi, bu ticarət yolu "Avropada cənubla şimal arasında ticarətin qərbə doğru hərəkət etdiyi XII əsrə qədər Avropada ən mühüm yol idi".
Еремеев И. И., Дзюба О. Ф. Очерки исторической географии лесной части пути «Из варяг в греки». Археологические и палеогеографические исследования между Западной Двиной и озером Ильмень. — СПб: Нестор-История, 2010. — 669 с.
Славяне и скандинавы (23000 nüs.). М.: Прогресс. Пер. с нем.; Общ.
Yunanların deportasiyası (1914)
Yunanların deportasiyası — İttihat və Tərəqqi Komitəsi tərəfindən 1914-cü ilin may və iyun aylarında Şərqi Frakiya və Anadolunun Egey sahillərində yaşayan təxminən 150,000–300,000 Osmanlı yunanının zorla qovulması. Deportasiyalar Yunanıstan və Osmanlı imperiyası arasında müharibəyə səbəb olacaqdı. Bu, Erməni soyqırımının mühüm xəbərçisi hesab edilir.
1909-cu ildə Yunanıstanın Kriti ilhaq etməsindən sonra Osmanlı boykot hərəkatı ilkin olaraq Yunanıstan vətəndaşlarını hədəf almağa başlamış, eyni zamanda Yunanıstan vətəndaşlığı olan Osmanlı yunanlarına və nəticədə bütün Osmanlı yunanlarına təsir etmişdir. Tezliklə zorakılıq və talan xəbərləri yayılmışdır. Boykotda məqsəd yunanların Anadoluda yaşamasını qeyri-mümkün hala salmaq, həmçinin xristianları iqtisadiyyatdan sıxışdırıb müsəlman türklərin hakim olduğu milli iqtisadiyyat yaratmaq idi. Bu yeni iqtisadi sinif təkcə etnik-dini xüsusiyyətlərinə görə yox, həm də dövlət tərəfindən rəqabətin aradan qaldırılmasına görə özünü dövlətə borclu hiss etməsi səbəbilə dövlətə daha sədaqətli olaraq qəbul edilirdi. Bir çox Osmanlı yunanı boykot nəticəsində iqtisadi cəhətdən məhv olmuş, lakin onlar ayrılmaq istəmirdilər. Bəziləri müvəqqəti olaraq getmiş və boykot sona çatanda geri dönmüşdü. Balkan müharibələrindən sonra boykot güclənməyə davam etmiş və birbaşa hakim partiya olan " (İTK) tərəfindən təşkil edilmişdir.
