Sürət
Sürət — gedilən yolun zamana nisbətinə bərabər olan kəmiyyətdir. Düsturla ifadəsi isə belədir:
v
=
s
t
{\displaystyle v={\frac {s}{t}}}
Burada s — düzxətli bərabərsürətli hərəkətdə gedilən yol, t — həmin yolu getmək üçün sərf olunan zaman, v — isə sürətdir.
Sürət vahidləri
1
s
m
s
a
n
{\displaystyle 1{\frac {sm}{san}}}
(SQS sistemində),
1
m
s
a
n
{\displaystyle 1{\frac {m}{san}}}
(BS sistemində) -dir.
Cismin hərəkət halı təkcə sürətin qiyməti ilə deyil, həm də hərəkətin istiqaməti ilə xarakterizə olunduğundan sürət vektorial kəmiyyətdir.
Sürət qatarı
Sürət qatarı — köhnə sistemli relslərdə sürət həddi 200-250 km/s (bəzı Avropa ölkələrində 190-250 km/s), təzə sistemli relslərdə isə 250 km/s və daha yüksək olan qatar.
== Şəkillər ==
== Xarici keçidlər ==
Bakı-Sumqayıt qatarına bilet neçəyə olacaq?
Transonik sürət
Transonik — Aerodinamikada səs sürətindən aşağı və yuxarı olan sürətləri (təxmini olaraq Mach 0.8–1.2) müəyyənləşdirmək məqsədilə istifadə edilən termindir. Həmçinin gövdəsi səs divarını keçə bilən, ancaq əslində səs sürətindən aşağı sürətdə uçmaq üçün yaradılmış olan təyyarələrə transonik təyyarələr deyilir. North American F-86 Sabre buna nümunə göstərilə bilər.
Sürət həzzi (film, 2014)
Sürət həzzi (ing. Need for Speed) — eyniadlı məşhur video oyunun motivləri əsasında çəkilib. Tobi Marşal qanunsuz maşın yarışlarına həvəsi olan istedadlı avtomexanikdir. Ailəsinin emalatxanasını qoruyub saxlamaq üçün, Tobi “İndikar” yarışının keçmiş avtopilotu zəngin və ərköyün Dino Brüsteri öz şəriki edir. Tobinin işlərində nəyahət irəliləyiş baş verdikdə, şəriki Dino ona “badalaq gələrək” bütün planlarını alt-üst edir. Onu törətmədiyi cinayətdə ittiham edirlər. İllər keçir və qisas hissi ilə yaşayan Tobi azadlığa çıxır. Öz məqsədinə çatmaq üçün indi o mümkünsüz olanı etməlidir. Sübut etməlidir ki, ən sürətli superkarlarla keçirilən yarışda ən az təcrübəli sürücü belə, finiş xəttini birinci keçə bilər.
Sürət zonası (film, 1989)
Sürət zonası (ing. Speed Zone!) – 1989-cu ildə macəra-komediya janrında çəkilən filmdir. Digər adı "Top nüvəsi qaçışı 3" kimi səslənir.
== Məzmun ==
Yarışçılar yenidən "Avtomobil yarışı"na hazırlaşırlar. Bu yarışa görə avtomobillər çoxlu ştatları qət etməlidilər. Şeyx isə yarışçıların hamısını zindana atmağa hazırdır...
Sürət zonası
Sürət zonası (ing. Speed Zone!) – 1989-cu ildə macəra-komediya janrında çəkilən filmdir. Digər adı "Top nüvəsi qaçışı 3" kimi səslənir.
== Məzmun ==
Yarışçılar yenidən "Avtomobil yarışı"na hazırlaşırlar. Bu yarışa görə avtomobillər çoxlu ştatları qət etməlidilər. Şeyx isə yarışçıların hamısını zindana atmağa hazırdır...
Sürət Hüseynov
Surət (Sürət) Davud oğlu Hüseynov (12 fevral 1959, Kirovabad – 31 iyul 2023, İstanbul) — Azərbaycan siyasətçisi, Azərbaycan Respublikasının 4-cü Baş naziri (1993–1994), Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin XII çağırış deputatı, Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini — Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fövqəladə səlahiyyətli nümayəndəsi (1992–1993), Azərbaycan Ordusunun korpus komandiri (1992–1993), polkovnik, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı (1992–1994).
== Həyatı ==
Sürət Davud oğlu Hüseynov 1959-cu ildə fevralın 12-də Gəncə şəhərində anadan olub. Azərbaycan Texnologiya İnstitutunu bitirmişdir. 1977-ci ildən 1979-cu ilə qədər Sovet Ordusunda xidmət etmişdir. 1980-ci ildə institutda oxuya-oxuya, Gəncə şəhərində xalça-mahud kombinatında usta köməkçisi kimi işləmişdir. 1983-cü ildə institutu bitirib Pyatiqorsk şəhərinə köçmüş, sonra Azərbaycana qayıtmış və 1984-cü ildən Şəki tədarük idarəsinin çeşidləyicisi, 1986-cı ildən Yevlax rayonunun yunun ilkin emalı fabrikinin böyük nəzarətçisi, sex rəisi, 1989-cu ildən həmin fabrikin direktoru vəzifələrində işləmişdir.
31 iyul 2023-cü ildə Moskvadan İstanbula gələn Surət Hüseynov təyyarə eniş edən zaman ürəktutmasından xəstəxanaya yatırılıb və uzun sürən xəstəlikdən sonra mədəsində deşilmə yarandığı üçün başlayan qanaxma nəticəsində vəfat edib. Gəncədə dəfn olunacağı açıqlanıb. 2 avqust 2023-cü ildə Gəncə şəhərindəki 4 saylı qəbiristanlıqda, valideynlərinin məzarı yanında torpağa tapşırılıb.
== Qarabağ müharibəsi və döyüşlərdə iştirakı ==
1992-ci ilin əvvəllərində könüllü batalyon yaratmış və o vaxtdan Qarabağdakı döyüş əməliyyatlarına ciddi maliyyə dəstəyi vermişdir.
Birinci kosmik sürət
Birinci kosmik sürət (rus. Первая космическая скорость) — obyektin cazibə təsiri altında, həmin obyektin ətrafında dairəvi orbit üzrə hərəkət edə bilməsi üçün lazım olan sürətdir. Yer kürəsi üçün təqribən saniyədə 8 kilometrdir. Bu halda cism obyektin süni peykinə çevriləcək.
Üçüncü kosmik sürət
Üçüncü kosmik sürət — Yer səthində yerləşən cismin Yer kürəsi və Günəşin cəbetmə qüvvəsini dəf etməsi üçün lazım olan sürət. Saniyədə təqribən 17 min kilometrdir.
İkinci kosmik sürət
İkinci kosmik sürət (rus. Вторая космическая скорость) — cismin cazibə qüvvəsindən kənara çıxmaq üçün lazım olan sürətdir və cisim nə qədər böyükdürsə, cisimdən azad olmaq üçün bir o qədər böyük sürət lazımdır. İkinci kosmik sürət saniyədə təqribən 11 kilometrdir. Bu sürətə çatmış raket Yerin cazibə qüvvəsini dəf edərək Günəş sistemində səyahət edə bilər.
Sürət həddi (film, 2017)
Sürət həddi və ya Overdrayv (fr. Overdrive) — Rejissor Antonio Neqretin çəkdiyi fransız döyüş filmidir. Filmin süjet xətti maşın oğurluğu ilə məşğul olan iki macəraçı qardaşın Fransanın Marsel şəhərinə gəlməsi və burada böyük bir cinayətkar şəbəkənin qəddar lideri ilə görüşündən və bundan sonrakı hadisələrdən bəhs edir. Filmin baş rollarında Skut İstvud və Freddi Torp çəkilmişdirlər. Filmin Rusiyada premyerası 20 iyul 2017-ci ildə baş tutmuşdur.
== Süjet xətti ==
Peşəkar şəkildə həyata keçirdikləri avtomobil oğurluqları ilə bütün Avropanın cinayət aləminə səs salmış Endru və Qarrett Foster qardaşları, Fransanın cənubundakı son oğurluqları zamanı işləri korlayırlar. Belə ki, mafiya başçısı Cakomo Moryerin Bugattisini oğurlamağa cəhd etdikləri zaman yaxalanırlar. Moryer, sağ qalmaları üçün onların qarşısına bir şərt qoyur — ən böyük rəqibi olan Maks Klempin çox dəyərli Ferrari 250 GTO markalı avtomobilini oğrulamalıdırlar və bunun üçün onların sadəcə olaraq 1 həftə vaxtları vardır.
== Rollarda ==
Skott İstvud — Endru Foster
Freddi Torp — Qarrett Foster
Ana de Armas — Stefani
Qaya Vays — Devin
Klemens Şik — Maks Klemp
Simon Abkaryan — Cakomo Moryer
Musa Maaskri — Pənahi
Kaaris — Frenk
Filmdə Mettyu Qud, Aleks Pettifer, Qarrett Hedlund, Ceymi Bell, Ben Barns, Karl Urban, Sem Klaflin və Emiliya Klark da rol almışdırlar.
== Tənqid və rəylər ==
The Hollywood Reporter bu filmi formal (şablon) və axmaq, lakin xoşbəxtlikdən tamamilə uzaq olmayan bir parodiya kimi qiymətləndirmişdir.
Hava sürəti
Hava sürəti, havadakı istənilən aviavasitənin sürəti. Aviasiyada fərqli məqsədlər üçün istifadə olunan bir çox fərqli hava sürəti olduğundan hava sürətinə ümumi bir tərif vermək düzgün olmazdı. Hava sürəti termini ilə əsasən aviavasitənin əsas sürət saatından oxunan və təyyarənin ətrafındakı hava kütləsinə görə, nisbi sürəti verən alət hava sürəti və ya göstərilmiş hava sürəti (göstərici sürət) nəzərdə tutulur.
Kosmik sürətlər
Kosmik sürət — cismin planetin (və ya hər hansı başqa kosmik obyektin) qravitasiya sahəsinə keçməsi üçün tələb olunan sürətdir.
== I kosmik sürət ==
Üfüqi istiqamətdə atılmış cismə elə
v
1
{\displaystyle v_{1}}
sürəti verilmişdir ki, həmin cisim Yerin səthi yaxınlığında
r
=
R
Y
{\displaystyle r=R_{Y}}
radiuslu çevrə boyunca Yer ətrafinda fırlanır . Havanın sürtünmə qüvvəsi nəzərə alınmadıqda bu cisim yalnız Yerin cazibə qüvvəsinin təsiri ilə hərəkət edir. Bu halda cismə təsir edən mərkəzəqaçma qüvvəsini yaradan səbəb Yerin cazibəsidir, başqa sözlə, Yerin cismi cəzbetmə qüvvəsi mərkəzə- qaçma qüvvə rolunu oynayır. Ondan sonra:
m
v
1
2
R
Y
=
γ
m
M
Y
R
Y
2
{\displaystyle {\frac {mv_{1}^{2}}{R_{Y}}}=\gamma {\frac {mM_{Y}}{R_{Y}^{2}}}}
(1)
v
1
=
γ
M
Y
R
Y
{\displaystyle v_{1}={\sqrt {\gamma {\frac {M_{Y}}{R_{Y}}}}}}
(2)
γ
{\displaystyle \gamma }
,
M
Y
{\displaystyle M_{Y}}
və
R
Y
{\displaystyle R_{Y}}
-in qiymətlərini (2)-də nəzərə alsaq,
v
1
≅
8
k
m
s
a
n
{\displaystyle v_{1}\cong 8{\frac {km}{san}}}
. Deməli, üfüqi istiqamətdə atılmış cismə ən azı
8
{\displaystyle 8}
k
m
/
s
a
n
{\displaystyle km/san}
sürət vermək lazımdır ki, o
Yerin süni peykinə çevrilsin. Bu sürət birinci kosmik sürət adlanır.
Dünyada ilk dəfə (12 aprel 1961-ci il) Yer ətrafında gəmi-peykdə səyahət edən ozamankı sovet kosmonavtı Y. A. Qaqarin olmuşdur. Daşıyıcı raket gəmi-peyk sisteminə üfüqi istiqamətdə
8
{\displaystyle 8}
k
m
∖
s
a
n
{\displaystyle km\backslash san}
sürəti verərək ondan ayırır. Bu andan etibarən gəmi-peyk yalnız Yerin cazibə qüvvəsinin təsiri ilə hərəkət etmişdir.
Kreyser sürəti
Kreyser sürəti (kruiz sürəti) — canlıların və ya nəqliyyat vasitələrinin maksimum sürətdə uzun bir hərəkət sürəti, vahid yolda enerji istehlakının əhəmiyyətli dərəcədə artması ilə əldə edilir.
Kreyser sürəti uzun bir hərəkəti xarakterizə edir. Məsələn, bir şəxs qaça bilər, bir təyyarə sürətli və qəzəbli bir yerə gedir, bir avtomobil daha sürətli gedir, hava müqavimətini aşır, sürətdən asılı olaraq kvadrat olur və s.
== Aviasiyada ==
Aviasiyada kreyser sürəti bir təyyarənin maksimum aralığının sürəti və minimum kilometr yanacaq istehlakıdır.
Kreyser sürəti maksimum sürətin təxminən 30–80% -ni təşkil edir və təyyarələr üçün səs sürətini aşmır. Süper səsli aviasiya üçün seyrçi subsonik və seyrçi supersonik sürət arasında fərq var və son vəziyyətdə uçuş məsafəsi kəskin şəkildə azalır. Məsələn, M-2,0-ə uyğun gələn, maksimum uçuş kütləsi 195 ton olan Tu-144S-də, uçuşun maksimal məsafəsi 3080 km, kütləsi 187 ton — 3600 km, uçuş sürəti M-ə uyğun olan bərə aralığıdır. = 0.85 4300 km-dir.
Təyyarədə seyr etməkdən əlavə, ən sərfəli sürəti — müəyyən vaxt intervalında yanacaq sərfinin minimal olduğu uçuş sürətini də ayırmaq adətdir. Ən yaxşı sürətdə təyyarə daha uzun müddət havada qala bilər və buna görə də hava limanının uçuş-enmə zolağı çox yükləndikdə, bu sürətlə tez-tez təyyarə eniş xəttini gözləyir.
Küləyin sürəti
== Külək ==
Atmosfer təzyiqinin paylanmasından asılı olaraq hava həmişə üfiqi istiqamətdə yer dəyişir. Havanın üfiqi istiqamətdə belə yer dəyişməsinə külək deyilir. Külək həmişə yüksək təzyiq sahəsindən alçaq təzyiq sahəsinə doğru əsir.
== Küləyin sürəti ==
Küləyin sürəti və istiqaməti daima dəyişir. Yer səthində küləyin orta sürəti 5–10m/san olub, bəzən isə güclü atmosfer tufanları zamanı 50m/san.-yə çatır. Atmosferin yuxarı təbəqələrində şırnaq axınlarında küləyin sürəti daima 100 m/san bərabər olur. Küləyin sürəti m/san, km/saat və düyümlərlə ifadə olunur. Metr saniyədən düyümlərə keçmək üçün m/san-ni 2-yə vurmaq lazımdır. Bundan başqa küləyin sürətini ballarla (Bofort şkalası) ifadə etmək olar. Mümkün ola bilən küləyin sürətləri 12 balla ifadə edilir.
Mərminin sürəti
Mərminin sürəti — mərminin kütləsinin mərkəzinin zaman vahidi ərzində keçdiyi məsafə; mərminin (güllənin, minanın) hərəkətlərinin əsas göstəricilərindən biri. M/S-lə, bəzən Maxa sayla ölçülür. Artilleriya mərmisi, gülləsi və minasında ən çox tətbiqi əhəmiyətə, odlu silahın vacib taktiki-texniki göstəricisi olan, başlanğıc sürəti malikdir. Mərminin sürəti, hərəkətdən-sonrakı mərhələnin sonunda maksimal əhəmiyətə malik olur. Sonradan ağırlıq gücünün və havanın müqavimətinin təsirindən mərminin sürəti, trayektoriyanın zirvəsindən kənarda yerləşən, ən aşağı göstərici olan bir nöqtədə azalaraq, düşmə noqtəsinə qədər, sonradan yenə yüksəlir . Böyük məsafəli trayektoriyalarda mərminin düşməsindən bir az öncə mərminin sürətinin ikinci maksimumu başlaya bilər. Əgər trayektoriya nisbətən kiçik məsafəyə malikdirsə (məsələn zenit və döşəmə atəşi zamanı), mərminin sürəti ancaq azalır. Reaktiv və aktiv — reaktiv raketlərin sürəti fəal sahənin sonunda maksimuma çatır, sonra mərminin sürətində dəyişiklik adi mərmilərdəki kimi olur. Müasir mərmilərin başlanğıc sürəti:
minaatanlarda — 100–150 m/s,
geri təpkisiz toplarda 380–500 m/s
haubitsalarda 300–700 m/s
yerüstü artilleriyanın toplarında 600–1000 m/s
zenit, tank, tankəleyhinə və gəmi universal artilleriyasının toplarının 700–1500 m/s
reaktiv qurğularda (trayektoriyanın fəal sahəsinin sonunda) 1000 m/s qədər.
== Mənbə ==
Советская военная энциклопедия Москва 1980 Военное издательство министерства обороны СССР T. 7 səh.
Prototiplərin sürətli hazırlanması
Prototiplərin sürətli hazırlanması (ingiliscə Rapid Prototyping) maketlərin, sınaq nümunələrinin və ya işlək modellərin konstruksiya verilənlərinin bazasında sürətli hazırlanma texnologiyasıdır. Bu prototiplər hazırlama prosesinin sonrakı mərhələsində dəqiqləşdirilir və beləliklə seriya istehsalım üçün yararlı hala gətirilirlər.
1987-ci ildə ilk dəfə olarag kompyüterden bir başa üçölçülü modellərin hazırlanması mümkün olmuşdur. Modellər istənilən həndəsi formaya malik ola bilirlər. Daxili boşlugları, arxa səthlərı və yuvaları problemsiz hazırlamag mümkün olmuşdur. İlk vaxtlarda bu üsulla hazırlanan modellərə sərf olunan vaxt adi üsulla, yəni mexaniki e`mal vasitəsi ilə hazırlananlardan bir neçə saat az idi. Bu modellər süni materialdan hazırlandığı üçün yalnız əyani nümayiş üçün və ya da dizayn modeli kimi istifadə edilirdi. Onların "funksional prototip" kimi istifadə edilməsi mexaniki və ya termiki yükləmə baxımından mümkün deyildi. Modellərin yeni üsulla hazırlanması qabaqlar tətbiq olunan xüsusu alətlərdən, formalardan və avadanlıqlardan imtina etməyə şərait yaratmışdır. Bu yeni üsulu ilk dəfə həyata keçirmək üçün hissənin üc ölçülü həndəsi forması haqqinda informasiyanı daşıyan bir kompüter proqramı və bu qrafiki informasiyanı qat şəklində addım və addım fotopolimerləşdirmə vasitəsilə qətrandan əyani cismə çevirən qurğu tətbiq edilmişdir.
Pərdə sürəti
Pərdə sürəti ― fotoqrafiyada diafraqmadan keçən işığın nə qədər müddət senzorda qalacağını ifadə edən sistem. Başqa sözlə, pərdə sürəti şəkil çəkməyə sərf olunacaq vaxtı müəyyən edir.
Professional fotoaparatlarda pərdə sürəti aralığı genişdir. Həvəskar, yaxud ucuz kameralar daha az pərdə sürəti aralığına sahibdir.
== İstifadə formaları ==
Pərdə uzun müddət açıq qalarsa, hərəkət edən cisimlər fotoda bulanıq halda təsvir olunar. Bu isə hərəkət hissi verir. Məsələn, şəlalə, çay, hərəkətdə olan maşınlar və s. kimi obyektlər üçün istifadə olunur.
Qısamüddətli pərdə sürəti isə anlıq hadisələr üçün təsvir olunur. Quşun qanad çalmağı, delfinin suyun üstünə tullanması və s.
Supersonik kreyser sürəti
Supersonik kreyser sürəti və ya Super kreyser sürəti(ing. cruise speed, ing. supercruise) — təyyarənin kruiz uçuş rejimində supersonik sürəti.
== Müxtəlif mənbələrdə adı ==
Müxtəlif ədəbiyyatlarda, səssiz səsvermə sürəti belə adlanır:
Super kreyser sürəti
Super kruiz sürəti
Super kruiz (ing. supercruise)
== Super kruiz sürətinin növləri ==
Həll ediləcək vəzifələrdən asılı olaraq, uçuş həm minimum vaxtda (gəmi sürəti maksimal, uçuş müddəti minimumdur), həm də uçuşun maksimal aralığında (kruiz sürəti minimum, 1 km marşrutda yanacaq sərfiyyatı minimaldır) yerinə yetirilə bilər. Üçüncü bir rejim var - uçuşun maksimal aralığı və müddəti (minimum uçuş zamanı yanacaq sərfiyyatının optimal nisbəti)
== Tarix ==
Ticarət uçuşlarını aviasiyada edərkən, ən az yanacaq istehlakı ilə maksimum məsafəyə uçmağa imkan verdiyi üçün kruiz sürəti böyük əhəmiyyət daşıyır.
Aviasiya tarixində super kruiz sürətində uçan ilk təyyarələrdən biri Tu-144, Concord isə bu rejimdə havada keçirilmiş saatlardakı mübahisəsiz lider idi. Tu-144-ün supersonic kruiz sürəti saatda 2300 km, Konkord isə 2250 km / saatdır.
Hərbi inkişaflarda, təyyarənin uçuşdan sonrakı rejimlərdə səssiz səsli kruiz sürətini saxlamasına imkan verən mühərriklərin yaradılmasına böyük əhəmiyyət verilir, çünki yanan yanacağın artması və nəticədə döyüş tapşırığını yerinə yetirmək üçün vaxtın azalmasına səbəb olur.
== Həmçinin bax ==
Kreyser sürəti
Kreyser uçuş rejimi
== Ədəbiyyat ==
Müəlliflər qrupu.
Sürətli Furye çevirməsi
Sürətli Furye çevirməsi (ing. Fast Fourier Transform, rus. Быстрое преобразование Фурье) – diskret Furye çevirməsinin sürətli hesablanması alqoritmidir. SFÇ-nin əsasını diskret siqnalın verilmiş bölgülər ardıcıllığının bir neçə aralıq ardıcıllığa bölünməsi prinsipi təşkil edir. N bölgü üçün SFÇ-də təxminən sayda əməliyyat olur. Məsələn, 256 bölgü üçün əməliyyatların sayı 2048-dir (DFT-də 65536-dir).
== Ədəbiyyat ==
İmamverdiyev Y.N., Suxostat L.V. "Nitq texnologiyaları üzrə terminlərin izahlı lüğəti ", 2015,“İnformasiya Texnologiyaları” nəşriyyatı, 111 səh.
Sürətli Furye çevirməsi (SFÇ)
Sürətli Furye çevirməsi (ing. Fast Fourier Transform, rus. Быстрое преобразование Фурье) – diskret Furye çevirməsinin sürətli hesablanması alqoritmidir. SFÇ-nin əsasını diskret siqnalın verilmiş bölgülər ardıcıllığının bir neçə aralıq ardıcıllığa bölünməsi prinsipi təşkil edir. N bölgü üçün SFÇ-də təxminən sayda əməliyyat olur. Məsələn, 256 bölgü üçün əməliyyatların sayı 2048-dir (DFT-də 65536-dir).
== Ədəbiyyat ==
İmamverdiyev Y.N., Suxostat L.V. "Nitq texnologiyaları üzrə terminlərin izahlı lüğəti ", 2015,“İnformasiya Texnologiyaları” nəşriyyatı, 111 səh.
Sürətli nizamlama (Quicksort)
Sürətli nizamlama (ing. Quicksort) alqoritmi Tony Hoare tərəfindən 1959 -cu ildə hazırlanmış və 1961 -ci ildə nəşr olunmuş, nizamlama alqoritmidir. Sürətli nizamlama alqoritmi rekursiv alqoritmdir, parçala və idarə etmə alqoritminə əsaslanır.
Sürətli nizamlama alqoritminin riyazi analizləri göstərir ki, alqoritm n elementi nizamlamaq üçün ortalama O(n log n) müqayisə əməliyyatı yerinə yetirir. Ən pis halda isə O(n2) əməliyyat yerinə yetirir.
== İşləmə mexanizmi ==
Sürətli nizamlama alqoritmi parçala və idarə etmə alqoritmidir. Sürətli nizamlama əvvəlcə massivi iki kiçik massivə bölür: kiçik elementlər massivi və böyük elementlər massivi. Sonra rekursiv olaraq bu massivləri sıralayır. Massiv boş olduqda və bir elementdən ibarət olduqda onu nizamlamağa ehtiyac olmur. Bu iki hal sürətli nizamlama alqoritmində əsas hal (base case) adlandırılır.
Sürətli sıralama (Quicksort)
Sürətli nizamlama (ing. Quicksort) alqoritmi Tony Hoare tərəfindən 1959 -cu ildə hazırlanmış və 1961 -ci ildə nəşr olunmuş, nizamlama alqoritmidir. Sürətli nizamlama alqoritmi rekursiv alqoritmdir, parçala və idarə etmə alqoritminə əsaslanır.
Sürətli nizamlama alqoritminin riyazi analizləri göstərir ki, alqoritm n elementi nizamlamaq üçün ortalama O(n log n) müqayisə əməliyyatı yerinə yetirir. Ən pis halda isə O(n2) əməliyyat yerinə yetirir.
== İşləmə mexanizmi ==
Sürətli nizamlama alqoritmi parçala və idarə etmə alqoritmidir. Sürətli nizamlama əvvəlcə massivi iki kiçik massivə bölür: kiçik elementlər massivi və böyük elementlər massivi. Sonra rekursiv olaraq bu massivləri sıralayır. Massiv boş olduqda və bir elementdən ibarət olduqda onu nizamlamağa ehtiyac olmur. Bu iki hal sürətli nizamlama alqoritmində əsas hal (base case) adlandırılır.
Sürətlənmə (film, 2015)
Sürətlənmə (ing. Momentum) — rejissor Stiven Kampanelli tərəfindən çəkilmiş və baş rollarda Olqa Kurylenko, Morqan Friman və Ceyms Purefoyun yer aldığı 2015-ci ildə çəkilmiş döyüş triller filmi. Yüksək texnologiyalar üzrə mütəxəssis oğru müəmmalı hökumət agentləri tərəfindən təqib edilir.
== Süjet xətti ==
Mükəmməl hərbi təlim keçmiş keçmiş hərbi agent və hal-hazırda oğruya çevrilmiş Aleks (Olga Kurylenko), keçmiş şəriki Kevin tərəfindən yüksək texnologiyalı bank soyğunu işinə (“son iş”) cəlb olunur. Oğurluq zamanı onlar bir çanta almaz oğurlayırlar ki, çantanın içərisində ittihamedici dəlillər olan qiymətli fləş disk də gizlədilmişdir. Aleks oğurluq zamanı almazları gizlədir və gəlirin qalan hissəsini öz aralarında bölüşdürmək və aranın bir qədər sakitləşməsi üçün oteldə dincəlməyi qərara alırlar. Onlar cənab Vaşinqtonun (Ceyms Purefoy) başçılıq etdiyi agentlər komandası tərəfindən təqib edilirlər. Aleks çarpayının altında gizlənir və buna görə də Kevini işgəncələrə məruz qoyub öldürənlər əvvəlcə onu görmürlər. Sonda Aleks Kevinin qisasını almaq üçün cənab Vaşinqtonu öldürmək istəyəndə, əlindəki silahın darağının boş olduğunu görür. Bundan sonra Aleks cənab Vaşinqtonun dəstəsindən qaçmağa başlayır və şəhər boyu pişik-siçan qovması başlayır.
Sürətlər qutusu
Sürətlər qutusu — müxtəlif tipli sənaye mexanizmlərinin və transmissiyalarının dişli çarxlardan ibarət avadanlığı. Nəqliyyatda tətbiq olunan sürətlər qutusu mühərrikdən gələn dövrlər sayının və momentin böyük diapazonda dəyişdirilməsi üçün tətbiq olunur. Bunlar çox da çevik olmayan daxili yanma mühərrikidirlər. Buxar və elektrik ilə işləyən mühərriklər adətən sürətlər qutusuz hazırlanırlar. Ona görə ki, bu mühərriklər müxtəlif dövrlər sayını alınan enerjinin köməyi ilə böyük həddə tənzim edə bilirlər. Bundan əlavə sürətlər qutusu nəqliyyatın arxaya hərəkətini mümkün edir. Metalkəsən və başqa dəzgahlarda sürətlər qutusu optimal kəsmə rejimlərini təmin etmək üçün tətbiq olunurlar. Alətin və ya hissənin fırlanması (məsələn, torna və ya burğulama dəzgahında) tənzim olunur.
==== Təsnifatı ====
Sürətlər qutusu bir neçə əlamətinə görə təsnifatlaşırlar.
Güc ötürmə üsuluna görə:
Mexaniki qutular, burada adətən dişli ötürmələrdən istifadə olunur.
Səs sürəti
Səs sürəti — havada, dəniz səviyyəsində və 21 °C temperaturda 343,2 m/s və ya 1235,5 km/saata bərabərdir.
Səs sürəti tezliklə əlaqədar olaraq dəyişmir, hər tezlikdə səs eyni sürətdə hərəkət edir.
Havanın temperaturuna, sıxlığına görə səsin yayılma sürəti dəyişir. Soyuq havada səs sürəti dəyişir. Soyuq havada səs sürəti aşağı düşür. Səs isti havadan soyuq havaya keçərkən yayılma istiqamətini dəyişdirir.
Səsin havadakı sürəti təxmini olaraq aşağıdakı düstur ilə hesablanır:
c
h
a
v
a
=
(
331
.
5
+
(
0
.
6
⋅
ϑ
)
)
m
s
−
1
{\displaystyle c_{\mathrm {hava} }=(331{.}5+(0{.}6\cdot \vartheta ))\ \mathrm {ms^{-1}} \,}
Düsturdakı
ϑ
{\displaystyle \vartheta \,}
(teta) istiliyin Selsi (°C) şkalası ilə ifadəsidir.
Hər hansı bir sahədə külək arxadan əsərsə səs yerə doğru istiqamətlənir.
Səsin sürəti
Səs sürəti — havada, dəniz səviyyəsində və 21 °C temperaturda 343,2 m/s və ya 1235,5 km/saata bərabərdir.
Səs sürəti tezliklə əlaqədar olaraq dəyişmir, hər tezlikdə səs eyni sürətdə hərəkət edir.
Havanın temperaturuna, sıxlığına görə səsin yayılma sürəti dəyişir. Soyuq havada səs sürəti dəyişir. Soyuq havada səs sürəti aşağı düşür. Səs isti havadan soyuq havaya keçərkən yayılma istiqamətini dəyişdirir.
Səsin havadakı sürəti təxmini olaraq aşağıdakı düstur ilə hesablanır:
c
h
a
v
a
=
(
331
.
5
+
(
0
.
6
⋅
ϑ
)
)
m
s
−
1
{\displaystyle c_{\mathrm {hava} }=(331{.}5+(0{.}6\cdot \vartheta ))\ \mathrm {ms^{-1}} \,}
Düsturdakı
ϑ
{\displaystyle \vartheta \,}
(teta) istiliyin Selsi (°C) şkalası ilə ifadəsidir.
Hər hansı bir sahədə külək arxadan əsərsə səs yerə doğru istiqamətlənir.
Ufa sürətli tramvayı
Ufa sürətli tramvayı — Başqırdısta Respublikasının Uda şəhərində planlaşdırılan sürətli tramvay xətti. Surətli tramvay xətti Ufa metropoliteninin əvəzinə olaraq istifadəyə vriləcəkdir. Hazırdas layihənin ekspertizası aparılır..
== Təsviri ==
Bu layihənin hazırlanmasına zərurət sərnişin daşımada yaranan sıxlıq olmuşdur. Sürətli tramvay metropolitenə əvəz olaraq planlaşdırılır. Belə ki metropolitenə nisbətdə daha az vəsait sərf olunması və sürətin metro ilə eyni olması buna rəvac olmuşdur. Bu layihə həm də şəhərin hər iki hissəsində yerləşən tramvay xətlərini birləşdirməyə imkan verməlidir.
== Xüsusiyyətləri ==
Sürətli tramvay iki xətdən ibarət olmalıdır. Şəhərin əsas magistralına paralel — Oktyabr prospekti — prospetin şərq və qərb küçələri ilə hərəkət edəcəkdir. Xətt Ufa tramvayının digər hissələri ilə birləşdiriləcəkdir.
Yeniləmə sürəti
Yeniləmə sürəti (ing. Refresh rate) — videoaparaturada: sabit, titrəməyən “şəkil” halında bütün ekranın görüntüsünün yenidən çəkilməsi tezliyi. Televiziya ekranlarında və rastr displeylərində ekranın iç üzündəki fosfor örtüyünü işıqlandıran elektron şüası ekranın bütün sahələrini təxminən 60 Hs (saniyədə 60 dəfə) sürətlə yeniləyir. Sətirləri növbələnən (INTERLACING) displeylərdə qonşu sətirlər bir sətirdən bir yenidən çəkilir, yəni əslində hər bir ayrıca sətir saniyədə yalnız 30 dəfə yenilənir, ancaq effektli yeniləmə sürəti (saniyədə 60 dəfə) saxlanılır.
== Ədəbiyyat ==
İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.
Yüksək sürətli frezləmə
Yüksək sürətli frezləmə (ingiliscə High Speed Milling (HSC)) metalların emalında CNC idarə olunan dəzgahlarda yerinə yetirilən kəsmə üsulu olub alətin yüksək dövrlər sayında və bir neçə dəfə böyüdülmüş verişlərdə aparılması ilə səciyyələnir. Burada yonqar qatı adi kəsmə üsullarında olduğundan dəfələrlə kiçikdir.
Son illərdə maşınqayırma texnologiyasında High Speed Cutting (HSC) kimi tanınan bu emal növü kağız üzərində mövcud olan nəzəriyyədən praktikada geniş tətbiq olunan bir texnologiyaya çevrilmişdir. Hələ keçən əsrin əvvəlində, 1929-cu ildə alman alimi Salomon tərəfindən Berlin Texniki Universitetində ixtira edilmiş bu texnologiya uzun müddət bir nəzəriyyə kimi qalmışdır. Laboratoriya şəraitində aparılmış sınaqlar nəticəsində Salomon o dövrdə Teylorun kəsmə sürəti ilə alətin davamlılığı arasında mövcud olan asılılığını təkzib edən başqa bir nəticəyə gəlmişdir. Teylor nəzəriyyəsinə görə mexaniki emal zamanı kəsmə sürəti artdiqca kəsmə zamanı yaranan temperatur və qüvvə də artır. Bunun nəticəsində alətin davamlılığı aşağı düşür. Salomonun sınaqları isə başqa bir nəticə vermişdir, yəni kəsmə sürəti artdiqca kəsmə zamanı yaranan temperatur yalnız bir müddət artır, və sürətin sonrakı artımı onun azalmasına səbəb olur. Bununla Teylor nəzəriyyəsinin yalnız kiçik bir intervalda düzgün olduğu göstərildi. Salomon öz sınaqlarını müxtəlif metallar üzərində aparmışdır: polad-440 m/dəq, brünc-1600 m/dəq, mis-2850 m/dəq və alüminium-16500 m/dəq.
Çində sürətli qatar
Çində sürətli dəmiryolu (High-speed rail) — sərnişin daşınması üçün istifadə olunan və 250–350 km/saat sürət üçün qurulan dəmiryolu xəttləridir. 2017-ci ildə ölkənin 29 regionundan 33 regionuna genişləndirilmiş və xəttlərin uzunluğu 25 000 km-ə çatdırılmışdır. Bu bütün dünyadakı sürətli dəmiryolu xəttlərinin üçdə ikisini təşkil edir. Bu dünyanın ən uzun sürətli dəmiryolu xəttidir və həmçinin dünyada ən çox istifadə olunan xəttdir. Belə ki, bu xəttlə 2017-ci ildə 1,713 milyard gediş baş tutmuş, ümumi gediş sayı 7 milyarda çatmışdır.
Sürətli dəmiryolu xətti Çin Dəmiryolu Korporasiyası tərəfindən idarə olunur. Çin sürətli dəmiryolu xətti 2007-ci ilin aprel ayında istifadəyə verilmiş və dəmiryollarının 250 km/saat gedə bilməsi üçün reyslər düzəldişmişdir. Pekin-Tianjin xətti Avqust 2008-ci ildə açılmış və 350 km/saat sürətlə hərəkətə imkan verən ilk sərnişin dəmiryolu xətti olmuşdur.
Son 15 ildə dəmiryolu Çin hökümətinin qoyduğu investiyalar sayəsində sürətlə inkişaf etmişdir. Dəmiryolu naziri Liu Zhijunun 2011-ci ildə korrupsiyaya görə istefaya göndərilməsi, dəmiryollarının maddi dayanıqlığı, təhlükəsizliyi, qiyməti və ətraf mühitə təsiri qayğılarına səbəb olmuşdur.
