Toxa
Toxa torpağı formalaşdırmaq, alaq otlarını ləğv etmək, torpağı təmizləmək və toxum köklərini yığmaq üçün istifadə edilən qədim və çox yönlü kənd təsərrüfatı və bağçılıq alətidir. Torpağın formalaşdırılmasına bitkilərin dibinin ətrafına qrunt yığmaq, dar şırımlar açmaq və toxum əkmək üçün dayaz xəndəklər qazmaq daxildir. Bir toxa ilə alaq otları torpağın səthini qarışdırmaq və ya yarpaqları köklərdən kəsmək, torpağın köhnə köklərdən və məhsul qalıqlarından təmizlənməsini əhatə edir. Torpağı qazmaq və münbitləşdirmək üçün toxumlar kartof kimi kök bitkiləri yığmaq üçün istifadə olunur.
== Növləri ==
Müxtəlif görünüş və məqsədlər üçün bir çox növ toxa var. Bəziləri bir neçə funksiya təklif edir, digərləri isə yalnız tək və xüsusi məqsədə malikdir.
İki ümumi toxa növü var: torpağın formalaşdırılması üçün toxalar və alaq otlarını təmizləyərək torpağın "nəfəs almasını" təmin etmək üçün olan toxalar.
== Tarixi ==
Toxalar qədim texnologiya olub, kotandan əvvəl və bəlkə də yalnız qazma çubuğundan əvvəl mövcud olmuşdu. Şumer mifologiyasında toxanın ixtirasını tanrılar şurasının başçısı Enlil hesab edirdilər. Əl toxası sülalələrəqədərki Misir sənətində təsvir edilmişdir və toxalar Hammurapi çəcəlləsi (e.ə.
Givi Toxadze
Givi Maksimoviç Toxadze (gürcü: გივი თოხაძე) — gürcü teatr və kino aktyoru. Gürcüstan SSR əməkdar artisti (1969).
== Həyatı ==
Givi Toxadze 20 oktyabr 1922-ci ildə Gürcüstanın Poti şəhərində anadan olub. 1949-cu ildə Şota Rustaveli adına Tbilisi teatr institunu bitirib. 1956-cı ildən "Gürcü film" kinostudiyasında aktyor kimi fəaliyyət göstərmişdir.
== Filmoqrafiya ==
Koroğlu (film, 1960)
Dədə Qorqud (film, 1975)
Ənvər Həsənov.
Toxanthes
Millotia (lat. Millotia) — astraçiçəklilər sırasının mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
== Növləri ==
Millotia dimorpha P.S.Short
Millotia eichleri P.S.Short
Millotia falcata P.S.Short
Millotia greevesii F.Muell.
Millotia greevesii subsp. helmsii (F.Muell. & Tate) P.S.Short
Millotia incurva (D.A.Cooke) P.S.Short
Millotia jacksonii P.S.Short
Millotia macrocarpa Schodde
Millotia major (Turcz.) P.S.Short
Millotia muelleri (Sond.) P.S.Short
Millotia myosotidifolia (Benth.) Steetz
Millotia newbeyi P.S.Short
Millotia perpusilla (Turcz.) P.S.Short
Millotia pilosa P.S.Short
Millotia steetziana P.S.Short
Millotia tenuifolia Cass.
Toxanşalı
Toxanşalı - İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında, indi Qəmərli (Artaşat) rayonunda kənd.
== Tarixi ==
Rayon mərkəzindən 8 km məsafədə yerləşir. «İrəvan əyalətinin icmal dəftəri»ndə Toğanşahlı, erməni mənbələrində Toxanşahlı formalarında qeyd edilmişdir. Toponim türk dilində «böyük arx», «dəhnə, bənd» mənasında işlənən toqan sözü ilə şahılı (> şahlı) etnonimi əsasında əimələ gəlmişdir. Etnotponimdir. Quruluşca mürəkkəb toponimdir.
Ermənistan SSR AS RH-nin 20. VIII. 1945-ci il fərmanı ilə kəndin adı dəyişdirilib Masis
qoyulmuşdur.
Toxar dilləri
Toxar dilləri — Mərkəzi Asiyanın qədim Toxaristan bölgəsində (indiki qərbi Çin və indiki Qırğızıstan və Tacikistanın bəzi bölgələri) danışılan qədim Hind-Avropa dillər qrupu. Toxar dilləri təxminən IV–X əsrlərdə istifadə edilmişdir və bu dil qrupu haqqında məlumat əsasən arxeoloji qazıntılardan tapılan əlyazmalar vasitəsilə əldə edilmişdir. Bu dil qrupu Hind-Avropa dilləri arasında unikal yer tutur və iki əsas dili vardır:
1. Toxar A – arxaik və daha qədim formaya malik olan bu dialekt əsasən Buddist dini mətnlərdə istifadə olunurdu. Daha çox Toxar arxaik və ya Türfan dialekti kimi tanınır, qədim Türfan şəhəri ərazisində yayılmışdır.
2. Toxar B – daha geniş yayılmış və istifadə edilmiş dialektdir. Kuça dialekti adlanır və əsasən gündəlik yazışmalar və digər mətnlərdə istifadə olunurdu.
== Xüsusiyyətləri ==
Toxar dili Hind-Avropa dillərinin digər qollarından xeyli fərqlənir. Xüsusilə qrammatik quruluş və lüğət baxımından fərqli xüsusiyyətlərə malikdir və bu fərqlilik onun erkən dövrlərdə digər Hind-Avropa dillərindən ayrıldığını göstərir.
Toxareu yarımadası
Toxareu yarımadası — Oxot dənizinin qərbində, Xabarovsk diyarı ərazisində yerləşən yarımada. yarımada Ulbanski körfəzi (qərb) ilə Nikolaya körfəzlərini ayırır (şərqdə). Yarımadada Tukurqu (ən şimal nöqtəsi), Qaurovis, Obrıstıy və Nablyudonnıy burunları yerləşir. Yarımadanın reylefi dağlıqdır. Ən hündür nöqtəsi 851 metr təkil edir. Qərbi daha sıldırımlı və ucadır. Şərqi isə alcaq və hamardır. Yarımadanın cənubunda Usalqin adlı yaşayış məntəqəsi olmuşdur. Burada hazırda yaşayış yoxdur.
Toxarey yarımadası
Toxareu yarımadası — Oxot dənizinin qərbində, Xabarovsk diyarı ərazisində yerləşən yarımada. yarımada Ulbanski körfəzi (qərb) ilə Nikolaya körfəzlərini ayırır (şərqdə). Yarımadada Tukurqu (ən şimal nöqtəsi), Qaurovis, Obrıstıy və Nablyudonnıy burunları yerləşir. Yarımadanın reylefi dağlıqdır. Ən hündür nöqtəsi 851 metr təkil edir. Qərbi daha sıldırımlı və ucadır. Şərqi isə alcaq və hamardır. Yarımadanın cənubunda Usalqin adlı yaşayış məntəqəsi olmuşdur. Burada hazırda yaşayış yoxdur.
Toxaristan
Toxaristan – Özbəkistanın Surxandərya vilayəti, Tacikistanın və Əfqanıstanın şimal hissəsini birləşdirən tarixi bölgə.
Toxaristan yabquluğu
Toxaristan yabquluğu — Aşina sülaləsinin bir qolunun Toxaristan ətrafında qurduğu dövlət.
== Hökmdarları ==
=== Tarduş şad ===
Toxaristan bəzi mənbələrə görə 618, bəzi mənbələrə görə isə 625-ci ildə Tonq Yabqu xaqanın dövründə ələ keçirilmiş, hakimiyyət oğlu Tarduş Şada verilmişdir. Məşhur buddist rahib Syüançzan 630-cu ildə Tarduş şadın hələ hakimiyyətdə olduğunu yazırdı. Çin mənbələrində 635 və 645-ci illərdə Çinə səfir göndərildiyi yazılmışdır.
=== İşbara Yabqu ===
650-ci illərdə İşbara Yabqu (阿史那乌湿波) Toxaristan hakimi idi.
=== Pantu Nili yabqu ===
705-ci ildə hakimiyyətdə olmuş yabqu kimi Pantu Nilinin (般都泥利) adı çəkilir. 718-ci ildə qardaşı Puluo Tigini (阿史恃勒僕羅) Çinə səfir kimi göndərmişdir.
=== Qutluq İl Tardu ===
729-cu ildə Çin tərəfindən Toxaristan yabqusu və Eftalit hökmdarı (悒怛王) kimi tanınmışdır. Bəzi mənbələrdə adı Qutluq Ton Tardu kimi keçir.
=== Şilimanq Çialuo ===
Türkcə adı bilinməməklə bərabər 749-cu ildə və 758-ci ildə Çinə səfir yolladığı məlumdur.
Toxarlar
Toxarlar (yun. Τοχάριοι)-Mərkəzi Asiyanın qədim xalqlarından biri. Erkən orta çağda oğuzlara qarşı çıxmış, lakin məğlub olmuşlar. Bir müddət uyğurlarla da döyüş meydanlarında qarşılaşmışlar. Hind-Avropa dillərinə mənsub idilər. Taciklərin babası hesab olunur.
== Tarixi ==
== Mənbə ==
The Western Regions according to the Hou Hanshu, trans.
Toxarıstan
Toxaristan – Özbəkistanın Surxandərya vilayəti, Tacikistanın və Əfqanıstanın şimal hissəsini birləşdirən tarixi bölgə.
Toxar dili
Toxar dilləri — Mərkəzi Asiyanın qədim Toxaristan bölgəsində (indiki qərbi Çin və indiki Qırğızıstan və Tacikistanın bəzi bölgələri) danışılan qədim Hind-Avropa dillər qrupu. Toxar dilləri təxminən IV–X əsrlərdə istifadə edilmişdir və bu dil qrupu haqqında məlumat əsasən arxeoloji qazıntılardan tapılan əlyazmalar vasitəsilə əldə edilmişdir. Bu dil qrupu Hind-Avropa dilləri arasında unikal yer tutur və iki əsas dili vardır:
1. Toxar A – arxaik və daha qədim formaya malik olan bu dialekt əsasən Buddist dini mətnlərdə istifadə olunurdu. Daha çox Toxar arxaik və ya Türfan dialekti kimi tanınır, qədim Türfan şəhəri ərazisində yayılmışdır.
2. Toxar B – daha geniş yayılmış və istifadə edilmiş dialektdir. Kuça dialekti adlanır və əsasən gündəlik yazışmalar və digər mətnlərdə istifadə olunurdu.
== Xüsusiyyətləri ==
Toxar dili Hind-Avropa dillərinin digər qollarından xeyli fərqlənir. Xüsusilə qrammatik quruluş və lüğət baxımından fərqli xüsusiyyətlərə malikdir və bu fərqlilik onun erkən dövrlərdə digər Hind-Avropa dillərindən ayrıldığını göstərir.
