* azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğətində mövcuddur
* Sözün müxtəlif mətnlərdə yazılışı.
1 is. [ər.] 1. İnsanda vicdan və ədalət hissi, öz hərəkətləri üçün mənəvi məsuliyyət hissi; vicdana müvafiq hərəkət. İnsaf dinin yarısıdır. (Ata. sözü). Bəylərin bəyisən, xanların xanı; Unutma insafı, satma imanı… Aşıq Ələsgər. İnsafımın və vicdanımın yanında məsul olaram, əgər yalan desəm ki, təqribən yarım saat mənim təamım çəkdi… C.Məmmədquluzadə. // Rəhm, mürüvvət, şəfqət, ədalət. İnsaf xoşdur, ey eşq, ancaq məni zəbuni et; Ha böylə möhnət ilə keçsinmi ruzigarım? Füzuli. Könlündə qalmadı insaf əsəri; Dürdanənin qəlbi sal buza döndü. M.Rahim. Məsmənin qəlbini dağlayan fələkin “çərxi çevrilmiş”, fələkin zərrə qədər insafı, mürüvvəti yoxmuş! Mir Cəlal. □ İnsaf deyil – rəva deyil, insafa müğayirdir. [Məmməd:] Yox, bu insaf deyil ki, bu cür nəcib heyvanın leşini mən bu çöldə dəfn etməmiş gedim… E.Sultanov. İnsaf etmək (eləmək) – rəhm etmək, mərhəmət göstərmək, ədalətlə yanaşmaq. Ömür keçdi, insaf elə, sevdiyim; Nə müddətdi dərdü möhnət çəkirəm. Q.Zakir. Vəfa rəsmin tutub gəl, ey pəri, cövrü cəfadan keç; Əgər adəmsən, insaf et, bu vəzi-narəvadən keç. S.Ə.Şirvani. İnsaf görmək – vicdanı qəbul etmək, rəva görmək. İnsafa gəlmək (düşmək) – rəhmə gəlmək, insaf eləmək; haqsızlıq etməkdən vaz keçmək, mərhəmət etmək. Eləmi qaldı səbir; Qovğadı, qaldı səbir; Nə yar insafa gəldi; Nə məndə qaldı səbir. (Bayatı). İnsafa gəl, aman! Məni məhv etdi intizar; Səbrim tükəndi, yox qəmihicranə taqətim. H.Cavid. İnsafa gətirmək – rəhmə gətirmək, ürəyində mərhəmət oyatmaq. İnsafdan çıxmaq – haqsızlıq, ədalətsizlik etmək, birinin haqqını pozmaq, insaf və vicdana müğayir hərəkət etmək. İnsafı itirmək – bax insafdan çıxmaq. İnsafı yol verməmək – insafı, vicdanı rəva görməmək, insaf görməmək, rəva görməmək. Doğrusu, belə bir nazənin sənəmin sumkasının boş olmasına insafım yol vermədi. Ə.Haqverdiyev. [Dəmirçi Rzaya:] …Səni beş qrana işlətməyə insafım yol vermir, artığa da gücüm çatmaz… M.İbrahimov. Allah … insaf versin – ədalətli, insaflı olmağa dəvət. [Qurban:] Allah Zərnigar qarıya insaf versin. Ə.Haqverdiyev. 2. İnsafla şəklində – düzlüklə, ədalətlə, vicdanla. Dünyada hər nə cür və xariqüladə bir məsələ bəsirət və insafla müzakirə olunsa, şəksiz, həqiqət tərəfi axtarılar. C.Məmmədquluzadə. 3. İnsafdır(mı) şəklində – rəvadırmı, insafa, vicdana, ədalətə uyan şeydirmi? İnsafdırmı, Bəlli Əhməd tutula; Qolac qolu dal gərdənə çatıla. “Koroğlu”.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / insaf3 ə. vicdanın qəbul etdiyi hərəkət.
Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında işlənən ərəb və fars sözləri lüğəti / insaf2 сущ. 1. совесть (чувство и сознание моральной ответственности за свое поведение и поступки) 2. справедливость. İnsaf naminə (xatirinə) справедливости ради ◊ incaf deyilən şey yoxdur kimdə вовсе нет совести у кого; insafın varsa, … если у тебя есть совесть; incaf yaxşı şeydir совесть – хорошая вещь; insafı necə yol verir? как его совесть позволяет?; insafı yoxdur kimin нет совести у кого, insafı unutmaq забыть совесть; insafa qalanda, insafa gəldikdə если по совести; insafa gətirmək kimi раздобрить кого; insafa gəlmək раздобриться; heç insafdır? разве это справедливо; insafın olsun имей совесть; insafı olmamaq не иметь совести; insafı çatmır не хватает совести; ürəyinə incaf salmaq kimin раздобрить кого; incaf deyil нехорошо, несправедливо
Azərbaycanca-rusca lüğət / insaf1 i. conscience, justice; moderation; fairness; mercy; reasonableness; ~ etmək to act with justice, to have* mercy (on, upon); ~a gəlmək to come* to reason; to be* fair, to show* moderation / pity; ~ xatirinə for fairness’s sake; İnsaf edin! Be reasonable! Be fair!
Azərbaycanca-ingiliscə lüğət / insaf1 is. justice f, équité f ; légitimité f ; véracité f ; ~a gəlmək avoir pitié de qn
Azərbaycanca-fransızca lüğət / insaf1 [ər.] сущ. инсаф (1. инсанда виждан ва адалатдин гьисс, вичин гьерекатар патал руьгьдин жавабдарвилин гьисс; виждандиз кутугай гьерекат; регьим, мирвет, адалат; insaf etmək (eləmək) инсаф авун, регьим авун, мергьямет къалурун, адалатдивди эгечӀун; insafa gəlmək (düşmək) инсафдиз атун, регьимдиз атун, инсаф авун; гьахъсузвал авунилай гъил къачун, мергьямет авун; insafa gətirmək инсафдиз гъун, регьимдиз гъун, рикӀе мергьямет ттун; insafı yol verməmək инсафди рехъ тагун, вижданди кьабул тавун; Allah ...insaf versin Аллагьди ...инсаф гурай (инсафлу, адалатлу хьуниз дявет авун); 2. insafla инсафдивди, дуьзвилелди, адалатдалди, виждандалди).
Azərbaycanca-ləzgicə lüğəti / insaf