Casus (roman)
Casus və ya neytral ərazi haqqında povest (ing. The Spy: A Tale of the Neutral Ground, 1821) — Amerikalı yazıçı Ceyms Fenimor Kuperin əsəri.
C.F.Kuper "Casus" romanı ilə dünyaya əsl Amerikanı tanıtdı. Amerika romantik ədəbiyyatının ilk nümunələri yarandıqca bu ədəbiyyatın milli özünəməxsusluqları da yaranmağa başladı. N.Hotorn, V.İrvinq, E.A.Po, H.Lonqfello və G.Melvillə birgə dünya ədəbiyyatı tarixində xüsusi yeri və çəkisi olan Amerika romantizm ədəbiyyatını yaradan Kuperin bədii yaradıcılığı demək olar ki, bu əsərlə başlanır.
Yavaş-yavaş Amerika xalqının yaranması, inkişaf etməsi və formalaşması bir sıra ictimai-siyasi və mədəni problemləri gündəmə gətirir ki, bununla da milli özünədərk prosesi güclənir və bütün bunların nəticəsində də milli Amerika ədəbiyyatının yaranması zəruriyyəti meydana çıxır. Amerika getdikcə inkişaf edir, bir dövlət kimi formalaşır, onun iqtisadiyyatı güclənir, ticarət əlaqələri genişlənir, hərbi qüvvələri və donanması yaranır. Bütün bu proseslər "Casus" romanının yaranması üçün bir zəmin olmuşdur...
== Mövzusu ==
Bu romanın mövzusu da Amerika Birləşmiş Ştatlarının öz müstəqilliyi uğrunda apardığı müharibələr dövründən təsadüfən götürülməmişdir. Milli özünədərk, milli dövlətçilik ənənələri də elə məhz müstəqillik uğrunda aparılan müharibələr zamanında formalaşmışdır.
Casus belli
Kazus belli (lat. casus belli) — Roma hüququ dövründə irəli sürülmüş hüquqi termin. Müharibə elan etmək üçün formal səbəb. Müasir tarix elmində geniş istifadə olunaraq, müharibəyə daxil olmaq şərtini bildirən casus foederislə müqayisə edilir.
Məsələn, 1914-cü il 28 iyun tarixində Mlada Bosna gizli təşkilatının üzvü olan 19 yaşlı serb tələbə Qavrilo Prinsip tərəfindən Avstriya-Macarıstan ershersoqu Frans Ferdinandın Sarayevoda öldürülməsi Serbiyaya ultimatum göndərilməsi üçün kazus belli rolunu oynamışdır. Avstriya-Macarıstan ultimatuma cavabdan məmnun qalmayaraq, Serbiyaya müharibə elan etmişdir.
Perseus (casus)
Perseus real olduğu təqdirdə, Manhetten layihəsi inkişafı əsnasında Los Alamos Milli Laboratoriyasına soxularaq Birləşmiş Ştatların milli təhlükəsizliyini pozduğunu və nəticədə Sovetlər üçün Sovet İttifaqında mühüm rol oynayacağını ehtimal edən bir Sovet atom casusunun kod adı idi. nüvə silahlarının inkişafı.
Mövzunu tədqiq edənlər arasında Perseusun heç vaxt mövcud olmadığı və əslində Sovet kəşfiyyatının bir yaradılması olduğu barədə bir fikir birliyi var.
Albright, Joseph; Kunstel, Marcia. The Perseus Myth // Times Books (redaktor). Bombshell: The Secret Story of America's Unknown Atomic Spy Conspiracy (ingilis) (First) (September 16, 1997 tarixində nəşr olunub). 1997. ISBN 978-0812928617. İstifadə tarixi: November 11, 2020.
Benson, Robert L. The Venona Story (PDF) (ingilis).
Siseron (casus)
İlyas Bazna (türk. Elyesa Bazna, alb. Iliaz Bazna), kod-adı Siseron (türk. Çiçero, alb. Ciceron, alm. Cicero; d. Priştina, Kosovo vilayəti, Osmanlı imperiyası, 28 iyul 1904 – ö. 21 dekabr 1970, Münhen, AFR) — İkinci Dünya müharibəsi dövründə Nasist Almaniyasına xidmət göstərmiş casus.
O vaxtlar Osmanlı imperiyası ərazisində yerləşən Priştina şəhərində anadan olan Bazna 16 yaşında ikən hərbi akademiyaya daxil olmuş, bir fransız hərbi vahidinə qoşulmuşdur. O, avtomobil və silah oğurlarkən tutulmuş və Fransadakı bir iş düşərgəsində həbs edilmişdir.
Casus proqram
Casus proqram (ing. spying software) — bir şəxs və ya təşkilat haqqında məlumatlar toplamaq və onları istifadəçinin məxfiliyini pozmaqla, cihazının təhlükəsizliyini riskə atmaqla və ya digər vasitələrlə istifadəçiyə zərər verəcək şəkildə başqa quruma göndərmək məqsədi daşıyan zərərli davranışa malik proqram təminatı. Bu davranış zərərli proqramda və qanuni proqram təminatında mövcud ola bilər. Veb-saytlar veb izləmə kimi casus proqram davranışları ilə məşğul ola bilər. Aparat təminatı da bundan təsirlənə bilər.
Casus proqram tez-tez reklamla əlaqələndirilir və qeyd olunan problemlərin bir çoxunu əhatə edir. Bu davranışlar geniş yayıldığı üçün və zərərli olmayan istifadələrə malik ola bildiyindən, casus proqram təminatının dəqiq açıqlamasını yazmaq çətin məsələdir.
== Tarixi ==
Casus proqram termininin ilk qeydə alınmış istifadəsi 16 oktyabr 1995-ci ildə Usenet-də Microsoft-un biznes modelini ələ salan postda olub. Spyware əvvəlcə casusluq məqsədləri üçün nəzərdə tutulmuş proqram təminatını ifadə edirdi. 2000-ci ilin əvvəlində Zone Labs-ın təsisçisi Qreqor Freund ZoneAlarm Personal Firewall üçün yayımlanmış press-relizdə bu termindən istifadə etdi.
Casus foederis
Casus foederis və ya casus fœderis Latın dilindən tərcümədə "müqavilənin qüvvəyə minməsi və məcburi olması şərti" deməkdir. Diplomatik dillə ifadə edilərsə, o, ittifaqın şərtlərinin qüvvəyə mindiyi vəziyyəti təsvir edir və müttəfiqlərdən birinə hücum edildiyi zaman hücuma məruz qalmış olan müttəfiqə hərtərəfli tədbirləri nəzərdə tutur.
Casus foederis, müdafiə ittifaqı vəziyyətində müttəfiqlərdən birinə qarşı müharibə elan edildikdə və ya başladıldıqda baş verir. Müttəfiqlik müqavilələri tez-tez nəyin casus foederis hesab ediləcəyini müəyyənləşdirir.
== Tarixi nümunələri ==
=== NATO ===
NATO-nu yaradan Şimali Atlantika Müqaviləsinin 5-ci maddəsi “casus foederis” kimi təsvir edilir və bu maddəyə görə onun üzvlərinin hər hansısa birinə hücum edilərsə və ya hücum təhlükəsi olarsa, buna qarşı müdafiə təmin edilir və bu üzvə edilmiş hücum təşkilatın bütün üzvlərinə qarşı edilmiş olan hücum kimi dəyərləndirilsə də, sözügedən maddənin reallıqda tətbiqi sadəcə olaraq bircə dəfə həyata keçirilmişdir. 2001-ci il sentyabrın 11-də ABŞ-a edilmiş olan hücumlardan sonra təşkilata üzv ölkələr Vaşinqton administrasiyasına hərbi dəstək vermək məcburiyyətində qalmışdırlar.
Təsadüfi casus
Təsadüfi casus (ing. The Accidental Spy çin.特務迷城) — rejissor Teddi Çanın Ceki Çan ilə birlikdə çəkdiyi döyüş filmi. Filmin premyerası 18 yanvar 2001-ci ildə baş tutdu. Filmin çəkilişi Seul, Honq Konq, İstanbul və Kappadokiyada baş tutub.
Bu Honq Konq istehsalı bir film olsa da, xüsusilə Çin, Koreya və Türkiyədən olan personajlar arasındakı söhbət zamanı dialoqun böyük hissəsi İngilis dilindədir.
Xəbərdə, müxbir, bir qrup elm adamının bir müalicə tapmağa çalışarkən Türkiyədə bir çox insanın sətəlcəmdən sirli olaraq öldüyü bir kənddən bəhs edir. Bunları bilmədən, bir qrup terrorçu, fermerlər və bir xəbər qrupu güllələməyə və öldürməyə başlayır. Hücumdan bir müddət sonra Cənubi Koreyanın İstanbuldakı səfirliyinin əməkdaşları hücumu müzakirə edir və bu an itkin düşmüş agentlərindən biri geri qayıdır.
Bu vaxt Honq Konqda Buck Yuen adlı bir idman fitness avadanlıqları satıcısıdır. İşdəki uğursuz bir gündən sonra ticarət mərkəzində yeyir və intuitiv olaraq bir qarət hadisəsinin baş verdiyini düşünür.
Casus körpüsü
Casuslar körpüsü (ing. Bridge of Spies) — Stiven Spilberqin 2015-ci il tarixli tarixi dram filmi.
== Qəbul ==
Büdcəsi 40 mln. $ olan film Şimali Amerikada 72,3 mln. $, dünyanın qalan hissəsindən isə 93,3 mln. $ yığmışdı. Beləliklə, onun tam gəliri 165,6 mln. $ olub.
Casus (film, 2015)
Casus (ing. Spy) — Pol Feyqin 2015-ci ildə çəkdiyi ABŞ filmi. Baş rollarda Melisa Makkarti, Ceyson Stethem, Rouz Birn, Miranda Hart, Bobbi Kannavale, Ellison Cenni və Cud Lou yer almaqdadır.
Kulper casus şəbəkəsi
Kulper casus şəbəkəsi — ABŞ İstiqlal müharibəsi zamanı fəal olan casuslar şəbəkəsi. 1778-ci ildə Nyu-Yorkun Britaniya tərəfindən işğalı zamanı mayor Bencamin Talmec və general Corc Vaşinqton tərəfindən təşkil edilmişdir. "Kulper" adı Corc Vaşinqton tərəfindən təklif edilmiş və Virciniya ştatının Kulpeper dairəsindən götürülmüşdür. Casus halqasının liderləri Abraham Vudhall və Robert Taunsend idi.
Pegasus (casus proqramı)
Pegasus — İsrailin kiber-silah şirkəti NSO Group tərəfindən hazırlanmış və iOS və Android ilə işləyən mobil telefonlara gizlicə və uzaqdan quraşdırmaq üçün nəzərdə tutulmuş casus proqram. NSO Group Pegasus-u cinayət və terrorizmlə mübarizə məhsulu kimi bazara çıxarsa da, dünyadakı müxtəlif hökumətlər jurnalistləri, vəkilləri, siyasi dissidentləri və insan haqları müdafiəçilərini izləmək üçün casus proqramdan istifadə edib.
2023-cü ilin mart ayında Pegasus operatorları sıfır klik eksploytundan istifadə edərək 16.0.3 versiyası vasitəsilə digər iOS versiyalarında casus proqramını uzaqdan quraşdıra bildilər. Pegasusun imkanları proqram yeniləmələrinə görə zamanla dəyişə bilsə də, ümumi olaraq mətn mesajlarını oxumaq, zəngləri izləmək, parolları toplamaq, məkanı izləmək, hədəf cihazın mikrofon və kamerasına daxil olmaq və proqramlardan məlumat toplamaq qabiliyyətinə malikdir. Proqram qədim yunan mifologiyasının qanadlı atı Peqasusun adını daşıyır.
Kiber-nəzarət təşkilatı Citizen Lab və Lookout Security 2016-cı ilin avqustunda bir insan haqları müdafiəçisinin iPhone-nundakı uğursuz casusluq cəhdi zamanı casus proqramını aşkar etdikdən sonra Pegasus-un ilk ictimai texniki analizini dərc etdi. Sonradan Amnesty International, Citizen Lab və digərləri tərəfindən yayımlanan Pegasus haqqındakı araşdırmalar, ən çox 2021-ci ilin iyul ayında Pegasus müştəriləri tərəfindən hədəf alınmaq üçün seçilmiş 50.000 telefon nömrəsinin sızdırılmış siyahısına əsaslanan Pegasus Project araşdırmasının yayımlanması ilə medianın diqqətini çəkdi.
NSO Group 2011-ci ildə Pegasus casus proqramının ilk iterasiyasını hazırlayıb. Şirkət bildirir ki, o "hökumətləri terror və cinayətlə mübarizə aparmağa kömək edən texnologiya ilə təmin edir". NSO Group, müştərilərin məhsullarını yalnız cinayət və milli təhlükəsizlik araşdırmaları üçün istifadə etmələrini tələb edən müqavilələrin müvafiq bölmələrini yayımladı və insan hüquqlarına sənayedə lider yanaşmaya malik olduğunu bildirdi.
Casus körpüsü (film, 2015)
Casuslar körpüsü (ing. Bridge of Spies) — Stiven Spilberqin 2015-ci il tarixli tarixi dram filmi.
== Qəbul ==
Büdcəsi 40 mln. $ olan film Şimali Amerikada 72,3 mln. $, dünyanın qalan hissəsindən isə 93,3 mln. $ yığmışdı. Beləliklə, onun tam gəliri 165,6 mln. $ olub.
Qonşudakı casus (film, 2010)
Qonşudakı casus (ing. The Spy Next Door) — Ceki Çan'ın rol aldığı komediya-ailə filmi. Filmin rejissoru Brayan Levantdır. Film Nyu-Meksiko ştatının Rio Ranço şəhərində oktyabrın sonundan dekabrın sonuna qədər çəkilib. Film ABŞ-də 15 yanvar 2010-cu ildə yayımlanıb.
CIA-nin xidmətində Çin kəşfiyyatının agenti olan yumşaq davranışlı Çinli Bob (Ceki Çan), evlənmək istədiyi gözəl bir qadının və üç uşağının yanında yaşayır. Bir qonşu təcili olaraq bir neçə günə getməlidir və Bob uşaqlara baxmaq üçün könüllüdür. Fəaliyyəti müddətində evə rus mafiyasının ovladığı və uşaqlardan hansını yüklədiyini göstərən bir sənəd gətirir. Bundan sonra Bob və uşaqlarda çətinliklər yaranmağa başlayır və Bob, məlumatı "oğurlayan" uşaqları qoruyaraq, rus mafiyası ilə mübarizə aparmaq məcburiyyətində qalır, həmçinin uşaqlara və qonşuya olan hisslərini sübut etməyə çalışır.
Ceki Çan — Bob
Ember Valletta — Cillian (Bobun qonşusu)
Maqnus Skevinq — Anton Poldark (rus terrorçusu)
Mablen Karroll — Farren (Cillianın ögey qızı)
Uill Şedli — Lan (Cillianın oğlu)
Alina Foli — Nora (Cillianın qızı)
Billi Rey Sayrus — Kalton Ceyms (Bobun ortağı)
Corc Lopez — Qleyz (Bobun patronu)
Lukas Till — Larri (Poldarkada işləyən bir gənc)
Katrin Beher — Tatyana Kril
"Secret Agent Man" Conni Rivers tərəfindən ifa edildi.
Təsadüfü casus (film, 2001)
Təsadüfi casus (ing. The Accidental Spy çin.特務迷城) — rejissor Teddi Çanın Ceki Çan ilə birlikdə çəkdiyi döyüş filmi. Filmin premyerası 18 yanvar 2001-ci ildə baş tutdu. Filmin çəkilişi Seul, Honq Konq, İstanbul və Kappadokiyada baş tutub.
Bu Honq Konq istehsalı bir film olsa da, xüsusilə Çin, Koreya və Türkiyədən olan personajlar arasındakı söhbət zamanı dialoqun böyük hissəsi İngilis dilindədir.
Xəbərdə, müxbir, bir qrup elm adamının bir müalicə tapmağa çalışarkən Türkiyədə bir çox insanın sətəlcəmdən sirli olaraq öldüyü bir kənddən bəhs edir. Bunları bilmədən, bir qrup terrorçu, fermerlər və bir xəbər qrupu güllələməyə və öldürməyə başlayır. Hücumdan bir müddət sonra Cənubi Koreyanın İstanbuldakı səfirliyinin əməkdaşları hücumu müzakirə edir və bu an itkin düşmüş agentlərindən biri geri qayıdır.
Bu vaxt Honq Konqda Buck Yuen adlı bir idman fitness avadanlıqları satıcısıdır. İşdəki uğursuz bir gündən sonra ticarət mərkəzində yeyir və intuitiv olaraq bir qarət hadisəsinin baş verdiyini düşünür.
OSS 117: Qahirə – casus yuvası
OSS 117: Qahirə – casus yuvası filmi rejissor Mişel Hazanaviçus tərəfindən 2006-cı ildə ekranlaşdırılmışdır. Əsas rolları Jan DüjardenBerenis BejoOr Atika ifa edirlər.
Hadisələr 1955-ci ildə Misirdə cərəyan edir. Burada taxtdan düşmüş Faruk yenidən taxt-tacı ələ keçirmək istəyir, dini sekta olan "Xeopsun qartalları" da hakimiyyətə can atır. Fransız hökuməti Qahirədə qayda-qanun yaratmaq üçün ən yaxşı casusunu-Agent 117-ni oraya göndərir. Yuber (Agent 117) zarafatı və əyləncəni sevir. Burada bir neçə şəxslə tanışlıqdan sonra vəziyyəti öyrənir. Onun köməkçiləri misirli casus qadın Larmina və ingilis casusu "inkoqnito"dur. Beləliklə, Yuberi bir çox macəralar gözləyir.
OSS 117: Qahirə – casus yuvası (film, 2006)
OSS 117: Qahirə – casus yuvası filmi rejissor Mişel Hazanaviçus tərəfindən 2006-cı ildə ekranlaşdırılmışdır. Əsas rolları Jan DüjardenBerenis BejoOr Atika ifa edirlər.
Hadisələr 1955-ci ildə Misirdə cərəyan edir. Burada taxtdan düşmüş Faruk yenidən taxt-tacı ələ keçirmək istəyir, dini sekta olan "Xeopsun qartalları" da hakimiyyətə can atır. Fransız hökuməti Qahirədə qayda-qanun yaratmaq üçün ən yaxşı casusunu-Agent 117-ni oraya göndərir. Yuber (Agent 117) zarafatı və əyləncəni sevir. Burada bir neçə şəxslə tanışlıqdan sonra vəziyyəti öyrənir. Onun köməkçiləri misirli casus qadın Larmina və ingilis casusu "inkoqnito"dur. Beləliklə, Yuberi bir çox macəralar gözləyir.
Casusluq
Casusluq — dövlət sirrini, hərbi sirri və s. məxfi məlumatları digər dövlətə vermək məqsədilə yığmaq və oğurlamaqdan ibarət fəaliyyət. Bütün ölkələrin qanunvericiliyində Casusluq təqib edilir. Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsində Casusluq dövlətin konstitusiya quruluşunun əsasları və təhlükəsizliyi əleyhinə cinayət növü kimi təsbit olunmuşdur.
Məlumat sahibinin icazəsi olmadan gizli və ya gizli məlumat əldə etmək əməlidir. Casuslar agentliklərə gizli məlumatları açıqlamağa kömək edir. Hər hansı bir fərdi və ya casus dairəsi (bir işləyən casus qrupu), hökumətə, şirkətə və ya müstəqil əməliyyatın xidmətində casusluq edə bilər. Təcrübə gizli olduqdan istəksizdir və bir çox hallarda qadağandır və qanunla cəzalandırıla bilər. Casusluq ictimai mənbələrdən məlumat toplayan bir metoddur.
Düşmən (ya da potensial düşmən) haqqında məlumatları toplamaq üçün ən təsirli yollardan biri düşmən sıralarına girməkdir.
Kamuflyaj və casusluq (film, 2019)
Kamuflyaj və casusluq (ing. Spies in Disguise) — 2019-cu ildə "Blue Sky Studios" şirkəti tərəfindən istehsal olunmuş animasiyadır. Filmin rejissorları Troy Quan və Nik Bruno.
Kiber-casusluq
Kiber-casusluq (ing. Cyber spying) — hədəf sistemin konfidensiallığını pozmaq üçün kiber-hücumun istifadəsi.
Səxavət casusu (film, 1993)
Səxavət casusu (ing. Bounty Tracker) — 1993-cü ildə döyüş janrında çəkilən filmdir.
Erik Qauss adında mafiya qatillərinin idarəçisi şahidlərdən birinin mafiya başçısı Lui Sarazenə qarşı polislərə məlumat verəndən sonra şahidləri aradan götürməyə başlayır. Onların içində Pol Damon da olur. Pol Damon öldürüldükdən sonra onun qardaşı Conatan Los Anceles şəhərindən qayıdır. Conatan qatillərin əsl ovçusudur...
Səxavət casusu — Internet Movie Database saytında.
