Anadolu
Kiçik Asiya və ya Anadolu — Qara dəniz, Mərmərə dənizi, Egey dənizi və Aralıq dənizlərinin əhatə etdikləri yarımada. Avropadan Bosfor və Dardanel boğazları ilə ayrılır. Türkiyənin Asiya hissəsi burada yerləşir.
Kiçik Asiya termini fransızların Minor Asia sözündən götürülüb. Türkiyədə və Yaxın Şərqdə Anadolu adlanır.
== Tarixi ==
Romalılar Kiçik Asiyanı fəth etdikdən sonra burada Asiya əyalətini qurmuşlar. Eramızdan əvvəl 133-cü ildə kral III Attalın vəsiyyəti ilə Perqamın Romaya birləşdirilməsindən sonra keçmiş Perqam çarlığının ərazisində formalaşmışdır. Eramızdan əvvəl I əsrdə – eramızın I əsrində ərazisi genişləndirilmişdir. Əyalət əmri eramızdan əvvəl 126-cı ildə qəbul edildi. Eramızdan əvvəl 27-ci ildən senator əyaləti, Diokletian dövründən (297-ci ildən) 7 ayrı əyalətə bölünmüşdür.
Anadolu Araşdırmaları
Anadolu Araşdırmaları — ing. Anatolian Studies , Türkiyə ve Qaradəniz bölgəsinin tarixi, arxeologiyası və sosial elmlərini əhatə edən illik hakimli akademik jurnaldır. 1951-ci ildə əsası qoyukmuşdur və Ankaradakı İngilis İnstitutu adından Cambridge University Press tərəfindən nəşr edilmişdir. Baş redaktoru Roger Matthews dir ( Reading Üniversiteti ).
2011-ci ildən bu tərəfə, BIAA həmçinin Heritage Turkey adı ilə hakimsiz, tam rəngli jurnal yayımlamışdır; daha əvvəl bu jurnal Anadolu Arxeologiyası adı verilmişdi.
Anadolu Hasarı
Anadolu Qalası (Gözəl Qala olaraq da tanınır) — İstanbulun Anadoluhasarı səmtində, Gögsü Dərəsinin İstanbul Boğazına töküldüyü yerdədir.
Anadolu Qalası, 7.000 kvadratmetrlik sahə üzərində, Boğazın ən dar nöqtəsi olan 660 metr məsafədəki bölgəsinə 1395-ci ildə, İldırım Bəyazid tərəfindən inşa edilmişdir. Cenevizlilər, Bizansla birlik olub Qara Dənizdə (Göz, Quba və Amasra-da) koloniyalar qurmuşdular. Bu səbəblə, Boğaz keçidi Cenevizlilər üçün həyati əhəmiyyət daşıyırdı. Eyni vəziyyət Osmanlılar üçün də mövcud idi. Qarşı sahildə, İstanbulun Avropa səmtində yerləşən Rumeli Qala isə, 1451-1452-ci illər arasında II Mehmet tərəfindən bu xarici ölkələrin gəmilərinin keçidlərini nəzarətdə saxlamaq məqsədilə inşa etdirilib. II Mehmed, Rumeli Qalasını tikərkən bu qalaya kənar qala divarlar birləşdirmişdir.
Anadolu Qala, daxili və xarici qala ilə bu qalaların qala divarlarından ibarətdir. İç qala düzbucaq şəkilli dörd mərtəbəli bir qüllədir. İlk tikilişində bir giriş qapısı olmadığı üçün, qülləyə iç qala divarlarına uzanan bir asma körpüdən girilirdi.
Anadolu Pələngləri
Anadolu pələngləri (tur. Anadolu Kaplanları) - 1980-ci illərdən günümüzədək Türkiyə iqtisadiyyatındakı və sənaye istehsalındakı payı diqqət çəkici ölçüdə və sürətdə artan bir qrup şəhər və bunların yaxın bölgələri üçün istifadə bir tərifdir. Həm də sənayeçi iş adamları və onların şirkətləri tərəfindən istifadə edilir. Anadolu Pələnglərinin liderliyini və paytaxtlığını Dənizli edir.
Şəhərlər bazasında, tərifin xüsusilə Dənizli, Qaziantep, Qəhrəmanmaraş, Kayseri, Balıkəsir və Konya üçün istifadə edildiyi görülür. Bəzi mənbələr iqtisadiyyatın inkişaf tendensiyasında siyasi əks-səda doğurmağa çağırırlarsa da, bu tərif əsasən iqtisadi cəhətdəndir.
Ən böyük inzibati mərkəzlərdəki şirkətlər ümumiyyətlə istehsal mərkəzlərinin yerləşdiyi yerdən asılı olmayaraq Anadolu Pələnglərinin tərifində qeyd edilmir. Lakin orta ölçülü şəhər mərkəzlərində istehsal əməliyyatlarını yerinə yetirən böyük şəhər şirkətləri nəzərə alındıqda, tərifin əhatə dairəsi daha da genişlənir.
Anadolu Pələngləri məşhurları və xüsusilə də, Dənizli Sənaye şirkəti 2006-cı ildə ABŞ-nin ictimai televiziya kanalı PBS filminin beynəlxalq medianın müxtəlif məqalələrində çəkilən bir sənədli filmdə xüsusi rol verilmişdir.
İstanbul Sənaye Otağının - Türkiyənin ən böyük min şirkətini dərəcələndirən illik araşdırmalarından ən yaxın tarixlisi olan 2005 sıralamasına görə, Anadolu Pələngləri tərifinə ən yaxşı nəzarət edən mərkəzlərdə məskun və Türkiyənin ilk 1000 içində iştirak edən şirkətlərin sayı cədvəldə iştirak etməkdədir.
Hattlar (Anadolu)
Hattlar — e.ə. 2,500–2,000/1,700-cü illərdə Anadolunun mərkəzi və cənub-şərq hissəsində yerləşən Hatti ölkəsində (indiki Türkiyə) erkən və orta tunc dövründə məskunlaşan xalq. Ölkənin və xalqın adı sonradan onları fəth edən, Hind-Avropa dil ailəsinə mənsub olan hetlərə miras qalmışdır.
== Məskunlaşma ==
Hattlar bir neçə şəhər dövlətində yaşayırdılar. Həmçinin, yaşadıqlara şəhərlərə bunlar aiddir:
Arinna — əsas müqəddəs şəhər, Günəş ilahəsi Vurusemunun şəhəri.
Purusxanda — eramızdan əvvəl 2400-cü il və sonrasında baş tutmuş hadisələr haqqında mənbələrdə qeyd edilmişdir.
Alaca Höyükdə əvvəlki qazıntı təbəqəsində tapılmış, adı bilinməyən şəhər;
Nerik — İldırım tanrısına sitayiş edildiyi şəhər.
== Mənbə ==
=== İstinadlar ===
=== Ədəbiyyat ===
Akurgal, Ekrem. The Hattian and Hittite Civilizations. Ankara: Ministry of Culture.
Salpa (Anadolu)
Salpuva və Salpa — təxminən e.ə. XVIII əsrdə Anadoluda tunc dövrünə aid şəhər. Onun yeri hələ müəyyən edilməmişdir. Şəhər haqqında məlumat əsasən het mənbələrindən məlumdur. Tarixçilər 2020-ci ildə apardıqları arxeoloji tədqiqatlardan sonra şəhərin Tavr dağlarının cənubundakı Qarasu çayının vadisində yerləşən Tilmən Höyük olduğuna inanırlar.
== İstinadlar ==
== Əlavə ədəbiyyat ==
История Древнего Востока: Тексты и док.: Учеб. пособие для студентов вузов… / Под ред. В. И. Кузищина. — М. Высш. шк., 2002.
Anadolu moruğu
Anadolu moruğu (lat. Rubus anatolicus) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinin moruq cinsinə aid bitki növü.
== Təbii yayılması ==
Kiçik Asiya, İran, Qafqaz və Orta Asiyada yayılmışdır.
== Botaniki təsviri ==
Hündürlüyü 1-2 m olan koldur. Budaqları əyilmiş, üstü iynələrlə örtülmüşdür. Yarpaqların kənarları dişli, üstü tünd yaşıl, yumurtavaridir. Çiçəkləri ağ, tünd çəhrayı, çəhrayı-qırmızı rəngli, uzun (15-20 sm), düz süpürgələrdə yerləşir. Meyvələri qara, şarşəkilli, xırda (eni 9-13 mm), yeməlidir.
== Ekologiyası ==
Rütubətə, istiyə davamlıdır. Çay kənarında münbit torpaqlarda yaxşı bitir.
Anadolu plitəsi
Anadolu plitəsi — kontinental plitə olaraq demək olar ki, tamamilə Türkiyə ərazisində yerləşir. Sahəsi 0,01418 steradiandır. Adətən Avrasiya plitəsinin bir hissəsi hesab olunur.
Şərq kənarı sol tərəfdən Ərəbistan plitəsi ilə Şərqi Anadolu fay xəttində həmsərhəddir.
Cənubda və cənub-qərbdə Afrika plitəsi ilə konvergent sərhədi var ki, bu da okean qabığının Aralıq dənizi altında, eləcə də Anadolunun kontinental qabığı daxilində sıxılma xüsusiyyətlərində, eləcə də sahil boyu subduksiya zonalarında özünü göstərir.
Qərb kənarı Egey dənizi plitəsi ilə divergent sərhədə malikdir.
Şimal kənarı Avrasiya plitəsi ilə sərhəd boyunca, 500 mil uzunluğunda Şimali Anadolu qırılma zonasını təşkil edir. Onun qərb ucunda Egey dənizinin ortasından keçən vulkanik sualtı Şimali Egey qırılma xətti var. Qırılma zonası daha sonra Yunanıstan ərazisindən keçməklə İoniya və Adriatik dənizlərinin altına doğru uzanır. Bu iri qırılmalar boyunca aktiv qarşılıqlı təsir və hərəkət nəticəsində bu bölgədə hər il müxtəlif maqnitudalarda yüzlərlə zəlzələ qeydə alınır.
Anadolu yunanları
Anadolu yunanları, həmçinin Kiçik Asiya yunanları və ya Asiya yunanları — e.ə. 1200-cü illərdən başlayan yunan müstəmləkəçiliyi nəticəsində 1923-cü ildə Yunanıstan və Türkiyə arasında güclü əhali mübadiləsinə qədər Anadoluda yaşayan etnik yunan əhali. Buna baxmayaraq, Anadoluda bəzi icmalar günümüzə qədər yaşamaqdadırlar.
== Təsnifat ==
Anadoluda yaşayan yunanlar müxtəlif növdə təsnif olunurlar. Onlar:
Kappadokiya yunanları, yunan kappadokiyalılar və ya sadəcə kappadokiyalılar Mərkəzi-Şərqi Anadoluda yetləşən Kappadokiya coğrafi vilayətində yaşayan etnik yunan icmasıdır.
Pont yunanları ənənəvi olaraq Pont vilayətində, Qara dəniz sahillərində və şimal-şərqi Anadolunun Pont dağlarında yaşayan etnik yunan qrupu.
Anadolu agentliyi
Anadolu agentliyi (türk. Anadolu Ajansı, qısaldılmış AA) ― mərkəzi qərargahı Türkiyədə, Ankara şəhərində yerləşən dövlətəməxsus xəbər agentliyi. Qurum Mustafa Kamal Atatürkün göstərişi ilə 6 aprel 1920-ci ildə Ankarada Xalidə Ədib Adıvar və Yunus Nadi tərəfindən Türkiyənin İstiqaliyyət müharibəsi xəbərlərini çatdırmaq üçün qurulmuşdur.
== Tarix ==
Anadolu agentliyi 1920-ci ildə Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi zamanı Mustafa Kamal Atatürkün əmri ilə yaradılıb. İmperiyanın paytaxtı Konstantinopol Osmanlı sultanlarının nəzarəti altında olduğuna görə bütün qəzetlər də ingilis işğalçıları və sultanın tabeliyində idi və inqilabi hökumətin Anadolu və Rumeli üçün rabitə və xəbər şəbəkəsi yaratması zəruri idi. İşğal altındakı paytaxtdan qaçan jurnalist Yunus Nadi Abalıoğlu və yazıçı Xalidə Ədib Geyvedə görüşərək yeni bir türk mətbuat agentliyinə ehtiyac olduğu qənaətinə gəlmişdilər. Agentlik rəsmi olaraq 6 aprel 1920-ci ildə, Türkiyə Böyük Millət Məclisinin qurulmasından 17 gün əvvəl Ankarada fəaliyyətə başlamışdır. Milli Məclis tərəfindən qəbul olunan ilk qanun ilə Türkiyə Cümhuriyyəti yaradılmış və bu qanun Anadolu agentliyi ilə elan edilmişdir.
18 noyabr 2012-ci ildə agentliyin Qahirədə yerləşən Ərəb Xəbərləri Regional Müdirliyi açılıb. Beyrut filialı 22 yanvar 2013-cü ildə, Qəzza filialı isə 30 may 2013-cü ildə açılmışdır.
Anadolu Səlcuqspor
Anadolu Səlcuqspor FK (türk. Anadolu Selçukspor) — Türkiyənin 3-cü liqasında mübarizə aparan Konya futbol klubu.
== Tarixi ==
1955-ci ildə Konya şəhər fabriki işçiləri tərəfindən "Konya Şəkərspor" adı ilə qurulmuşdur. 2005-ci ilə qədər ancaq həvəskar liqalarda mübarizə aparmışdır. 2004–05 mövsümündə Türkiyənin 4-cü divizyonuna yüksəlməyi bacarmışdır. 2005–06 mövsümündə liqanın 3-cü qrupunu 15-ci yerdə bitirərək yenidən həvəskar liqaya düşən klub 2007–08 mövsümündə yenidən 4-cü divizyona qayıtmışdır. Həmin mövsüm Levent Numanoğlunun baş məşqçi olduğu "Konya Şəkərspor" 3-cü yeri tutaraq 3-cü divizyona yüksəlmişdir. İlk mövsümündəcə pley-offa qatılan komanda yarımfinalda "Tarsus İY" klubuna 1:3 uduzaraq finala çıxa bilməmişdir. 2010–11 mövsümündə yenidən pley-offun yarımfinalına çıxmış, amma "Sakaryaspor"a 1:3 məğlub olmuşdur.
2012–13 mövsümündə "Konyaspor" tərəfindən satın alınıb 2-ci komanda olduğundan adı "Anadolu Səlcuqluspor" olaraq dəyişdirilmişdir.
Anadolu Türkləri
Anadolu türkləri (türk. Anadolu Türkleri), Türkiyə türkləri (türk. Türkiye Türkleri) və ya sadəcə türklər (türk. Türkler) — əksəriyyəti Osmanlı İmperiyası dağıldıqdan sonra qurulan Türkiyə Cümhuriyyəti torpaqlarında yaşayan türk xalqına verilən addır. Türk xalqları içində etnik cəhətdən oğuz türkləri ilə daha yaxındır.
İskitlərin (Sakaların), Kimmerlərin, Hunların, Avarların, Xəzərlərin, Qıpçaqların Anadoluya giriş qapısı olan Qafqaz və Anadolu ən az 7 min illik türk beşiyidir. Xüsusilə Azərbaycan torpaqları Türkiyə ilə Türküstan arasında körpü və tranzit yoludur. Bilməyənlər və/və ya inanmayanlar ulu öndər Qazi Mustafa Kamal Atatürkün hərbi məktəblərdə oxuyarkən yazdığı "Haqq haradadır" şeirini oxumaqla başlaya bilər. Şanlı əcdadlarımızın dediyi kimi; Bilməmək, amma öyrənməmək günahdır (ayıbdır) axı!..
Anadolu Türkü
Anadolu türkləri (türk. Anadolu Türkleri), Türkiyə türkləri (türk. Türkiye Türkleri) və ya sadəcə türklər (türk. Türkler) — əksəriyyəti Osmanlı İmperiyası dağıldıqdan sonra qurulan Türkiyə Cümhuriyyəti torpaqlarında yaşayan türk xalqına verilən addır. Türk xalqları içində etnik cəhətdən oğuz türkləri ilə daha yaxındır.
İskitlərin (Sakaların), Kimmerlərin, Hunların, Avarların, Xəzərlərin, Qıpçaqların Anadoluya giriş qapısı olan Qafqaz və Anadolu ən az 7 min illik türk beşiyidir. Xüsusilə Azərbaycan torpaqları Türkiyə ilə Türküstan arasında körpü və tranzit yoludur. Bilməyənlər və/və ya inanmayanlar ulu öndər Qazi Mustafa Kamal Atatürkün hərbi məktəblərdə oxuyarkən yazdığı "Haqq haradadır" şeirini oxumaqla başlaya bilər. Şanlı əcdadlarımızın dediyi kimi; Bilməmək, amma öyrənməmək günahdır (ayıbdır) axı!..
Anadolu Universiteti
Anadolu Universiteti (AU) — 1958-ci ildə yaranmış, 1982-ci ildən isə Anadolu Universiteti adlandırılmışdır.
== Tarixi ==
== Xarici əlaqələri ==
Qafqaz Universitetlər Birliyinin üzvüdür.
Anadolu bəylikləri
Anadolu bəylikləri (osman. بكلك, türk. beylik) — XI–XVI əsrlərdə Anadoluda bəy tərəfindən idarə olunan feodal dövlətlər.
Türkman tayfalarının Anadoluya kütləvi köçü nəticəsində baş tutmuş Malazgird döyüşündən (1071) sonra Rum sultanlığı ilə birlikdə Şərqi Anadoluda ilk bəylik qrupu meydana gəlmişdir. Bəyliklərin ikinci qrupu Rum sultanlığının ucları kimi meydana çıxmışdır. Onlar monqollardan qaçaraq Mərkəzi Asiyadan Anadoluya gəlmiş tayfalar tərəfindən qurulmuşdur. Kösedağ döyüşündən (1243) sonra səlcuq sultanları Hülakülər dövlətinə tabe olmuşdular. Təxminən 1300–1308-ci illərdə Anadoluda yaranan vəziyyətə görə daxili münaqişələr nəticəsində süquta uğrayan Rum sultanlığı öz uc bəylərini nəzarətdə saxlamaq gücünə malik deyildi. Buna baxmayaraq, həmin bəylər Hülakülərə xərac ödəyirdi və bu dövrdə hələ müstəqillik əldə etməmişdilər. 1335-ci ildə elxan Əbu Səidin vəfatından sonra uc bəylərinin əksəriyyəti müstəqil hökmdarlar – bəy olmuşdular.
Anadolu diaqonalı
Anadolu diaqonalı — Aralıq dənizinin şimal-şərq küncündən Qara dənizin cənub-şərq küncünə qədər Türkiyənin mərkəzindən və şərqindən diaqonal olaraq keçən və Türkiyə sərhədləri daxilində yuxarı Fərat çayının məcrasının bir hissəsini təxminən kəsən nəzəri ayırıcı xətdir.
== Biocoğrafi sədd ==
Diaqonal ilk dəfə 1971-ci ildə britaniyalı botanik Piter Hedlend Devis tərəfindən təklif edilmişdir. O, diaqonalın qərbində mövcud olan bir çox bitki növlərinin şərqdə, şərqdə tapılan digər növlərinin isə qərbdə mövcud olmadığına diqqət yetirdi. Təhlil edilən 550 növdən 135-i "şərqi" və 228-i "qərbi" idi. Bununla belə, Devis hesab edirdi ki, bu fenomeni izah edə biləcək heç bir fiziki, geoloji və ya iqlim fərqləri və yaxud torpaq tipində dəyişiklik yoxdur. Anadolu diaqonalı nəinki bitki biomüxtəlifliyinə sədd yaradır, həm də 400-ə yaxın bitki növü bu diaqonala endemikdir və başqa heç bir yerdə onlara rast gəlinmir.
1989-cu ildə türk botanikləri T. Ekim və A. Günər o vaxta qədər səkkiz cildi nəşr edilmiş özlərinin "Türkiyə florası" kitabında ətraflı tədqiq edərək növlərin yayılmasını araşdırdılar. Onlar diaqonalın həqiqətən də mövcud olduğu qənaətinə gəldilər və müəyyən etdilər ki, nəzərdən keçirilən bitki növlərinin 33%-i bu və ya digər şəkildə diaqonaldan təsirlənir. Daha sonra bu fenomenin səbəblərini nəzərdən keçirdilər. Diaqonalın iki tərəfi arasında hündürlük fərqi var idi, qərbdəki ərazi daha aşağıda idi.
Anadolu fərziyyəsi
Anadolu fərziyyəsi 1987-ci ildə İngilis arxeoloqu Colin Renfrew tərəfindən hazırlanmış və proto-Hind-Avropalıların yayılmasının Neolit Anadolusunda yarandığını irəli sürmüş bir nəzəriyyədir. Kurqan fərziyyəsinə qarşı akademik dairələrdə dəstəklənən ən mühüm nəzəriyyə hesab olunur.
Anadolu fərziyyəsi, Neolit dövründə Anadoluda yaşayan proto-Hind-Avropa dillərində (PHA) danışanların eramızdan əvvəl VII və VI minilliklərin Neolit inqilabı zamanı yayıldığını və Hind-Avropa dillərinin tarixən yayılmasına səbəb olduğunu irəli sürür.
Bu fərziyyəyə görə, Hind-Avropa dilləri eramızdan əvvəl VII minillikdə Aqrar inqilab nəticəsində Kiçik Asiyadan Avropaya sülh yolu ilə yayılmışdır. Bu fərziyyəyə görə, Neolit dövründəki Avropa əhalisinin əksəriyyəti Hind-Avropa dillərində danışırdı və sonrakı köçlər əvvəllər mövcud olan Hind-Avropa dillərini başqa yeni gələn Hind-Avropa dilləri ilə əvəz etmişdir.
Anadolu gürzəsi
Anadolu gürzəsi (lat. Montivipera albizona) — gürzəkimilər fəsiləsinin kiçik asiya gürzəsi cinsinə aid bitki növü.
== Anadolu gürzəsi ==
Mərkəzi Türkiyədə yaşayan gürzə ailəsinin bir növ zəhərli ilanı.
== Təsviri ==
Bir çox fərdləri kiçik olsa da, Anadolu gürzəsi 78 sm uzunluğa çatır. [3] Başı nisbətən böyükdür, boyundan açıq şəkildə ayrılır. Ağız yuvarlaq və kiçik pulcuq ilə örtülmüşdür. Burun açılması tək qalxan içərisində kəsilir. Göz qapaqları ilə sıx bağlı olan böyük supraorbital plitalar var . Bədəni 23 satır pulcuq ilə örtülmüşdür. Rəngi Qəhvəyi bozdur.
Anadolu tarixi
Anadolu tarixi – Qərbi Asiya yarımadası, Anadolu ətrafında yerləşən dövlətlər və sivilizasiyaları əhatə edir. Latınca Asia Minor adlanan bu coğrafi ərazi müasir Türkiyə ərazisində yerləşir. Qərbdə Egey Dənizindən, şərqdə Ermənistan sərhədindəki dağlara şimalda Qara Dənizdən və cənubda Aralıq dənizinə qədər uzanır.
Anadoludakı ilk sivilizasiya izlərinə orta və şərqi Anadoludakı arxeoloji tapıntılarda rast gəlinir. Burada qədim qədim xalqların – Xətti, Akad, Asar və Hitit sivilizasiyalarının qalıqları, xalqlarının gündəlik həyatları və ticarət həyatları ilə əlaqədar bir çox nümunələri qalıb.
Hititlerin süqutunda sonra Anadolunun qərb yaxasında Lidiyalılar və Frigiyalılar səhnəyə çıxıb. O dövrdə onlar üçün tək təhlükə olaraq Fars İmperiyası görünürdü. Lidyalıları yıxan farsların dövründə də Anadoluda liman şəhərləri inkişaf etdi və zənginləşdi. Zaman zaman üsyanlar olsa da bu üsyanlar çox böyük təhlükə yaratmadı.
Makedoniyalı İskəndər səhnəyə çıxandan və III Daraya qarşı qazandığı zəfərlərlə bütün bölgənin idarəsini ələ keçirəndən sonra onun ölümündən dərhal sonra, qazandığı torpaqlar güvəndiyi generallarından bir çoxları və ayaqda qalmağı bacaran Galya, Pergamon, Pontus və Misirdəki digər güclü hökmdarlar arasında bölüşüldü.
Anadolu yarımadası
Kiçik Asiya və ya Anadolu — Qara dəniz, Mərmərə dənizi, Egey dənizi və Aralıq dənizlərinin əhatə etdikləri yarımada. Avropadan Bosfor və Dardanel boğazları ilə ayrılır. Türkiyənin Asiya hissəsi burada yerləşir.
Kiçik Asiya termini fransızların Minor Asia sözündən götürülüb. Türkiyədə və Yaxın Şərqdə Anadolu adlanır.
== Tarixi ==
Romalılar Kiçik Asiyanı fəth etdikdən sonra burada Asiya əyalətini qurmuşlar. Eramızdan əvvəl 133-cü ildə kral III Attalın vəsiyyəti ilə Perqamın Romaya birləşdirilməsindən sonra keçmiş Perqam çarlığının ərazisində formalaşmışdır. Eramızdan əvvəl I əsrdə – eramızın I əsrində ərazisi genişləndirilmişdir. Əyalət əmri eramızdan əvvəl 126-cı ildə qəbul edildi. Eramızdan əvvəl 27-ci ildən senator əyaləti, Diokletian dövründən (297-ci ildən) 7 ayrı əyalətə bölünmüşdür.
Anadolu yaylası
Anadolu yaylası - Türkiyədə yayla. Kiçik Asiya yaylasının daxili hissəsidir. Şimaldan Pont dağları, cənubdan Tavr dağları ilə əhatə olunmuşdur. Yüksəkliyi 900–1500 m. Ən hündür zirvəsi yatmış Ərciyəs vulkanıdır (3770 m). Yaylanın uzunluğu 700 km (şərqdən qərbə)eni 400 km (şimaldan cənuba). Şimal hissəsindən Qızılirmaq, Sakarya və s. çaylar axır. İqlimi yarı quraq kontinentaldır. İllik yağıntı mərkəzi hissədə 300 mm.
Feodosipol (Anadolu)
Ərzurum (türk. Erzurum, gürc. კარნუქალაქი, Karnukalaki) — Türkiyənin şimal-şərqində şəhər. Ən qədim şəhərdir. 1473-cü ildən Türkiyənin tərkibindədir. Əvvəllər Karin Feodosiopol adlanmış, VII əsrdə xilafətə qatılmış, XI əsrdə Ərzurum səlcuqlar tərəfindən tutulmuş və Ərzən-ər Rum adlanmışdır. Ərzurum adı da elə buradandır.
Anadolu türkləri
Anadolu türkləri (türk. Anadolu Türkleri), Türkiyə türkləri (türk. Türkiye Türkleri) və ya sadəcə türklər (türk. Türkler) — əksəriyyəti Osmanlı İmperiyası dağıldıqdan sonra qurulan Türkiyə Cümhuriyyəti torpaqlarında yaşayan türk xalqına verilən addır. Türk xalqları içində etnik cəhətdən oğuz türkləri ilə daha yaxındır.
İskitlərin (Sakaların), Kimmerlərin, Hunların, Avarların, Xəzərlərin, Qıpçaqların Anadoluya giriş qapısı olan Qafqaz və Anadolu ən az 7 min illik türk beşiyidir. Xüsusilə Azərbaycan torpaqları Türkiyə ilə Türküstan arasında körpü və tranzit yoludur. Bilməyənlər və/və ya inanmayanlar ulu öndər Qazi Mustafa Kamal Atatürkün hərbi məktəblərdə oxuyarkən yazdığı "Haqq haradadır" şeirini oxumaqla başlaya bilər. Şanlı əcdadlarımızın dediyi kimi; Bilməmək, amma öyrənməmək günahdır (ayıbdır) axı!..
Anadolu türkü
Anadolu türkləri (türk. Anadolu Türkleri), Türkiyə türkləri (türk. Türkiye Türkleri) və ya sadəcə türklər (türk. Türkler) — əksəriyyəti Osmanlı İmperiyası dağıldıqdan sonra qurulan Türkiyə Cümhuriyyəti torpaqlarında yaşayan türk xalqına verilən addır. Türk xalqları içində etnik cəhətdən oğuz türkləri ilə daha yaxındır.
İskitlərin (Sakaların), Kimmerlərin, Hunların, Avarların, Xəzərlərin, Qıpçaqların Anadoluya giriş qapısı olan Qafqaz və Anadolu ən az 7 min illik türk beşiyidir. Xüsusilə Azərbaycan torpaqları Türkiyə ilə Türküstan arasında körpü və tranzit yoludur. Bilməyənlər və/və ya inanmayanlar ulu öndər Qazi Mustafa Kamal Atatürkün hərbi məktəblərdə oxuyarkən yazdığı "Haqq haradadır" şeirini oxumaqla başlaya bilər. Şanlı əcdadlarımızın dediyi kimi; Bilməmək, amma öyrənməmək günahdır (ayıbdır) axı!..
Anadolu Mədəniyyətləri Muzeyi
Anadolu Mədəniyyətləri Muzeyi – Türkiyənin Ankara şəhərində yerləşən tarix və arxeologiya muzeyi.
== Ümumi məlumat ==
Anadolu Mədəniyyətləri Muzeyi Türkiyənin Ankara şəhərində yerləşir. Əsası 1921-ci ildə qoyulmuşdur. Əvvəllər imperator Avqustun məbədində və erkən Bizans termalarında saxlanılan arxeoloji tapıntıların bir hissəsi sərgilənmək məqsədilə buraya gətirilmişdir. Sonra isə Ankara qalasının cənub-şərqində yerləşən 15-ci əsrə aid binalar bərpa olunaraq muzey genişləndirilmiş və 1968-ci ildə kütləvi baxış üçün açılmışdır. Anadolu Mədəniyyətləri Muzeyində Paleolit (Karain mağarası), Neolit (Çatalhöyük və Hacılar), Eneolit (Canhasan, Tülkütəpə, Alacahöyük və Alişarhöyük və s.) və Erkən Tunc (Hasanoğlan, Mahmatlar, Horoztəpə, Beycəsultan, Qaraoğlan, Merzifon, Bollu, Eskiyapar və s.) dövrlərinə aid Hett, Frigiya, Urartu və son Hett mədəniyyətlərini əks etdirən arxeoloji materiallar, həmçinin yunan, Roma və Bizans incəsənətinin nadir əsərləri nümayiş olunur. Muzeyin rentgen otaqları, tədqiqat labaratoriyası, kitabxanası, bərpa emalatxanaları və konfrans zalı var.
Trans-Anadolu qaz boru kəməri
Trans-Anadolu Qaz Boru Kəməri — (Trans-Anatolian Natural Gas Pipeline, ixtisarla TANAP)təbii qazı Türkiyənin Şərq sərhədindən Qərb sərhədinə daşıyacaq, bütün ölkədə sabit tranziti təmin edəcək. Layihə Azərbaycandan başlayan genişlənmiş Cənubi Qafqaz boru kəmərini Avropa Birliyində bir neçə kəmərlə əlaqələndirəcək. 5 il ərzində reallaşması nəzərdə tutulan layihənin dəyəri 7 mlrd. ABŞ dollarıdır. Dörd mərhələdə həyata keçiriləcək layihənin ilk mərhələsi 2018-ci ildə başa çatıb. 2020-ci ildən kəmərin buraxılış qabiliyyəti ildə 16 mlrd., 2023-cü ildə 23 mlrd., 2026-cı ildə isə 32 mlrd. kubmetrə çatdırılacaq. İlk dövrdə TANAP kəməri ilə nəql olunacaq 16 mlrd. kubmetr Azərbaycan qazının 10 mlrd. kubmetri Avropaya, 6 mlrd.
Trans Anadolu Qaz Boru Kəməri
Trans-Anadolu Qaz Boru Kəməri — (Trans-Anatolian Natural Gas Pipeline, ixtisarla TANAP)təbii qazı Türkiyənin Şərq sərhədindən Qərb sərhədinə daşıyacaq, bütün ölkədə sabit tranziti təmin edəcək. Layihə Azərbaycandan başlayan genişlənmiş Cənubi Qafqaz boru kəmərini Avropa Birliyində bir neçə kəmərlə əlaqələndirəcək. 5 il ərzində reallaşması nəzərdə tutulan layihənin dəyəri 7 mlrd. ABŞ dollarıdır. Dörd mərhələdə həyata keçiriləcək layihənin ilk mərhələsi 2018-ci ildə başa çatıb. 2020-ci ildən kəmərin buraxılış qabiliyyəti ildə 16 mlrd., 2023-cü ildə 23 mlrd., 2026-cı ildə isə 32 mlrd. kubmetrə çatdırılacaq. İlk dövrdə TANAP kəməri ilə nəql olunacaq 16 mlrd. kubmetr Azərbaycan qazının 10 mlrd. kubmetri Avropaya, 6 mlrd.
Trans Anadolu boru kəməri
Trans-Anadolu Qaz Boru Kəməri — (Trans-Anatolian Natural Gas Pipeline, ixtisarla TANAP)təbii qazı Türkiyənin Şərq sərhədindən Qərb sərhədinə daşıyacaq, bütün ölkədə sabit tranziti təmin edəcək. Layihə Azərbaycandan başlayan genişlənmiş Cənubi Qafqaz boru kəmərini Avropa Birliyində bir neçə kəmərlə əlaqələndirəcək. 5 il ərzində reallaşması nəzərdə tutulan layihənin dəyəri 7 mlrd. ABŞ dollarıdır. Dörd mərhələdə həyata keçiriləcək layihənin ilk mərhələsi 2018-ci ildə başa çatıb. 2020-ci ildən kəmərin buraxılış qabiliyyəti ildə 16 mlrd., 2023-cü ildə 23 mlrd., 2026-cı ildə isə 32 mlrd. kubmetrə çatdırılacaq. İlk dövrdə TANAP kəməri ilə nəql olunacaq 16 mlrd. kubmetr Azərbaycan qazının 10 mlrd. kubmetri Avropaya, 6 mlrd.
Şimali Anadolu zəlzələsi (1668)
Şimali Anadolu zəlzələsi — 17 avqust 1668-ci ildə Şimali Anadoluda baş vermiş çox şiddətli zəlzələ. Dünyanın ən böyük zəlzələləri arasında sayılan bu zəlzələ, Türkiyədə qeydə alınan ən şiddətli zəlzələ kimi tarixə düşdü və 1668-ci ildə dünyanın müxtəlif yerlərində baş verən 8 Rixter miqyaslı zəlzələ fəlakətlərindən biridir. Zəlzələnin episentri Samsunun cənub-qərbində yerləşən Ladik gölünün cənub sahili olub.
17 avqust 1668-ci ildə günortadan əvvəl Şimali Anadolu Fay Hattının 600 km uzunluğunda bir hissəsi böyük bir zəlzələ nəticəsində sarsıldı. Təxmini böyüklüyü 7,8–8,0 Ms aralığında idi və Merkalli intesivlik şkalasında IX idi. Ən qərbdəki Boludan ən şərqdəki Erzincana qədər böyük ziyan vurdu və təxminən 8 000 ölümlə nəticələndi. Zəlzələdən sonra afterşoklar ən azı altı ay davam etdi. Bu zəlzələ Türkiyədə qeydə alınan ən güclü zəlzələdir.
Şərqi Anadolu regionu
Şərqi Anadolu regionu — Türkiyənin yeddi coğrafi regionundan biridir. 1941-ci ildə Anadolu torpaqlarının şərqində yerləşdiyi üçün Birinci Coğrafiya Konqresi tərəfindən belə adlandırılmışdır. Ölkənin ən aşağı sıxlıq və əhalisinin olduğu regiondur. Bunun əsas təsirlərindən biri də, regionun sahəcə böyük olmasıdır.
Şərqi Anadolu regionunun səthi sahəsi 164.000 km²-dir. Sahəsinə görə Türkiyə torpaqlarının 21%-ni əhatə edir. 2012-ci il əhali siyahıyaalınmasına əsasən, region əhalisi 5,906,680 nəfər olmuşdur. Əhalisinə görə ən böyük il Van, sahəsinə görə isə Ərzurumdur. Əsas dolanışıq mənbələri heyvandarlıq və əkinçilikdir.
== Coğrafiyası ==
Şərq Anadolu regionundan Araz və Kür çayları keçərək Xəzər dənizinə tökülür.
Ərəblərin Anadoluya yürüşü (782)
Ərəblərin 782-ci ildəki Anadoluya yürüşü — Abbasilər xilafətinin Bizans imperiyasına qarşı həyata keçirdiyi ən böyükhəcmli yürüşlərdən biri. Bu yürüş Bizansın hərbi uğurlarına bir cavab olaraq, Abbasi ordusunun hərbi gücünü nümayiş etdirmək üçün həyata keçirilmişdir. Abbasilər xilafətinin şərti vəliəhdi, gələcək xəlifə Harun ər-Rəşidin öndərliyindəki Abbasi ordusu Bizansın paytaxtı olan Konstantinopol (indiki İstanbul) şəhərindən Bosforun digər sahilindəki Krisopol (indiki Üskudar) şəhərinə qədər çatmışdır. Eyni zamanda, ikinci dərəcəli qüvvələr isə Anadolunun qərb hissələrinə basqınlar təşkil etmiş, oradakı Bizans qoşunlarını darmadağın etmişdir. Ər-Harun Konstantinopol şəhərini mühasirə almaq istəmədiyindən və bunun üçün yetərli dəniz gücünə malik olmadığından ordusunu geri çəkmişdir.
Bu vaxt Abbasi ordusunun arxa hissəsini qorumaq üçün Frigiyada yerləşdirilən dəstəsi Bizans ordusu tərəfindən məhv edilmişdir. Beləliklə, onlar ər-Harunu tələyə salmışdır. Buna baxmayaraq, erməni əsilli sərkərdə Tatsatın Bizansa dönüklük etməsi ər-Harunun yenidən üstünlük əldə etməsinə gətirib çıxarmışdır. Abbasi taxtının vəliəhdi Konstantinopola atəşkəs təklifi göndərimiş və Bizansın aralarında imperatriça İrinanın baş naziri Stavrakinin də olduğu yüksək vəzifəli diplomatik nümayəndələrini əsir götürmüşdür. Bu, İrinanın üçillik atəşkəs imzalamağa və ağır bir illik xərac ödəməyə məcbur etmişdir.
TCG Anadolu (L-400)
TCG Anadolu (L-400) - Türk Dəniz Qüvvələri ilə xidmətdə olan LHD sinifli hərbi gəmi (helikopter daşıyan dok gəmisi). TCG Anadolu, Türk donanması tarixində ilk sabit disk gəmisidir. Anadolu yarımadasının adını daşıyır. İstanbul Sedef tərsanəsində inşa edilən TCG Anadolu, 10 aprel 2023-cü ildə Türkiyə donanmasına daxil edildi.
Gəmi Türk dəniz qüvvələrinin komanda mərkəzi və flaqmanı kimi xidmət etsə də, uzun müddətli döyüş əməliyyatları, uzun məsafəli hərbi əməliyyatlar və ya humanitar əməliyyatlar kimi Türk Silahlı Qüvvələrinin müxtəlif ehtiyac və tələblərini ödəməyə qadirdir.
Bir zamanlar Anadoluda
"Bir zamanlar Anadoluda" — Nuri Bilgə Ceylanın ssenari müəllifi və rejissoru olduğu 2011-ci ildə çəkilmiş türk dram filmidir. Baş rolları Məhəmməd Uzunər, Yılmaz Ərdoğan və Taner Birselin oynadığı film bir həkimlə cinayət araşadırıcısı müstəntiqin 12 saatlıq gərgin hekayəsindən bəhs edir. 11 həftə davam edən filmin çəkilişləri Qırıqqapının (Kırıkkale) Kəskin bölgəsində həyata keçirildi.
TRT-nin də qatqısı ilə Bosniya və Herseqovina və Türkiyənin ortaq istehsalı olan film 11-22 may 2011 tarixləri arasında 64-cü Kann kinofestivalında böyük mükafat Qızıl Palma uğrunda yarışacaq filmlər siyahısına daxil oldu və ikinci böyük mükafat olan Böyük Mükafatı qazandı.
== Aktyorlar ==
Məhəmməd Uzunər (Həkim Camal)
Taner Birsel (Müstəntiq Nüsrət)
Yılmaz Ərdoğan (Komissar Naci)
Əhməd Mümtaz Taylan (Ərəb Əli)
Ərcan Kesal (Kəndxuda)
Fırat Tanış (Saxlanılan Kənan)
Erol Ərarslan (Mərhum Yaşar)
Burhan Yıldız (Saxlanılan Ramazan)
Murad Kılıç (Polis İzzət)
Şəfəq Karali (Abidin)
Kubilay Tunçər (Ekspertiza işçisi Şakir)
Cansu Dəmirçi (Kəndxudanın qızı Cəmilə)
== Yazılması ==
"Bir zamanlar Anadoluda" Nuri Bilgə Ceylan, Ercan Kesal və Ebru Ceylan tərəfindən yazılıb. Filmin təməlində Ercan Kesalın həkimlik etdiyi dövrlərdə yaşadığı və Qırıqqapının (Kırıkkale) bir qəsəbəsində işlənmiş ciyanətin araşdırılması prosesi dayanır. Ebru Ceylan filmin hekayəsinə olan aidiyyətini "Məmur dünyasını yaxşı bilirəm, təcrübəmi paylaşdım. Qadınlar bu filmdə çox yox, amma kişi dünyasında ortaya çıxan məsumanə qadın obrazının önəmli olduğunu zənn edirəm." sözlərilə bildirdi. 64-cü Kann kinofestivalında əsas nümayişdən əvvəlki gün keçirilən toplantıda filmdəki "bol dialoqlar" haqqında verilən suallara Nuri Bilgə Ceylan bürokratik dünyada çox danışmağın daha yaxşı olduğunu bildirir. Məzmunun bürokratiya ilə olan "bağlantısını" Çexov təmin edib.
Keyxatu xanın Anadolu yürüşü
Keyxatu xanın Anadolu yürüşü — 1291-ci ildə Elxani Hökmdarı Keyxatu xanın Anadolu bəyliyi olan Qaramanoğulları bəyliyi üzərinə yürüş.
== Yürüşdən əvvəl ==
Keyxatu xanın Anadoludan getməsindən istifadə edən Qaramanoğulları bəyliyi, Sultan Qiyasəddin Məsudun Qeysəridə olduğunu fürsət bilərək Xəlil Bahadırın rəhbərliyi altında Konyanı mühasirəyə aldılar. Səlcuqlu qoşunları Qaramanlılarla başa çıxa bilməyəcəyini anlayaraq Keyxatu xandan kömək istədi.
== Yürüş ==
Keyxatu 1291-ci ilin 31 avqustunda 20 minlik ordu ilə Anadoluya yürüşə başladı. Yürüşün məqsədi Konyanı mühasirəyə alan Qaramanoğullarını cəzalandırmaq idi. Konyanın II Məsudun qardaşı və Sahib Ataoğulları tərəfindən gücləndirilməsinə baxmayaraq, Qaramanoğulları Keyxatunun Kayseriyə qədər gəlməsinə qədər şəhərin mühasirəsini dayandırmadılar. Keyxatu ordusunu iki yerə parçaladı və bir hissəsini Məntəşəyə göndərib, digər hissəsi ilə Qaramanoğullarının paytaxtı Ereğliyə yürüşə başladı.Onun növbəti hədəfi Əşrəfoğulları bəyliyi idi. Burada o, 7 min qadın və uşağı qul edərək Konyaya göndərmişdi. Kayseriyə qayıtdıqdan sonra Səlcuqlu ordularının müşayiəti ilə IV Kılıç Arslanın Şimali Anadoluya keçmiş tərəfdarlarını cəzalandırmaq üçün Göktay və Giray noyanlarını göndərdi. Bundan istifadə edən Əşrəfoğulları və Qaramanoğulları yenidən Konyanı mühasirəyə aldılar.
İstiklal Makzume Anadolu Liseyi
İskenderun İstiklal Makzume Anadolu Liseyi (türk. İstiklal Makzume Anadolu Lisesi) — Türkiyənin İskenderun şəhərində yerləşən dövlət liseyidir. Anadolu liseyi kimi təsnif edilən o, Türkiyədə xarici dil tədrisinə və ümummilli standartlaşdırılmış test vasitəsilə tələbə seçiminə diqqət yetirmələri ilə tanınan dövlət liseylərinin xüsusi kateqoriyasına aiddir. Məktəb İskenderunda prestijli sayılır və tələbə qəbulu üçün milli liseydə yerləşdirmə imtahanında yüksək bal toplamaq tələb olunur.
== Məkan ==
Məktəb İskenderun şəhərinin mərkəzində Süleymaniyyə rayonunda yerləşir və təxminən 4000 kvadratmetr sahəni əhatə edir.
== Tarix ==
1986-cı ildə iş adamı Lyonel Makzume tərəfindən mərhum həyat yoldaşı İstiklal Makzumenin şərəfinə qurulan məktəb daha sonra dövlət Anadolu Liseyi olmaq üçün Türkiyə Təhsil Nazirliyinə bağışlanıb. Qurucu Lyonel Makzumenin nəvəsi Cehan Barburun dediyinə görə, o, nəvələrinin oxuya biləcəyi yüksək standartlara malik yerli təhsil müəssisəsi yaratmaq motivi ilə yaşadığı İskenderunda məktəb yaratmağı hədəfləyib. Buna baxmayaraq, Makzume ilə məktəb rəhbərliyi arasındakı əlaqə məktəb onun şərtləri ilə nəvələrini qəbul etməkdən imtina etdikdən sonra kəsildi.
== Tələbə fəaliyyəti və nailiyyətləri ==
=== Basketbol ===
Məktəbdə basketbol komandası fəaliyyət göstərir, o, müntəzəm olaraq regional turnirlərdə iştirak edir. 2014-cü ildə komanda vilayət səviyyəli turnirdə ikinci yeri tutdu, nəticədə final oyununda IKEM Kollecinə məğlub oldu.
