çoxa sözü azərbaycan dilində

Bitkilərin çoxalması — Bitki reproduksiyası, cinsi və ya qeyri-cinsi şəkildə çoxalda bilən yeni nəsillərin yetişdirilməsidir. Cinsi çoxalma, cinsiyyət hüceyrələrinin birləşməsi ilə nəsillər meydana gətirir, nəticədə nəsillər genetik olaraq valideynlərindən və ya valideynlərindən fərqlənir. Cinsi olmayan çoxalma, mutasiyaların baş verdiyi hallar xaricində genetik olaraq ana bitkilərə və bir-birinə bənzər hüceyrələrin birləşmədən yeni fərdlərin meydana çıxmasına səbəb olur.Bitkilərin ana cinsinin genetik cəhətdən eyni klonları olan yeni bitkilərin yaradıldığı iki əsas çoxalma növü var. Vegetativ çoxalma əsas bitkinin vegetativ hissəsini (qönçələnmə, əkinçilik və s.) əhatə edir. == Qeyri-cinsi çoxalma == == Cinsi çoxalma == Cinsi çoxalma iki əsas prosesi əhatə edir: genləri yenidən düzəldən və xromosomların sayını azaldan meyoz və xromosomu tam diploid sayına gətirən mayalanma. Bu iki proses arasında müxtəlif növ bitki və yosunlar fərqlənir, lakin bir çoxu, bütün quru bitkiləri də daxil olmaqla, hər hüceyrədə bir xromosom dəsti olan iki fərqli çoxhüceyrəli haploidlərlə nəsillərcə dəyişir. Qametofit, mitoz adlanan hüceyrə bölgüsü prosesi yolu ilə kişi və ya qadın cinsiyyət hüceyrələri (və ya hər ikisi) meydana gətirir. Ayrı-ayrı qametofitləri olan damar bitkilərində dişi qametofitlər meqa-qametofitlər (meqa = böyük, böyük yumurta əmələ gətirir), erkək qametofitlərə isə mikroqametofit deyilir (mikro kiçik, kiçik sperma əmələ gətirir). Erkək və dişi cinsiyyət hüceyrələrinin birləşməsi (mayalanma) çox hüceyrəli sporofitə bölərək inkişaf edən bir diploid ziqota verir. Yetkin sporofit, mayoz yolu ilə sporlar meydana gətirir, bəzən də "azalma bölünməsi" adlanır, çünki cüt xromosomlar tək bir dəst meydana gətirmək üçün yenidən ayrılır.

Parçalanma (çoxalma) — Çoxhüceyrəli və ya səbəst orqanizmlərində parçalanma, bir orqanizmin fraqmentlərə bölündüyü qeyri-cinsi çoxalma və ya klonlaşmanın bir formasıdır. Bu fraqmentlərin hər biri orijinal orqanizmin klonları olan yetkin, tam yetkin fərdlərə çevrilir. Orqanizm tökülmək və ya asanlıqla parçalanmaq üçün xüsusi orqanlar və ya zonalar inkişaf etdirə bilər. Əgər parçalanma orqanizmin əvvəlcədən hazırlanması olmadan baş verərsə, onun çoxalma funksiyasını yerinə yetirməsi üçün hər iki fraqment tam orqanizmi bərpa edə bilməlidir. Çoxalma üsulu olaraq parçalanma filamentli siyanobakteriyalar, qəliblər, süngərlər, acoel yastı qurdlar, bəzi annelid qurdlar və dəniz ulduzları kimi orqanizmlərdə görülür. == Müxtəlif orqanizmlərdə parçalanma == Göbələklər krallığının bir hissəsi olan qəliblər, mayalar və göbələklər hif adlanan kiçik saplar əmələ gətirir. Bu hiflər böyümək və mayalandırmaq üçün digər orqanizmlərin bədənindən qida və qida maddələri alırlar. Sonra bir parça hif qoparaq yeni bir fərdə çevrilir və dövr davam edir. == Bitkilər == Parçalanma bitkilərdə çox yayılmış vegetativ çoxalma növüdür. Bir çox ağaclar, kollar, ağacsız çoxilliklər və qıjılar rizomlar və ya stolonlar tərəfindən yeni köklü tumurcuqlar çıxararaq klon koloniyaları əmələ gətirir ki, bu da koloniyanın diametrini artırır.

Qazaxıstanda çoxarvadlılıq qanunla qadağandır. Qazaxıstanda siyasətçilərin çoxarvadlılığından danışanda Qazaxıstanda bir ifadə işlədirlər: “Almatı bir arvadı olanlar üçündür, Astana çox arvadı olanlar üçün”. Uzun illər Almatıda qərarlaşan hökumət 1990-cı illərin axırlarında yeni paytaxt Astanaya köçdü. İndi Almatı köhnə dövrün simvoludur, Astana yeni dövrün. == Qanun nə deyir? == Qanunla Qazaxıstanda poliqamiya, çoxarvadlılıq olmaz. Hətta məhz 90 il bundan qabaq iyunun 21-də Sovet hakimiyyəti çoxarvadlılığı qadağan etdi. Bütün Orta Asiya dövlətlərində çoxarvadlılıq cinayətdir, buna görə iki il həbs cəzası almaq olar. Ancaq Qazaxıstanda vəziyyət fərqlidir. Burda 1998-ci ildə çoxarvadlılıq cinayət məcəlləsindən çıxarıldı və artıq cinayət deyil.

Qurbağa çoxağızlısı (lat. Polystoma integerrimum)-Yastı qurdlar tipinə aid olan növ. == Xarici quruluşu == Qurbağa çoxağızlısının uzunluğu 6-8mm, eni isə 2-4mm-dir. Bədəni uzunsov formada olub, orta hissədə bir qədər daralır və dal tərəfdən enliləşmişdir. Dal tərəfdə sahibin bədənindən yapışmağa xidmət edən və sormaclardan təşkil olunmuş disk vardır. Sormaclar 6 ədəddir və iki cərgədə simmetrik yerləşmişdir. Sormaclar disk şəkillidir və daxili orqanlarla əlaqəsi yoxdur. Hər iki dal sormacların arasında iki iri kutikulyar qarmaqcıq vardır. Bununla yanaşı, sormaclı diskdə 16 ədəd kiçik qarmaqcıqlar da vardır. == İnkişafı == Qurbağa çoxağızlısı yetkin mərhələdə qurbağanın sidik kisəsində parazitlik edir.

Təbiətdə çoxalma — Təbiətdə çoxalma müəyyən bir növün təbii yaşayış mühitində baş verən çoxalma prosesidir. Bu terminologiya heyvandarlıqdan və ya növün əsl yetişdirilməsindən fərqlənir . Çox vaxt heyvandarlıq yerləri sığınacaq və qidaya yaxınlıq üçün xüsusi tələblər üçün seçilir; üstəlik, çoxalma mövsümü hər bir növ üçün anatomik, cütləşmə ritualları, iqlim və digər ətraf mühit amillərinə uyğun olaraq inkişaf etmiş xüsusi bir zaman pəncərəsidir. Bir çox növ tələb olunan çoxalma sahələrinə çatmaq üçün xeyli məsafələrə köç edir. Bəzi ümumi xüsusiyyətlər heyvanlar aləmində tez-tez amfibiyalar, sürünənlər, məməlilər, artropodlar və aşağı həyat formaları arasında yayılan müxtəlif taksonlara aiddir. == Amfibiyalar == Bir çox suda-quruda yaşayanlar, adətən ətraf mühitin temperaturu, yağış, səth sularının mövcudluğu və qida ehtiyatları ilə idarə olunan illik çoxalma dövrünü izləyirlər. Bu çoxalma mövsümü uzun müddət yuxu və ya qış yuxusunun bir çox amfibiya növlərini uzun müddət fəaliyyətsiz hala gətirdiyi mülayim bölgələrdə xüsusilə nəzərə çarpır. Çoxalma yerləri adətən gölməçələr və çaylardır. == Məməlilər == İllik çoxalma dövrləri bəzən temperaturun və qidanın mövcudluğundakı mövsümi dalğalanmalar da daxil olmaqla ətraf mühitin təsirlərinə düzəlişlər etməklə məməlilərə tətbiq edilir. Məməlilərin miqrasiya nümunələri bəzən çoxalmanın vaxtını təyin edə bilər.

Çoxagentli sistem (МАС, ing. Multi-agent system) — bir neçə qarşılıqlı təsirli ağıllı agentlərin yaratdığı bir sistemdir. Çətin və ya qeyri-mümkün olan problemləri tək bir agent və ya monolit sistemlə həll etmək üçün çox agent sistemlərdən istifadə edilə bilər. Bu cür işlərə nümunə olaraq onlayn ticarət , təcili reaksiya və sosial strukturların modelləşdirilməsidir. == Baxış == Çox agent sistemində agentlər bir neçə vacib xüsusiyyətə malikdirlər: Muxtariyyət: agentlər, ən azı qismən müstəqildir Məhdud təmsil: agentlərin heç birinin bütün sistem haqqında bir təsəvvürü yoxdur və ya sistemin agent üçün praktik olaraq istifadə edilməsi üçün bilikləri üçün çox mürəkkəb deyil. Mərkəzdən kənarlaşdırma: bütün sistemi idarə edən agentlər yoxdur Tipik olaraq, çox agent sistemlər proqram agentlərini yoxlayır. Bununla birlikdə robotlar, insanlar və ya insanların komandaları da çox agent sistemin tərkib hissəsi ola bilər. Ayrıca, çox agent sistemlərdə qarışıq komandalar ola bilər. Çox agent sistemlərdə, hər bir agentin davranış strategiyası olduqca sadə olsa da, özünü təşkili və mürəkkəb davranış meydana gələ bilər. Bu sözdə ocaq zəkasının əsasını təşkil edir.

Politeizm (yun. πολύς – çoxrəqəmli, çox + θεός – Tanrı, ilahi – çoxtanrılıq) – iki və daha çox tanrıya inancın əsasında qurulmuş dünyagörüşünün ümumi adı. Politeizm monoteizm və ateizmə zidd dünyagörüşüdür. Qədim dünyada Misir, Yunanıstan və Roma inancları çoxtanrılı olub. Xristianlığın, sonra isə İslamın gəlişi ilə bu çoxtanrılı inanclar böyük ölçüdə ortadan qalxıb. Müasir dövrdə Hindistan və Tibet inanclarında, buddizmdə, Afrika qəbilələrinin inanclarında politeizm vardır. Politeist dinlərdə və bir çox mistik-fəlsəfi təlimlərdə yaradan Tanrı konkret bir şəxsiyyət deyil, siması olmayan mütləq varlıqdır. Bu varlıq mövcud olan dünyaya bilavasitə təsir etmir, onda təzahür olmur, çünki o bir ideyadır, ruhdur. Ona görə çoxlu tanrılar var ki, onlar dünya işlərini düzənləyir, çeşidli sahələrə görə cavabdehdirlər. Bu tanrılardan panteonlar yaranır və onlara ibadətlər edilir.

Çoxamaclı dil - (ingiliscə general-purpose language, rusca универсальный язык) – Ada, Pascal, C, Forth və BASIC kimi ən müxtəlif məqsədlər və tətbiq sahələri üçün nəzərdə tutulmuş proqramlaşdırma dili. Bununla da universal dillər, yalnız verilənlər bazasında istifadə üçün nəzərdə tutulmuş SQL kimi dillərdən fərqlənir. Program - hər hansı məsələni həll etmək üçün kompüter dilində yazılmış kodlardır. Yəni biz məsələni həll etmək üçün kompüterdə proqram yazırıq. Proqramlaşdırma dili - proqramı yazmaq üçün isə bizə proqramlaşdırma dili lazımdır. Hal-hazırda çoxlu proqramlaşdırma dilləri var. Məsələn: C, C++, Java, Smaltalk, Pascal, Visual Basic, Visual FoxPro və s. Proqramlaşdırma dillərin müxtəlif səviyyələri var. Əsasən 5 qrupa ayırırlar: Çox yüksək səviyyəli dillər və ya vizual dillər: Access, FoxPro, Paradox, XBase, Visual Basic. Yüksək səviyyəli dillər (Bunlara bəzən alqoritmik dillərdə deyilir): Pascal, Basic, Fortran.

Çoxatauri bələdiyyəsi (gürc. ჩოხატაურის მუნიციპალიტეტი) — Gürcüstan Respublikasının Quriya diyarında inzibati-ərazi vahidi. İnzibati mərkəzi Çoxatauri şəhəridir. Bələdiyyə şimal–qərbdə Lançxuti bələdiyyəsi, şimalda Samtredia bələdiyyəsi, şimal–şərqdə və şərqdə Vani bələdiyyəsi, cənub–şərqdə və cənubda Adıgün bələdiyyəsi, cənubda Xulo bələdiyyəsi, cənub–qərbdə Şuaxevi bələdiyyəsi və qərbdə Ozurgeti bələdiyyəsi ilə həmsərhəddir.

Çoxaxınlılıq (ing.multithreading, ru. многопотоковый режим) - bir proqram çərçivəsində bir neçə prosesin sürətli ardıcıllıqla (çoxtapşırıqlı rejim) yerinə yetirilməsi. Verilənlərin emalında: bir bəndindən başqasına keçidin səmərəliyini artırmaq üçün hər bir bəndin yuxarı səviyyəli bəndlərə göstəriciləri özündə saxladığı ağacşəkilli struktur. == Ədəbiyyat == İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.

Çoxayaqlılar (lat. Myriapoda) — Buğumayaqlılar tipinə aid yarımtip. Çoxayaqlıların 10500-ə qədər növü vardır. Bütün çoxayaqlılar rütubət bol olan yerlərdə - meşə döşənəyində, daşların altında, torpaqda və çürümüş oduncaqda yaşayırlar. Onlarda (bəzi növlər müstəsna olmaqla) kutikulanın rütubət keçirməyən xarici qatı - epikutikula olmur. Bədən ölçüləri 2 mm-ə qədər, nəhəng skolopendralar 26,5 sm, tropik ikicütayaqlılar (Graphidostreptus didas) daha iri – 28 sm uzunluqda ola bilər. Çoxayaqlıların bədəni iki hissədən – baş və buğumlu gövdədən ibarətdir. Baş akrondan və 4 gövdə buğumunun birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Başda bir cüt bığcıq və üç cüt ətraf vardır.Bu ətraflar ağızın yaında yerləşərək bir cüt üst çənə və iki cüt alt çənələrdən ibarətdir. İkicütayaqlılarda (Kivsyak ) ağız aparatı birinci cüt alt çənələrdən məhrumdur, alt çənələrin ikinci cütü isə birləşərək, qnatoxilyariya adlanan mürəkkəb quruluşlu tək lövhə əmələ gətirmişdir.

Poliginiya (q.yun. πολύ- çox , γυνή arvad) — bir kişinin bir neçə arvadla eyni vaxtda nikahda olmasıdır. Poliqamiyanın bir formasıdır. Nikahın bu forması həmişə mövcud olub və hazırda da, müxtəlif cəmiyyətlərdə mövcud olmaqdadır. Əhdi-ətiqə görə, yəhudi və xristian patriarxlarının böyük əksəriyyəti çoxarvadlı olublar. Tarixdə bu adi bir hal kimi qəbul olunur. Hətta belə nikaha Tanrı tərəfindən icazə də verilməsi söylənilir. Məsələn, İbrahimin Tövrata görə üç arvadı olub, - Sara, Həcər və Hettura (Yaradılış, 25:1-6). Bundan başqa, onun çoxlu kənizləri də olub. Peyğəmbər Davudun iyirmiyə yaxın arvadı və çoxlu kənizləri olub.SüleymanPeyğəmbərin isə 700 arvadı 300 kənizi olub (3 Padşahlar, 11:3).