şaqul sözü azərbaycan dilində

Şáqul – ipdən və ucuna bağlanmış yükdən ibarət olan qurğudur və düzgün vertikal vəziyyəti təyin etmək üçün bir vasitədir. Yerin cazibə qüvvəsinin təsiri altında ip daim eyni istiqamət alır. == Tarix == Şaquldan istifadə qədim Misirdə binaların tikintisində yarandığı ehtimal olunur. Üçüncü Sülalənin axır vaxtlarına aid şaqullar tapılmışdır.İngilis dilində plumb – lat. "plumbum", bu da həmin cihazın daşın yerinə qurquşunla əvəz olunması ilə izah edilir. Misirlilər E hərfinin xatırladan bir alət icad etmişdilər, E-nin yuxarı qırağından yükü, yəni şaqulu asırdılar. Aləti divara yaxın qoyaraq baxırdılar. əyər ip E-nin aşağı çıxıntısına dəyirdisə, deməli divar düz dayanıb, yəni tam vertikaldır, şaqulidir. Maraqlısı odur ki, bu faydalı alət çox güman ki əsrlər boyu unudulmuşdur və yenidən indiki zamanda qayıtdı. == İstifadə == Səthin şaquli olub olmamasını təyin etmək lazım olan hallarda istifadə olunur.

Şaqul xətti - Ağırlıq qüvvəsinin təsiri üzrə olan xəttdir Şaqul xəttinin istiqaməti hər bir nöqtədə ucundan yük (ağırlıq) asılmış sapla müəyyən edilir.

Şaquli istiqamətdə aşağı atılmış cism düzxətli bərabəryeyinləşən hərəkət edir. Bu hərəkətdə cismin istənilən andakı sürətinin modulu v = v 0 + g t {\displaystyle v=v_{0}+gt} düsturu ilə hesablanır. t müddətində gedilən yol isə h = V 0 t + g t 2 2 {\displaystyle h=V_{0}t+{\frac {gt^{2}}{2}}} düsturu ilə təyin olunur Şaquli istiqamətdə yuxarı atılmış cism isə düzxətli bərabəryavaşıyan hərəkət edir. Bunun səbəbi odurki cismin hərəkət təcili ona əks yönəlmişdir Bu hərəkətdə cismin sürəti v = v 0 − g t {\displaystyle v=v_{0}-gt} qalxma hündürlüyü isə h = v 0 t − g t 2 2 {\displaystyle h=v_{0}t-{\frac {gt^{2}}{2}}} düsturu ilə hesablanır Cismin maksimal hündürlüyə qalxma müddəti t q = v 0 g {\displaystyle t_{q}={\frac {v_{0}}{g}}} . maksimala qalxma hündürlüyün h m = v 0 2 g {\displaystyle h_{m}={\frac {v_{0}}{2g}}} . Uçuş müddəti isə t u = 2 v 0 g {\displaystyle t_{u}={\frac {2v_{0}}{g}}} düsturu ilə hesablanır. Qeyd edək ki, cismin yerə düşmə anındakı sürəti, onun başlanğıc sürətinə bərabərdir.

Divar hanası (toxucu dəzgah) — Şaquli istiqamətdə, yuxarı hissəsi divara, aşağı hissəsi döşəməyə dayanan, xalça toxumaq üçün istifadə edilən toxucu dəzgahQədim zamanlardan bizim günlərə qədər əllə toxunan xalçaları hana adlanan sadə dəzgahlarda toxuyurdular. Hana, paralel və əks tərəfləri olan dördbucaqlı şəklində toxucu dəzgahdır. Hananın iki növü mövcuddur; yer hanası və divar hanası. Divar hanası aşağıdakı əsas hissələrdən ibarət olur: Qollar (2 ədəd); Oxlar (2 ədəd); Yan ağacları (2 ədəd); Vərəngalan (1ədəd); Vərəngalanın uzunluğu oxların qollar arasındakı uzunluğuna bərabər olmalıdır Çubuq (2 ədəd); Çubuqlar oxların qollar arasındakı uzunluğuna bərabər olmalıdır. Küjü ağacı (1ədəd);Əvvəlcə üfiqi dəzgahlar olan yer hanasından istifadə olunurdu. Yer hanası təkmilləşmiş və zaman keçdikcə şaquli şəklə salınaraq divar hanası adlanan toxucu dəzgah şəklinə düşmüşdür. Şaquli toxucu dəzgah olan divar hanası əriş saplarla dartılmış dördbucaqlı taxta çərçivədir. Toxucu dəzgzah olan hana ustalara təsvirin xətləri və rəngləri ilə çevik işləmək imkanı verir. Hər bir hana ensiz hamar çubuq ilə təchiz olunmuşdur. Arğac ipliyin keçirilməsi üçün əriş saplarda boşluğun yaradılması bu çubuq vasitəsilə həyata keçitrilir.

Şaquli enmə-qalxma (ing. Vertical Take-Off and Landing) bu cür sinifləndirmə az saylı havada hərəkət etmək üçün nəzərdə tutulmuş olan texnikanı əhatə edir: helikopterlər, avtojirlər, balonlar və hava gəmiləri (zeplinlər) əsasən VTOL olaraq sinifləndirilmirlər. Bəzi hava texnikaları VTOL moduna əlavə olaraq CTOL (Şərti enmə-qalxma/Conventional Take-off and Landing) və/və ya STOVL (Qısa enmə-qalxma/Short Take-Off and Landing) da edə bilirlər. Bəzilərinin isə eniş dəstləri üfüqi hərəkət üçün nəzərdə tutulmadığı üçün sadəcə olaraq şaquli enmə-qalxma edə bilirlər (Nümunə Convair XFY).

Şaquli inteqrasiya (şaquli konsentrasiya) — istehsalın və tədavülün bütün və ya əsas halqalarının vahid texnoloji prosesdə birləşdirilməsi, məhsul və ya xidmət üzrə istehsal prosesləri zəncirində bir infrastruktura malik, ümumi biznes prosesləri, texnologiyaları, səlahiyyətləri və s.-yə malik holdinq şirkətinin yaradılması. Eyni zamanda, xammal təchizatçıları ilə inteqrasiya şaquli geri inteqrasiyadır; istehlakçılarla inteqrasiya - irəli şaquli inteqrasiya. == Tərifi == BSE ilk nəşrində şaquli inteqrasiyanı sənayeləri istehsal prosesinin ardıcıl mərhələlərində birləşdirən və ya bir-biri ilə əlaqəli köməkçi rol oynayan (məsələn, balıqçılıq və kooperasiya istehsalı) birləşmiş müəssisələrin yaradılması kimi müəyyən etdi. BSE-nin sonrakı nəşrində şaquli inteqrasiya inteqrasiya, kənd təsərrüfatı məhsullarının becərilməsindən tutmuş hazır məhsulların bir mərkəzin nəzarəti altında satışına qədər istehsal və tədavülün bütün və ya əsas halqalarının vahid texnoloji prosesə birləşdirilməsidir - sənaye, bank və ya ticarət şirkəti. Eyni zamanda mərkəzi şirkət istehsalın və marketinqin bütün mərhələlərinə nəzarət edir.Müasir Britannikada şaquli inteqrasiya, xammalın əldə edilməsindən tutmuş son məhsulun pərakəndə satışına qədər əmtəə istehsalının bütün mərhələlərinin bir şirkət tərəfindən idarə olunduğu biznesin təşkili formasıdır. Bu zaman biznesin şaquli birləşməsi baş verir, yəni şirkət ya təchizatçı, ya da müştəri əldə edir.BRE-ə görə, şaquli inteqrasiya müəssisənin birləşməsini, alınmasını, genişləndirilməsini, vahid texnoloji zəncirlə əlaqəli əlaqəli sahələrdə istehsalın birləşdirilməsidir. == Şaquli inteqrasiyanın məqsədi == BSE-yə görə şaquli inteqrasiya imkan verir: bazar konyukturasındakı fərqləri bərabərləşdirmək, mənfəət normasının daha çox sabitliyini təmin etmək; ticarəti aradan qaldırmaq; mümkün texniki təkmilləşdirmələr etmək, ayrı-ayrı müəssisələrlə müqayisədə əlavə mənfəət əldə etmək; rəqabət üstünlüklərini gücləndirmək, xüsusən də depressiya dövründə, xammal qiymətlərinin düşməsinin məhsulların qiymətinin aşağı düşməsindən geri qalması.Müasir kənd təsərrüfatında əksər hallarda belə bir zəncir mövcuddur: məhsulun toplanması, onun emalı, çeşidlənməsi, qablaşdırılması, saxlanması, daşınması və nəhayət, məhsulun son istehlakçıya satılması. Belə bir zəncirin bütün və ya bəzi halqalarına nəzarət edən firma şaquli şəkildə inteqrasiya olunacaq. Eyni əmtəə və ya xidmətlər istehsal edən bir neçə şirkətin konsolidasiyası olan üfüqi inteqrasiyadan fərqli olaraq, şaquli inteqrasiya bir şirkət tərəfindən mal və ya xidmət istehsalında bir neçə mərhələni - məsələn, xammal istehsalı, faktiki məhsul və ya xidmətin istehsalı, bir yerə daşınması satış, marketinq və pərakəndə satış. == Şaquli inteqrasiya növləri == === Şaquli inteqrasiya "geri" === Əgər şirkət həmin şirkətin mal və ya xidmətlərini istehsal etmək üçün lazım olan xammalı istehsal edən şirkətlər üzərində nəzarəti əldə etməyə çalışırsa, geriyə doğru şaquli inteqrasiya edir.

Şaquli stabilizator və ya fin — təyyarədə istiqamət sabitliyini təmin etmək üçün istifadə olunan şaquli müstəvidir. Adətən bunun üzərində bir sükan mövcuddur.

Şaquli zonallıq- dağlarda hündürlükdən asılı olaraq hadisələrin qanunauyğunluqla birbirini əvəz etməsidir. Hündürləşdikdə günəş radiasiyasının, xüsusən qısadalğalı radiasiyanın gərginliyi artır, atmosferdə toz və su buxarı azalır; lakin hər 100 m qalxdıqda temperatur 0,5-0,60 , təzyiq isə hər 100-150 m-də 10 mm düşür. Habelə kondensasiya şəraiti dəyişir. Yağıntı müəyyən hündürlüyə qədər artır, sonra isə azalır. İqlim şaquli zonallıq ilə əlaqədar olaraq torpaq və bitki örtükləri, heyvanat aləmi, relyef də, yəni bütün landşaft da dəyişir. Sinonimi: Hündürlük zonallığı.

Şaquli analiz (struktur təhlili) — maliyyə hesabatının ümumi məbləğinin yüz faiz götürüldüyü və bu hesabatın hər bir maddəsinin qəbul edilmiş əsas dəyərdən faizlə təqdim edildiyi maliyyə təhlili növü. Şaquli təhlil cari vəziyyətdə şirkətin aktivlərinin strukturu (balans hesabatını təhlil edərkən) və gəlirləri (maliyyə nəticələri hesabatını təhlil edərkən) haqqında nəticə çıxarmağa, habelə bu strukturun dinamikasını təhlil etməyə imkan verir. == Əsas xüsusiyyətləri == mütləq göstəricilərin dəyərlərinə əsaslanaraq nisbi göstəricilərin hesablanması (nisbi göstəricilər mütləq göstəricilərə güclü təsir göstərə bilən xarici iqtisadi təsirləri hamarlaşdırmağa imkan verir və bununla da təşkilatın öz fəaliyyətinin nəticələrini aşkar edir); müxtəlif vaxtlarda göstəricilərin hesablanması (bu, dinamikada hesabatın tərkibində struktur dəyişikliklərini izləməyə və proqnozlaşdırmağa imkan verir). == Faydaları == nisbi göstəricilər əsasında maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin nəticələrini öyrənmək istifadə olunan resursların miqdarına və digər həcm göstəricilərinə görə fərqlənən müxtəlif təşkilatların təsərrüfatlararası müqayisələrini aparmaq.

Şaquli şəkildə ötürülən infeksiya, anadan uşağa ötürülmə, yəni hamiləlik və ya doğuş zamanı birbaşa anadan embriona və ya körpəyə ötürülən patogen bakteriyaların və ya virusların səbəb olduğu infeksiyadır. Bu, ananın əvvəllər bir xəstəliyi olduqda və ya hamiləlik zamanı yoluxduqda baş verə bilər. Zəif qidalanma perinatal infeksiya riskini artıra bilər. Şaquli ötürülmə yoluxucu xəstəliklərin riyazi modelləşdirilməsi üçün vacibdir. == İnfeksiya növləri == Bakteriya, virus və digər mikro orqanizmlər anadan uşağa keçə bilir. TORCH kompleksinə bir neçə şaquli yolla ötürülən infeksiyalar daxildir: T – Toxoplasma gondii -dən toksoplazmoz O – other - digər infeksiyalar R - məxmərək C - sitomeqalovirus H – herpes simplex virusu və ya neonatal herpes simplexDigər infeksiyalara aşağıdakılar daxildir: Parvovirus B19 Koksaki virus Suçiçəyi ( varicella zoster virusunun törətdiyi) Xlamidiya İİVİnsan T-limfotrop virusu Sifilis Zika virusunun yaratdığı Zika qızdırması uşaqda mikrosefaliya və digər beyin qüsurlarına səbəb ola bilər. Hamiləlikdə COVID-19, təxminən 2 ehtimal nisbəti ilə ölü doğum riskinin artması ilə əlaqələndirilirHepatit B də şaquli şəkildə ötürülən infeksiya kimi təsnif edilə bilər. Hepatit B virusu böyükdür və plasentadan keçmir. Beləliklə, ana-döl baryerində qırılmalar baş verməsə, dölə yoluxa bilməz, lakin belə fasilələr doğuş zamanı və ya amniyosentez zamanı, yəni qanaxma zamanı baş verə bilər. TORCH kompleksi əvvəlcə yuxarıda qeyd olunan dörd şərtdən ibarət hesab edilirdi , Toksoplazmaya istinad edən "TO" ilə 4 terminli forma hələ də bir çox müasir istinadlarda istifadə olunur və bu kontekstlərdə bəzən "ToRCH" istifadə olunur.

Şaqul xətti - Ağırlıq qüvvəsinin təsiri üzrə olan xəttdir Şaqul xəttinin istiqaməti hər bir nöqtədə ucundan yük (ağırlıq) asılmış sapla müəyyən edilir.