Dilmaçoğulları bəyliyi
Dilmaçoğulları bəyliyi — 1085–1192-ci illər arasında Bitlis və Erzendə müstəqil olan bir türk bəyliyi.
== Tarixi ==
Qurucusu Böyük Səlcuq hökmdarı Alp Arslanın komandirlərindən biri olan Dilmaç Məmməd bəydir (1085–1104-cü illər). Quruluş dövründə Böyük Səlcuq dövlətinə bağlılığını davam etdirən Dilmaçoğulları Toğan Arslan dövründə (1104–1137-ci illər) ən parlaq illərini yaşayıblar. Saltuklular və Ardıqlılar ilə birlikdə xristianlara və gürcülərə qarşı döyüşüblər. Bəyliyin qurucusu Dilmaçoğlu Məmməd (Məhəmməd) Bəy Sultan Alp Arslan dövründə Bekçioğlu Afşin və Əhməd Şah kimi türkmən bəyləri ilə Bizans idarəsindəki Anadoluya axınlarda olurdu. Malazgirt Müharibəsində (1071-ci il) də iştirak edən Dilmaçoğlu Məmməd Bəy daha sonra Səlcuq ordusunun Hələb ətrafında həyata keçirdiyi fəthlərə qatıldı. 1085-ci ildə diyar-ı Bəkir (Diyarbakır) alındıqdan sonra Bitlis və Ahlat da Səlcuq qüvvələri tərəfindən zəbt edildi. Bitlis və ətrafı Məmməd bəyin idarəsinə verilərək ona ikta (istifadə haqqı) tətbiq edildi. Bu şəkildə Dilmaçoğulları Bəyliyi qurulmuş oldu. Əvvəl Qılınc Aslana, onun ölümündən sonra da Ermenşahlara (Ahlatşahlar) tabe oldu.
Mehmet bəy Dilmaçoğlu
Mehmet bəy Dilmaçoğlu (bilinmir – 1104) — Dilmaçoğulları bəyliyinin qurucusu olan türk hərbi komandanı.
== Həyatı ==
Əsl adı Alp Tigin Mehmet bəydir. 1069-cu ildən etibarən Bizans hakimiyyətindəki Anadolu torpaqlarına təşkil edilən hücumlarda iştirak edən komandanlardan olmuşdur. Sultan Alp Arslanın xidmətində olan Dilmaçoğlu Mehmet bəy 1071-ci ildə yaşanan Malazgird döyüşündə iştirak etmişdir. Döyüşdən sonra Qızılırmaq çayına qədər olan Anadolu torpaqlarına hücumlarda iştirak etmişdir.
1076-cı ildə Hələb əmirliyi üçün Sabık və Vəssab arasındakı mübarizədə Əmir Sabıkı dəstəkləyərək Vəssabın məğlubiyyətə uğradılmasını təmin etdi. Anadoluya gəldikdən sonra I Süleyman şahın tabeliyində olmaq istəməyərək Suriya Səlcuqlularının məliki I Tutuşun himayəsinə girdi. Ancaq Tutuşun türk bəylərindən olan Atsız bəyi öldürməsinə görə 1079-cu ildə də onun xidmətindən ayrıldı.
Səlcuqlu sultanı Məlikşah tərəfindən xidmətə alınan vəzir Fəxrüddövlə Məhəmmədin Mərvanilər üzərinə təşkil etdiyi səfərdə iştirak etmişdir. 1085-ci ilin may ayında Bitlisin ələ keçirilməsindən sonra şəhərin özünə iqta olaraq verilməsindən sonra da burada öz adı ilə qurulan bəyliyin təməllərini atmışdır.
