marksizm sözü azərbaycan dilində

Marksizm — sinif münasibətləri və sosial konflikti anlamaq üçün tarixi inkişafın materialist interpretasiyasını istifadə edən sosioiqtisadi analiz metodudur, həmçinin sosial transformasiyanı təhlil etmək üçün dialektik perspektivdir. 19-cu əsr Alman filosofları Karl Marks və Fridrix Engelsin əsərlərindən başlanğıcını götürür. Marksizm zaman keçdikcə müxtəlif qollara və düşüncə məktəblərinə çevrildiyinə görə hazırda qəti bir marksist nəzəriyyə yoxdur.Bəzi marksist düşüncə məktəbləri klassik marksizmin digər aspektlərini rədd edərkən və ya dəyişdirərkən müəyyən cəhətlərinə daha çox diqqət yetirir. Bəzi məktəblər ziddiyyətli nəticələrə gətirib çıxardan marksist anlayışları və qeyri-marksist anlayışları birləşdirməyə çalışdılar. Tarixi və dialektik materializmin bütün marksist düşüncə məktəblərinin təməl konsepsiyaları kimi tanınmasına doğru bir hərəkətin olduğu iddia edilmişdir. Bu fikir tarixin yalnız istehsal üsulu ilə deyil, həm də şüur və iradə ilə müəyyənləşdiyini iddia edən Ernesto Laklau və Şantal Muf kimi bəzi postmarksistlər tərəfindən rədd edilir.Marksizm antropologiya, arxeologiya, sənət nəzəriyyəsi, kriminologiya, mədəniyyətşünaslıq, iqtisadiyyat, təhsil, etika, kino nəzəriyyəsi, coğrafiya, tarixşünaslıq, ədəbiyyatşünaslıq, media tədqiqatları, fəlsəfə, siyasi elm, elm, psixologiya, elm araşdırmaları, sosiologiya, şəhərsalma və teatr da daxil olmaqla bir çox sahəyə nüfuz edərək qlobal akademiyalara böyük təsir göstərmişdir. == İcmal == Marksizm insanın maddi ehtiyaclarını ödəmək üçün tələb olunan maddi şərtləri və iqtisadi fəaliyyətləri təhlil edərək hər hansı bir cəmiyyət daxilindəki sosial fenomeni izah etməyə çalışır. Marksizm görə, iqtisadi təşkilat forması və ya istehsal üsulunu daha geniş ictimai münasibətlər, siyasi qurumlar, hüquq sistemləri, mədəni sistemlər, estetik və ideologiyalar daxil olmaqla bütün digər sosial fenomonlərə təsir göstərir. Bu sosial münasibətlər iqtisadi sistemlə birlikdə altstruktur və üststruktur formalaşdırır. İstehsal qüvvələri inkişaf etdikcə mövcud istehsalın təşkili formaları köhnəlir və daha da irəliləməyə mane olur.

Antirevizionizm — Marksizm-Leninizm daxilində Stalin, Mao Tszedun və Ənvər Xocanın yaradıcılığı ilə əlaqəli nəzəri və praktik xətti müdafiə edən siyasi hərəkat. Bu hərəkat, marksist revizionizmin və Eduard Bernşteynin ideyalarına qarşıdır və Nikita Xruşşovun başlatdığı destalinizasiya prosesini pisləyir. Antirevizionizm tərəfdarları hesab edirlər ki, Stalin dövründə SSRİ-də Marks və Engels tərəfindən düşünülmüş və Lenin tərəfindən həyata keçirilən “elmi sosializm” həyata keçirilirdi. Antirevizionizmin tənqidçiləri bunu çox vaxt Stalinizmə əlaqələndirirlər. == Tarixi == Antirevizionizm 1920-ci illərdə Stalinin Marks, Engels və Leninin nəzəriyyələrinin sintezi yolu ilə əsasını qoyduğu ideologiya olan marksizm-leninizm ideyaları ilə sıx bağlıdır. Məhz Stalin özünün “Leninizmin əsasları” kitabında leninizmi “imperializm və proletar inqilabı dövrünün marksizmi” kimi təyin etdi və bu prinsip marksizm-leninizmin əsasını təşkil etdi. O, həmçinin Marksın nəzəriyyəsinə əsaslanır ki, kapitalizm cəmiyyəti iki sinfə ayırır: burjuaziya (aristokratlar) və proletariat (işçi sinfi). Antirevizionizm 1950-ci illərdə proletariat diktaturasını dəstəkləyən Marksizm-Leninizmi Stalinin şərhi, qısa müddətdə əhəmiyyətli iqtisadi dəyişikliklər, sənayeləşmə və kollektivləşmə üçün ideoloji manipulyasiyadan istifadə edilməsi və Kommunist Partiyasının bu cür təfsirinə əsaslanaraq düzgün inkişaf etmişdir. həmkarlar ittifaqları və digər əmək birliklərinin bütün sisteminin mərkəzi. Xruşşovun gəlişi və destalinizasiya ilə Stalinpərəst marksist-leninistlərin formalaşdırdığı antirevizionizm meydana çıxdı.

Freydo-marksizm (ing. Freudo-Marxism) — Karl Marksın və Ziqmund Freydin konsepsiyalarını birləşdirməyə çalışan radikal sol nəzəriyyədir. == Mahiyyəti == Freydo-marksizmin həm marksizm olmasını, eyni zamanda keyfiyyətcə yeni bir təlim olduğunu, bir analogiya ilə göstərmək olar. Əvvəllər heyvanların dərisinin daxili orqanlardan daha bərk olmasını izah edərək pendirin kəsilmiş tərəfini havada bir müddət saxlayardılar, hava ilə olan kontaktından onun üst tərəfinin, iç hissəsi ilə nisbətdə, müəyyən zamandan sonra bərkiməsini heyvan dərisinin yaranması hadisəsinə oxşadırdılar. Əlbəttə bu müəyyən mənada, dərinin codlaşması hadisəsinin doğru izahı idi, amma sonralar biologiyada heyvanların dərisinin bərk olmasını izah edən başqa izahlar tapıldı, və bu eyni hadisənin daha təfərrüatlı və daha dəqiq izahını verirdi. Yəni həmin məzmunun daxili genişlənməsi və daha da zənginləşməsi idi. Amma bu əski izahı etibarsız etmir, o mənada ki əski izah bu daha təkmil izahın çıxış nöqtəsi olmuşdu. İnkarın müsbət həlli. Dialektikanın mənası bundadı. Yeni əskinin üzərində yaranır, əskini məhv edərək, amma onun müsbət nailiyyətlərini özündə saxlayaraq.

Qərbi marksizm (ing. Western Marxism) — oktyabr inqilabından sonra Qərbdə inkişaf edən marksizmin adıdır . Bir tərəfdən 1930-1980-ci illərdə SSRİ-dəki "real sosializmi" tənqid edən Marksizmin Stalinist şərhinə qarşı çıxan, digər tərəfdən kapitalist sistemi tənqid edən Marks və Engels irsini tənqidi şəkildə inkişaf etdirən bu cərəyan . Təsisçilər Georq Lukaç, Karl Korş, Antonio Qramşi hesab olunur . Bu istiqamət çərçivəsində iki əsas ənənə formalaşdı: "Dialektik-humanist" və "Ssientizm". == "Dialektik-humanist istiqamət" == Bir insanı marksist fəlsəfənin mərkəzinə yerləşdirməyi təklif edən "dialektik-humanist". Bu vəziyyətdə, Marksın "1844-cü il iqtisadi və fəlsəfi əlyazmaları" ndakı inkişafları freydizm, ekzistensializm və yeni hegelçilik birləşdirilir. Bu istiqamətə aşağıdakılar daxildir: Frankfurt məktəbi. Çinli marksist professorlar Yuan Quyjenya və Yan Qena görə, "Frankfurt məktəbindən sonra Qərb marksizmi və marksizmi artıq sosial praktika ilə heç bir əlaqəsi qalmadı və müəyyən dərəcədə kitab kabineti baxımından tənqidə çevrildi". Freudomarksizm (Vilhelm Rayx, Qerbert Markuze, Erix Fromm) Mövcud Marksizm (Jan Pol Sartr, Kastoradis Kornelius, Klod Lefor).

Strukturalist marksizm (ing. Structural Marxism) — marksizmdə strukturalizm ideya və konsepsiyalarına əsaslanan fəlsəfi cərəyan. 1960-1970-ci illərdə Fransada yaranıb və geniş yayılıb, sonra onun hüdudlarından kənara yayılıb. Marksizmdə bu cərəyanın əsas nümayəndələri filosof Lui Altüsser, sosioloq Nikos Pulanzas və antropoloq Moris Qodelye idi. Strukturalist marksizmə bağlı olan Lui Altüsserin (Etyen Balibar, Jak Ransyer, D.Lekur, P.Reymond) bir çox tələbələri sonralar ondan uzaqlaşdılar. Strukturalist marksizmin müasir nümayəndəsi sloveniyalı sosioloq Rastko Moçnikdir. == Haqqında == Humanist marksizmə qarşı Lui Altüsser vurğulayırdı ki, bir elm olaraq marksizmin vəzifəsi obyektiv strukturları araşdırmaqdır və əsasları Marksın ilk əsərlərində yer alan marksist humanizmə, tarixçiliyə və fenomenologiyaya qayıdış “elmdən əvvəlki humanist ideologiyaya qayıdışdır”. 1970-ci illərin ortalarında və 1980-ci illərdə marksist nəzəriyyəçilər dövlət, hüquq və cinayət haqqında strukturalist marksist düşüncəni inkişaf etdirirdilər. Strukturist marksizm, dövlətin kapitalistin və ya hakim sinfin birbaşa xidmətçisi kimi görünə biləcəyinə dair instrumentalist fikrə etiraz edir. İnstrumentalist baxış dövlət institutlarının kapitalist sinfinin maraqlarını təmsil edən məmurların bilavasitə nəzarəti altında olduğunu bildirsə də, strukturalist nəzəriyyədə əmindir ki, dövlət institutları bütövlükdə kapitalizmin həyat qabiliyyətinə təminat vermək üçün bu şəkildə fəaliyyət göstərməlidir.

Marksizm-leninizm — 1920-ci illərdə kommunist partiyaları arasında populyarlıq qazanmış, Karl Marks və Vladimir Leninin adını daşıyan ideoloji cərəyandır. marksizm-leninizm; Marks, Engels və Lenin tərəfindən irəli sürülüb Kominternin qurucu ideologiyası olaraq qəbul edilən bu görüş, ən çox qəbul edilən kommunist ideologiyasıdır. O, xüsusən kapitalizm, faşizm və imperializmə qarşıdır və sinifsiz bir cəmiyyət yaratmaq üçün xüsusi mülkiyyətə əsaslanan istehsal üsullarının tamamilə ləğv edilməsini müdafiə edir. Marksist-leninist ideologiya xüsusi özəl mülkiyyətə qarşı deyil, özəl sahibkarlığa, iri müəssisələrə və ictimai istehsal sahələrinə qarşıdır. İqtisadiyyatda kiçik müəssisələrin qorunması və həvəsləndirilməsini müdafiə etməklə yanaşı, iri istehsal sahələrində kollektiv sahibkarlıq formasını müdafiə edir. Tarixi Paris Kommunası ilə yanaşı, marksist-leninist prinsiplər ilk dəfə 1917-ci il Oktyabr İnqilabından sonra Sovet İttifaqında tətbiq edilmiş və sonra dövlətin rəsmi ideologiyasına çevrilmişdir. Bundan əlavə, ölkədə Marksizm-Leninizm İnstitutu adlı elm akademiyası var idi və çoxlu əsərlər nəşr edirdi. Lakin marksist-leninist prinsiplərin ortaya çıxmasından bu yana dünyanın bir çox yerində bu baxışlara qarşı “anti-kommunizm” adlı siyasətlər istehsal edilmiş, bu prinsipləri müdafiə edənlərə hətta kütləvi qətllərə qədər müxtəlif təzyiqlər edilmişdir.

Marksizm-leninizm — 1920-ci illərdə kommunist partiyaları arasında populyarlıq qazanmış, Karl Marks və Vladimir Leninin adını daşıyan ideoloji cərəyandır. marksizm-leninizm; Marks, Engels və Lenin tərəfindən irəli sürülüb Kominternin qurucu ideologiyası olaraq qəbul edilən bu görüş, ən çox qəbul edilən kommunist ideologiyasıdır. O, xüsusən kapitalizm, faşizm və imperializmə qarşıdır və sinifsiz bir cəmiyyət yaratmaq üçün xüsusi mülkiyyətə əsaslanan istehsal üsullarının tamamilə ləğv edilməsini müdafiə edir. Marksist-leninist ideologiya xüsusi özəl mülkiyyətə qarşı deyil, özəl sahibkarlığa, iri müəssisələrə və ictimai istehsal sahələrinə qarşıdır. İqtisadiyyatda kiçik müəssisələrin qorunması və həvəsləndirilməsini müdafiə etməklə yanaşı, iri istehsal sahələrində kollektiv sahibkarlıq formasını müdafiə edir. Tarixi Paris Kommunası ilə yanaşı, marksist-leninist prinsiplər ilk dəfə 1917-ci il Oktyabr İnqilabından sonra Sovet İttifaqında tətbiq edilmiş və sonra dövlətin rəsmi ideologiyasına çevrilmişdir. Bundan əlavə, ölkədə Marksizm-Leninizm İnstitutu adlı elm akademiyası var idi və çoxlu əsərlər nəşr edirdi. Lakin marksist-leninist prinsiplərin ortaya çıxmasından bu yana dünyanın bir çox yerində bu baxışlara qarşı “anti-kommunizm” adlı siyasətlər istehsal edilmiş, bu prinsipləri müdafiə edənlərə hətta kütləvi qətllərə qədər müxtəlif təzyiqlər edilmişdir.

Marksizm — sinif münasibətləri və sosial konflikti anlamaq üçün tarixi inkişafın materialist interpretasiyasını istifadə edən sosioiqtisadi analiz metodudur, həmçinin sosial transformasiyanı təhlil etmək üçün dialektik perspektivdir. 19-cu əsr Alman filosofları Karl Marks və Fridrix Engelsin əsərlərindən başlanğıcını götürür. Marksizm zaman keçdikcə müxtəlif qollara və düşüncə məktəblərinə çevrildiyinə görə hazırda qəti bir marksist nəzəriyyə yoxdur.Bəzi marksist düşüncə məktəbləri klassik marksizmin digər aspektlərini rədd edərkən və ya dəyişdirərkən müəyyən cəhətlərinə daha çox diqqət yetirir. Bəzi məktəblər ziddiyyətli nəticələrə gətirib çıxardan marksist anlayışları və qeyri-marksist anlayışları birləşdirməyə çalışdılar. Tarixi və dialektik materializmin bütün marksist düşüncə məktəblərinin təməl konsepsiyaları kimi tanınmasına doğru bir hərəkətin olduğu iddia edilmişdir. Bu fikir tarixin yalnız istehsal üsulu ilə deyil, həm də şüur və iradə ilə müəyyənləşdiyini iddia edən Ernesto Laklau və Şantal Muf kimi bəzi postmarksistlər tərəfindən rədd edilir.Marksizm antropologiya, arxeologiya, sənət nəzəriyyəsi, kriminologiya, mədəniyyətşünaslıq, iqtisadiyyat, təhsil, etika, kino nəzəriyyəsi, coğrafiya, tarixşünaslıq, ədəbiyyatşünaslıq, media tədqiqatları, fəlsəfə, siyasi elm, elm, psixologiya, elm araşdırmaları, sosiologiya, şəhərsalma və teatr da daxil olmaqla bir çox sahəyə nüfuz edərək qlobal akademiyalara böyük təsir göstərmişdir. == İcmal == Marksizm insanın maddi ehtiyaclarını ödəmək üçün tələb olunan maddi şərtləri və iqtisadi fəaliyyətləri təhlil edərək hər hansı bir cəmiyyət daxilindəki sosial fenomeni izah etməyə çalışır. Marksizm görə, iqtisadi təşkilat forması və ya istehsal üsulunu daha geniş ictimai münasibətlər, siyasi qurumlar, hüquq sistemləri, mədəni sistemlər, estetik və ideologiyalar daxil olmaqla bütün digər sosial fenomonlərə təsir göstərir. Bu sosial münasibətlər iqtisadi sistemlə birlikdə altstruktur və üststruktur formalaşdırır. İstehsal qüvvələri inkişaf etdikcə mövcud istehsalın təşkili formaları köhnəlir və daha da irəliləməyə mane olur.

Marksizm — sinif münasibətləri və sosial konflikti anlamaq üçün tarixi inkişafın materialist interpretasiyasını istifadə edən sosioiqtisadi analiz metodudur, həmçinin sosial transformasiyanı təhlil etmək üçün dialektik perspektivdir. 19-cu əsr Alman filosofları Karl Marks və Fridrix Engelsin əsərlərindən başlanğıcını götürür. Marksizm zaman keçdikcə müxtəlif qollara və düşüncə məktəblərinə çevrildiyinə görə hazırda qəti bir marksist nəzəriyyə yoxdur.Bəzi marksist düşüncə məktəbləri klassik marksizmin digər aspektlərini rədd edərkən və ya dəyişdirərkən müəyyən cəhətlərinə daha çox diqqət yetirir. Bəzi məktəblər ziddiyyətli nəticələrə gətirib çıxardan marksist anlayışları və qeyri-marksist anlayışları birləşdirməyə çalışdılar. Tarixi və dialektik materializmin bütün marksist düşüncə məktəblərinin təməl konsepsiyaları kimi tanınmasına doğru bir hərəkətin olduğu iddia edilmişdir. Bu fikir tarixin yalnız istehsal üsulu ilə deyil, həm də şüur və iradə ilə müəyyənləşdiyini iddia edən Ernesto Laklau və Şantal Muf kimi bəzi postmarksistlər tərəfindən rədd edilir.Marksizm antropologiya, arxeologiya, sənət nəzəriyyəsi, kriminologiya, mədəniyyətşünaslıq, iqtisadiyyat, təhsil, etika, kino nəzəriyyəsi, coğrafiya, tarixşünaslıq, ədəbiyyatşünaslıq, media tədqiqatları, fəlsəfə, siyasi elm, elm, psixologiya, elm araşdırmaları, sosiologiya, şəhərsalma və teatr da daxil olmaqla bir çox sahəyə nüfuz edərək qlobal akademiyalara böyük təsir göstərmişdir. == İcmal == Marksizm insanın maddi ehtiyaclarını ödəmək üçün tələb olunan maddi şərtləri və iqtisadi fəaliyyətləri təhlil edərək hər hansı bir cəmiyyət daxilindəki sosial fenomeni izah etməyə çalışır. Marksizm görə, iqtisadi təşkilat forması və ya istehsal üsulunu daha geniş ictimai münasibətlər, siyasi qurumlar, hüquq sistemləri, mədəni sistemlər, estetik və ideologiyalar daxil olmaqla bütün digər sosial fenomonlərə təsir göstərir. Bu sosial münasibətlər iqtisadi sistemlə birlikdə altstruktur və üststruktur formalaşdırır. İstehsal qüvvələri inkişaf etdikcə mövcud istehsalın təşkili formaları köhnəlir və daha da irəliləməyə mane olur.