Mətn
Mətn (lat. textus "parça; hörülmə, əlaqə, uyğungəlmə") — bir qrup cümlənin uyğun halda və məntiqli əlaqəsi.
“Mətn” anlayışının iki əsas şərhi var: immanent (genişlənmiş, fəlsəfi yüklü) və reprezentativ (daha özəl). İmmanent yanaşma mətnə muxtar reallıq kimi münasibəti, onun daxili strukturunun açılmasına diqqəti nəzərdə tutur. Nümayəndə - mətnin mətnin xarici reallığı haqqında məlumatın təqdim edilməsinin xüsusi forması kimi nəzərdən keçirilməsi.
Dilçilikdə “mətn” termini şifahi nitq nümunələri də daxil olmaqla geniş mənada işlənir. Mətn qavrayışı mətn dilçiliyi və psixolinqvistika çərçivəsində öyrənilir. Beləliklə, məsələn, I. R. Qalperin mətni belə müəyyənləşdirir: “Bu, yazılı sənəd şəklində obyektivləşdirilmiş, müxtəlif növ leksik, qrammatik və məntiqi əlaqələrlə birləşən bir sıra ifadələrdən ibarət, müəyyən bir xüsusiyyətə malik olan yazılı bir mesajdır. mənəvi xarakter, praqmatik münasibət və buna uyğun olaraq ədəbi işlənmişdir".
Mətn oxuyan zaman hər bir hərf beyinə ayrıca siqnal vahidi kimi göndərilir.
Autenik mətn
Autenik mətn — Hansısa bir sənədin orijinal mətni. Beynəlxalq hüquqda beynəlxalq müqavilənin mətninin qəbul olunmasına prosesi autenik mətnin müəyyən edilməsi adlanır.
Mətn dilçiliyi
Mətn dilçiliyi — möhkəm daxili struktur-semantik əlaqələri olan cümlələr birliyidir.
== Mətn dilçiliyi haqqında ==
Müasir dövrümüzdə aktual dilçilik sahələrindən olan mətn dilçiliyi XX əsrin 20-ci illərindən yaranmış, 50-80 ci illərdə formalaşmağa başlamışdır. Adından da göründüyü kimi, mətn dilçiliyinin əsas tədqiqat obyekti elə mətnin özüdür.
"Mətn" sözünü ümumi şəkildə nəzərdən keçirsək, mətn sözü iki müxtəlif mənadan çıxış edə bilər. Yəni bu söz həm geniş mənada - makromətn, həm də onun əksi olan dar mənada - mikromətn kimi nəzərdə tutula bilər. Dar mənada göstərdiyimiz mikromətnlər birləşərək geniş mənalı makromətnlər əmələ gətirirlər. Bu halda "mürəkkəb sintaktik bütöv" anlayışı ilə "mikromətn" anlayışı üst-üstə düşür. Deməli, makromətnlər mürəkkəb sintaktik bütövlər yığınıdır. Tək bir cümlə bitmiş bir fikri ifadə etdiyi halda, mürəkkəb sintaktik bütöv mürəkkəb bir fikri, hər hansı bir müəyyən informasiyanı ifadə edir. Mürəkkəb sintaktik bütöv – iki və ya daha artıq cümlənin sintaktik və formal əlaqələrlə birləşdiyi sintaktik bir vahiddir.
Mətn proqramları
Mətn redaktoru — mətnlər yaradılması və redaktəsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. Mətnlərin yalnız daxil edilməsi və redaktəsini nəzərdə tutur. Əlavə olaraq, mətnlərin formatlaşdırılması üçün istifadə olunan proqramlar isə mətn prosessorları adlanır.
Windows ƏS-na standart Notepad (Bloknot,Write) mətn redaktoru daxildir.
Mətn prosessoru
Mətn prosessoru — mətnlər yaradılması, redaktəsi, formatlaşdırılması üçün istifadə olunan proqramlardır. Mətn redaktorlarından fərqli olaraq mətn prosessorları yalnız mətnlərlə deyil, eyni zamanda cədvəllərlə, şəkillərlə işləmək və hesablamalar aparmaq üçün də istifadə oluna bilərlər. Mətn prosessorundan istifadə etməklə vizit kartları, açıqcalar, təqvimlər və digər sənədlər yaratmaq mümkündür.
Windows ƏS-da mətn prosessoruna Wordpad daxildir. Wordpad-ın genişlənməsi isə .rtf-dir.
Daha geniş istifadə olunan mətn prosessorlarına Word 6.0, 7.0, 97, 2000, 2003, 2007, Leksikon 9.0, AmiPro 3.1, LibreOffice Writer və s. misal göstərmək olar. Windows ƏS-da mətn prosessoruna Ofis Proqramları siyahısına daxil olan Microsoft Word-ün genişlənməsi isə .doc-dur.
Mətn redaktorları
Mətn redaktoru — mətnlər yaradılması və redaktəsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. Mətnlərin yalnız daxil edilməsi və redaktəsini nəzərdə tutur. Əlavə olaraq, mətnlərin formatlaşdırılması üçün istifadə olunan proqramlar isə mətn prosessorları adlanır.
Windows ƏS-na standart Notepad (Bloknot,Write) mətn redaktoru daxildir.
Mətn redaktoru
Mətn redaktoru — mətnlər yaradılması və redaktəsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. Mətnlərin yalnız daxil edilməsi və redaktəsini nəzərdə tutur. Əlavə olaraq, mətnlərin formatlaşdırılması üçün istifadə olunan proqramlar isə mətn prosessorları adlanır.
Windows ƏS-na standart Notepad (Bloknot,Write) mətn redaktoru daxildir.
Atom (mətn redaktoru)
Atom Mac OS, Linux və Microsoft Windows üçün yazılmış, pulsuz və açıq kod mətn və kod redaktorudur. Atom inteqrasiya olunmuş proqramlaşdırma mühiti kimi də istifadə oluna bilər. Atomu istifadə edən proqramçılar, onu "21-ci əsrin dəyişdirilə bilən (hackable) redaktoru" adlandırırlar.
CodeMirror (mətn redaktoru)
CodeMirror — brauzerdə kod redaktorunu təmin edən JavaScript komponentidir.Proqramın əsas xüsusiyyəti API və genişliyidir.
== Tarixi ==
Mətn redaktorunun ilk versiyası 2007-ci ilin əvvəlində, JavaScript veb saytındakı konsol üçün yazılmışdır. Kod ilk dəfə 2007-ci ilin mayında CodeMirror adlandırldı və yayımlandı. 2010-cu ilin sonlarında, başqa bir JavaScript əsaslı kod redaktoru olan Ace layihəsi, yeni tətbiqetmə texnikalarını kəşf etdi və hətta JavaScript-də də minlərlə pozulmuş sənədləri idarə etməyin mümkün olduğunu nümayiş etdirdi. Bu isə CodeMirror-un yenidən yazılmasına səbəb oldu.
Nano (mətn redaktoru)
GNU nano - *nix əməliyyatlar sistemində mətn redaktorudur. 1999-cu ildə Kris Alleqretta tərəfindən yaradılmışdır.
Ronqoronqo mətn A
Ronqoronqo mətn A — Tahua olaraq da bilinir. Günümüzdə mövcud olan 24 Ronqoronqo mətnindən biridir.
Ronqoronqo mətn B
Ronqoronqo mətn B - Aruku Kurenqa olaraq da bilinir. Günümüzdə mövcud olan 24 Ronqoronqo mətnindən biridir.
Ronqoronqo mətn C
Ronqoronqo mətn C — günümüzdə mövcud olan 24 Ronqoronqo mətnindən biridir. Mamari olaraq da bilinir.
Ronqoronqo mətn D
Ronqoronqo mətn D - günümüzdə mövcud olan 24 Ronqoronqo mətnindən biridir. Ekankrey olaraq da bilinir.
Ronqoronqo mətn E
Ronqoronqo mətn E — günümüzdə mövcud olan 24 Ronqoronqo mətnindən biridir. Keiti olaraq da bilinir.
Ronqoronqo mətn F
Ronqoronqo mətn F — günümüzdə mövcud olan 24 Ronqoronqo mətnindən biridir. Şovey fraqmenti olaraq da bilinir.
Ronqoronqo mətn G
Ronqoronqo mətn G - günümüzdə mövcud olan 24 Ronqoronqo mətnindən biridir. Kiçik Santiaqo olaraq da bilinir.
Ronqoronqo mətn H
Ronqoronqo mətn H — günümüzdə mövcud olan 24 Ronqoronqo mətnindən biridir. Böyük Santiaqo olaraq da bilinir.
Mətn sənədi və onun obyektləri
Kompüterdən ən geniş istifadə olunan sahələrdən biri mətnlərin hazırlanmasıdır. Mətnlər hazırlanarkən çox zaman bir neçə dəfə dəyişdirilir. Kağızda edilən hər hansı dəyişikliyin izi qalır və buna gorə də istənilən kompüterdə mətnlərlə işləmək üçün xüsusi proqramlar – mətn redaktorları quraşdırılıb.
Mətn redaktorunda hazırlanmış istənilən mətnə, ona daxil edilmiş mətn olmayan materiallarla birlikdə sənəd (document) deyilir.
Mətn sənədinin obyektləri aşağıdakılardır:
simvol, sətir, abzas, mətn
cədvəl
düstur
diaqram
rəsim, şəkil və s.Mətn redaktorunda yaradılan ən kiçik obyekt "simvol"dur.
Ronqoronqo mətn J
Ronqoronqo mətn J — günümüzdə mövcud olan 24 Ronqoronqo mətnindən biridir. Böyük reimiro olaraq da bilinir.
Ronqoronqo mətn K
Ronqoronqo mətn K — günümüzdə mövcud olan 24 Ronqoronqo mətnindən biridir. London olaraq da bilinir.
Ronqoronqo mətn L
Ronqoronqo mətn L - günümüzdə mövcud olan 24 Ronqoronqo mətnindən biridir. Kiçik reimiro olaraq da bilinir.
Zəngin mətn formatı
Zəngin mətn formatı (ing. Rich Text Format RTF) — əksər mətn redaktorlarının dəstəklədiyi fayl formatı. Müxtəlif platformalarda (məsələn, Apple Macintosh və IBM-uyumlu kompüterlərdə) işlədiyindən formatlanmış mətn sənədlərini tətbiqi proqramlar arasında ötürmək üçün bu formatdan istifadə edilir.
== Ədəbiyyat ==
İsmayıl Calallı (Sadıqov), "İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti", 2017, "Bakı" nəşriyyatı, 996 s.
Əkinçi 1875-1877 (tam mətn)
Əkinçi 1875-1877 (tam mətn) — 1875-1877-ci illərdə nəşr edilmiş və Azərbaycan dilində yayımlanan ilk qəzet olan Əkinçidə nəşr edilmiş bütün məqalələrin toplanıldığı kitab.
== Haqqında ==
XIX əsr Azərbaycan ictimai və siyasi həyatını öyrənmək üçün qiymətli mənbələrdən hesab edilən "Əkinçi" qəzetinin işıq üzü görən 59 sayındakı bütün məqalələr və yazılar bu kitabda toplanmışdır. Kitab ilk dəfə 1979-cu ildə Bakıda Azərnəşr tərəfindən çap edilmişdir. Kitab ikinci dəfə Azərbaycan Respublikası prezidenti İlham Əliyevin "Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında" 2004-cü il 12 yanvar tarixli sərəncamı ilə ikinci dəfə 2005-ci ildə çap edilmişdir. 2005-ci il nəşrinin transliterasiya və tərtib edəni Turan Həsənzadə, ön sözün müəllifi və redaktoru isə Əziz Mirəhmədov olmuşdur.Kitab ümumilikdə 496 səhifədən ibarətdir.
Bibliya mətnşünaslığı
Bibliya mətnşünaslığı – Bibliyanın mətnlərini tədqiq edən elm. Həmçinin "Bibliya tənqidi" adlanır. Bibliya mətnşünaslığının zərurəti, orijinal əlyazmalarının bizim günümüzə qədər qorunub-saxlanmamasından qaynaqlanır. Əlimizdə orijinal mətnin minlərlə qədim surətləri və tərcümələri vardır. Qədim zamanlarda mətbəə olmadığından mətnin təkrar-təkrar üzü köçürülürdü. Bunun nəticəsində əlyazmaların müxtəlif versiyaları mövcuddur.
== Bibliya mətnşünaslığının vəzifəsi ==
Bibliya mətnşünaslığının vəfizəsi Əhdi-Ətiqin və Əhdi-Cədidin orijinal mətnini mümkün qədər dəqiq bərpa etmək, habelə bu mətnin ötürülməsi və tərcümələrinin tarixini tədqiq etməkdir.
== Bibliya mətnşünaslığının metodları ==
Müasir Bibliya mətnşünaslığı qədim mətnlərin fərqli versiyalarından ən etibarlı olanını seçmək məqsədilə aşağıda qeyd olunan bir sıra prinsiplərə riayət etməkdədir:
daha az başa düşülən variantlara üstünlük verilməlidir (çünki daha aydın ifadələrdə üzünü köçürənin öz izahatı olması ehtimalı var).
daha qısa variant qədim hesab edilməlidir (çünki üzünü köçürənlərin Müqəddəs Yazını qısaltmağa cürət etmələri ağlasığmazdır).
aydın olmayan sözlər qədim şərq ədəbiyyatında işlənən mənaca yaxın olan sözlərlə müqayisə edilməlidir.
Mətndar
Matenadaran və ya Mesrop Maştots adına İrəvan Əlyazmalar və Sənədlərin qorunma və tədris mərkəzi (ing. Մատենադարան կամ Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան ձեռագրերի և փաստաթղթերի պահպանման և ուսումնասիրման կենտրոն – Yerevani Mesrop Mashtots'i anvan dzeṙagreri yev pastatğteri pahbanman yev usumnasirman qentron) — İrəvan şəhərində bir sıra əlyazmaların saxlanıldığı, tədqiqi edildiyi, kitabxana, institut və muzey.
Mətndar MS 7117
Matenadaran MS 7117 — Matenadaranda gürcü alimi İliya Abuladze tərəfindən aşkarlanmış ermənicə əlyazmadır. Əlyazmanın ən əsas xüsusiyyəti alban əlifbasına yer verməsidir.
== Hazırlanması ==
Əlyazma XV əsrə, 1442-ci ilə aid edilir. Vaspurakan regionunda (indiki Van, Türkiyə) Metsopavank monastırında abbat Tovma Metsopetsinin xahişi ilə Erməni katolikosu I Kirakos Virapetsinin (1441-1443) sifarişi ilə Krımdan gətirilmiş orijinalının köçürülmüş üzüdür.
== Xüsusiyyəti ==
Əlyazmadakı mətnlər pamflet xarakterli olub əsasən teoloji debatlara həsr edilib. Əlyazmada alban əlifbası ilə yanaşı fərqli əlifbalara da yer verilmişdir. Bundan əlavə erməni hərfləri ilə yazılmış kürdcə mətn də vardır. Əlyazmadakı alban əlifbası, əlyazmanın "142v" və "142r" nömrəli vərəqlərindədir. Bu əlyazma alban əlifbası ilə yazılmış və dövrümüzə çatmış ən yaxşı mətnlərdən biri hesab edilir. Əlifbanın giriş mətni erm.
Mətnin sonu
Mətnin sonu – verilənlərin ötürülməsində mətn faylının sonunu göstərmək üçün istifadə olunan simvol. Mətnin sonunun göndərmə sonluğu simvolu (END-OF-TRANSMISSION, EOT) ilə üst-üstə düşməsi vacib deyil, çünki göndərilən mətnə (mətnin önünə və ya sonuna) çoxlu sayda xətalara nəzarət kodları və verilişin idarəedilməsi simvolları artırıla bilər. ASCII kodunda ETX simvolu onluq 3 (onaltılıq 03h) qiyməti ilə göstərilib.
Mətnsiz çəkilən Azərbaycan filmlərinin siyahısı
== A ==
Arzular... Arzular... (film, 1988)
Atası yandı (film, 1986)
Ay duman, gəl get... (film, 2002)
== B ==
Bir axşam... (film, 1985)
Bir dəfə (film, 1990)
== Ç ==
Çardaş (film, 1973)
== D ==
Daş (film, 1977)
Dəniz (film, 1965)
== E ==
Eksperiment (film, 1984)
== Ə ==
Ədalət (film, 1971)
== G ==
Günlərin bir günündə... (film, 1975)
Güzgü (film, 1990)(I)
== H ==
Həmişə təmizlikdə (film, 1985)
== İ ==
İbrət dərsi (film, 1984)
== K ==
Karvan (film, 1995)
Kədərimiz... Vüqarımız...
Mətnşünaslıq
Mətnşünaslıq — mətnlərin tədqiqi ilə məşğul olan elm sahəsi․ Burada yazılı mətnlər, əlyazmalar, müəllifli və müəllifsiz abidələr müxtəlif istiqamətlərdə araşdırılır, öyrənilir․ Yazılı abidələrin yazılma, köçürülmə tarixini; müəllif əlyazmalarının, köçürülmüş nüsxələrin, o cümlədən mətnin əvvəldən sona qədər dəyişmiş variantlarına qədər bütün məsələləri tarixi şəkildə öyrənən mətnşünaslıq elm sahəsi kimi mürəkkəb bir sistem təşkil edir.
== Haqqında ==
Mətnşünaslığın bir elm sahəsi kimi tarixi qədim olmasa da, onun yaranması tarixi çox qədimlərə gedib çıxır. Mətnşünaslıq XX əsrin II yarısından etibarən elmi sahə kimi inkişaf etməyə başlamışdır. Lixaçov qeyd edir ki, "mətnşünaslıq ədəbiyyat tarixinin əsasını təşkil edir. Hər hansı bir abidənin mətninin tarixi bütöv ədəbiyyatın tarixi üçün ilkin mənbədir... Beləliklə, mətnşünaslıq mətnlərin yaranma tarixni öyrənir. Mətnin tarixi bu mənada müxtəlif insanların – müəlliflərin, redaktorların, katiblərin, oxucuların, sifarişçilərin yaradıcılığı kimi başa düşülür. Bu mənada mətnin tarixi birbaşa cəmiyyətin tarixi ilə bağlı olur". Yazılı mətnlər dedikdə yalnız bədii mətnlər başa düşülməməlidir. Bir halda ki, mətn cəmiyyətin tarixni əks etdirir, bu tarixi daha mükəmməl öyrənmək üçün məzmunundan asılı olmayaraq bütün mətnlər tədqiq olunmalıdır.
