Cənubi Koreyada irqçilik
Cənubi Koreyada irqçilik, xüsusən də Cənubi Koreya mediyası tərəfindən geniş yayılmış sosial problem kimi tanınıb.
2000-ci illərdən bəri Cənubi Koreyaya immiqrasiyanın artması irqçiliyin daha açıq ifadələrini, eləcə də bu ifadələrin tənqidini katalizlədi. Qəzetlər tez-tez immiqrantlara qarşı minimum əmək haqqından aşağı əməkhaqqı verilməsi, onların əmək haqqının tutulması, təhlükəli iş şəraiti, fiziki zorakılıq və ya ümumi təhqir kimi formalarda ayrı-seçkilik halları barədə məlumat vermiş və onları tənqid etmişlər.
2017–2020 Dünya Dəyərləri Sorğusunda, sorğuya qatılan 1245 Cənubi Koreyalının 15,2%-i qonşu kimi fərqli irqdən birinin olmasını istəmədiklərini bildirdi. Bu, 2010–2014-cü illər Dünya Dəyərləri Sorğusu ilə müqayisədə kəskin azalma deməkdir. Sorğuda iştirak edən 1200 Cənubi Koreyalının 34,1%-i başqa irqdən olan birini qonşu kimi görmək istəmədiklərini qeyd edib. 2010–2014-cü illər sorğusunda 44,2% "immiqrantları/xarici işçiləri" qonşu kimi istəmədiklərini bildirdi. 2017–2020-ci illər üzrə hesabata görə bu rəqəm 22,0%-ə düşüb.
İrqçi münasibət daha çox digər Asiya ölkələrindən və Afrikadan olan immiqrantlara, daha az isə "həddindən artıq mehriban rəftar" kimi təsvir edilənləri qəbul edə bilən Avropalı, ağdərili Şimali Amerikalı, Ağ Cənubi Amerikalı və Ağ Avstraliyalı mühacirlərə qarşı ifadə edilir. Qarışıq irqli uşaqlar, Çinli Koreyalı və Şimali Koreyalı mühacirlərlə bağlı ayrı-seçkilik də bildirilmişdir.
Ekoloji irqçilik
Ekoloji irqçilik — irqi kontekstdə ətraf mühitdə və siyasətdə özünü göstərən ekoloji ədalətsizlikdir.
== Tarix ==
Bu termin 1982-ci ildə Şimali Karolina ştatının Uorren dairəsindəki bir şəhərindəki təhlükəli Poliklorlu bifenilləri atdıqdan sonra Birləşmiş Məsih Kilsəsinin İrqi Ədalət Komissiyasının o vaxtkı icraçı direktoru Benjamin Çavis tərəfindən istifadə edilmişdir. Şimali Karolinada bu iş üzrə Birləşmiş Məsih Kilsəsi və Birləşmiş Ştatların Baş Mühasibat Ofisinin hesabatları ictimaiyyətin diqqətini təhlükəli tullantıların utilizasiya sahələri ilə yoxsul ərazilər arasında sıx əlaqəyə cəlb edir. Erkən ekoloji irqçilik fəalları Çavis və Robert Bullard ekoloji irqçiliyə səbəb olan hökumət və korporativ siyasətlərdən qaynaqlanan institusional irqçiliyə işarə etdirlər. Qırmızı planlama, rayonlaşdırma və rəng korluğuna uyğunlaşma planlaması kimi təcrübələr və sakinlərin aşağı sosial-iqtisadi vəziyyəti, habelə siyasi təmsilçilik və hərəkətliliyin olmaması da daxil olmaqla amillər ekoloji irqçiliyə kömək edir.
Ekoloji irqçilik bir neçə yolla izah edilə bilər və əksər hallarda dörd unikal modeli əhatə edir. Birincisi təhlükəli tullantılara məruz qalmadır. Bunu həm də icmanın daşqın kimi məsələlərə qarşı nə qədər həssas olduğunu hesablamaqla müəyyən etmək olar. İçməli suyun mövcudluğu ekoloji ədalətin qiymətləndirilməsinə də kömək edə bilər. Nəhayət ayrı-seçkilik əsaslı tullantıların idarə edilməsi proqramı da ekoloji ədalətsizlik halı sayıla bilər.
Mədəni irqçilik
Mədəni irqçilik, yeni irqçilik və ya neoirqçilik — qəbul edilən bir irqin və ya qrupun mədəniyyətinin digər irq və ya qruplardan üstün olduğu irqçilik formasıdır. Bu həm institusional, həm də fərdi şəkildə baş verir. Mədəni irqçilikdə dominant qrup öz mədəniyyətinə, etnosentrizminə üstünlük vermək üçün tərif gücündən istifadə edir. Qeyri-dominant qruplar mədəniyyəti və dini bu qrupların mahiyyəti kimi təqdim etmələri ilə fərqlənir, nəticədə bu mahiyyət hakim mədəniyyətə təhlükə yaradır.
İkinci Dünya Müharibəsinin dəhşətləri uzun müddətdir ki, soyqırım, yevgenika və açıq-aşkar irqçi rejimlərin seqreqasiyası ifratlarını ictimai rəydə qəbuledilməz edib. Bununla belə, qəribə qarşı qərəz və qorxu aradan qalxmadı, açıq-aşkar irqçilik də yox olmadı. Müharibədən sonrakı onilliklər ərzində davam edən iqtisadi rifah və demək olar ki, tam məşğulluq da Avropaya qonaq işçi immiqrasiya dalğasına səbəb oldu. Bununla belə, 1973-cü il neft böhranı ilə iqtisadi artım dayandı və işsizlik artdı, indiyə qədər tanınan tolerantlıq azaldı. Beləliklə, yerli əhali immiqrantlarla məşğulluq, mənzil və təhsil uğrunda real və ya xəyali rəqabətlə üzləşdikcə, sosial xidmətlərdən sui-istifadə halları geniş şəkildə bildirildikcə, fəhlə sinfi daxilində parçalanmalar üçün şərait böyüdü. Beləliklə, ksenofobiya və gündəlik irqçilik milli kimliyə və milli xarakterə müraciətlə yenidən siyasi gündəmdə yer ala bildi.
İrqçilik
İrqçilik və ya rasizm — İrqçilik, insanların qruplarının fiziki görünüşünə uyğun fərqli davranış xüsusiyyətlərinə sahib olduqlarına və bir irqin digərindən üstün olmasına görə bölünə biləcəyinə inamdır. Ayrıca fərqli bir irqi və ya etnik mənşəli olduğu üçün digər insanlara qarşı yönəlmiş qərəz, ayrı-seçkilik və ya düşmənçilik mənasını verə bilər. İrqçiliyin müasir variantları çox vaxt xalqlar arasında bioloji fərqlərin sosial qavranılmasına əsaslanır. Bu görüşlər, ehtimal olunan ortaq irsi əlamətlərə, qabiliyyətlərə və ya keyfiyyətlərə əsaslanaraq fərqli irqlərin bir-birlərindən üstün və ya daha aşağı olduğu sıralanan ictimai hərəkətlər, təcrübələr və ya inanclar və ya siyasi sistemlər şəklində ola bilər.
Ayrı-seçkilik praktikasında və ya qanunlarda qərəz və ya lovğalanma ifadəsini dəstəkləyən siyasi sistemlər (məsələn, aparteid) baxımından, irqçi ideologiya nativizm, ksenofobiya, digərlik, seqreqasiya, iyerarxik sıralama və supremasizm kimi əlaqəli sosial aspektləri əhatə edə bilər.
Çağdaş sosial elmdə irq və etnik anlayışlar ayrı hesab olunsa da, iki termin məşhur istifadə və köhnə ictimai elm ədəbiyyatında uzun bərabərliyə malikdir. "Etnik mənsubiyyət" adətən ənənəvi olaraq "irqi" ilə əlaqəli bir mənada istifadə olunur: insan qrupunun vacib və ya doğma olması ehtimal olunan keyfiyyətlərə görə bölünməsi (məsələn, ortaq əcdad və ya ortaq davranış). Buna görə, irqçilik və irqi ayrı-seçkilik, bu fərqliliklərin irqi olaraq təsvir edilməsindən asılı olmayaraq, etnik və ya mədəni zəmində ayrı-seçkiliyi təsvir etmək üçün istifadə olunur. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının irqi ayrı-seçkiliyə dair konvensiyasına görə, "irqi" və "etnik" ayrı-seçkilik terminləri arasında heç bir fərq yoxdur. BMT Konvensiyası, irq fərqliliyinə əsaslanan üstünlüyün elmi cəhətdən yalan, mənəvi məhkum, sosial ədalətsiz və təhlükəli olduğu qənaətinə gəlir.
İrqçilik-Turançılıq məhkəməsi
İrqçilik-Turançılıq məhkəməsi - 7 sentyabr 1944-cü ildə başlayan və 29 mart 1945-ci ilə qədər davam edən, Türkiyə siyasi gündəmində önəmli olan 23 şəxsin İrqçilik-Turançılıq ittihamı ilə mühakimə olunduğu prosesin adıdır. Ümumi 65 iclas davam etmişdir. Mühakimə nəticəsində Zəki Validi Toğan, Hüseyn Nihal Atsız, Alparslan Türkeş, Reha Oğuz Türkqan, Cihat Savaş Fer, Nurullah Barıman, Fəthi Tevetoğlu, Nejdət Sancar, Cebbar Şenel və Camal Oğuz Öcal müxtəlif cəzalara məhkum edilmişdirlər.
II Dünya müharibəsi dövründə Türkiyə xarici siyasətini müharibədən yayınmaq üzərinə qurmuş, müharibəyə qatılması üçün ona təzyiq edən müttəfiq dövlətlərə qarşı hərbi və lojistik əskikliklər bəhanə edilərək müharibədən uzaq qalmağa çalışılmış, Nasist Almaniyasının böyük uğurlar qazandığı 1943-cü ilə qədər Almaniya ilə olduqca yaxınlaşılmış və hətta türk hərbi müşahidəçilər heyəti Belqradda o dövrlərdə Kursk döyüşünə hazırlaşmaqda olan Alman ordusunun hazırlıqlarını incələmiş, VI və VII Panzer tümənlərinin yer aldığı Xarkov əməliyyatına qatılmışlardır. Almaniyanın Türkiyədəki səfiri Frans fon Papen, Ənvər paşanın qardaşı, köhnə hərbçi və biznesmen Nuru paşa vasitəsilə turançılığa dəstək vermişdir. 1943-cü ildən sonra Alman blokunun məğlub olmasına görə türk hökuməti nasist qələbələrinə görə icazə verdiyi bu hərəkatı sıxmağa başlamış, bunun nəticəsində də Hüseyn Nihal Atsız baş nazir Şükrü Saracoğluna Orhun jurnalında iki açıq məktub yazmış, bu məktublar nəticəsində Nihal Atsıza qarşı açılan məhkəmə mətbuatda İrqçilik-Turançılıq məhkəməsi olaraq adlandırılmışdır.
O dövrün baş naziri Şükrü Saracoğlu, 5 avqust 1942-ci ildə TBMM-də etdiyi çıxışında bunları deyir:
Bu açıqlamaya baxmayaraq dövlətin hər tərəfinə kommunist kadrların yerləşdirilməkdə olduğunu düşünən Nihal Atsız dövrün baş naziri Şükrü Saracoğluna Orhun jurnalında 1 mart 1944-cü ildə və yenə bir ay sonra 1 aprel 1944-cü ildə olmaqla iki açıq məktub yazır, baş nazirə şikayət və xəbərdarlıq edir. Şikayət edilənlərin arasında Əhməd Cavad Əmrə, Səbahəttin Əli, Sədrəddin Cəlal Antel və Həsən Əli Yücəl də vardır.
Açıq məktubdakı təhqiramiz ifadələrə görə Səbahəddin Əli tərəfindən Atsız məhkəməyə verilir. 26 aprel 1944-cü ildə Ankarada başlayan ilk məhkəmə zalı gənclər tərəfindən tamamilə doldurulur.
Elmi irqçilik
Elmi irqçilik — bəzən bioloji irqçilik də adlandırılır, insan növünün "irqlər" adlanan bioloji cəhətdən fərqli taksonlara bölünə biləcəyinə, irqçiliyi (irqi ayrı-seçkilik) dəstəkləmək və ya əsaslandırmaq üçün empirik sübutların mövcud olduğuna dair yalançı elmi inamdır, irqi aşağılıq və ya irqi üstünlük hesab edilir. XX əsrin ortalarına qədər elmi irqçilik bütün elmi ictimaiyyət tərəfindən qəbul edilsə də lakin artıq elmi hesab edilmir. Bəşəriyyətin bioloji cəhətdən ayrı-ayrı qruplara bölünməsi, müvafiq izahlı modellər qurmaq və tətbiq etməklə bu qruplara xüsusi fiziki və əqli xüsusiyyətlərin verilməsi ilə yanaşı, bu ideyaları dəstəkləyənlər tərəfindən irqçilik, irq realizmi və ya irq elmi adlandırılır. Müasir elmi konsensus bu görüşü müasir genetik tədqiqatlarla uzlaşmaz kimi rədd edir.
Elmi irqçilik insan populyasiyalarını fiziki cəhətdən ayrı-ayrı insan irqlərinə təsnif etmək üçün antropoloji tipologiyalar təklif etməklə antropologiyanı (xüsusilə fiziki antropologiya), kraniometriyanı, təkamül biologiyasını və digər fənləri və ya psevdo-disiplinləri yanlış tətbiq edir, yanlış şərh edir və ya təhrif edir. Burada bəziləri daha üstün və ya başqalarından aşağı ola bilər. Elmi irqçilik 1600-cü illərdən İkinci Dünya Müharibəsinin sonuna qədər olan dövrdə geniş yayılmışdı və XIX əsrin ortalarından XX əsrin əvvəllərinə qədər Avropa və Amerika akademik yazılarında xüsusilə daha qabarıq idi. XX əsrin ikinci yarısından etibarən elmi irqçilik köhnəlmiş kimi gözdən salındı və tənqid edildi, lakin irqi kateqoriyaların mövcudluğuna və əhəmiyyətinə, üstün və aşağı iyerarxiyaya inam əsasında irqçi dünya görüşlərini dəstəkləmək və ya təsdiqləmək üçün davamlı olaraq istifadə edilmişdir.
== Fiziki antropologiyada irqi nəzəriyyələr (1850-1918) ==
Karl Linneys tərəfindən müəyyən edilmiş elmi təsnifat istənilən insan irqi təsnifat sxemi üçün zəruri idi. XIX əsrdə birxətli təkamül və ya klassik sosial təkamül, Qərbi Avropa mədəniyyətinin insan sosial-mədəni təkamülünün zirvəsi olduğunu irəli sürən rəqabət aparan sosioloji və antropoloji nəzəriyyələrin qarışığı idi.
Sistemli irqçilik
İnstitusional irqçilik və ya sistemli irqçilik — irq və ya etnik qrupa görə bəzi insanlar üçün davamlı ədalətsiz üstünlük və digərlərinə qarşı ədalətsiz və ya zərərli rəftarla nəticələnən və bunu dəstəkləyən bütün cəmiyyət və ya təşkilatda mövcud olan siyasət və təcrübələr. Bu, cinayət ədaləti, məşğulluq, mənzil, səhiyyə, təhsil və siyasi təmsilçilik kimi sahələrdə diskriminasiya kimi özünü göstərir.
Fərdi və ya formal imkan bərabərliyi adətən bərabərsizliyin və irqçiliyin sistemli və ya institusional aspektlərini nəzərə almır. İnstitusional irqçilik güc balanssızlığından qaynaqlana bilər. İnstitusional irqçiliklə mübarizə struktur dəyişiklikləri üçün motivasiyadır. Fərqli irqlərə və etnik mənsubiyyətə əsaslanan nəticələrin bərabərliyi ilə əsaslı bərabərlik institusional irqçiliyin qarşısının alınmasının bir yolu ola bilər. İnstitusional irqçiliyi azaltmaq üçün müxtəliflik, bərabərlik və inklüzivlik tətbiq oluna bilər.
== İstinadlar ==
== Əlavə ədəbiyyat ==
Institutional Racism and the Police Institutional Racism and the Police: Fact or Fiction?, Civitas thinktank pamphlet about the Macpherson Report
Paying the Price: The Human Cost of Racial Profiling On causes and effects of institutional racism in the Canadian criminal justice system
"Crack Cocaine Sentencing Policy: Unjustified and Unreasonable" (PDF).
Ward, W. Peter. White Canada Forever: Popular Attitudes and Public Policy Toward Orientals in British Columbia.
İnstitusional irqçilik
İnstitusional irqçilik və ya sistemli irqçilik — irq və ya etnik qrupa görə bəzi insanlar üçün davamlı ədalətsiz üstünlük və digərlərinə qarşı ədalətsiz və ya zərərli rəftarla nəticələnən və bunu dəstəkləyən bütün cəmiyyət və ya təşkilatda mövcud olan siyasət və təcrübələr. Bu, cinayət ədaləti, məşğulluq, mənzil, səhiyyə, təhsil və siyasi təmsilçilik kimi sahələrdə diskriminasiya kimi özünü göstərir.
Fərdi və ya formal imkan bərabərliyi adətən bərabərsizliyin və irqçiliyin sistemli və ya institusional aspektlərini nəzərə almır. İnstitusional irqçilik güc balanssızlığından qaynaqlana bilər. İnstitusional irqçiliklə mübarizə struktur dəyişiklikləri üçün motivasiyadır. Fərqli irqlərə və etnik mənsubiyyətə əsaslanan nəticələrin bərabərliyi ilə əsaslı bərabərlik institusional irqçiliyin qarşısının alınmasının bir yolu ola bilər. İnstitusional irqçiliyi azaltmaq üçün müxtəliflik, bərabərlik və inklüzivlik tətbiq oluna bilər.
== İstinadlar ==
== Əlavə ədəbiyyat ==
Institutional Racism and the Police Institutional Racism and the Police: Fact or Fiction?, Civitas thinktank pamphlet about the Macpherson Report
Paying the Price: The Human Cost of Racial Profiling On causes and effects of institutional racism in the Canadian criminal justice system
"Crack Cocaine Sentencing Policy: Unjustified and Unreasonable" (PDF).
Ward, W. Peter. White Canada Forever: Popular Attitudes and Public Policy Toward Orientals in British Columbia.
