Cənub Dili
Cənub Dili - dil Çilov adasının ucqar cənub-qərbində yerləşir. Dilin eni dənizin içərilərinə doğru getdikcə kiçilir. Dilin cənubundan beynəlxalq əhəmiyyətə malik olan Bakı Türkmənbaşı dəniz yolu keçir.
Dezful dili
Dezful dili- Hind-Avropa dil ailəsinin İran dil qrupunun Şimal-qərbi İran dillərinə aiddir ki ki Xuzistan ostanında xüsusilə Dezfulda danışılır.
Doqri dili
Doqri (डोगरी və ya ڈوگرى) Hind-ari dillərindən biri dir və Hindistan və Pakistanda əsasən də Cammu və Kəşmirin Cammu regionunda ,Himaçal Pradeş,həm də Pəncabın şimalında beş milyon nəfərin danışdığı dildir.Doqri dilində danışanlar Doqralar adlanırlar və Doqri danışan region Duqqar adlanır.
Duha dili
Duha dili — Monqolustanın şimalında yaşayan Monqolustan əhalisini təşkil edən 24 tayfadan biri olan duhaların danışdığı ana dildir. Duha tayfası həm də Monqolustandakı dörd türk tayfasından biridir. 2010-cu ilin məlumatlarına əsasən bu dilin əsas daşıyıcısı olan duhaların sayı cəmi 282 nəfər idi. Amma bu dildə danışanlarının sayının təxminən 500 nəfər olduğu ehtimal edilir.
Duha dili türk dillərinin Sibir qolunun Sayan qrupuna aid olan tayqa altqrupuna mənsubdur.
Duha dilində əsas sözlərin əksəriyyəti türk kökənlidir. Məsələn, "gis" - "qız", "hün" - "gün", "utə-" - "uyu-", "per-" - "ver" və sair.
Duha dilində əsas saylar da türk kökənlidir və bunlardır: "pir" və ya "piree" - "bir", "ixə" - "iki", "üş" və ya "üüş" - "üç", "tört" və ya "töört" - "dört", "peş" və ya "peeş" - "beş", "altə" - "altı", "jetə" və ya "jeetə" - "yeddi", "ses" - "səkkiz", "tos" - "doqquz", "on" - "on", "jeer" və ya "jeersə" - "iyirmi", "üjon" və ya "üjön" və ya "üjen" - "otuz", "törton" və ya "törtön" və ya "törten" - "qırx", "pejon" və ya "pejön" və ya "pejen" - "əlli", "alton" və ya "altan" - "altmış", "jeton" və ya "jetön" və ya "jeten" - "yetmiş", "seson" və ya "sesen" - "səksən", "toson" və ya "tosan" - "doxsan", "jüs" - "yüz", "min" - "min", "saya" - "on min".
Duha dilinə monqol dilindən də çox sayda alınma söz toplanıb.
XX əsrin ikinci yarısından etibarən duha dilinə monqol dilinin təsiri daha aydın şəkildə görünməkdədir.
Dunqan dili
Dunqan dili (öz adları Xueyzü üyyan, jin-yan xua)— çin dilində danışan Çin müsəlmanları dunqanların dili. 1862–1877-ci illərdə Çinin şimal-qərbində yaşayan çinli müsəlmanların qiyamının yatırılmasından sonra müsair Qırğızıstan, Qazaxıstan və Özbəkistan ərazisinə köşmüş əhalidir. Çin-Tibet dilləri ailəsinə aiddir. SSRİ-də 1924-cü ildə Orta Asiyada milli-ərazi bölünməsi zamanı köçkün müsəlman çinlilərə rus dilində dunqan etnonimi adı verilmişdir. Çində bu ad məlum deyildir. Bir versiyaya görə sözün türk mənşəyi vardır.
Əsasən Qırğızıstanda, Qazaxıstanda və Özbəkistanda yaşayırlar. Sayları təxminən 100 min nəfərdirlər (2000-ci illərin ortalarına olan qiymətləndirmə), o cümlədən
Qırğızıstanda 52 min nəfər. (siyahıyaalma, 1999),
Qazaxıstanda 46 min nəfər. (qiymətləndirmə, 2006),
Özbəkistanda təxminən 3 min nəfər.
Duri dili
Duri dili — İndoneziyanın Sulavesi adasında Avstroneziya dili. 2010-cu ildə 123 min insan bu dildə danışırdı.
Dzonqxa dili
Dzonq-ke (རྫོང་ཁ་ Wylie: rdzong-kha) (Jong-kă) Butanın rəsmi dilidir. "Dzonq-ke" sözcüyü dzonqda ( əfsanəvi Butan qalası) danışılan dil mənasını verir.
Dzonq-ke müasir tibet dili ilə bənzər dil quruluşuna malikdir. Dilin alt növləri bir-birləri ilə tam bağlı olmasa da, bu alt siniflər eyni dil ailəsini təşkil edirlər. Dzonq-ke və tələffüzləri, Butanın 8 fərqli qəbiləsi (Fodranq, Punakha, Thimphu, Qasa, Paro, Ha, Daqana və Çukha) tərəfindən danışılan bir rəsmi dildir. Bunlardan kənarda Butanın digər bölgələrində və ətraf ölkələrdə danışılan dil, ölkədəki bütün məktəblərdə ana dil kimi tədris olunur. Dilin yazım forması, dəyişməyə uğramış Çincəyə bənzəyir.
Dəri dili
Dəri dili (dəri دری) — Əfqanıstanda yaşayan taciklərin, həzaraların, aymaqların və digər etnik qrupların dili. İran dillərindən biridir. Əfqanıstan Konstitusiyasında müəyyən edilibdir ki Əfqanıstanın iki rəsmi dillərindən biridir, digəri isə Puştu dilidir.
Ebla dili
Ebla dili — Şimali Suriyada Şərqi Semit xalqları tərəfindən eramızdan əvvəl 3000-ci illərdə danışılan ölü bir semit dilidir. Adını bugünkü Suriyanın sərhədləri içərisindəki qədim Ebla şəhərindən götürmüşdür.
Cyrus H. Gordona görə, Ebla dili çox danışılmırdı və ehtimal ki, Şərqi və Qərbi Semit xüsusiyyətləri ilə yazılı və müştərək bir dil kimi istifadə edilmişdir.
Ebla ayrıca dili Sarqondan əvvəlki Akkad dilinə çox yaxın bir dil olaraq təyin edilmişdir. Richard I. Caplice, Ignace Gelb və John Huehnergardın fikri budur ki, Ebla dili erkən Akkad ləhcəsi deyil, çünki digər Akkad ləhcələri ilə əlaqələndirilə bilər. Manfred Krebernik, Ebla dilinin Akkad dili ilə çox yaxın bir əlaqəsi olduğunu və bu dilin Erkən Akkad ləhcəsi olaraq təsnif edilə biləcəyini bildirir.
Ebla dili həm Qərbi, həm də Şərqi Semit dil xüsusiyyətləri olan Şərqi Semit dili hesab olunur. Qrammatik kontekstdə Ebla dili Akkad dilinə bənzəyir, lakin sintaktik kontekstdə və bəzi qrammatik formalarda Ebla dili Qərbi Semit dillərinə daha yaxındır.
Əlavə olaraq, bu dilə aid mixi yazıları formasında əsasən Ebla şəhərinin xarabalıqlarında 1970-ci illərdə tapılmış olan 15.000 lövhə mövcuddur.
Erməni dili
Erməni dili (erm. Հայերեն — Hayeren) — Hind-Avropa dillərinə daxil olan və ayrı qrupa aid olan dil. Ermənistan Respublikasının dövlət dilidir.
Ermənicə yazı dilinin inkişaf dövrü 3 dövrə ayrılır:
1. Qədim Ermənicə, Qrabar (V–XI əsr),
2. Orta Ermənicə (XII–XVI əsr),
3. Yeni Ermənicə aşxarabar (XVII əsrdən dövrümüzə qədər)
Yeni Ermənicə 2 böyük qola ayrılır: Qərbi ermənicə ve Şərqi ermənicə. Şərqi ermənicə Ermənistan Respublikasının rəsmi dilidir. Bundan başqa İranda və Hindistanda yaşayan ermənilərin ədəbiyyat dilidir. Qərbi ermənicə isə Diasporanın, Türkiyədə və dünyanın başqa yerlərində yaşayan ermənilərin istifadə etdiyi dildir.
Erzyan dili
Erzyan dili (э́рзянь кель) — fin-uqor dil ailəsi fin-voljsk dil qrupuna daxil olan mordov dillərindən biri, erzyanların dili. Mokşan, rus dili ilə yanaşı Mordoviyanın üç dövlət dilindən biri.
Siyahıyaalma zamanı Mordoviya sakinləri ana dili kimi mordov dilini göstərərək onu mokşan və erzyan dillərinə bölmürlər. Ona görə də təxmini olaraq erzyanların sayının 517 575 nəfər, o cümlədən Rusiyada 440 000 nəfər olduğunu güman edirlər.
Rusiya Statistika Komitəsinin məlumatına görə özünü mordva kimi 843,35 min nəfər adlandırırlar (o cümlədən mokşa — 49,6 min nəfər, erzyan — 84,4 min nəfər ).
Erzyan dili yox olma həddində olan dillərin siyahısında və ya yox olma həddinə yaxın siyahılarda qeyd edilir.
Təxminən 28 % erzyanlar Mordoviya Respublikası ərazisində, digəriləri isə keçmiş SSRİ ərazisində yaşayırlar.
Erzyan dilini bilənlərin böyük mütləqiyyəti iki dillidirlər. İki dillilərin ümumi sayı 696 369 nəfərdir. Onlardan — 306 109 nəfəri kişi, 389 982 nəfəri isə qadındır.
Eskimos dili
Eskimos-Aleut dil ailəsi — Eskimosların dili. Paleoasiya dillərinin eskimos-aleut qrupuna daxildir. Rusiya Federasiyasının
subyektlərindən Çukotka Muxtar Dairəsində, Amerika Birləşmiş Ştatlarının Alyaska ştatında, Kanadanın şimali bölgələrində və Danimarkanın muxtar adası Qrenlandiyada danışılan dil ailəsi. 102 000 nəfərlik etnik əhalidən təhmini 85 000 nəfəri anadilində danışa bilir. ISO 639 sistemində kodu esx-dir.
Çukot yarımadasında (RF), Alyaska y-anda (ABŞ), Kanada və Qrenlandiyanın arktik ərazilərində yayılmışdır. Bu dildə təqribən 120 minə qədər insan danışır. 20-yə yaxın dialekti var. Qrammatik quruluşca iltisaqi dildir. Erqativ quruluşlu sadə cümlələr geniş yayılmışdır.
Esperanto dili
Esperanto (fr. esperer – ümid etmək) — 1887-ci ildə polşalı oftalmoloq və linqvist Lüdviq Lazar Zamenhof tərəfindən yaradılmış beynəlxalq süni dildir. Onun 1905-ci ildə çap etdirdiyi "Fundamento de Esperanto" adlanan kitabında sözügedən dilin qrammatikası və əsas müddəalarına yer verilmişdir. Özünü Dr.Esperanto deyə qələmə verən Zamenhof müxtəlif xalqlar arasındakı ünsiyyət problemini həll etməyi qarşıya məqsəd qoyaraq bu dili yaratmışdır.Günümüzdə ən populyar süni dil olmasına baxmayaraq qarşıya qoyulmuş hədəfə, yəni beynəlxalq ünsiyyət vasitəsi olma planlarına çata bilməmişdir.
"Esperanto" sözü fransız dilində "ümid etmək" mənasını verən "esperer" sözündən götürülmüşdür.Kök və şəkilçiyə ayrılması "esper+ant+o" şəklindədir.Ümid edən insan mənasını ifadə edir.
Əsl adı Linqvo İnternaçia olan bu dil, Zamenhofun 1887-ci ildə çap etdirdiyi "Unua Libro" kitabında özünü "Doktoro Esperanto" adlandırması ilə birlikdə dil də bu adla anılmağa başlandı.
Əslən Polşadan olan Zamenhofun yaşadığı mühitdə daha çox polyakca, rusca və yiddiş dilindən istifadə olunurdu.O, bu insanların bir-biriləri ilə gündəlik ünsiyyətini asanlaşdırmaq üçün dəyişilməz 16 əsas qanuna istinad edən, istisnasız və əksər sözlərini Avropa dillərindən alan bir dil ixtira etməyi hədəflədi.
Zamenhof kiçik yaşlarından bu planını həyata keçirmək barəsində düşünürdü.İlk vaxtlar, o, latın dili və ya yunan dilindən birini sadələşdirmək fikrində olmuşdu.Lakin, sonradan latın dilini öyrənərkən bu dilin çox qarışıq qrammatikası olduğu qənaətinə gəlmiş və tamamilə yeni bir dil yaratmağın daha məqsədəuyğun olduğunu fikirləşmişdir.
İngilis dilini öyrəndiyi vaxtlar o, feilin şəxslərə görə uzlaşmasını mənasız hesab etmiş və bunlarsız qrammatikanın daha asan ola biləcəyini düşünmüşdü.Ancaq yenə də söz əzbərləməkdə bir sıra çətinliklər çəkməyə davam edirdi.Rus dili öyrənməyə başlayarkən isə bu məsələni suffiks şəkilçiləri vasitəsi ilə yeni düzəltmə söz yaradaraq minimuma endirə biləcəyini dərk etmişdi.Beləcə öz dilinin leksionunu danışanlarının sayına görə digər dil qruplarından öndə gedən Roman dilləri və German dilləri qruplarından təşkil etməyə başladı.
1881-ci ildə dildə baş verən ən böyük yeniliklərə "w" hərfinin "v" hərfi ilə əvəz olunması,cəm şəkilçisinin -es yerinə -oj olaraq dəyişdirilməsi,sözlərə təsirlik hal şəkilçisinin (l') artırılmağa başlanması,feillərdə hecanın istisna olaraq son hecaya düşməsi qaydasını dəyişdirərək sözdə bütün sözlərin bir qayda olaraq axırdan 2-ci hecaya düşməsi qaydasının təsdiq edilməsi,á, ć, é, ħ, -ó, ś, ź kimi hərflərin əlifbadan çıxarılması və feil sonluqlarının dəyişdirilməsini misal göstərmək olar.
Eston dili
Eston dili (orijinal dildə eesti keel ) — estonların dili. Ural dillərinin fin-uqor budağının baltika-fin alt qrupuna aiddir. Estoniya və Avropa birliyinin rəsmi dilidir. Yazı sistemi Latın əlifbasına əsaslanır.
Eston dili təxminən 1 milyon insanın ana dilidir. Onların əksəriyyəti (təxminən 900.000 nəfər) Estoniya sakinləridir.
Estoniya dili səslərin üç dərəcə uzunluğu ilə (həm sait, həm samit) diqqət çəkir: qısa, uzun və ən uzun. Uzunluqdan asıllı olaraq sözlər fərqli mənalar verir.
Dilin kodu — et və ya est (ISO 639-a uyğun olaraq).
Estlər xalqının adına ilk dəfə Tasitin (98-ci il) əsərlərində rast gəlinir, lakin, göründüyü kimi, bu etnonim Baltik tayfalarından birinə aiddir, çünki Tasitin təsvir etdiyi xalq Baltik dənizinin Visladan şərqdə olan sahilində məskunlaşmışdır, orada isə Baltika-Fin xalqları heç vaxt yaşamamışdılar.
Fanti dili
Fanti dili — Əsasən Qananın mərkəzi və cənub bölgələrində danışılır. Qana Respublikasının rəsmi dövlət dillərindən biri sayılır. Kva dil ailəsinin potu-tano qolunun çvifanti qrupuna daxildir və 19-cu əsrdən bəri latın qrafikasına əsaslanan yazıdan istifadə olunmaqdadır.
İcmalarının hər biri öz aralarında subdialektləri olan Agona, Anomabo, Abura və Gomoa kimi Fante xalqının ortaq ləhcəsindən tanınırlar və hamısı qarşılıqlı anlaşılır.
Bu gün Fante əsasən Mərkəzi və Qərb Bölgələrindəki Qanada 6 milyondan çox insan tərəfindən danışılır. Bu şəhərdəki insanların əksəriyyətinin yeni liman tikildikdən sonra məskunlaşan yerli Fante danışanlar olduğu Temada da geniş yayılmışdır.
Dili
Dili port. Díli — Şərqi Timorun paytaxtı və ən iri şəhəri. Kiçik Zond adalarının ən şərqində yerləşən Timor adasının şimali hissəsində yerləşir. Dili Şərqi Timorun iri portu və kommersiya mərkəzidir. Əhalisi 150 min nəfərdir. Burada milli qəhrəman Nikolau Lobatu adını daşıyan Komor aeroportu yerləşir.
Ezop dili
Ezop dili — üstüörtülü, müəmmalı, rəmzli dil.
Bu ifadə qədim Yunanıstanda öz fikirlərini açıq, müstəqil deyə bilmədiyi üçün məcazi təmsillər yazan frakiyalı kölə Ezopun (e.ə VI-V əsrlər) adı ilə bağlıdır. Müasir dövrdə də məcburiyyət nəticəsində fikirlərin işarələrlə, dumanlı şəkildə, üstüörtülü kinayə ilə verilməsi ezop dili adlanır.
Farer dili
Farer dili (Føroyskt mál [ˈføːɹɪst ˈmɔaːl]) — Skandinaviya dilləri qrupuna aid dil. Danimarkaya məxsus Farer adalarında yayılmışdır. Farer dili Avropada yox olma təhlükəsi olmayan ən azsaylı dildir. Çünki Farer dilində danışılan yerlərin əksəriyyətində bu dildə ədəbiyyatlardan istifadə olunur və eyni zamnada həmin dildə radio və televiziya veilişləri rəsmi statusa malikdir.
Fars dili
Fars dili (fars. فارسی) və ya Pars dili (fars. پارسی), Farsi və ya Parsi endonimi ilə də tanınır, [fɒːɾˈsiː] (qulaq asmaq)) — Hind-Avropa dillərinin Hind-İran bölməsinin İran qoluna aid olan Qərbi İran dilidir. Fars dili, əsasən İran, Əfqanıstan və Tacikistanda danışılan və rəsmi olaraq üç qarşılıqlı başa düşülən standart növdə istifadə olunan plurisentrik bir dildir, yəni İran Fars dili (rəsmi olaraq fars dili kimi tanınır), Dari Fars dili (rəsmi olaraq Dari kimi tanınır) 1964-cü ildən) və tacik fars dili (1999-cu ildən rəsmi olaraq tacik kimi tanınır). Özbəkistanda, eləcə də Böyük İranın mədəni sferasında fars tarixi olan digər bölgələrdə əhəmiyyətli bir əhali tərəfindən tacik çeşidində yerli dildə danışılır. Rəsmi olaraq İran və Əfqanıstan daxilində ərəb qrafikasının törəməsi olan fars əlifbası ilə, Tacikistan daxilində isə kiril qrafikasının törəməsi olan tacik əlifbası ilə yazılıb.
Müasir fars dili Sasani İmperiyasının (224–651) rəsmi dili olan Orta Fars dilinin davamıdır, özü də Əhəmənilər imperiyasında (e.ə. 550–330) istifadə edilən qədim fars dilinin davamıdır. İranın cənub-qərbindəki Fars (Fars) bölgəsində yaranmışdır. Onun qrammatikası bir çox Avropa dillərininkinə bənzəyir.
Frakiya dili
Frakiya dili — qədim dövrdə Cənub-Şərqi Avropada frakiyalılar tərəfindən danışılan, zəif tədqiq olunmuş ölü dil. Frakiya dilinin linqvistik yaxınlıqları zəif başa düşülür, lakin satem xüsusiyyətləri səbəbindən ümumi mənzərədə onun Hind-Avropa dili olduğu qəbul edilir.
Frakiya dili və ya dilləri indiki Bolqarıstan, Rumıniya, Şimali Makedoniya, Yunanıstanın şimalı, Avropa Türkiyəsi və Bitiniya bölgələrində danışılırdı. Frakiya dilinin nə vaxt ölü dilə çevrildiyi mübahisə mövzusudur. Bununla belə, b.e. VI əsrində Frakiya dilinin hələ də istifadə olunduğu ümumi qəbul edilir.
Alexianu, Marius-Tiberius. Une catégorie d'esclaves thraces : les halônetoi // La fin du statut servile? Affranchissement, libération, abolition. Volume II. Besançon 15-17 décembre 2005.
Fransız dili
Fransız dili (le français, la langue française) — fransızların, Belçikanın, İsveçrənin (əsasən Romandiyanın fransızdilli hissəsində), Kanadanın fransızdilli əhalisinin danışıq dili.
Fransanın və bir sıra ölkələrin rəsmi dili. Həmçinin Fransızca Birləşmiş Millətlər Təşkilatında istifadə olunan altı rəsmi dildən biridir. Digər dillərdə yerli olaraq danışan avropalıların təxminən beşdə biri ikinci bir dil olaraq Fransızca danışırlar.
Fransızca (français, /fʁɑ̃sɛ/), Hint-Avropa dil ailəsinin Roman dilləri altqrupundan, Fransa ve Fransız sivilizasiyasını mənimsəmiş ve keçmiş Fransız müstəmləkəsi ölkələrdə istifadə olunan dildir.
Dünyada təxmini olaraq 200 milyon insan Fransızca bilməkdədir. 128 milyon insan Fransızca'nı anadili və ya ikinci dili olarak danışır, 54 ölkədə 72 milyon insan tərəfindən də bilinməkdə və danışılmaqdadır. Başda Fransa olmaq üzrə Kanada, Belçika, İsveçrə, Afrika, Lüksemburq və Monako və daha bir çox ölkədə danışılır.
Fransızca; İspanca, Portuqalca, İtalyanca, Katalanca ve Rum dili kimi Roma İmperatorluğunun dili olan Latıncanın davam dillərindəndir.
Fransız dili tarixdə Roma Galliyalılarının kelt dillərindən və Roma sonrası Frank köçmənlərinin Cermen dillərindən təsirlənmişdir.
Frigiya dili
Frigiya dili (yun. Φρυγική γλώσσα) — Hind-Avropa dillərindən biri, Balkanlardan Kiçik Asiyaya miqrasiya edən frigiyalıların dili. Hind-Avropa dil qrupunun ayrı bir qoluna aiddir və daha çox qədim yunan dilinə bənzəyir. Dilin yunan əlifbasına oxşayan xüsusi bir əlifbası var. Frigiya dili e.ə. VIII əsrdə meydana gəlmişdir və adı canlı olaraq son dəfə V əsrdə çəkilmişdir. Buna baxmayaraq, bəzi tarixşünaslar və dilşünaslar dilin VII əsrdə ərəb yürüşlərindən sonra məhv olduğunu irəli sürür.
Frigiya dilinin tarixinin iki dövrü var. Onlar, qədim Frigiya (e.ə. VIII–V əsrlər) və yeni Frigiyadır (b.e.
Gilyan dili
Gilan dili, Gilək dili, Giləkcə — Hind-Avropa dil ailəsinə aid İrani dillərin şimal-qərbi qoluna bağlı bir dil.
İranın Gilan ostanında yayılmışdır. Talış və mazandaran dillərinə yaxın dildir. İki dialekti var.
Goran dili
Gorani dili və ya qorani dili (Goranî) — İranın Kürdüstan və Kirmanşah ostanları və İraqda danışılan dil. Bir çox gorani dilinə danışanların dini qruplaşdırılması Yarsanizm dininə məxsusdur. İran–İraq sərhədindəki Oraman dağlarında danışılan bu di, olduqca zəngin bir keçmişə sahibdir. İndiki dövrdə çoxu sünni olan bir qismi isə yarsan olan, təxminən 300 min adam bu dildə danışır. Gorani dilinə ən yaxın dillər: Zaza dili, Mazandaran dili və Gilan dili. Bu dil həmçinin məhv olmaqda olan dillər siyahısında daxildir.
Gorani dili
Gorani dili və ya qorani dili (Goranî) — İranın Kürdüstan və Kirmanşah ostanları və İraqda danışılan dil. Bir çox gorani dilinə danışanların dini qruplaşdırılması Yarsanizm dininə məxsusdur. İran–İraq sərhədindəki Oraman dağlarında danışılan bu di, olduqca zəngin bir keçmişə sahibdir. İndiki dövrdə çoxu sünni olan bir qismi isə yarsan olan, təxminən 300 min adam bu dildə danışır. Gorani dilinə ən yaxın dillər: Zaza dili, Mazandaran dili və Gilan dili. Bu dil həmçinin məhv olmaqda olan dillər siyahısında daxildir.
Cənub Dili burnu
Cənub Dili - dil Çilov adasının ucqar cənub-qərbində yerləşir. Dilin eni dənizin içərilərinə doğru getdikcə kiçilir. Dilin cənubundan beynəlxalq əhəmiyyətə malik olan Bakı Türkmənbaşı dəniz yolu keçir.
Cənubi Ndebele dili
Cənubi Ndebele dili və ya Ndebele dili — Cənubi Afrikanın rəsmi dillərindən biridir. Bantu dillərindəndir ki, Ndebelelər tərəfindən danışılır.
Cənubi altay dili
Dağlıq Altay dilləri və ya Mərkəzi Altay dilləri, ənənəvi olaraq Altay dili — bir qrup qohum türk dilləri. 2010-cu il ümumrusiya əhalinin siyahıya alınmasına görə Rusiyada 55 720 nəfər Altay dillərini ana dili hesab ediblər.
Eyni zamanda, "Dağlıq Altay" adı elmi ədəbiyyatda nə formal, nə də ümumi şəkildə tanınır və ənənəvi olaraq bu dillər Altay dilinin dialektləri və ya dialekt qrupları kimi qəbul edilir. Bundan əlavə, Nikolay Baskakovun geniş yayılmış təsnifatına görə, onlar türk dillərinin müxtəlif alt qruplarına aiddir (Baskakov Cənubi Altay dialektlərini qırğız-qıpçaq dillərinə əlaqələndirir). Oleq Mudrak öz təsnifatında (2002) "Altay dili" və "Altay dilləri və dialektləri" terminlərindən istifadə etmişdir. Lars Yohanssonun təsvirinə əsaslanan Qərb ədəbiyyatı adətən bu takson üçün Altay türkcəsi terminindən istifadə edir. "SİQTAY. Prototürk dil əsası. Dilə görə prototürk etnosu dünyasının mənzərəsi" nəşrində və A. V. Dıbonun "Erkən türklərin linqvistik əlaqələri. Leksik fond" kitabında "Mərkəzi Şərq dilləri" termini təqdim olunur.
D (proqramlaşdırma dili)
D (ing. D programming language) – obyekt-yönlü, imperativ proqramlaşdırma dillərindən biridir. 2001-ci ildə Digital Mars şirkətinin əməkdaşı Volter Brayt (Walter Bright) tərəfindən işlənib hazırlanıb. Öncə C++ dilinin yenidən mühəndisliyi (RE-ENGINEERING) kimi düşünülüb, ancaq C++ dilinin önəmli təsirinin olmasına baxmayaraq, onun variantı deyil. D dilində C++ dilinin bəzi xassələri yenidən reallaşdırılıb, eləcə də Java, Python, Ruby, C# və Eiffel kimi başqa proqramlaşdırma dillərinin də təsirinə məruz qalıb.
D dilinin yaradılmasında kompilyasiya olunan proqramlaşdırma dillərinin məhsuldarlığı ilə dinamik dillərin təhlükəsizliyi və ifadəliliyini birləşdirməyə cəhd edilib. Bu dildə yazılmış kod, adətən, C++ dilindəki ekvivalent kod kimi sürətlə işləyir, eyni zamanda D dilindəki proqram daha qısa olur və yaddaşa təhlükəsiz erişməni təmin edir.
İsmayıl Calallı (Sadıqov), "İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti", 2017, "Bakı" nəşriyyatı, 996 s.
Delphi (proqramlaşdırma dili)
Delphi — 1995-ci ildə Borland şirkəti tərəfindən yaradılan proqramlaşdırma dili. 1996-cı oldə Delphi 2, 1997-ci ildə Delphi 3, 1998-ci ildə Delphi 4, 1999-cu ildə Delphi 5 və 2000-ci ildə Delphi 5.5 versiyası yayımlandı.
Due diligence
Due Diligence, dyu-dilicens (ing. due diligence "insafı (vicdanı) borc bilmək") — investisiya risklərinin qiymətləndirilməsini, investisiya obyektinin müstəqil qiymətləndirilməsini, şirkətin fəaliyyətinin hərtərəfli öyrənilməsini, maliyyə vəziyyətinin və bazar vəziyyətinin hərtərəfli yoxlanılmasını əhatə edən investisiya obyektinə obyektiv baxış tərtib etmə qaydası. Ümumiyyətlə bir müəssisənin satın alınmasına, birləşmə (satın alma) əməliyyatının həyata keçirilməsinə, müqavilə imzalanmasına və ya bu şirkətlə iş birliyinə başlamazdan əvvəl həyata keçirilir.
Bu termin ən çox maliyyə və hüquqda istifadə olunur. Metod, məlumat toplamaq və təhlil etməkdən, qarşı tərəflərlə müəyyən əlaqələrə girməyin məqsədəuyğunluğu ilə bağlı qərar vermək və təqdimetmə formasından ibarətdir. Təmkinli Due diligence köməyi ilə mümkün risklər qiymətləndirilir (məsələn, maliyyə, hüquqi və s.) Məlumat toplayarkən mənbələrindən asılı olmayaraq hər hansı bir məlumat nəzərə alınır. Alınan məlumatların öyrənilməsi müxtəlif mütəxəssislər tərəfindən ayrıca aparılır, sonra xülasə təhlili aparılır. Qərar müştərilərdən ayrı Due diligence mütəxəssislər tərəfindən verilir. Təqdimetmə forması genişləndirilə bilər (mütəxəssislərin fərdi aralıq rəyləri, məlumat mənbələri əlavə olunmaqla) və ya sonrakı fəaliyyətlərə dair qısa tövsiyə şəklində.
Daha geniş mənada, ingilis dilində lazımi araşdırma anlayışı istifadə olunur.
Erməni-qıpçaq dili
Erməni-qıpçaq dili (erm. Հայ-ղփչաղերեն, erm. Հայ-ղփչաղական լեզու) — türk dillərinin Polovets-qıpçaq dilləri yarımqrupuna daxil olan dil. Erməni-qıpçaq dilinin daşıyıcıları olan ərmənilər ("ermənilər") öz dillərini üç cür adladırırdılar: xıpçax tili ("qıpçaq dili"), bizim til ("bizim dil", xüsusilə erməni dilindən fərqləndirmək üçün) və tatarça ("tatarca").
Erməni dilində türkmənşəli alınma sözlər
Erməni dilində türk mənşəli alınma sözlər – erməni dilində mövcud olan və türk mənşəli olan alınma sözlərə verilən ad. Erməni dilində xeyli sayda türk mənşəli alınma sözlər mövcuddur və Ermənistan özü türkdilli ərazilər ilə əhatə olunub. Erməni dilinin ən çox türk mənşəli alınma sözə malik ləhçəsi İstanbul ləhçəsidir.
Buna baxmayaraq, türk dilləri erməni ədəbi dilinə yox, daha çox ləhçələrinə təsir göstərmişdir. Buna görə də erməni dilindəki türk mənşəli alınma sözlər erməni ədəbiyyatında o qədər də qorunub saxlanılmayıb. Erməni aşıqların istifadə etdiyi danışıq dili türk və fars mənşəli alınma sözlərlə dolu idi.
Erməni dilçi Raçiya Açaryan XV-XIX əsrlərdə ermənicə yazılı mənbələrdə təxminən 4200 türk mənşəli söz aşkarlamışdır. Bu türkcə mənşəli sözlərin bəziləri bunlar idi: bayatı, başlug (başlık), bek (bey), biz, bostan, bostancı, debağ, talan, gacag (kaçak), nal, nalband, çıban, tolma (dolma), bozbaş, oba, ana, ata, eziz (aziz), gapı, gesd (kasd), gız (kız), yeası (yiyesi), helal, haram, ağ, ağa, el, ilan, damga, donguz (domuz).
Türk Dil Qurumunun keçmiş prezidenti Şükrü Haluk Akalın 2010-cu ildə verdiyi açıqlamada erməni dilində 3166 türk mənşəli sözün olduğunu bildirmişdir. Günay Karaağac tərəfindən hazırlanan və Türk Dil Qurumu tərəfindən yayımlanmış bir əsərdə göstərilmiş, erməni dilindəki bəzi türk mənşəli sözləri bunlardır: acı, aşık, boş, bütün, cenk, civar, çalgı, çolak, derbeder, durgun, eşik, folluk, fulya, göç, kamin, hatun, işik, ehtaç, istek, candarma, kafadar, kogan, leken, lezet, mani, misafir, neçe, nutk, oturak, oya, ös, örtü, paşa, pişgin, irica, silik, irişvet, saygı, şaşkın, şimdik, teyze, uçurma, ügez, üzüm, vazzal, veran, yarlah, zampara, zeybek.
Erzyan dili günü
Erzyan dili günü (erz. э́рзянь кель Чи) — müasir erzyanların milli bayramı. Fin-uqor dil ailəsi fin-voljsk dil qrupuna daxil olan mordov dillərindən biri, erzyanların dili Mokşan və rus dili ilə yanaşı Mordoviyanın üç dövlət dilindən biridir. Erzyanca danışanların sayının 517 575 nəfər olması bildirilir. Təkcə Rusiyada 440 000 nəfər erzyanca danışan olması güman edirlir.
Təxminən 28 % erzyanlar Mordoviya Respublikası ərazisində, digərləri isə keçmiş SSRİ ərazisində yaşayır. 1993-cü ildə Erzyan dili günü Erzya Dilinin Qurtuluş Fondu (Saransk) tərəfindən təsis edilmişdir. Dil gününün məhs bu günə salınmasının səbəbi 16 apreldə ilk erzyalı professor Anatoli Ryabovun doğum günü olmasıdır.
Hazırda Erzyan dili günü təkcə Erzya dilinin Rus və Mokşan dilləri ilə bərabər dövlət dili olduğu Mordoviyada deyil, həm də erzyaların kompakt şəkildə yaşadığı Nijeqorod, Samara, Moskva, Çelyabinsk, Murmask vilayətlərində də qeyd edilir. Üstəlik artıq bu bayram ənənəvi olaraq xarici ölkələrdə də qeyd edilir: Estoniya (Erzya cəmiyyəti «Syatko»), Finlandiya.
