Qrafit əsaslı materiallar
Qrafleks (ing."flexible graphite ") — çevik qrafit — və ya penoqrafitdir.
== Alınması ==
Bu maddəni almaq üçün qrafit tozuna nitrat turşusu hopduraraq, onu reduksiyaedici mühitdə sürətlə qizdirirlar. Bu zaman nitrat turşusu parçalanır və alınan qazların təzyiqi altında layları bir-birindən ayrılaraq köpüklənir. Alınmış yüksək məsaməli, əyilə bilən materialı yaxıb, ştamplayırlar.
== İstifadə sahəsi ==
Qrafleks korroziyaya uğramır və yüksək temperatur zonalarında rezin və metal istifadə etmək mümkün olmadıqda, doldurucu kimi istifadə olunur.
== Şüşəkarbon ==
Fenolformaldehid qatranını hava daxil olmadan 800oC-də pirolizə uğratdıqda şüşəkarbon alınır. Bu material turşu və əsaslara qarşı davamlıdır. Ondan hazırlanmış qablar bir çox xassələrinə görə platindən üstündür.
== Piroqrafit ==
Mühüm konstruksiya materiallarından biri də piriqrafitdir. Piroqrafit təbii qrafitin sıxılmasından alınan yüksəkdavamlı materialdır.
Nikel əsaslı ərintilər
Ni-Co ərintiləri, maqnit xüsusiyyətlərinin, sərtliyinin, aşınmaya və korroziyaya davamlılığının yüksək olması səbəbindən geniş tətbiq olunurlar. Bu ərintilərin müstəsna maqnit xüsusiyyətləri onlardan mikroelektromexaniki sistemlərdə sərt maqnit daşıyıcısı kimi istifadə etməyə imkan verir. Bundan əlavə, ölkə iqtisadiyyatını ekoloji cəhətdən təmiz və davamlı hidrogen energetikası ilə təmin etmək məqsədilə, suyun elektrokimyəvi parçalanması prosesində qiymətli metallardan hazırlanan elektrodları əvəz etmək və hidrogenin istehsalı prosesinin maya dəyərinin azaldılması üçün yüksək elektrokatalitik aktivliyə malik yeni elektrodların hazırlanması vacibdir. Elektrokatalitik xüsusiyyətlərə, mikrosərtlik və aşınmaya davamlılığa malik nazik Co-Ni ərintilərinin elektrokimyəvi üsulla sintezi hidrogen istehsalının maya dəyərini əhəmiyyətli dərəcədə azaldacaqdır. Ni-Co ərintiləri bir sıra davamlı, bərk məhlullar əmələ gətirdiyinə görə, müxtəlif tərkibi intervallarında onların elektrokatalitik xüsusiyyətlərini öyrənmək mümkündür.
Müxtəlif ferromaqnit materialları arasında kobalt-nikel (CoNi) təkmilləşmiş maqnit və katalitik xüsusiyyətləri, eləcə də ayrıca Co nanoməftilləri ilə müqayisədə daha yaxşı mexaniki xüsusiyyətləri sayəsində əhəmiyyətli bir ərinti hesab olunur. Mükəmməl maqnit xüsusiyyətləri, sərtliyi, aşınmaya və korroziyaya davamlılığı sayəsində Ni-Co ərintiləri tədqiqatçılar üçün böyük maraq doğurur. Bu ərintilərin müstəsna maqnit xüsusiyyətləri onları mikroelektromexaniki sistemlərdə sərt maqnit daşıyıcısı kimi istifadə etməyə imkan verir.
Nikel əsaslı ərintilər
Ni-Co ərintiləri, maqnit xüsusiyyətlərinin, sərtliyinin, aşınmaya və korroziyaya davamlılığının yüksək olması səbəbindən geniş tətbiq olunurlar. Bu ərintilərin müstəsna maqnit xüsusiyyətləri onlardan mikroelektromexaniki sistemlərdə sərt maqnit daşıyıcısı kimi istifadə etməyə imkan verir.
Sıfır əsaslı büdcələşdirmə
Sıfır əsaslı büdcələşdirmə (ing. zero-based budgeting, ZBB) — əvvəlki dövrlərin büdcələrinin faktiki dəyərlərinin nəzərə alınmadığı büdcə planlaşdırma metodu. Bu zaman büdcələrin əsasını satış proqnozları, texnoloji məsrəf standartları və iqtisadi hesablamalar təşkil edir. Ümumiyyətlə, metod ənənəvi yanaşma ilə müqayisədə daha dəqiq nəticə verir.
== Tərifi ==
İngilis professoru Kolin Druri sıfır əsaslı büdcələşdirməni planlaşdırılan xərclərin sıfırdan müəyyən edildiyi, yəni hər bir dövrün (ilin) büdcəsinin cari xərclər proqramı yeni başlamış kimi tərtib edildiyi büdcə üsulu kimi müəyyən edir.
Amerikalı iqtisadçı Je Şimin fikrincə, sıfır əsaslı büdcələşdirmə müəssisədə resursların bölüşdürülməsini təkmilləşdirmək üçün layihələrin və funksiyaların xərc-fayda təhlilindən istifadə edən planlaşdırma və büdcələşdirmə vasitəsidir. Ənənəvi büdcələşdirmə, əvvəlki ilin fəaliyyətlərinin əhəmiyyətli olduğunu və eyni tendensiya ilə davam etməli olduğunu nəzərə alaraq, əvvəlki ildən artan dəyişikliklərə diqqət yetirir. Sıfır əsaslı büdcələşdirmədə xərc və fayda smetaları sıfırdan, sıfırdan qurulur və əsaslandırılmalıdır. Hər bir menecer sıfır balansdan başlayaraq öz büdcə tələbini ətraflı əsaslandırmalıdır.
== Mərhələləri ==
Sıfır əsaslı büdcələşdirmə aşağıdakı üç addımı əhatə edir:
qəbul edilmiş qərarların ümumi paketi çərçivəsində qərarların qəbul edildiyi hər bir fəaliyyət növünün təsviri;
həllərin prioritetliyinə görə qiymətləndirilməsi və sıralanması;
ayrılmış vəsaitlərin ümumi həcmi nəzərə alınmaqla prioritet əsasında resursların ayrılması.
Blokçeyn əsaslı verilənlər bazası
Blokçeyn əsaslı verilənlər bazası (ing.
Blockchain-based database) — mərkəzləşdirilməmiş və paylanmış blokçeyn texnologiyasına əsaslanan bir verilənlər bazasıdır. Blokçeyn, məlumatların təhlükəsiz, şəffaf və dəyişdirilməz şəkildə saxlanmasını təmin edir. Ənənəvi verilənlər bazalarından fərqli olaraq, blokçeyn texnologiyası məlumatları müxtəlif kompüterlər (ing. node) arasında paylayır və hər bir iştirakçı məlumatın bir nüsxəsini saxlayır.
== Əsas xüsusiyyətləri ==
=== Paylanmış struktur ===
Blokçeyn, mərkəzləşdirilməmiş bir şəbəkə vasitəsilə məlumatları saxlayır. Verilənlər bir neçə node arasında paylaşılır və heç bir mərkəzi idarəedici orqan yoxdur. Struktur, məlumatların tək bir nöqtədə dəyişdirilməsini və ya pozulmasını qeyri-mümkün edir.
=== Dəyişdirilməzlik ===
Blokçeyndə məlumatlar bloklar şəklində əlavə olunur və bir blok bir dəfə yazıldıqdan sonra dəyişdirilə bilməz. Hər bir blok əvvəlki blokla kriptografi əlaqəsi ilə bağlıdır, bu da məlumatların sonradan dəyişdirilməsinin qarşısını alır.
İstehlak əsaslı kapital aktivlərinin qiymət modeli
İstehlak əsaslı kapital aktivlərinin qiymət modeli (ing. Consumption-based capital asset pricing model, C-CAPM) — iqtisadiyyatda investisiyaların gəlirlərini istehlakçıların üstünlükləri və sərvətləri ilə əlaqələndirən bir yanaşmadır. Bu model, standart CAPM-ə nisbətən daha geniş kontekstdə sərvət idarəçiliyini və risklərə qarşı davranışı nəzərə alır.
== Əsas prinsipləri ==
C-CAPM aşağıdakı prinsiplər üzərində qurulub:
İstehlakın zaman üzrə bölüşdürülməsi — iqtisadi agentlər (istehlakçılar və ya investorlar) zaman boyunca istehlakı optimallaşdırmağa çalışırlar. Onlar bugünkü istehlak və gələcək istehlak arasında seçim edərkən qərarlarını risk və gəlirlə əlaqələndirirlər.
Marjinal fayda — aktivlərin gəliri, həmin gəlirin istehlakın artmasına gətirib çıxardığı marjinal fayda ilə əlaqələndirilir.
Risk mükafatı — aktivlər üçün gözlənilən gəlirlər, onların gəlirlərinin ümumi iqtisadiyyatda istehlakın dəyişmələri ilə əlaqəliliyinə (kovariyasiyasına) əsasən dəyişir.
== Riyazi model ==
Modelin əsas tənliyi belə ifadə edilə bilər:
Burada:
E[𝑅𝑖] — aktiv 𝑖-nin gözlənilən gəliri,
𝑅𝑓 — risksiz faiz dərəcəsi,
𝛽 — aktiv 𝑖-nin risk amilinə qarşı həssaslığı (istehlakla əlaqələndirilmiş risk),
𝑖 — risk amilinə qarşı həssaslığı (istehlakla əlaqələndirilmiş risk),
𝜆 — risk mükafatı (istehlakda dəyişkənlikdən yaranan əlavə gəlir tələbi).
== C-CAPM ilə standart CAPM arasında fərqlər ==
Risk faktoru — standart CAPM bazar portfelinə (aktivlərin gəlirləri bazar gəlirləri ilə əlaqələndirilir) əsaslanır, C-CAPM isə istehlakın dəyişkənliyini nəzərə alır.
Məqsəd — C-CAPM iqtisadi agentlərin rifahını (istehlakını) maksimuma çatdırmağı hədəfləyir, standart CAPM isə portfelin optimallaşdırılmasını.
