mübahisə-münaqişə sözü azərbaycan dilində

Mübahisə — fikirlərin, mövqelərin kəsişməsi. O zaman tərəflər öz mövqeyini müdafiə edərək rəqibin dəlillərini təkzib etməyə çalışır. Mübahisələr, söz çəkişmələri, fikirlərin çarpışması, müzakirələr insan durumunun təbii hallarıdır. Buna görə də onlar, gədim zamanlardan bəri öyrənilmiş, onların tərifləri verilmişdir. Mübahisələr qədim Hindistanda, Babildə, Misirdə, İranda əsasən dini zəmində kahinlər arasında aparılmışdır. Buna örnək olaraq Musa peyğəmbərin Fironla, Maninin zərdüşt kahinləri ilə baş verən çəkişmələrini xatırlamaq olar. O zaman hər bir yeni düşüncəni ortalığa çıxarmış adam onunla başqa adamların, özəlliklə də çarların və kahinlərin qarşısında çıxış etməli, ona qarşı olanlara qalib gəlməli idi. Bir çox durumlarda çəkişmədə uduzan tərəf qalibin dininə (əqidəsinə) keçməli, ya da öldürülməli idi. Mübahisələri uduzan tərəfin ardıcılları da təqib olunurdular. Qədim Yunanıstanda çəkişmələrin qaydaları dəyişmişdir.

Dondurulmuş münaqişə — beynəlxalq münasibətlərdə aktiv silahlı münaqişənin sona çatdığı, lakin heç bir rəsmi sülh müqaviləsinin və ya digər siyasi çərçivənin münaqişəni qane edəcək şəkildə həll etmədiyi bir vəziyyət. Ona görə də hüquqi baxımdan münaqişə hər an yenidən başlaya bilər, qeyri-təhlükəsizlik və qeyri-sabitlik mühiti yarada bilər. Bu termin ümumiyyətlə postsovet münaqişələri üçün istifadə olunur, lakin tez-tez digər genişlənmiş və həll olunmamış ərazi mübahisələrinə də şamil edilir. Ortaya çıxan de-fakto vəziyyət münaqişə tərəflərindən hər hansı birinin bəyan etdiyi rəsmi mövqeyə uyğun ola və ya uyğun gəlməyə bilər. Məsələn, Koreyanın bölünməsində həm Cənubi Koreya, həm də Şimali Koreya rəsmi olaraq bütün yarımadaya iddialarını irəli sürürlər; lakin iki ölkənin nəzarət zonaları arasında dəqiq müəyyən edilmiş sərhəd mövcuddur. Dondurulmuş münaqişələr bəzən qismən tanınan dövlətlərlə nəticələnir. Məsələn, dondurulmuş Gürcüstan-Osetiya münaqişəsinin məhsulu olan Cənubi Osetiya Respublikası beş BMT üzvü də daxil olmaqla səkkiz başqa dövlət tərəfindən tanınır; bu qurumların digər üçü qismən tanınan dövlətlərdir. == Nümunələr == === Postsovet ərazilərində === 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılmasından sonra bəzi postsovet dövlətlərinin ərazilərində bir sıra münaqişələr yarandı, burada adətən yeni beynəlxalq sərhədlər yerli əhalinin etnik mənsubiyyətinə uyğun gəlmirdi. Bu münaqişələr əsasən “dondurulmuş vəziyyətdə” qalmışdır, mübahisəli ərazilər beynəlxalq səviyyədə mənsub olduqları və hələ də həmin əraziləri öz ərazilərinin bir hissəsi hesab edən ölkələrdən başqa qurumların faktiki nəzarəti altındadır. Dnestryanı müharibəni (1990-1992) başa vuran atəşkəsdən bəri Rusiyanın təsiri altında olan separatçı Dnestryanı respublika Moldova ərazisinin ən şərq zolağına nəzarət edir.

Etnik münaqişə — iki və ya ikidən artıq etnik qruplar arasında münaqişədir. Münaqişənin səbəbləri cürbəcür, o cümlədən, siyasi, iqtisadi, dini və sosial ola bilər.

Hüquqi münaqişə (lat. collisio — «qarşıdurma, toqquşma») — eyni və ya əlaqəli hüquqi münasibətləri tənzimləyən normativ hüquqi aktlar arasında, habelə dövlət orqanlarının səlahiyyətləri arasında yaranan fikir ayrılıqları və ya ziddiyyətlər. Beynəlxalq xüsusi hüquqda bunlar müxtəlif dövlətlərin mülki normaları arasında ziddiyyət kimi qəbul edilir. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsində ona daha geniş şəkildə baxılır. Toqquşma iki məcburi xüsusiyyətə malik olmalıdır: avtonomiya və toqquşma. == Toqquşma təsnifatı == Fəaliyyət zamanına əsasən, müvəqqəti toqquşmaları ayırd etmək olar. Məkan əsasında: beynəlxalq, beynəlxalq və milli hüquq arasında, milli hüquqda. Milli hüquqda eyni əsasda — unitar dövlətlərdə normativ hüquqi aktlar arasında, federal qanunla federal dövlətlərdə federal subyektlərin hüququ arasında, əyalət və bələdiyyə hüququ arasında. Hüquqi qüvvəyə əsasən. Hüquq sahəsinə əsaslanır.

Etno-konfessional münaqişə və ya Etno-dini münaqişə — dini fərqin etnik mənsubiyyəti daha da artırdığı etnik qarşıdurmanın formalarından biridir. Fərqli sivilizasiyalarda (Qafqaz, Balkanlar) inkişaf etmiş xalqların yaşadığı bölgələrdə xüsusilə qabarıq formaları özünü göstərir. Ərəb-İsrail qarşıdurması, Cezayir müharibəsi, Bəlucistan, Şimali İrlandiya, keçmiş Yuqoslaviya, Çeçenistandakı etnik-konfessional qarşıdurmaların səsləndirilən nümunələridir. == Ədəbiyyat == Богатырёв К. А. Крымские татары и развитие этноконфессионального конфликта в регионе в 90-х гг. XX века (Политика и общество). 2009. 58–65. Булгакова М. В. Этнорелигиозный конфликт: некоторые аспекты проблемы (Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук). 2009. 1–9.

Etno-konfessional münaqişə və ya Etno-dini münaqişə — dini fərqin etnik mənsubiyyəti daha da artırdığı etnik qarşıdurmanın formalarından biridir. Fərqli sivilizasiyalarda (Qafqaz, Balkanlar) inkişaf etmiş xalqların yaşadığı bölgələrdə xüsusilə qabarıq formaları özünü göstərir. Ərəb-İsrail qarşıdurması, Cezayir müharibəsi, Bəlucistan, Şimali İrlandiya, keçmiş Yuqoslaviya, Çeçenistandakı etnik-konfessional qarşıdurmaların səsləndirilən nümunələridir. == Ədəbiyyat == Богатырёв К. А. Крымские татары и развитие этноконфессионального конфликта в регионе в 90-х гг. XX века (Политика и общество). 2009. 58–65. Булгакова М. В. Этнорелигиозный конфликт: некоторые аспекты проблемы (Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук). 2009. 1–9.

Etno-siyasi münaqişə — etnik birliyin siyasiləşdirilməsi ilə əlaqəli olan etnik qarşıdurmaların formalarından biridir. A.R. Aklaev "Etno-siyasi konfliktologiya" əsərində daha ətraflı tərif verir: Etno-siyasi qarşıdurmalar, siyasi gücün əldə edilməsi və ya yenidən bölüşdürülməsi, simvollarının tərifi, həmçinin qrup siyasət statusu və dövlət siyasətinin prioritetləri ilə əlaqəli mənfəətlərini və dəyərlərini həyata keçirmək istəyində olan siyasi aktyorların toqquşmasıdır. hansı etnik fərqliliklərin siyasi səfərbərlik prinsipinə çevrildiyi və mövzulardan ən azı birinin etnik qrup olduğu Bir qayda olaraq, etno-siyasi qarşıdurmalar qrup maraqları ətrafında inkişaf edir, bir qrup olaraq bir etnoya münasibətdə ədalətsizliyə müraciəti təsir edir. Bu cür maraqlara ümumiyyətlə siyasi muxtariyyət, dövlət büdcəsindən maliyyənin artırılması və dövlət orqanlarında etnik kvota daxildir. == Strukturu == Etno-siyasi münaqişələr öz strukturlarında ümumiyyətlə ictimai-siyasi münaqişələrə bənzəyir, lakin bir sıra xüsusiyyətlərə malikdirlər: etnik mənsubiyyət, dövlətin elit dairələrində siyasi mübarizənin “kamuflyajı” kimi çıxış edə bilər; etno-siyasi münaqişələr ən çox status xarakteri daşıyır və müəyyən bir etnik qrupun statusu ətrafında aparılır; bu cür qarşıdurmalar mənfəət toqquşmaları deyil, şəxsiyyətlərin toqquşmasıdır (yeni münaqişə tərəfləri münaqişə məsələsindəki mövqelərin yaxınlığından çox, ortaq kimlik üzündən bu və ya digər tərəfə daha çox yapışırlar); yüksək duyğusallıq səbəbiylə etno-siyasi qarşıdurmalar yüksək dərəcədə irrasionallıq qazanır; bunlar dağıdıcı prinsipin konstruktiv prinsip üzərində üstünlüyü ilə xarakterizə olunur; bir qayda olaraq, etno-siyasi münaqişələr çox amildir (səbəblər azlığın hüquqlarının pozulmasında deyil, kompakt yaşayış bölgəsinin iqtisadi inkişafından narazılığında ola bilər).

Ekvadorda münaqişə — 9 yanvar 2024-cü ildə Ekvadorda ölkə hökuməti tərəfindən bir neçə mütəşəkkil cinayətkar qrupa, xüsusən də "Los Choneros"a qarşı başladılan silahlı münaqişə. Quayakil boyu silahlı hücumlar haqqında hesabatlar geniş yayılmışdı. Bunlar ilk növbədə həbsxanalarda, bazarlarda, yollarda və universitetlərdə baş vermişdi. Genişmiqyaslı hücumlar "Los Choneros" lideri Xose Adolfo Masias Vilyamarın Quayaquil həbsxanasından qaçmasına və prezident Daniel Noboanın fövqəladə vəziyyət elan etməsinə verilən cavabların idi. == Münaqişə == 9 yanvarda Ekvadordakı silahlı qruplar "müharibə təhdidləri" ilə çıxış edərək ölkə prezidentini silahlı daxili qarşıdurma vəziyyəti elan etməyə və bu qruplara qarşı hərbi əməliyyatlara icazə verməyə vadar etmişdir. Həmin gün "Los Choneros" qruplaşmasına üzv olan silahlı şəxslər Quayakil şəhərindəki "TC Televisión" studiyasına zorla daxil olmuş və canlı xəbər yayımı zamanı jurnalistləri girov götürmüşdülər. Günün sonunda Ekvador polisi telestudiyaya basqın etmiş, jurnalistləri azad etmiş və dəstə üzvlərini götürmüşdür. Eyni zamanda, başqa bir qrup polisləri girov götürərək onları hadisələri Noboanın elan etdiyi fövqəladə vəziyyətə reaksiya kimi xarakterizə edən bir mesaj oxumağa məcbur etmişdir. Bundan əlavə, Quayakil Universitetinin kampusunda adam oğurluğu hadisəsi baş vermiş. Burada tələbələr sinif otaqlarında barrikada qurmuşdular.

BƏƏS-çilərarası münaqişə — Suriyanın rəhbərlik etdiyi BƏƏS Partiyası və onun alt qrupları ilə İraqın rəhbərlik etdiyi BƏƏS Partiyası və onun alt qrupları arasındakı münaqişə. == Tarixi == Münaqişə 1966-cı ildə Suriyada Mişel Əfləq və Səlahəddin Bitarın Hafiz Əsəd və Səlah Cədid tərəfindən devrildiyi dövlət çevrilişindən sonra BƏƏS Partiyasının Suriya və İraq fraksiyasına bölünməsindən sonra ortaya çıxmışdır. 1970-ci illərdə iki BƏƏS partiyası barışmağa nail olmuşdu, lakin 1979-cu ildə İraqdakı BƏƏS Partiyasında təmizləmə nəticəsində münaqişə yenidən alovlanmışdır. 1980-ci ildə Səddam Hüseyn İrana hücum edərək İran–İraq müharibəsinə səbəb olanda Suriya BƏƏS-i İranla müttəfiq olmağı seçmişdir. Nəticədə Suriya BƏƏS-i şiə islamçılarla, İraq BƏƏS-çiləri isə Qərb və sünni islamçılarla ittifaq qurmuşdur. BƏƏS Partiyasının bütövlükdə sekulyar olduğunu iddia etməsinə baxmayaraq, İraq BƏƏS-nə sünnilər, Suriya BƏƏS-nə isə nüseyrilər rəhbərlik etdiyi üçün münaqişə qismən məzhəbçilikdən qaynaqlanır. İraq BƏƏS-i Suriya BƏƏS-nə qarşı üsyanlarında "Müsəlman Qardaşlar"a dəstək vermişdir.

Makedoniya adı uğrunda mübahisə — Yunanıstan və Şimali Makedoniya arasında uzun müddət davam etmiş mübahisə. Bunun səbəbi odur ki, Yunanıstanın ən qədim bölgələrindən biri də Makedoniya adlanır. Afina öz qonşusundan ölkəyə elə bir ad verməyi tələb edirdi ki, bu, gələcəkdə Yunanıstan ərazisinə yarana biləcək iddialara şərait yaratmasın. BMT-nin vasitəçiliyi ilə bu ölkələr arasında aparılan danışıqlar 2008-ci ildə Yunanıstanın Makedoniyanın NATO-ya üzv qəbul olunmasına qarşı çıxdıqdan sonra dayandırılmışdır. 2010-cu ildə rəsmi Afina keçmiş Yuqoslaviya Sosialist Federativ Respublikasının tərkibində olmuş Makedoniyanın "Şimali Makedoniya" adlandırılmasına razı olduğunu bəyan etmişdir. Bu fikri Yunanıstanın xarici işlər nazirinin birinci müavini Dimitris Droustas bildirmişdir. Rəsmi Afina əks təqdirdə Yunanıstanın Makedoniyanın Avropa İttifaqına və NATO-ya üzvlüyə qəbul edilməsinin qarşısını bundan sonra da alacağını bəyan etmişdir. Yunanıstanın təzyiqləri nəticəsində ölkənin adı BMT-də Keçmiş Yuqoslaviya Makedoniya Respublikası (FYROM) (mak. Поранешна Југословенска Република Македонија - ПЈРМ) kimi qəbul edilmişdi. 12 iyun 2018-ci ildə Makedoniya və Yunanıstan hökumətləri 27 illik ad mübahisəsinə son qoymaq üçün ilkin razılığa gəlmişdirlər.

Müqəddəs ayinlə bağlı mübahisə (it. Disputa del Sacramento) — İntibah dövrü İtaliya rəssamı Rafael Santinin yağlı boya ilə işlədiyi rəsm əsəri. Bu əsər 1509-1510-cu illərə, rəssamın yaradıcılığının Roma dövrünə aid edilir. "Müqəddəs ayinlə bağlı mübahisə" əsəri hal-hazırda Vatikanda saxlanılır.

Kiçik Tokioda hesablaşma (ing. Showdown in Little Tokyo) – 1991-ci ildə istehsal olunmuş ABŞ bədii filmidir. Filmin orijinal davam etmə müddəti 79 dəqiqə, qısaldımış variantı isə 76 dəqiqədir. == Məzmun == Filmdəki hadisələr 1980-cı illərdə Los-Anceles şəhərində təsadüf edir. Polis işçisi Kris Kenner Los Ancelesin Yapon rayonu Tokio şəhərciyində işləyir. Krisin valideynləri yapon əsilli olmuşlar. Onlar Yapon Yakudza bandası tərəfindən qətlə yetirilmişlər. Kris həmişə valideynləri öldürən qatilin daxili xüsusiyyətlərini yadında saxlamağa çalışır. Polis xidməti onun yanına Conni Muratu adlı yapon yoldaşı göndərir. Conni də yapon əsilli polisdir, kiçik yaşlarında ABŞ-yə köçüb, buranın mədəniyyəti ilə yaşayır.

Müqəddəs ayinlə bağlı mübahisə (it. Disputa del Sacramento) — İntibah dövrü İtaliya rəssamı Rafael Santinin yağlı boya ilə işlədiyi rəsm əsəri. Bu əsər 1509-1510-cu illərə, rəssamın yaradıcılığının Roma dövrünə aid edilir. "Müqəddəs ayinlə bağlı mübahisə" əsəri hal-hazırda Vatikanda saxlanılır.

"Siyasi liderlərin Münhendə Ermənistan və Azərbaycan arasında münaqişə ilə bağlı "sərt söhbəti". Tarixi, siyasi, beynəlxalq hüquqi və humanitar təhlil" (ing. The Political Leaders' "Hard Talk" in Munich on the Conflict Between Armenia and Azerbaijan: A Historical, Political, International Law and Humanitarian Analysis) — Almaniya siyasi eksperti Matias Dornfeldtin 2020-ci ildə yazdığı kitab. Əsər "Verlag Dr. Köster" nəşriyyatı tərəfindən Berlində buraxılmışdır. Kitabda Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan arasında Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı tarixdə ilk debatı təhlil edir. Bu debat 15 fevral 2020-ci ildə Münhen Təhlükəsizlik Konfransında baş tutmuşdur. Müzakirələr zamanı qaldırılan mövzular və məsələlər əsasında Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddialarının tarixi, siyasi, beynəlxalq hüquqi və humanitar aspektləri nəzərdən keçirilir. Beynəlxalq vasitəçilik səyləri, Almaniya və digər Avropa siyasətçilərinin mövqeləri də müzakirə olunur. Nəhayət, BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü il qətnamələri əsasında münaqişənin həlli variantları təqdim olunur.