Zərdüşt
Zərdüşt, Zaratuştra və Zoroastr — zərdüştçülük dininin yaradıcısı, İranın ən böyük tarixi şəxsiyyətlərindəndir. İndiki İranın şərqində e.ə. VI–V yüzilliklər arasında yaşaması ehtimal edilir. Bəzi mənbələrdə Zərdüştün doğulduğu yer Bəlx, bəzən isə Raqa göstərilir.
Avesta kitabı Orta əsrlərdə ən möhtəşəm tarixi olması barədə məlumat verilir. Avestanın qatlarında verilən moizə-nəğmələrdə Zərdüşt tək Tanrıya sitayiş edən qədim Ariya (Əryan) dinlərinin əsaslarını yenidən qaytarmağa çalışır, qanlı qurbanlara və "xaum" ayininin həyata keçirilməsinə qarşı çıxır. Öz moizələrində Zərdüşt təbiətcə bir-birinə zidd və daima mübarizə aparan iki qüvvə – Xeyir və Şəri Tanrının iki başlanğıc enerjisi kimi qələmə verir. İnsanlara Xeyirə tabe olub (xeyirli işlər görüb) Şərdən qaçmağı təbliğ edirdi. Zərdüşt Peyğəmbər bəşəriyyətin ümumi yaşam konsepsiyasını bircə cümlədə ifadə etmişdir – Doğru Düşüncə, Doğru Söz, Doğru İş! Bütün dinlərin mahiyyəti, insanlığın mənası, Allahı dərk etməyin yolu bu fikirdə ifadə olunub..
Zərdüşt (tanker)
Zoroastr — dünyada ilk neft tankeri.
1994-cü ilin iyun ayının 10-da Bakı şəhərində "Azərmarka" şirkəti tərəfindən Nobel qardaşları şirkətinin yaradılmasının 115 illiyinə həsr olunmuş 5 ədəd poçt markası təqdim edilmişdir. Qiyməti 25 manat, tirajı isə 50000 ədəd olan həmin markalardan biri "Zoroastr" gəmisinə həsr olunmuşdur.
Zərdüşt dini
Zərdüştçülük və ya Zərdüştilik (avest. vahvī- daēnā- māzdayasna- — "Müdriklərə hörmət bəsləyən xoş inam", fars. «بهدین» — behdin, "Xoş inam") dünyanın ən qədim dinlərindən biri. Azərbaycanın qədim dövləti olan Atropatena da bu dinə sitayiş edirdi.
Dünyanın ən qədim etiqadlarından biri olan zərdüştçülük İran ərazisində meydana gəlmişdir. Zərdüşt dini onun banisi Zərdüştün adı ilə bağlıdır.
Bu yeni dini etiqad yalnız İran ərazisində yaşayan tayfalar tərəfindən qəbul edilmədi. O, eyni zamanda Azərbaycan, Orta Asiya, Hindistan və digər ölkələrdə yaşayanların da dininə çevrildi. Zərdüştün həyat və fəaliyyəti haqqında indi də tədqiqatçılar arasında mübahisələr davam edir. Uzun illər ərzində bu barədə külli miqdarda tədqiqatlar aparılmasına baxmayaraq, hələ də Zərdüştün nə vaxt və harada yaşayıb, yaratmasıyla bağlı dəqiq fikir yoxdur.
Zərdüşt Şəfi
Zərdüşt Şəfi (19 noyabr 1986, Bum, Qutqaşen rayonu – 3 avqust 2012, Bakı) — azərbaycanlı yazıçı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.
Zərdüşt Şəfi 1986-cı ilin 19 noyabr tarixində Qəbələ rayonunun Bum qəsəbəsində ziyalı ailəsində dünyaya gəlmişdir. 2006-cı ildə Xəzər Universitetinin jurnalistika fakültəsinə daxil olmuş və 2010-cu ildə həmin fakültənin məzunu olmuşdur. 2005-ci ildən etibarən hekayə və esseləri dövrü mətbuatda dərc olunmağa başlamışdır. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin və Yazıçılar Birliyinin birgə layihəsi olan "Gənc Ədiblər Məktəbi"nin 2008–2010-cu illərdə məsul katibi və fəal üzvlərindən biri olub.
2009-cu ildə Bizim Yol qəzetinin keçirdiyi sorğuya əsasən, "İlin gənc yazıçısı" mükafatı ilə təltif olunmuş, gənclərə dəstək məqsədi ilə verilən birillik prezident təqaüdünə layiq görülmüşdür. 2012-ci ildə Azərbaycan Gənclər və İdman Nazirliyinin ilin gənci fəxri adına layiq görülmüş, 2012-ci ilin 3 avqust tarixində Bakı şəhərində qan xərçəngi xəstəliyindən vəfat etmişdir. 2011-ci ildə nəşr olunan "Başqa adamlar" kitabında müəllifin son beş ildə yazdığı hekayələr toplanıb. Zərdüşt Şəfizadə hekayə və essələrindən əlavə həm də bir çox şeirlərin, bir tamamlanmamış və iki yarım qalmış romanın müəllifidir.
Zərdüşt Şəfinin özü barədə olan fikirləri:
Zərdüşt Şəfi barədə çəkilmiş Cənab İstedad sənədli filmi.
Zərdüşt Əlizadə
Əlizadə Zərdüşt Məmməd Mübariz oğlu (2 fevral 1946, Bakı) — Azərbaycan ictimai-siyasi xadimi, publisit, Azərbaycan Sosial Demokrat Partiyasının qurucusu və ilk sədri.
Zərdüşt Əlizadə 2 fevral 1946-cı ildə Bakı şəhərində anadan olub. Etnik olaraq Azərbaycan türklərindəndir.[mənbə göstərin] O, ata tərəfindən əslən İranın Xamnə şəhərindəndir. Əlizadənin ana tərəfi İçərişəhərin zadəgan nəslindəndir. 1964-cü ildə 132 №li orta məktəbi, 1969-cu ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin şərqşünaslıq fakültəsinin ərəb dili şöbəsini bitirib.
1969–1971-ci illərdə Misirdə hərbi mütərcim, 1973–1976-cı illərdə Cənubi Yəməndə mütərcim işləmişdir.
1971-ci ildən 1990-cı ilə kimi Azərbaycan EA-nın Şərqşünaslıq İnstitutunun elmi işçisi olmuşdur.
Filologiya elmləri namizədidir.
1969–1990-cı illərdə Sov.İKP üzvü olmuşdur. 1988–1990-cı illərdə Azərbaycan Xalq Cəbhəsi üzvü olmuş, 1990-cı ilin yanvar ayının 7-sində istefa vermiş, 1990–2000-ci illərdə Azərbaycan Sosial Demokrat Partiyasının fəallarından olmuşdur.
Belə Buyurdu Zərdüşt
Zərdüşt belə deyirdi: Hamı və heç kim üçün kitab (alm. Also sprach Zarathustra: Ein Buch für Alle und Keinen) — alman filosof Fridrix Nitsşe tərəfindən qələmə alınmış kitab (1882-1885). Kitabı müəyyən bir kateqoriyaya aid etmek çətindir. Nitsşenin düşüncələrinin ən yüksək səviyyəyə çatdığı yetkinlik dövrü bu kitab ilə başlayır. O, bu kitabı "yazılmış ən dərin əsər" olaraq təqdim etmişdir. Əsərdə bir çox fərqli mövzuya toxunulmuşdur. Bu kitab bir çox tənqidlərə məruz qalmışdır.
== Məzmun və quruluşu ==
Əsər 4 əsas bölməyə ayrılır. 83 bölümdən ibarətdir və hər bölümün başlıq mövzusu insan davranışları və faktlardır. İlk iki hissəsini 1883-cü ildə, üçüncü hissəni 1884-cü ildə, dördüncü və son hissəni 1885-ci ildə yazmışdır.
Zərdüşt belə deyirdi
Zərdüşt belə deyirdi: Hamı və heç kim üçün kitab (alm. Also sprach Zarathustra: Ein Buch für Alle und Keinen) — alman filosof Fridrix Nitsşe tərəfindən qələmə alınmış kitab (1882-1885). Kitabı müəyyən bir kateqoriyaya aid etmek çətindir. Nitsşenin düşüncələrinin ən yüksək səviyyəyə çatdığı yetkinlik dövrü bu kitab ilə başlayır. O, bu kitabı "yazılmış ən dərin əsər" olaraq təqdim etmişdir. Əsərdə bir çox fərqli mövzuya toxunulmuşdur. Bu kitab bir çox tənqidlərə məruz qalmışdır.
Əsər 4 əsas bölməyə ayrılır. 83 bölümdən ibarətdir və hər bölümün başlıq mövzusu insan davranışları və faktlardır. İlk iki hissəsini 1883-cü ildə, üçüncü hissəni 1884-cü ildə, dördüncü və son hissəni 1885-ci ildə yazmışdır.
Azərbaycanda zərdüştilik
== Tarix ==
Dünyanın ən qədim dinlərindən biri olan zərdüştçülük də qədim zamanlarda Azərbaycan ərazisində etiqad edirdi. Adını banisi müasir İran peyğəmbəri Zərdüştlə (həmçinin Zoroastr və ya Zaratuştra kimi də tanınır) paylaşan Zərdüştçülük dünyada ilk monoteist inanclardan biri və eramızdan əvvəl 600-cü ildən eramızın 650-ci ilə qədər İranda rəsmi din idi. Zərdüştilər kainatı yaratmış Ahura Mazda adlandırdıqları bir Allaha inanırlar. Zərdüştçülüyün müqəddəs kitabı olan "Avesta" iki əsas bölmədən ibarətdir: ən qədim bölmədə on yeddi ilahi daxil olmaqla Qatalar, kiçik Avesta isə daha qədiminə şərhləri ehtiva edir. Buraya həmçinin miflər, hekayələr və ritual ayinlərin təfərrüatları daxildir. Zərdüştçülükdə od ən mühüm paklıq simvoludur. Zərdüştilərin oda sitayiş etdiklərinə yanlış inanırlar, lakin onlar atəşin Ahura Mazdanın simvolu olduğuna inanırlar. Təxminən eramızdan əvvəl 550-ci ildə II Kir Cənubi Azərbaycan ərazisini Əhəmənilər imperiyasına birləşdirdi. Onun hakimiyyəti dövründə İmperiyada zərdüştçülük hakim din idi, lakin o, tabe olduğu ərazilərin əhalisinə zərdüştçülüyü tətbiq etməyə heç bir cəhd göstərməmişdir. I Daranın hakimiyyəti dövründə zərdüştçülük Əhəmənilər imperiyasının, o cümlədən Azərbaycanın rəsmi dini idi.
Cahi (zərdüştilik)
Cahi — zərdüştçülükdə "şəhvət" iblisi. Adı Avesta dilindədir. İpostatik bir varlıq olan Cahi müxtəlif cür şərh olunur. Onun standart epiteti "fahişə"dir.
Zərdüştçülük ənənəsində Cahi Pəhləvi dilində "Ceh" kimi qeyd edilir. Burada o, Əhrimənın yoldaşı və menstrual dövrünün səbəbi kimi xarakterizə olunur.
== Mətnlərdə ==
"Haoma" ilahisində dindar "oturub Haomanın qurbanını yeyərək çirkli fahişənin" vəsvəsələrini rədd edir. "Aşa" ilahisində "mantra senta" Cahi və digər zərərli varlıqlara qarşı təsirli bir vasitədir. "Aşi" ilahisində "Bəxt" Cahinin nalayiq hərəkətlərindən necə utandığına görə fəryad edir.
Zərdüştabad
Zərdüştabad (fars. زرتشت اباد), həmçinin Fəcrabad (fars. فجرآباد) və ya Ab-i Zəri — İranın Ərdəbil ostanının Xalxal şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd.
2006-cı il məlumatına görə kənddə 63 nəfər yaşayır (13 ailə).
Zərdüştilik
Zərdüştçülük və ya Zərdüştilik (avest. vahvī- daēnā- māzdayasna- — "Müdriklərə hörmət bəsləyən xoş inam", fars. «بهدین» — behdin, "Xoş inam") dünyanın ən qədim dinlərindən biri. Azərbaycanın qədim dövləti olan Atropatena da bu dinə sitayiş edirdi.
Dünyanın ən qədim etiqadlarından biri olan zərdüştçülük İran ərazisində meydana gəlmişdir. Zərdüşt dini onun banisi Zərdüştün adı ilə bağlıdır.
Bu yeni dini etiqad yalnız İran ərazisində yaşayan tayfalar tərəfindən qəbul edilmədi. O, eyni zamanda Azərbaycan, Orta Asiya, Hindistan və digər ölkələrdə yaşayanların da dininə çevrildi. Zərdüştün həyat və fəaliyyəti haqqında indi də tədqiqatçılar arasında mübahisələr davam edir. Uzun illər ərzində bu barədə külli miqdarda tədqiqatlar aparılmasına baxmayaraq, hələ də Zərdüştün nə vaxt və harada yaşayıb, yaratmasıyla bağlı dəqiq fikir yoxdur.
Zərdüştlük
Zərdüştçülük və ya Zərdüştilik (avest. vahvī- daēnā- māzdayasna- — "Müdriklərə hörmət bəsləyən xoş inam", fars. «بهدین» — behdin, "Xoş inam") dünyanın ən qədim dinlərindən biri. Azərbaycanın qədim dövləti olan Atropatena da bu dinə sitayiş edirdi.
Dünyanın ən qədim etiqadlarından biri olan zərdüştçülük İran ərazisində meydana gəlmişdir. Zərdüşt dini onun banisi Zərdüştün adı ilə bağlıdır.
Bu yeni dini etiqad yalnız İran ərazisində yaşayan tayfalar tərəfindən qəbul edilmədi. O, eyni zamanda Azərbaycan, Orta Asiya, Hindistan və digər ölkələrdə yaşayanların da dininə çevrildi. Zərdüştün həyat və fəaliyyəti haqqında indi də tədqiqatçılar arasında mübahisələr davam edir. Uzun illər ərzində bu barədə külli miqdarda tədqiqatlar aparılmasına baxmayaraq, hələ də Zərdüştün nə vaxt və harada yaşayıb, yaratmasıyla bağlı dəqiq fikir yoxdur.
Zərdüştü dari
Zərdüştü dari - Hind-Avropa dil ailəsinin Şimal-qərbi İran dillərinin Mərkəzi İran qrupuna aid olan dild. Yəzd ostanı və Kirman ostanında yaşayan Zərdüştülər tərəfindən danışılır, Əfqanıstanda danışılan dari dilində fərqlidir.
Zərdüştülük
Zərdüştçülük və ya Zərdüştilik (avest. vahvī- daēnā- māzdayasna- — "Müdriklərə hörmət bəsləyən xoş inam", fars. «بهدین» — behdin, "Xoş inam") dünyanın ən qədim dinlərindən biri. Azərbaycanın qədim dövləti olan Atropatena da bu dinə sitayiş edirdi.
Dünyanın ən qədim etiqadlarından biri olan zərdüştçülük İran ərazisində meydana gəlmişdir. Zərdüşt dini onun banisi Zərdüştün adı ilə bağlıdır.
Bu yeni dini etiqad yalnız İran ərazisində yaşayan tayfalar tərəfindən qəbul edilmədi. O, eyni zamanda Azərbaycan, Orta Asiya, Hindistan və digər ölkələrdə yaşayanların da dininə çevrildi. Zərdüştün həyat və fəaliyyəti haqqında indi də tədqiqatçılar arasında mübahisələr davam edir. Uzun illər ərzində bu barədə külli miqdarda tədqiqatlar aparılmasına baxmayaraq, hələ də Zərdüştün nə vaxt və harada yaşayıb, yaratmasıyla bağlı dəqiq fikir yoxdur.
Daxma (zərdüştilik)
Daxma (fars. دخمه, ˈdäχ-mä) və ya Sükut qülləsi — torpağın və digər təbii elementlərin çürüyən cəsədlərlə çirklənməsinin qarşısını almaq üçün zərdüştçülər tərəfindən ekskarnasiya məqsədilə tikilmiş dairəvi, hündür tikili. Leş yeyənlər, adətən kərkəslər metiyin ətini yeyirlər. Skelet qalıqları daha da aşınma və parçalanmanın davam etdiyi mərkəzi çuxura yığılır.
== Əsaslandırma ==
Təsir etmənin doktrina əsası zərdüştçülük dinində hər üçü müqəddəs sayılan torpaq, su və ya odla təmasdan qaçmaqdır.
Zərdüştçülük ənənəsi insan cəsədlərini və heyvan cəsədlərini (saç və dırnaq qırıntılarından əlavə) "nasu", yəni natəmiz, çirkləndirici hesab edir.
== İstinadlar ==
== Əlavə ədəbiyyat ==
Vendidad Fargard 5, Purity Laws, as translated by James Darmesteter
Wadia, Azmi (2002), "Evolution of the Towers of Silence and their Significance", in Godrej, Pheroza J.; Mistree, Firoza Punthakey (eds.), A Zoroastrian Tapestry, New York: Mapin
Excerpted in "A Zoroastrian Tapestry (book extract)". The Hindu - Sunday Magazine. 21 July 2002. Archived from the original on 7 January 2003.
Zərdüşti toyu
Zərdüştçü toyu — zərdüştçülükdə iki şəxsin, bir kişi və bir qadının ailə qurduğu dini mərasim. Zərdüştçülükdə icma daxilində evlilik təşviq edilir və dini mətnlərdə böyük üstünlük verilir. Zərdüştçü toyunun mərasim prosedurları və ənənəvi prosesləri ətraflıdır.
"Avesta"da kişilik və qadınlıq 15 yaşında, evlənməyə hazır olduqda qazanılır. Bununla belə, Hindistanda evlilik həddi kişilər üçün 21, qadınlar üçün isə 18 yaş həddini bildirən 1936-cı il tarixli Parsi Evlilik və Boşanma Aktı ilə müəyyən edilir. Əgər nikaha girən tərəflərdən hər hansı biri aktda göstərilən yaşdan aşağıdırsa, yetkinlik yaşına çatmayan nikaha daxil olan tərəfin valideynləri razılıqlarını bildirmək üçün nikah şəhadətnaməsinə imza atmalıdırlar.
Azərbaycanda zərdüştçülük
== Tarix ==
Dünyanın ən qədim dinlərindən biri olan zərdüştçülük də qədim zamanlarda Azərbaycan ərazisində etiqad edirdi. Adını banisi müasir İran peyğəmbəri Zərdüştlə (həmçinin Zoroastr və ya Zaratuştra kimi də tanınır) paylaşan Zərdüştçülük dünyada ilk monoteist inanclardan biri və eramızdan əvvəl 600-cü ildən eramızın 650-ci ilə qədər İranda rəsmi din idi. Zərdüştilər kainatı yaratmış Ahura Mazda adlandırdıqları bir Allaha inanırlar. Zərdüştçülüyün müqəddəs kitabı olan "Avesta" iki əsas bölmədən ibarətdir: ən qədim bölmədə on yeddi ilahi daxil olmaqla Qatalar, kiçik Avesta isə daha qədiminə şərhləri ehtiva edir. Buraya həmçinin miflər, hekayələr və ritual ayinlərin təfərrüatları daxildir. Zərdüştçülükdə od ən mühüm paklıq simvoludur. Zərdüştilərin oda sitayiş etdiklərinə yanlış inanırlar, lakin onlar atəşin Ahura Mazdanın simvolu olduğuna inanırlar. Təxminən eramızdan əvvəl 550-ci ildə II Kir Cənubi Azərbaycan ərazisini Əhəmənilər imperiyasına birləşdirdi. Onun hakimiyyəti dövründə İmperiyada zərdüştçülük hakim din idi, lakin o, tabe olduğu ərazilərin əhalisinə zərdüştçülüyü tətbiq etməyə heç bir cəhd göstərməmişdir. I Daranın hakimiyyəti dövründə zərdüştçülük Əhəmənilər imperiyasının, o cümlədən Azərbaycanın rəsmi dini idi.
Cahi (zərdüştçülük)
Cahi — zərdüştçülükdə "şəhvət" iblisi. Adı Avesta dilindədir. İpostatik bir varlıq olan Cahi müxtəlif cür şərh olunur. Onun standart epiteti "fahişə"dir.
Zərdüştçülük ənənəsində Cahi Pəhləvi dilində "Ceh" kimi qeyd edilir. Burada o, Əhrimənın yoldaşı və menstrual dövrünün səbəbi kimi xarakterizə olunur.
== Mətnlərdə ==
"Haoma" ilahisində dindar "oturub Haomanın qurbanını yeyərək çirkli fahişənin" vəsvəsələrini rədd edir. "Aşa" ilahisində "mantra senta" Cahi və digər zərərli varlıqlara qarşı təsirli bir vasitədir. "Aşi" ilahisində "Bəxt" Cahinin nalayiq hərəkətlərindən necə utandığına görə fəryad edir.
Daxma (zərdüştçülük)
Daxma (fars. دخمه, ˈdäχ-mä) və ya Sükut qülləsi — torpağın və digər təbii elementlərin çürüyən cəsədlərlə çirklənməsinin qarşısını almaq üçün zərdüştçülər tərəfindən ekskarnasiya məqsədilə tikilmiş dairəvi, hündür tikili. Leş yeyənlər, adətən kərkəslər metiyin ətini yeyirlər. Skelet qalıqları daha da aşınma və parçalanmanın davam etdiyi mərkəzi çuxura yığılır.
== Əsaslandırma ==
Təsir etmənin doktrina əsası zərdüştçülük dinində hər üçü müqəddəs sayılan torpaq, su və ya odla təmasdan qaçmaqdır.
Zərdüştçülük ənənəsi insan cəsədlərini və heyvan cəsədlərini (saç və dırnaq qırıntılarından əlavə) "nasu", yəni natəmiz, çirkləndirici hesab edir.
== İstinadlar ==
== Əlavə ədəbiyyat ==
Vendidad Fargard 5, Purity Laws, as translated by James Darmesteter
Wadia, Azmi (2002), "Evolution of the Towers of Silence and their Significance", in Godrej, Pheroza J.; Mistree, Firoza Punthakey (eds.), A Zoroastrian Tapestry, New York: Mapin
Excerpted in "A Zoroastrian Tapestry (book extract)". The Hindu - Sunday Magazine. 21 July 2002. Archived from the original on 7 January 2003.
Zərdüştçü toyu
Zərdüştçü toyu — zərdüştçülükdə iki şəxsin, bir kişi və bir qadının ailə qurduğu dini mərasim. Zərdüştçülükdə icma daxilində evlilik təşviq edilir və dini mətnlərdə böyük üstünlük verilir. Zərdüştçü toyunun mərasim prosedurları və ənənəvi prosesləri ətraflıdır.
"Avesta"da kişilik və qadınlıq 15 yaşında, evlənməyə hazır olduqda qazanılır. Bununla belə, Hindistanda evlilik həddi kişilər üçün 21, qadınlar üçün isə 18 yaş həddini bildirən 1936-cı il tarixli Parsi Evlilik və Boşanma Aktı ilə müəyyən edilir. Əgər nikaha girən tərəflərdən hər hansı biri aktda göstərilən yaşdan aşağıdırsa, yetkinlik yaşına çatmayan nikaha daxil olan tərəfin valideynləri razılıqlarını bildirmək üçün nikah şəhadətnaməsinə imza atmalıdırlar.
Zərdüştçülük
Zərdüştçülük və ya Zərdüştilik (avest. vahvī- daēnā- māzdayasna- — "Müdriklərə hörmət bəsləyən xoş inam", fars. «بهدین» — behdin, "Xoş inam") dünyanın ən qədim dinlərindən biri. Azərbaycanın qədim dövləti olan Atropatena da bu dinə sitayiş edirdi.
Dünyanın ən qədim etiqadlarından biri olan zərdüştçülük İran ərazisində meydana gəlmişdir. Zərdüşt dini onun banisi Zərdüştün adı ilə bağlıdır.
Bu yeni dini etiqad yalnız İran ərazisində yaşayan tayfalar tərəfindən qəbul edilmədi. O, eyni zamanda Azərbaycan, Orta Asiya, Hindistan və digər ölkələrdə yaşayanların da dininə çevrildi. Zərdüştün həyat və fəaliyyəti haqqında indi də tədqiqatçılar arasında mübahisələr davam edir. Uzun illər ərzində bu barədə külli miqdarda tədqiqatlar aparılmasına baxmayaraq, hələ də Zərdüştün nə vaxt və harada yaşayıb, yaratmasıyla bağlı dəqiq fikir yoxdur.
