Pişik çığırtısı sindromu
Pişik çığırtısı sindromu — 5-ci xromosomun qismən silinməsindən qaynaqlanan nadir bir genetik xəstəlikdir. Adı, təsirlənmiş uşaqların xarakterik pişik fəryadından bəhs edən bir Fransız termini ("pişik ağlaması"). İlk dəfə Jerome Lejeune tərəfindən 1963-cü ildə təsvir edilmişdir . Xəstəlik bütün etnik qruplar arasında təxminən 50.000 canlı doğuşdan 1-ni təsir edir və qadınlarda 4:3 nisbətində daha çox görülür.
Sindrom, adını qırtlaq və sinir sistemindəki problemlər səbəbiylə bir bala balasının miyavına bənzəyən təsirlənmiş körpələrin xarakterik fəryadından alır. Körpələrin təxminən üçdə biri 2 yaşına qədər ağlamağı dayandırır. Pişik çığırtısı sindromu digər simptomlarına aşağıdakılar aid edilə bilər:
udma və əmmək çətinliyi səbəbiylə qidalanma problemləri;
mutizm;
az doğuş çəkisi və zəif böyümə;
ağır idrak, danışma və hərəkət pozğunluqları;
hiperaktivlik, təcavüz, alovlanma və təkrarlanan hərəkətlər kimi davranış problemləri;
zamanla dəyişə bilən qeyri-adi üz xüsusiyyətləri;
həddindən artıq tökülmə;
kiçik baş (mikrosefaliya) və çənə (mikroqnatizm);
geniş qurulmuş gözlər (hipertelorizm);
Digər ümumi əlamətlər arasında hipotansiyon, tam yanaqları olan dəyirmi bir üz, epikantal qırışlar, aşağı əyilmiş göz yarıqları (göz qapaqları), qısqırıq, düz burun körpüsü, aşağıya baxan ağız, aşağı qulaqlar, qısa barmaqlar, tək palma qırışları və ürək qüsurları vardır.
Bu vəziyyəti olan insanların ünsiyyət qurmaqda çətinlik çəkdikləri də müşahidə edilmişdir. Dil biliyi bir neçə kəlmədən qısa cümlələrə qədər dəyişə bilsə də, tibb işçiləri tez-tez uşağa bir mütəxəssisin köməyi ilə bir növ danışma terapiyası yardım göstərilməsini tövsiyə edirlər.
Daha az görülən tapıntılara dodaq və damaq yarığı, preaurikulyar izlər və fistulalar, timik displazi, bağırsaqda malrotasiya, meqakolon, qasıq yırtığı, qalça çıxığı, kriptorxidizm, hipospadiyalar, nadir böyrək qüsurları (məsələn, at nalı böyrəyi, böyrək və ya ageneplazmik ektopiya), klinika beşinci barmaq, equinovarus clubfoot, düz ayaq, ikinci və üçüncü barmaqların və barmaqların sindaktili və hiper genişlənən oynaqlar.
Qiymə-çığırtma
Qiymə-çığırtma — Azərbaycan ərazisində yayğın olan qədim yemək növlərindən biri.
Qoyun əti – 163 q.
Baş soğan – 40 q.
Ərinmiş yağ – 25 q.
Yumurta – 2 ədəd.
Şüyüd – 12 q.
Zəfəran – 0,1 q.
İstiot – 0,1 q.
Duz –zövqə görə.
Qoyun əti ilə soğandan hazırlanmış qiyməyə duz, istiot və zəfəran vurulub yağda qovrulur.
Qiymə-çığırtma plov
Qoyun əti - 165q, düyü - 150q, ərinmiş yağ - 50q, baş soğan - 30q, yumurta - 2 əd., zəfəran - 0,1q, istiot - 0,5q, duz.
Qoyun ətindən hazırlanmış qiymə yağda qızardılır, ayrıca yağda qızardılmış soğan qatılır, üstünə çalınmış yumurta vurulub qızdırığı şkafda bişirilir. Düyüdən ayrıca plov hazırlanır. Süfrəyə verildikdə boşqaba plov çəkilir, üstünə qiymə-çığırtma qoyulub yağ tökülür.
Çığıran sərçələr
Çığıran sərçələr (lat. Tyranni) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin quşlar sinfinin sərçəkimilər dəstəsinə aid heyvan yarımdəstəsi.
Çığırqan qarqar
Çığırqan qarqar (lat. Milvago) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin quşlar sinfinin qızılquşkimilər dəstəsinin qızılquşlar fəsiləsinə aid heyvan cinsi.
Çığırqan çökükburun
Çığırğan cüllüt (lat. Vanellus gregarius) — Çovdarçılar fəsiləsinin Bibikinə cinsinə aid quş növü.
Nadirdir.
(CR). Mənfi antropogen təsirlərdən sayı kəskin azalıb. Kritik vəziyyətdədir.
Əsas rəngi qonur-bozdur. Ayaqları və dimdiyi qaradır. Quyruğu ağdır, lakin ucu qaradır. Bel tərəfi qonur–boz, boynu və çinədanı tüstü kimi boz, döşü qara, qarnı kürəndir .
Çığırğan
Çığırğan — Azərbaycan Respublikasının Sabirabad rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd.
Çığırğan sözünün kökü Kür çayının qarşı tərəfindəki insanlara çığıraraq səslənən sakinlərə verilən ad.
Çığırğan cüllüt
Çığırğan cüllüt (lat. Vanellus gregarius) — Çovdarçılar fəsiləsinin Bibikinə cinsinə aid quş növü.
Nadirdir.
(CR). Mənfi antropogen təsirlərdən sayı kəskin azalıb. Kritik vəziyyətdədir.
Əsas rəngi qonur-bozdur. Ayaqları və dimdiyi qaradır. Quyruğu ağdır, lakin ucu qaradır. Bel tərəfi qonur–boz, boynu və çinədanı tüstü kimi boz, döşü qara, qarnı kürəndir .
Çığırğan (Qars)
Çığırğan — Türkiyənin Qars vilayətinin Mərkəz rayonunda kənd. Əhalisi 592 nəfərdir (2022).
Çığırtı
Çığırtı (həmçinin qışqırıq, bağırtı) — yüksək səs siqnalı yaratmağa yönəlmiş psixomotor fəaliyyət.
Heyvanlarda çığırtı informasiyanın ötürülməsinin vacib formalarından biri olduğu halda, insanlarda çığırtı orqanizmin stressə yönəlmiş ümumi fizioloji reaksiyası və diskomfortu ifadə etməklə yanaşı, emosiyaların ifadə formasıdır. Çığırtının yaranması prosesində əsas rolu tənəffüs sistemi oynayır.
İnsan çığırtılarının səslənməsi onların yaş və cins xüsusiyyətlərindən asılıdır. Körpələrin qışqırıqları strukturlaşdırılmışdır və spektroqramda normal ağlama ilə bağlı kənarlaşmalar patologiyanı göstərə bilər. Uşaqların çığırtısının ümumi səbəbi diqqəti cəlb etməkdir. Yetkin insanlarda, normal nitqlə müqayisədə, çığırtı formantları daha yüksək tezliklərdə ifadə edilir, e və u kimi sait cütləri üçün baş məsafələri isə azalır. Kişilər tərəfindən çıxarılan çığırtı səsinin tezliyi orta hesabla qadın çığırtılarından daha aşağıdır . Yaşlı insanlar öz eşitmə itkisini aradan qaldırmaq üçün çox vaxt çığırtıdan istifadə edirlər . Normal söhbət zamanı yaranan səs-küy səviyyəsi 60-70 dB, qışqırarkən isə onun dəyərləri 90-110 dB diapazonuna çatır .
