xlor sözü azərbaycan dilində

Xlor (Cl) – D. İ. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 17-ci element. Xlor kəskin iyli sarımtıl – bərk maddədir Birinci dünya müharibəsində xlordan zəhərləyici maddə kimi istifadə edilmişdir. Kimyəvi reaksiyalarda tərkibində xlor olan birləşmələrdən və xlorlu sudan xlor aldıqda o, təhlükəli sayılır. Tərkibində xlor olan ağardıcılardan istifadə etdikdə də otağın havasını yaxşı dəyişmək lazımdır. Xlorun hətta kiçik dozası nəfəs yollarını güclü qıcıqlandırır. Bitkilərin orqanizmində xlorun miqdarı təxminən kütləcə 0,1 %-dir. Bu bütün canlı orqanizmlərdə su-duz mübadiləsinin əsas elementlərindən biridir. Bəzi bitkilər (halofitlər – şoranlıqlarda bitən bitkilər) yüksək qatılıqda natrium xloridə malik duzlu torpaqlarda inkişaf etmək qabiliyyəti ilə yanaşı xloridləri də toplamaq qabiliyyətinə malikdirlər. Onlara şoran ot, yulgün və s. aiddir.

I Konstansi Xlor (250 – 25 iyul 306) — Roma İmperatoru (305 — 306).

Kadmium (II) xlorid (CdCl2) — qeyri-üzvi bir birləşmədir, kadmium metalının və xlorid turşusunun duzu, rəngsizkristallar, higroskopik, suda asanlıqla həll olunur, kristallohidratlar əmələ gətirir. == Fiziki xassələri == Kadmium (II) xlorid heksoqonal sistemin rəngsiz kristallarını, fəza qrupunu R-3m, hüceyrə parametrlərini a = 0.385 nm, c = 1.746 nm, Z = 3 əmələ gətirir. Sulu məhlulları hidrolizə görə turş reaksiya yaradır. Metalik kadmium(6000C-də kadmiumun~ 15%) kadmium xloridin ərintisində həll olunur. == Alınması == Metalik kadmiumun xlorid turşusunda həll edilməsi nəticəsində almaq olur: C d + 2 H C l → τ C d C l 2 + H 2 ↑ {\displaystyle {\mathsf {Cd+2HCl\ {\xrightarrow {\tau }}\ CdCl_{2}+H_{2}\uparrow }}} Kadmium oksidin xlorid turşusunda həll edilməsi: C d O + 2 H C l → C d C l 2 + H 2 O {\displaystyle {\mathsf {CdO+2HCl\ {\xrightarrow {}}\ CdCl_{2}+H_{2}O}}} Sadə maddələr arasındakı reaksiya nəticəsində: C d + C l 2 → 450 − 500 o C C d C l 2 {\displaystyle {\mathsf {Cd+Cl_{2}\ {\xrightarrow {450-500^{o}C}}\ CdCl_{2}}}} Kadmium oksidin və xlor qazı ilə reaksiyası nəticəsində: 2 C d O + 2 C l 2 → 500 − 600 o C 2 C d C l 2 + O 2 {\displaystyle {\mathsf {2CdO+2Cl_{2}\ {\xrightarrow {500-600^{o}C}}\ 2CdCl_{2}+O_{2}}}} == Kimyəvi xassələri == Kristallohidratların qızdırılması nəticəsində susuz duzları alınır: C d C l 2 ⋅ 2 , 5 H 2 O → 120 − 170 o C C d C l 2 + 2 , 5 H 2 O {\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}\cdot 2,5H_{2}O\ {\xrightarrow {120-170^{o}C}}\ CdCl_{2}+2,5H_{2}O}}} Hidrogen xloridlə və qələvi metal xloridlərlə kompleks yaradır: C d C l 2 + 2 H C l → H 2 [ C d C l 4 ] {\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}+2HCl\ {\xrightarrow {}}\ H_{2}[CdCl_{4}]}}} C d C l 2 + 2 K C l → K 2 [ C d C l 4 ] ↓ {\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}+2KCl\ {\xrightarrow {}}\ K_{2}[CdCl_{4}]\downarrow }}} Qaynar qatı sulfat turşusu ilə reaksiyaya daxil olur: C d C l 2 + H 2 S O 4 → 100 o C C d S O 4 + 2 H C l ↑ {\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}+H_{2}SO_{4}\ {\xrightarrow {100^{o}C}}\ CdSO_{4}+2HCl\uparrow }}} Qələvilərlə reksiyaya daxil olur: C d C l 2 + 2 N a O H → C d ( O H ) 2 + 2 N a C l {\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}+2NaOH\ {\xrightarrow {}}\ Cd(OH)_{2}+2NaCl}}} == Tədqiqi == Fotoreagentlərdə. Qalvanik elementlərdə elektrolitin tərkib hissəsi kimi. Üzvi sintezdə katalizator kimi. Sənayedə günəş panellərinin istehzalı zamanı. == İstinadlar == Справочник химика / Редкол.: Никольский Б.П. и др.. — 2-е изд., испр.

Kalium xlorat — (Bertol duzu , kalium perklorat) — perklor turşusunun kalium duzu. == Tarixi == Əvvəlcə Klod Lui Bertolle ( Bertol duzu buradan adlanır) tərəfindən 1786-cı ildə xlorun kalium hidroksidinin isti bir konsentrasiyalı məhlulu ilə keçməsi zamanı əldə edildi: 6 K O H + 3 C l 2 → K C l O 3 + 5 K C l + 3 H 2 O {\displaystyle {\mathsf {6KOH+3Cl_{2}\rightarrow KClO_{3}+5KCl+3H_{2}O}}} == Alınması == Ümumiyyətlə xloratın sənaye istehsalı (və xüsusən kalium xloratı) hipokloritlərin nisbi reaksiyasına əsaslanır və bu da öz növbəsində xlorun qələvi məhlulu ilə qarşılıqlı təsiri nəticəsində əldə edilir: C l 2 + 2 O H − → C l O − + C l − + H 2 O {\displaystyle {\mathsf {Cl_{2}+2OH^{-}\rightarrow ClO^{-}+Cl^{-}+H_{2}O}}} 3 C l O − → C l O 3 − + 2 C l − {\displaystyle {\mathsf {3ClO^{-}\rightarrow ClO_{3}^{-}+2Cl^{-}}}} Prosesin texnoloji dizaynı fərqli ola bilər: ən yüksək tonnajlı məhsul kalsium hipoklorit olduğundan (ağartmanın bir hissəsidir), ən çox yayılmış proses nisbətən az həllolma qabiliyyətinə görə ana liköründən kristallaşan kalsium xlorat (istilik yolu ilə kalsium hipokloritdən əldə edilir) ilə kalium xlorid arasındakı mübadilə reaksiyasındadır. Kalium xloratı, kalium xloridinin diafraqma olmayan elektrolizi vəziyyətində dəyişdirilmiş Bertoll üsulu ilə alınır, elektroliz zamanı əmələ gələn xlor kalium hipokloritini yaratmaq üçün kalium hidroksidi ilə yerində (təcrid olunmuş anda "yerində") qarşılıqlı təsir göstərir,bu da kalium xlorat və orijinal kalium xlorid nisbətini artırır. Qrafit anodlarından istifadə edərkən daha əlverişli bir üsul, natrium xloratın çıxarılması üçün sodium xloridin elektrolizi və kalium xloru ilə mübadilə reaksiyasıdır. Bu, anod çamurundan natrium xloratın bir həllini təmizləməyinizə imkan verir, bu, kalium xloratından qat-qat çox həllolma qabiliyyətinə malikdir və beləliklə süzülmək üçün daha əlverişlidir. == Kimyəvi xassələri == ~ 400 ° C temperaturda kalium perxloratın aralıq meydana gəlməsi ilə oksigen buraxılmaqla parçalanır: 4 K C l O 3 → 400 o C 3 K C l O 4 + K C l {\displaystyle {\mathsf {4KClO_{3}{\xrightarrow[{}]{400^{o}C}}3KClO_{4}+KCl}}} K C l O 4 → 550 − 620 o C K C l + 2 O 2 {\displaystyle {\mathsf {KClO_{4}{\xrightarrow[{}]{550-620^{o}C}}KCl+2O_{2}}}} Katalizatorların iştirakı ilə (MnO2, Fe2O3, CuO və s.) parçalanma istiliyi əhəmiyyətli dərəcədə azalır (~ 200 ° C-ə qədər). 2 K C l O 3 → 150 − 300 o 2 K C l + 3 O 2 {\displaystyle {\mathsf {2KClO_{3}{\xrightarrow[{}]{150-300^{o}}}2KCl+3O_{2}}}} Ammonium xloratın meydana gəlməsi ilə su-spirtli bir həllində ammonium sulfat ilə reaksiya verir: ( N H 4 ) 2 S O 4 + 2 K C l O 3 → 2 N H 4 C l O 3 + K 2 S O 4 {\displaystyle {\mathsf {(NH_{4})_{2}SO_{4}+2KClO_{3}\rightarrow 2NH_{4}ClO_{3}+K_{2}SO_{4}}}} == Tətbiqi == Kalium xlorat katalizator iştrakı ilə qızdırıldıqda maddənin bir qismi parçalanır. Bu zaman normal şəraitə hesablanmaqla 6,72 litr qaz və 16 q bərk qalıq əmələ gəlir. Qalığa 170 q 30%-li gümüş nitrat məhlulu əlavə olunur. Son məhlulda gümüş nitratın kütlə payını hesablayın.

Maqnezium xlorid (MgCl2) – qeyri-üzvi birləşmədi, xlorid turşusunun maqnezium duzu. == Fiziki xassələri == Magnezium xlorid – susuz duzdur, hiqroskopik heksoqonal Rəngsiz kristallar şəklində kristallaşır. Acı dadı var. == Alınması == Susuz maqnezium xloridi maqneziumun birbaşa xlorlanması nəticəsində almaq olar: M g + C l 2 → M g C l 2 {\displaystyle {\mathsf {Mg+Cl_{2}\rightarrow MgCl_{2}}}} Magnezium xloridi əsası oksidlərin xlorid turşusu ilə reaksiyası zamanı almaq olar: 2 M g O + 2 C l 2 → 2 M g C l 2 + O 2 {\displaystyle {\mathsf {2MgO+2Cl_{2}\rightarrow 2MgCl_{2}+O_{2}}}} M g O + C + C l 2 → M g C l 2 + C O {\displaystyle {\mathsf {MgO+C+Cl_{2}\rightarrow MgCl_{2}+CO}}} == Kimyəvi xassələri == Magnezium xlorid suda yaxşı həll olunur, piridində, spirtlərdə, asetonda zəif həll olunur. Magnezium xlorid qələvilər və ammonyak məhlulu ilə reaksiya girir: M g C l 2 + 2 N a O H → M g ( O H ) 2 ↓ + 2 N a C l {\displaystyle {\mathsf {MgCl_{2}+2NaOH\rightarrow Mg(OH)_{2}\downarrow +\,2NaCl}}} Magnezium xloridə natrium karbonat əlavə edildikdə, əsası maqnezium karbonatın çöküntüsü əmələ gəlir: 5 M g C l 2 + 5 N a 2 C O 3 + 2 H 2 O → M g ( O H ) 2 ⋅ 3 M g C O 3 ↓ + M g ( H C O 3 ) 2 + 10 N a C l {\displaystyle {\mathsf {5MgCl_{2}+5Na_{2}CO_{3}+2H_{2}O\rightarrow Mg(OH)_{2}\cdot 3MgCO_{3}\downarrow +\,Mg(HCO_{3})_{2}+\,10NaCl}}} M g C l 2 + 2 N a H C O 3 → M g C O 3 ↓ + 2 N a C l + H 2 O + C O 2 ↑ {\displaystyle {\mathsf {MgCl_{2}+2NaHCO_{3}\rightarrow MgCO_{3}\downarrow +\,2NaCl+\,H_{2}O+CO_{2}\uparrow }}} 2 M g C l 2 + L i A l H 4 → M g H 2 + L i C l + A l C l 3 {\displaystyle {\mathsf {2MgCl_{2}+LiAlH_{4}\rightarrow MgH_{2}+\,LiCl+\,AlCl_{3}}}} M g C l 2 ⋅ 6 H 2 O → 120 ∘ C M g C l 2 ⋅ 4 H 2 O + 2 H 2 O {\displaystyle {\mathsf {MgCl_{2}\cdot 6H_{2}O\xrightarrow {120^{\circ }C} MgCl_{2}\cdot 4H_{2}O+2H_{2}O}}} M g C l 2 ⋅ 4 H 2 O → 150 ∘ C M g C l 2 ⋅ 2 H 2 O + 2 H 2 O {\displaystyle {\mathsf {MgCl_{2}\cdot 4H_{2}O\xrightarrow {150^{\circ }C} MgCl_{2}\cdot 2H_{2}O+2H_{2}O}}} M g C l 2 ⋅ 2 H 2 O → 240 ∘ C M g C l 2 ⋅ H 2 O + H 2 O {\displaystyle {\mathsf {MgCl_{2}\cdot 2H_{2}O\xrightarrow {240^{\circ }C} MgCl_{2}\cdot H_{2}O+H_{2}O}}} M g C l 2 ⋅ H 2 O → > 300 ∘ C M g O H C l + H C l {\displaystyle {\mathsf {MgCl_{2}\cdot H_{2}O\xrightarrow {>300^{\circ }C} MgOHCl+HCl}}} 2 M g O H C l → > 400 ∘ C M g 2 O C l 2 + H 2 O {\displaystyle {\mathsf {2MgOHCl\xrightarrow {>400^{\circ }C} Mg_{2}OCl_{2}+H_{2}O}}} == Tətbiqi == Maqnezium xlorid əsasən maqnezium istehsalında istifadə olunur. Həm çinin buz və qarın əriməsi üçün tətbiq olunur. Qarla təmasda olduqda onu tez bir zamanda əridir. Magnezium xlorid qida sənayesində çox istifadə olunur. E 511 qida qatqısı kimi qeyd olunur. == İstinadlar == Рабинович В.А., Хавин З.Я. Краткий химический справочник.

NaCl və ya Natrium-xlorid – Xlorid turşusunun (HCl) turşu qalığının natriumlu duzudur. NaCl dəniz suyunda boldur və ona şor dad verir. Təbiətdə qalit (qaya duzu) şəklində yaranır. NaCl saf halda rəngsiz, kristallik maddədir. Amma xarici təsirlərə məruz qaldığı zaman mavi, bənövşəyi, çəhrayı, sarı və ya boz rənglərə çala bilir.

Polivinil xlorid (PVX) hazırda istehsal həcminə və tətbiq sahələrinə görə geniş yayılmış sintetik polimerlər sırasına daxildir. Ondan süni dəri, örtük və kabel-izolyasiya materialları, liflər və s. istehsal olunur. PVX əsasən, vinilxloridin emulsiyada və suspenziyada perosid inisiatorları iştirakı ilə 4-12 MPa təzyiqdə və 30-700-də polimerləşdirilməsi yolu ilə alınır. Alınan polimer "baş-ayaq" birləşməyə uyğun quruluşa malik olur. PVX narın toz halındadır. Nisbətən aşağı molekul kütləli PVX asetonda, mürəkkəb efirlərdə, xlorlaşmış karbohidrogenlərdə həll olur. Daha yüksək molekul kütləli PVX isə tsikloheksanda, dimetilformamiddə, tetrahidrofuranda, dioksanda yaxşı həll olur. == İstehsalatda istifadəsi == Polivinil xlorid polietilendən sonra məişətdə ən geniş istifadə olunan sintetik polimerdir. PVX-dən boru, pəncərə çərçivəsi, jalyuzlar, döşəmə üçün qablamalar, oyuncaqlar və s.

Radium-xlorid — Qələvi torpaq metallarından radium ən axırda kəşf edilmişdir, hələ D. İ. Mendeleyev onun üçün dövri sistemdə əvvəlcədən boş xana saxlamışdı. Radium 1898-ci ildə uran filizində tapıldı. Pyer və Mariya Kürilər bu mineralı tədqiq edərkən bəzi filiz nümunələrinin radioaktivliyinin onlardakı uranın miqdarına görə gözləniləndən böyük olduğunu müəyyən etdilər. Onlar belə nəticəyə gəldilər ki, uran filizinin tərkibində radioaktivliyi uranınkından yüksək olan yeni element vardır. Tezliklə onlar bu birləşməni ayıra bildilər. Radioaktiv parçalandığına görə elementi radium adlandırdılar. Kürilər təqribən bir ton uran filizini işləyərək, 0,1 q-a yaxın radium duzu aldılar. Radium metalı isə 1910-cu ildə civə katodundan istifadə etməklə Radium-xlorid məhlulunun elektrolizindən alındı. Radium gümüşü – ağ rəngli ağır, çətinəriyən metaldır (6,5x10–4 atm təzyiqə tər=0,63C0). Digər qələvi – torpaq metallar kimi o da sərbəst halda yüksək kimyəvi aktivliyə malikdir, su ilə şiddətli reaksiyaya daxil olaraq hidrogen ayırır: Ra+2H2O=Ra(OH)2+H2.

Tiofosforil xlorid - PSCl3 formullu qeyri-üzvi bir birləşmədir. [1] Havada buxarlanan rəngsiz, kəskin qoxulu bir mayedir. Fosfor xloriddən sintez olunur və böcək öldürücü maddələri istehsal etmək üçün istifadə olunur. == Sintez == Tiofosforil xlorid fosfortrixloriddən başlayaraq bir neçə reaksiya nəticəsində yarana bilər. Bu səbəbdən sənaye istehsalında ən çox istifadə edilən və praktik sintez, fosfortrixloridin kükürdün artıq miqdarı ilə 180 ° C-də birbaşa reaksiya verməsidir. [2] PCl3 + S → PSCl3 Bu metoddan istifadə edərək süzmə üsulu ilə təmizləndikdən sonra məhsul çox ola bilər. Katalizatorlar reaksiyanı daha aşağı temperaturda aparmağa kömək edir, lakin lazım olmur. Alternativ olaraq, fosfor pentasulfid və fosfor pentaxloridin birləşməsi yolu ilə də əldə edilir. [3] 3 PCl5 + P2S5 → 5 PSCl3 == Reaksiyalar == PSCl3 benzol, karbon tetraxlorid, xloroform və karbon disülfiddə həll olur. [1] Bununla birlikdə tiofosfatları istehsal etmək üçün spirt və aminlər kimi əsasi məhlullarda sürətlə hidroliz edilir.

Titan (III) xlorid (TiCl3) - qeyri-üzvi bir birləşmədir, titanın və xlorid turşusunun duzudur, tünd bənövşəyi kristallar, suda həll olur, yavaş-yavaş havada oksidləşir, kristallohidrat əmələ gətirir. == Fiziki xassələri == Titan (III) xlorid triqonal sistemin tünd bənövşəyi kristallarını əmələ gətirir. TiCl3-ün β-modifikasiyası məlumdur - qəhvəyi kristallardı. TiCl3•6H2O kristallohidrat yaradır, onunda hidrat izomerləri [Ti (H2O)6] Cl3 (bənövşəyi), [Ti (H2O)5Cl]Cl2•H2O (yaşıl) və [Ti (H2O)4Cl2] Cl • 2H2O(yaşıl) mövcuddur. == Alınması == Titanın qatı isti xlor turşusunda həll edilməsi nəticəsində almaq olar: 2 T i + 6 H C l → 90 o C 2 T i C l 3 + 3 H 2 ↑ {\displaystyle {\mathsf {2Ti+6HCl\ {\xrightarrow {90^{o}C}}\ 2TiCl_{3}+3H_{2}\uparrow }}} Titan(II)xloridin durulaşdırılmış xlor turşusunda həll edilməsi nəticəsində: 2 T i C l 2 + 2 H C l → 2 T i C l 3 + H 2 ↑ {\displaystyle {\mathsf {2TiCl_{2}+2HCl\ {\xrightarrow {}}\ 2TiCl_{3}+H_{2}\uparrow }}} Titan xloridin hidrogen ilə reduksiya nəticəsində: 2 T i C l 4 + H 2 → 500 o C 2 T i C l 3 + 2 H C l {\displaystyle {\mathsf {2TiCl_{4}+H_{2}\ {\xrightarrow {500^{o}C}}\ 2TiCl_{3}+2HCl}}} Titan (IV) xloridin titan ilə reduksiya nəticəsində alınır: 3 T i C l 4 + T i → 500 o C 4 T i C l 3 {\displaystyle {\mathsf {3TiCl_{4}+Ti\ {\xrightarrow {500^{o}C}}\ 4TiCl_{3}}}} Titan (IV) xloridin elektrolizi ilə reduksiyası: 2 T i C l 4 → e − 2 T i C l 3 + C l 2 ↑ {\displaystyle {\mathsf {2TiCl_{4}\ {\xrightarrow {e^{-}}}\ 2TiCl_{3}+Cl_{2}\uparrow }}} == Kimyəvi xassələri == TiCl3 suda, etanolda yaxşı həll olur, dietil etirində, benzolda həll olunmur. Maye ammonyak ilə komplekslər əmələ gətirir [Ti(NH3)6]Cl3 və TiCl3 • 2NH3. Qızdırılıqda parçalanır 2 T i C l 3 → 440 − 700 o C T i C l 2 + T i C l 4 {\displaystyle {\mathsf {2TiCl_{3}\ {\xrightarrow {440-700^{o}C}}\ TiCl_{2}+TiCl_{4}}}} Inert atmosferdə qələvilərlə reaksiyaya girir: T i C l 3 + 3 N a O H → N 2 T i ( O H ) 3 ↓ + 3 N a C l {\displaystyle {\mathsf {TiCl_{3}+3NaOH\ {\xrightarrow {N_{2}}}\ Ti(OH)_{3}\downarrow +3NaCl}}} Havada reaksiya fərqli gedir: 2 T i C l 3 + 6 N a O H + O 2 → 2 T i O ( O H ) 2 ↓ + 6 N a C l + H 2 O 2 {\displaystyle {\mathsf {2TiCl_{3}+6NaOH+O_{2}\ {\xrightarrow {}}\ 2TiO(OH)_{2}\downarrow +6NaCl+H_{2}O_{2}}}} Turş mühitdə oksidləşir: 4 T i C l 3 + O 2 + 4 H C l + 6 H 2 O → P t 4 [ T i ( H 2 O ) 2 C l 4 ] {\displaystyle {\mathsf {4TiCl_{3}+O_{2}+4HCl+6H_{2}O\ {\xrightarrow {Pt}}\ 4[Ti(H_{2}O)_{2}Cl_{4}]}}} Sulu məhlulu tədricən havada və neytral mühitdə oksidləşir: 4 T i C l 3 + O 2 + 2 H 2 O → 4 T i O C l 2 + 4 H C l {\displaystyle {\mathsf {4TiCl_{3}+O_{2}+2H_{2}O\ {\xrightarrow {}}\ 4TiOCl_{2}+4HCl}}} Qələvi metalların xloridləri ilə kompleks duzlar əmələ gətirir: T i C l 3 + 2 K C l → K 2 [ T i ( H 2 O ) C l 5 ] {\displaystyle {\mathsf {TiCl_{3}+2KCl\ {\xrightarrow {}}\ K_{2}[Ti(H_{2}O)Cl_{5}]}}} == Tətbiqi == TiCl3, Tsiqler-Natta katalizatorun əsas hissəsidir, hansı ki, sənayedə polietilenin istehsalında məsul yer tutur. Üzvi sintezdə reagent kimi istifadə olunur. == İstinadlar == Справочник химика / Редкол.: Никольский Б.П. и др.. — 2-е изд., испр.

Vanadium IV xlorid – qeyri-üzvi birləşmədir, xlorid turşusunun və vanadium metalının duzudur . == Fiziki xassələri == Vanadium (IV) xlorid tünd qırmızı rəngli bir mayedir.Soyuq su ilə qarışmır, isti su ilə reaksiyaya daxil olur. Etanolda, dietil efirində, xloroformda həll olunur. Nəm havada tüstülənir. == Alınması == Çar arağında həll olması nəticəsində alınır: 3 V + 12 H C l + 4 H N O 3 → 3 V C l 4 ↓ + 4 N O ↑ + 8 H 2 O {\displaystyle {\mathsf {3V+12HCl+4HNO_{3}\ {\xrightarrow {}}\ 3VCl_{4}\downarrow +4NO\uparrow +8H_{2}O}}} Vanadiumun xlorla reaksiyası: V + 2 C l 2 → 200 − 350 o C V C l 4 ↓ {\displaystyle {\mathsf {V+2Cl_{2}\ {\xrightarrow {200-350^{o}C}}\ VCl_{4}\downarrow }}} İnert atmosferdə qızdırıldıqda vanadium (III) xloridin parçalanması: 2 V C l 3 → 400 − 500 o C , N 2 V C l 4 + V C l 2 {\displaystyle {\mathsf {2VCl_{3}\ {\xrightarrow {400-500^{o}C,N_{2}}}\ VCl_{4}+VCl_{2}}}} Dioksivanadium(V)xloridin qatı xlorid turşusunda həll edilməsi nəticəsində: 2 V O 2 C l + 8 H C l → 5 o C 2 V C l 4 + C l 2 ↑ + 4 H 2 O {\displaystyle {\mathsf {2VO_{2}Cl+8HCl\ {\xrightarrow {5^{o}C}}\ 2VCl_{4}+Cl_{2}\uparrow +4H_{2}O}}} == Kimyəvi xassələri == Otaq temperaturunda parçalanır: 2 V C l 4 → 2 V C l 3 + C l 2 {\displaystyle {\mathsf {2VCl_{4}\ \xrightarrow {\ } 2VCl_{3}+Cl_{2}}}} Havanın nəmi ilə reaksiyaya girir: V C l 4 + H 2 O → V O C l 2 + 2 H C l {\displaystyle {\mathsf {VCl_{4}+H_{2}O\ {\xrightarrow {}}\ VOCl_{2}+2HCl}}} İsti su ilə reaksiyaya daxil olaraq mavi rəngdə məhlullar yaradır: V C l 4 + 8 H 2 O → 100 o C [ V ( H 2 O ) 5 O ] 2 + + 4 C l − + 2 H 3 O + {\displaystyle {\mathsf {VCl_{4}+8H_{2}O\ {\xrightarrow {100^{o}C}}\ [V(H_{2}O)_{5}O]^{2+}+4Cl^{-}+2H_{3}O^{+}}}} Qatı sulfat turşusu ilə reaksiyaya daxil olaraq qəhvəyi rəngdə heksaxlorvanadium turşusu alınır: V C l 4 + 2 H C l → H 2 [ V C l 6 ] {\displaystyle {\mathsf {VCl_{4}+2HCl\ {\xrightarrow {}}\ H_{2}[VCl_{6}]}}} Qatı azot turşusu ilə oksidləşir: V C l 4 + 2 H N O 3 + H 2 O → V O 2 C l + N O 2 ↑ + 3 H C l {\displaystyle {\mathsf {VCl_{4}+2HNO_{3}+H_{2}O\ {\xrightarrow {}}\ VO_{2}Cl+NO_{2}\uparrow +3HCl}}} Qələvilərlə reaksiyaya daxil olur: V C l 4 + 4 N a O H → V O ( O H ) 2 ↓ + 4 N a C l + H 2 O {\displaystyle {\mathsf {VCl_{4}+4NaOH\ {\xrightarrow {}}\ VO(OH)_{2}\downarrow +4NaCl+H_{2}O}}} Hidrogen və ya vanadiumla reduksiya olunur: V C l 4 + H Z n , H C l 0 → τ V C l 3 + H C l {\displaystyle {\mathsf {VCl_{4}+H_{Zn,HCl}^{0}\ {\xrightarrow {\tau }}\ VCl_{3}+HCl}}} 2 V C l 4 + H 2 → 500 − 600 o C 2 V C l 2 + 2 H C l {\displaystyle {\mathsf {2VCl_{4}+H_{2}\ {\xrightarrow {500-600^{o}C}}\ 2VCl_{2}+2HCl}}} 3 V C l 4 + V → 320 − 400 o C 4 V C l 3 {\displaystyle {\mathsf {3VCl_{4}+V\ {\xrightarrow {320-400^{o}C}}\ 4VCl_{3}}}} Kalium xloridlə reaksiyayı V C l 4 + 2 K C l → 400 o C K 2 [ V C l 6 ] {\displaystyle {\mathsf {VCl_{4}+2KCl\ {\xrightarrow {400^{o}C}}\ K_{2}[VCl_{6}]}}} == Tətbiqi == Vanadium IV xlorid üzvi sintezdə xlorlaşdırıcı maddə kimi istifadə olunur. == İstinadlar == Рабинович В.А., Хавин З.Я. "Краткий химический справочник" Л.: Химия, 1977 стр. 58 Справочник химика / Редкол.: Никольский Б. П. и др.. — 3-е изд. Химия, 1971. Т. 2.

Volfram (VI) xlorid – qeyri-üzvi birləşmə, volfram və xlorid turşusunun duzudur. == Fiziki xassələri == Volfram (VI) xlorid tünd bənövşəyi kristallardı.180 °C-ə qədər olan temperaturda α-modifikasiyası sabitdir, triqonal sistem, hüceyrə parametrləri a = 0,658 nm, α = 55°-dir. Spirtlərdə, efirdə, benzolda, karbon disulfiddə, karbon tetraxloriddəhəll olunur. == Alınması == 1. Volfram və xlorun reaksiyası nəticəsində alınır: W + 3 C l 2 → 500 − 800 o C W C l 6 {\displaystyle {\mathsf {W+3Cl_{2}\ {\xrightarrow {500-800^{o}C}}\ WCl_{6}}}} 2. Tetraxlormetanın volfram(VI) oksidə təsiri nəticəsində: W O 3 + 3 C C l 4 → 450 o C , p W C l 6 + 3 C C l 2 O {\displaystyle {\mathsf {WO_{3}+3CCl_{4}\ {\xrightarrow {450^{o}C,p}}\ WCl_{6}+3CCl_{2}O}}} == Kimyəvi xassələri == 1. Qızdırıldıqda parçalanır: 2 W C l 6 → 350 o C 2 W C l 5 + C l 2 {\displaystyle {\mathsf {2WCl_{6}\ {\xrightarrow {350^{o}C}}\ 2WCl_{5}+Cl_{2}}}} 2. Su ilə reaksiyaya daxil olur: 2 W C l 6 + 3 H 2 O → W O C l 4 + W O 2 C l 2 + 6 H C l {\displaystyle {\mathsf {2WCl_{6}+3H_{2}O\ {\xrightarrow {}}\ WOCl_{4}+WO_{2}Cl_{2}+6HCl}}} W C l 6 + 3 H 2 O → W O 3 ↓ + 6 H C l {\displaystyle {\mathsf {WCl_{6}+3H_{2}O\ {\xrightarrow {}}\ WO_{3}\downarrow +6HCl}}} 3. Durulaşdırılmış qələvilərlə reaksiyaya daxil olur: W C l 6 + 8 N a O H → N a 2 W O 4 + 6 N a C l + 4 H 2 O {\displaystyle {\mathsf {WCl_{6}+8NaOH\ {\xrightarrow {}}\ Na_{2}WO_{4}+6NaCl+4H_{2}O}}} 4. Hidrogenlə reduksiya olunur: 2 W C l 6 + H 2 → 150 − 200 o C 2 W C l 5 + 2 H C l {\displaystyle {\mathsf {2WCl_{6}+H_{2}\ {\xrightarrow {150-200^{o}C}}\ 2WCl_{5}+2HCl}}} 3 W C l 6 + 2 A l → 450 o C 3 W C l 4 + 2 A l C l 3 {\displaystyle {\mathsf {3WCl_{6}+2Al\ {\xrightarrow {450^{o}C}}\ 3WCl_{4}+2AlCl_{3}}}} 5. Hidrogen floridlə reaksiyaya daxil olur: 6. Volfram(VI) oksidlə reaksiyaya daxil our: W C l 6 + 6 H F → t W F 6 + 6 H C l {\displaystyle {\mathsf {WCl_{6}+6HF\ {\xrightarrow {t}}\ WF_{6}+6HCl}}} W C l 6 + 2 W O 3 → 400 o C 3 W O 2 C l 2 {\displaystyle {\mathsf {WCl_{6}+2WO_{3}\ {\xrightarrow {400^{o}C}}\ 3WO_{2}Cl_{2}}}} 7. Üzvi volfram birləşmələrinin sintezi üçün xammal kimiistifadə olunur. Məsələn, dimetilcivə ilə reaksiyaya girərək metilpentaxlorvolfram alınır: == Tətbiqi == Volfram (VI) xlorid qeyri-metal səthlərdə örtük kimi istifadə olunur. == Mənbə == Справочник химика / Редкол.: Никольский Б.П. и др.. — 3-е изд., испр. — Л.: Химия, 1971. — Т. 2. — 1168 с.

Xloral (CCl3CHO) — rəngsiz spesifik iyə malik olan mayedir. İlk dəfə alman alimi Yustos fon Libix tərəfindən 1832-ci ildə etanolun xlorlaşdırılması zaman alınmışdır. Xloral suda həll olmur.

Xlorasetonfenon — Gözyaşardıcı zəhərli maddə. Xlorasetofenon – sarı kristal halında olan bənövşə iyinə malik çox güclü zəhərli maddədir. İlk dəfə 1871-ci ildə alınmışdır. Ərimə temperaturu 50–800 °C, qaynama temperaturu 2450 C-dir. Xüsusi çəkisi 1,32 q/sm3-dir. Suda demək olar ki, həll olmur, üzvi həlledicilərdə yaxşı həll olur. Qələvilərin suda məhlulları xlorasetofenonu hidrolizləşdirir. == Toksiki xassələri == Bu maddənin xırda tozcuqları gözün selikli və buynuz qişalarına düşərsə, nəm qişada olan sinir uclarını ara kəsilmədən qıcıqlandırır və bunun nəticəsində yaşaxma baş verir. Zəhərlənmə əlamətləri adətən dərhal başlanır və 10–15 dəq. sonra maksimum həddə çatır.

Xlorasetonfenon — Gözyaşardıcı zəhərli maddə. Xlorasetofenon – sarı kristal halında olan bənövşə iyinə malik çox güclü zəhərli maddədir. İlk dəfə 1871-ci ildə alınmışdır. Ərimə temperaturu 50–800 °C, qaynama temperaturu 2450 C-dir. Xüsusi çəkisi 1,32 q/sm3-dir. Suda demək olar ki, həll olmur, üzvi həlledicilərdə yaxşı həll olur. Qələvilərin suda məhlulları xlorasetofenonu hidrolizləşdirir. == Toksiki xassələri == Bu maddənin xırda tozcuqları gözün selikli və buynuz qişalarına düşərsə, nəm qişada olan sinir uclarını ara kəsilmədən qıcıqlandırır və bunun nəticəsində yaşaxma baş verir. Zəhərlənmə əlamətləri adətən dərhal başlanır və 10–15 dəq. sonra maksimum həddə çatır.

Xlorbenzol (fenilxlorid) – formulası C6H5Cl == Fiziki xassələri == Xlorbenzol — xarakterik bir qoxusu olan rəngsiz, yanıcı mayedir. == Alınması == Xlorbenzol 1851-ci ildə fenolun fosfor pentaxlorid ilə keçən reaksiya zamanı alınıb. Laboratoriya şəraitində xlorbenzolun alınması bu reaksiya ilə alınır. Sənayedə, xlorobenzolu dəmir halqalarla doldurulmuş sütun reaktorlarında 80–85 0C-də benzolun xlorlaşma reaksiyası zamanı almaq olar. == Kimyəvi xassələri == Vürs – Vitiq reaksiyası. C 6 H 5 C l + N a O H → C 6 H 5 O H + N a C l {\displaystyle {\mathsf {C_{6}H_{5}Cl+NaOH\rightarrow C_{6}H_{5}OH+NaCl}}} == Tətbiqi == Xlorobenzol vacib bir üzvi həlledicidir, həmçinin üzvi sintezdə istifadə olunur, məsələn, pestisidlərin sintezində istifadə olunur. Fenol istehsalında da istifadə olunur. C 6 H 5 C l + 2 N a O H → o t , p C 6 H 5 O N a + N a C l + H 2 O {\displaystyle {\mathsf {C_{6}H_{5}Cl+2NaOH\ \xrightarrow {^{o}t,\ p} \ C_{6}H_{5}ONa+NaCl+H_{2}O}}} C 6 H 5 O N a + H C l → C 6 H 5 O H + N a C l {\displaystyle {\mathsf {C_{6}H_{5}ONa+HCl\rightarrow C_{6}H_{5}OH+NaCl}}} Xlorobenzol həmçinin dixlorbenzolların və bəzi boyaların istehsalında ara məhsuldur. == Toksikliyi == Xlorobenzol az zəhərli bir maddədir, amma nəfəs borusuna düşdükdə insana pis təsir edə bilər, ÖD 50 2900 mq / kq təşkil edir. == Mənbə == Рабинович В. А., Хавин З. Я. "Краткий химический справочник" Л.: Химия, 1977 стр.

Xloretan (lat. Aethylil chloridum) — rəngsiz, asan sıxılan qazdır, zəif xarakterik iyə malikdir , oddan təhlükəlidir. Tibbdə anesteziya üçün güclü soyuducu metod kimi istifadə olunur, əvvəllər bəzi hallarda inqalyasiya üçün narkoz kimi istifadə olunub. Xloretan həmçinin xladaqent R-160 kimi tanınır. == Sinonimlər == Etilxlorid, Aether chloratus, Aethylis chloridum, Aethylium chloratum, Chelen, Chlorene, Chloretan, Ethylis chloridum, Ethyl chloride, Kelen, Xloristiy etil, Xloretan. == Ümumi məlumat == Xloretil güclü narkotik xassəli vasitədir. Nəfəslə udulan qarışıqda həcm etibarı ilə 3-4% xloretil olarsa cərrahi əməliyyat üçün narkoz mərhələsi yaranır. Narkoz 2-3 dəqiqə müddətdə baş tutur. Ayılma tez yaranır. Etilxloridin əsas çatışmayan cəhəti qısa təsir müddətinə malik olması və bu səbəbdən də təkrar əlavə dozaya ehtiyac duyulduğu üçün təhlükəlidir.

Xlorid turşusu (HCl) — hidrogen və xlor elementlərindən ibarət olan, otaq istiliyi və normal təzyiqdə qaz halında olan kimyəvi bir mürəkkəbdir. IX əsrdə Ərəb kimyacı Cabir min Həyyan tərəfindən kəşf edildi və sonra simə sahəsində istifadə e dildi. Sənaye İnqilabı əsnasında, sənayedəki əhəmiyyəti kəşf edilən turşu, əvvəl Leblanc əməliyyatı, sonra Solvay əməliyyatı ilə sənaye sahəsində istehsal olunmağa başladı. Xlorid turşusu, tarixdə yeni asanlıqların kəşfində əhəmiyyətli rollar oynadı. Hal-hazırda PVC'den dəmir-polada, orqanik maddə istehsalından qida sektoruna qədər az qala bütün sahələrdə xlorid turşusundan istifadə edilməkdədir. Xlorid turşusu, təmin etdiyi asanlıqlara baxmayaraq, zəhərli bir maddədir və insan toxumaları başda olmaq üzrə çoxu səthə böyük təxribat verir. Bu səbəblə bu turşu ilə çalışılarkən təhlükəsizlik tədbirləri ən üst səviyyədə tutulmalıdır. Turşu, toksik olmasıyla bərabər, gözlər və dəri üçün tahriş edəndir, dəridə yanıqlara səbəb olmaqdadır və tənəffüs sistemi üçün tahriş edici xüsusiyyət daşımaqdadır. Hidrogen xlor, normal şərtlərdə −27.32 °C də əriyər, 110 °C də qaynar. Xlorid turşusu əldə edə bilmək üçün əvvəlcə hidrogen xlor gazınının əldə etmək lazımdır.

Xloritlər - minerallar, Mg və Fe təbəqəli quruluşlu sulu metaalümosilikatlar, (Mg,Fe2+)3[(OH)2 | AlSi3O10] {(Mg,Fe3)3(OH)6}. Dioktaedrik və trioktaedrik xloritlər məlumdur; çoxunun quruluşu qismən, yaxud tamamilə nizamlanmamış olur. Geniş izomorf əvəzlənmələri məlumdur. Bütün xloritlər aşağıdakı ümumi xassələrə malikdir: monoklinik, ya da triklinik; habitus lövhəvari, lövhəciklər. İkiləşmə mika qanunu üzrə. İkiləşmə tikişi (001) və ikiləşmə oxu [001]; ayrılması {001} üzrə mükəmməl. Aqreqat: pulcuqvari, sferolit, oolit, gizlikristallik; əsasən yaşıl, lakin çəhrayı-qırmızı (Cr), qonuru-qara da (Fe-xlorit) olur. Sərtliyi 2-3-dür. Xüsusi çəki 2,6-3,3; Xloritlər şüasındırma qabiliyyəti Fe, Mg, Cr miqdarının artması ilə yüksəlir və SiO2 miqdarının azalması ilə azalır; ayrılma pulcuqları əyilgəndir, lakin qeyri-elastikdir. Xloritlər əsas etibarilə püskürmə süxurlarının Mg-Fe mineralları hesabına hidrotermal dəyişmə nəticəsində əmələ gəlir; yaşıl şistlərin metamorfizminin aşağı pilləsində.

Xloritlər - minerallar, Mg və Fe təbəqəli quruluşlu sulu metaalümosilikatlar, (Mg,Fe2+)3[(OH)2 | AlSi3O10] {(Mg,Fe3)3(OH)6}. Dioktaedrik və trioktaedrik xloritlər məlumdur; çoxunun quruluşu qismən, yaxud tamamilə nizamlanmamış olur. Geniş izomorf əvəzlənmələri məlumdur. Bütün xloritlər aşağıdakı ümumi xassələrə malikdir: monoklinik, ya da triklinik; habitus lövhəvari, lövhəciklər. İkiləşmə mika qanunu üzrə. İkiləşmə tikişi (001) və ikiləşmə oxu [001]; ayrılması {001} üzrə mükəmməl. Aqreqat: pulcuqvari, sferolit, oolit, gizlikristallik; əsasən yaşıl, lakin çəhrayı-qırmızı (Cr), qonuru-qara da (Fe-xlorit) olur. Sərtliyi 2-3-dür. Xüsusi çəki 2,6-3,3; Xloritlər şüasındırma qabiliyyəti Fe, Mg, Cr miqdarının artması ilə yüksəlir və SiO2 miqdarının azalması ilə azalır; ayrılma pulcuqları əyilgəndir, lakin qeyri-elastikdir. Xloritlər əsas etibarilə püskürmə süxurlarının Mg-Fe mineralları hesabına hidrotermal dəyişmə nəticəsində əmələ gəlir; yaşıl şistlərin metamorfizminin aşağı pilləsində.

Xloritoid — mineral. Tərkibi dəyişkəndir, Fe2+-nin Mg, Mn və Al-un Fe3+ əvəzlənməsi adidir. İki polimorf modifikasiyası vardır: monoklinik və triklinik. Habitus vərəqvari, qısa sütunvari. İkiləşmə {001} üzrə sadə, polisintetik və üçlüklər. Ayrılma {001} üzrə mükəmməl, {110} üzrə orta; sınma {010} üzrə. Tünd-yaşıl. Sərtliyi 6,5. Xüsusi çəki 3,5-3,8. Gilli çökmələrin regional metamorfizminin aşağı və orta pillələri üçün səciyyəvidir.

Ağardıcı əhəng və ya xlorlu əhəng — pambıq və kətan parçaları ağartmaq üçün işlədilən qarışıq xlorid-kalsium hipoxlorit. İlk dəfə 1799-cu ildə Çarlz Tennant tərəfindən hazırlanmışdır. == İstinadlar == == Əlavə ədəbiyyat == Зефиров Н. С. и др. т.5 Три-Ятр // Химическая энциклопедия. М.: Большая Российская Энциклопедия. 1998. ISBN 5-85270-310-9. Менделеев Д. И. Основы химии. Москва, Ленинград, ГНТИХЛ. 1947. == Xarici keçidlər == Ağardıcı əhəng // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т.

Xlorofil (yun. χλωρός, "yaşıl" və φύλλον, "yarpaq") — fotosintetik orqanizmlərə, bitkilərə yaşıl rəngini verən piqment.

Xloroform (Trixlormetan, metiltrixlorid, xladon20) — üzvi kimyəvi birləşmə. Kimyəvi formulu CHCl3. Adi şəritdə efir iyinə oxşar iyə malikdir, rəngsiz uçucu mayedir və şirin dadı var. Praktiki olaraq suda həll olmur, su ilə kütlə həcmində 0,23% miqdara kimi qarışa bilir. Bütün üzvi həlledicilərdə həll olur və yanmır. Günəş işığında isti şəraitdə çox qaldıqda fosgenlə zəhərlənmə verir. == Tarix == Xloroform ilk dəfə 1831-ci ildə kauçukun həlledicisi kimi biri birindən asılı olmayaraq Samuel Qutri (Samuel Guthrie) sonra isə Libix Justis (Justus von Liebig) və Subereyn (Eugène Soubeiran) tərəfindən alınıb. Xloroform formulası fransız kimyaçısı Jan-Batist Düma tərəfindən müəyyən edilib. O 1834-cü ildə xloroform adını düşünüb vermişdir. Bu birləşmə hidroliz olunduqda qarışqa turşusunu əmələ gətirir.

Xloroplastlar – yaşıl plastidlər olub, bitkilər aləmində və onların müxtəlif orqanlarında geniş yayılmışdır. Tərkibinə görə zülal lipidlərdən təşkil olunmuşdur.Günəş şüasının təsiri ilə onlarda fotosintez prosesi getdiyindən, onların bitkilərin həyatında rolu böyükdür. Xlorofil, günəş şüası, torpaqda dəmir və maqneziumun olması nəticəsində fotosintez normal gedir. Hüceyrədə, adətən 20-50 xloroplast olur. Yetişmiş meyvələrdə, yarpaqlarda və göyərtidə çoxdur. Bitkilər qocaldıqda xloroplastlar parçalanır.