* azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğətində mövcuddur
* Sözün müxtəlif mətnlərdə yazılışı.
Sözün tezliyi - sözün mətnlərdə hansı tezliklə rast gəlinmə göstəricisidir. Bu rəgəm 1 000 000 söz arasında sözün neçə dəfə meydana gəlməsini göstərir.
2002 | ••••••••••••• | 6.85 |
2003 | ••• | 1.18 |
2004 | •••••••• | 4.38 |
2005 | •••• | 2.02 |
2006 | ••••• | 2.48 |
2007 | •• | 1.06 |
2008 | •••• | 2.19 |
2009 | •••••••••• | 5.44 |
2010 | ••••••••••••••• | 8.17 |
2011 | •••••••••••• | 6.52 |
2012 | •••••••••••• | 6.28 |
2013 | •••••••••••••••••••• | 11.09 |
2014 | •••••••••••••••• | 8.41 |
2015 | ••••• | 2.72 |
2016 | •• | 1.04 |
2017 | •••• | 2.11 |
2018 | ••• | 1.65 |
2019 | ••••• | 2.64 |
2020 | •••••• | 3.32 |
1 Bəzi mürəkkəb (adətən yabanı) bitki adlarının birinci tərkib hissəsi; məs.: dəlibəng, dəliböyürtkən.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / dəli2 1. sif. Ağlı və şüuru yerində olmayan, ruhi xəstə; divanə. Dəli arvad. // İs. mənasında. Dəlilərə məxsus xəstəxana. – Dedim: – Bir nəzər qıl, aşiq, halına; Dedi: – Əcəb dəli, divanədir bu! Qurbani. □ Dəli etmək (eləmək, qılmaq) – 1) ağlını başından almaq, ağıl və şüurunu itirməsinə səbəb olmaq, divanə etmək. Hüsnün dəli qıldı mehrü mahı. Nəsimi. Qurbani der: bəsdir məni puç etdin; Aldın əqlim əldən, dəli, gic etdin. Qurbani; 2) məc. hirsləndirmək, cinləndirmək, coşdurmaq, özündən çıxartmaq. Dəli olmaq – 1) ağıl və şüurunu itirmək. Oğlunun yerini demədiyinə görə döyülmüş bu ananı dəli olduğu üçün həbsxanadan buraxmışdılar. Ə.Abasov; 2) məc. özündən çıxmaq, qızmaq, hirslənmək, bərk əsəbiləşmək, coşmaq, azğınlaşmaq. Teymur kağıza baxan kimi dəli olur. “M.N.lətif.”. 2. is. Gic, axmaq, sarsaq, ağılsız, öz danışığını və hərəkətini bilməyən adam. [Səfər:] Mənə dəli deyirlər, amma məndən dəliləri çoxdur. C.Cabbarlı. [Xudayar bəy:] …O arvad o qədər dəlidir ki, o qədər huşsuzdur ki, qorxuram ki, lap dana. C.Məmmədquluzadə. 3. sif. məc. Azğın, coşqun, hiddətli, şiddətli, önüalınmaz. Dəli külək əsir. – Dəryada da qorxunc, dəli bir fırtına vardı. S.Vurğun. Dəli dalğaların döş gərə-gərə; Kükrəyib sıçrayır uca göylərə. R.Rza. 4. is. məc. “Dəlisi” şəklində – bir şeyin düşkünü, mübtəlası, bir şeyə həddindən artıq məhəbbət və həvəs göstərən adam, bir şeyin aludəsi; vurğun. Kitab dəlisi. Teatr dəlisi. Futbol dəlisi. – Kimdir mənim kimi ellər dəlisi? Hər kimsənin öz boynunda karı var… Q.Zakir. 5. sif. məc. Folklorda: dəlicəsinə qoçaq, igid, qəhrəman. Dəli Kərəm. Dəli Alı. – Dəli Həsən bir Koroğluya baxdı, bir dönüb … adamlarına baxdı, hündürdən bir şaqqa çəkib güldü. “Koroğlu”. // İs. mənasında (adətən cəm şəklində). Koroğlunun dəliləri. – Dəlilər çaxnaşıb bir-birinə dəydilər. “Koroğlu”. 6. sif. məc. Ürkək, oynaq. Düşdü yenə dəli könül gözlərinin xəyalinə. Nəsimi. Ey ağalar, bir nigarın oduna; Dəli könül yanayana düşübdür. M.V.Vidadi. ◊ Dəli şeytan deyir… – bir işi görməkdə tərəddüd bildirir.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / dəli1 Türkmən dilində dəl feili var, rus dilində “сходить с ума” kimi tərcümə olunub. Deməli, sözün kökü feildir (müqayisə et: dir və dir –i, öl və öl –ü), -i şəkilçisi isə ondan sifət düzəldib. İndi bizdə dir və dəl (dəli ilə bağlı) feilləri müstəqil işlədilmir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Azərbaycan dilinin etimologiya lüğəti / dəli6 1. DƏLİ (ağlı və şüuru yerində olmayan); CÜNUN (kl.əd.) Qeysə əbəs vermə cünun namını; Görməyərək surəti-Leylasını (M.Ə.Sabir); DƏLİ-DİVANƏ [Cahangir bəy:] Dəli-divanə kimi gecə yarısından keçmiş, atlanıb gedirəm o ətraflarda gəzirəm... (N.Vəzirov); DİVANƏ Gah odsuz, alovsuz pərvanə oldum; Eşqinlə güləcək divanə oldum (M.Araz); DİVANƏSƏR (kl.əd.) Sonra gündən-günə divanəsər etdin məni sən (A.Səhhət); İPLƏMƏ (dan.) Fərzəli: Bu səfeh oğlu lap ipləmə imiş ki! (S.Rəhimov); MƏCNUN (kl.əd.) Cahangir bəy: Tamam el-oba mənim adımı məcnun qoyublar; əlbəttə, mən divanəyəm, hərgah divanə olmasaydım, Səadətə təəşşüq yetirməzdim (N.Vəzirov). 2. dəli bax igid
Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti / dəli1 DƏLİ – AĞILLI Bir dəli bir quyuya daş saldı, yüz ağıllı çıxara bilmədi (Ata. sözü).
Azərbaycan dilinin antonimlər lüğəti / dəli1 DƏLİ I is. köhn. İgid, qoçaq. Mən Koroğlunun ən cavan dəlisi Eyvazam (Dastanlar). DƏLİ II is. Vurğun, məftun. Şeir dəlisi. DƏLİ III sif. Ağlını itirmiş, ağılsız, başına hava gəlmiş. O dəli ananın sözlərinə qulaq asma, gəl bir az ata-bala söhbət edək (S.S.Axundov).
Azərbaycan dilinin omonimlər lüğəti / dəli2 I прил. 1. сумасшедший: 1) умалишённый, помешанный, ненормальный, душевнобольной, психически больной 2) перен. поступающий безрассудно, сумасбродный, безрассудный (от любви, горя и т.п.) 2. помешанный на ком-, на чём-л., питающий непомерное пристрастие к кому, к чему-л. Kitab dəlisi помешанный на книгах, uşaq dəlisi очень (чрезмерно) любящий детей 3. перен. буйный, бурный, неукротимый. Dəli Kür неукротимая Кура II в знач. сущ. 1. сумасшедший, сумасшедшая; помешанный, помешанная 2. сумасброд, сумасбродка 3. фольк. храбрец, удалец. Koroğlunun dəliləri храбрецы (удальцы) Кёроглы; dəli etmək kimi 1. доводить, довести до безумия (бешенства) кого 2. перен. сводить, свести с ума (очаровать) кого; dəli olmaq: 1. помешаться, сходить, сойти с ума, спятить с ума; 2. перен. сходить, сойти с ума по кому-л., по чему-л.; dəlisi olmaq: 1. kimin влюбляться, влюбиться без памяти, по уши в кого; 2. nəyin страстно любить что; dəli kimi: 1. как сумасшедший; 2. безумно ◊ dəliyə divan yoxdur дураку закон не писан; dəliyə yer ver, əlinə bel ver пусти козла в огород; глупому и в поле не давай воли; dəliyə hər gün bayramdır дураку каждый день праздник, дураку что будни, что праздник; dəlinin yadına daş salmaq напомнить кому-л. то, о чём он и не помышляет (обычно о чём-л. предосудительном); bir dəli şeytan deyir так и подмывает, так и тянет; gördün dəli, sən də ol dəli с волками жить, по волчьи выть; bir dəli quyuya daş saldı, yüz ağıllı çıxarda bilmədi один дурак бросил камень в колодец – сто умников не смогли его достать
Azərbaycanca-rusca lüğət / dəli1 I. i. 1. (kişi) madman*, (qadın) madwoman*; madcap; ipləmə / zəncirli ~ violent / raving lunatic; 2. (igid) dare-devil, a very brave man*, man* of courage II. s. mad; ~ etmək to drive* / to send* mad (d.); to madden (d.); to make* smb. to fly into rage; ~ olmaq to be* mad, to run* / to go* mad; to get* mad / crazy; (bərk hirslənmək) to fly* into rage; bir kəsin dalınca ~ kimi qaçmaq to run* after smb. like mad; bir kəsi ~ etmək to drive* smb. mad; Bu uşaq məni dəli edəcək This child will drive me mad / crazy
Azərbaycanca-ingiliscə lüğət / dəli1 is. fou m (folle m), aliéné m, -e f ; ipləmə ~ détraqué m, crétin m ; ~ olmaq devenir vi (ê) fou (f folle), tomber vi (ê) en démence, perdre l’esprit, perdre la boule fam
Azərbaycanca-fransızca lüğət / dəli1 1. прил. дили, акьул вичив гвачир; // сущ. дилиди; dəli etmək (eləmək, qılmaq) а) дили авун; б) пер. гзаф хъел кутун, хъел гъун, жинерар кутун, вичяй акъудун; dəli olmaq а) дили хьун, джуну хьун, акьул квахьун; б) пер. гзаф хъел атун (акатун), жинерар акатун, вичяй акъатун; 2. жуну, семе, гижи, кими, ахмакь, сарсах, кӀамай, акьулсуз; 3. прил. пер. гзаф къати, пехъи, азгъун, вилик пад кьаз тежер; dəli külək дили гар; 4. dəlisi са затӀунал гзаф рикӀ алайди, кьаруди, ашукьди, гьевеслуди; kitab dəlisi улубдал гзаф рикӀ алайди; 5. прил. пер. фолькл. викӀегь, кьегьал, игит, къагьриман; // dəlilər сущ. гз. дилияр; Koroğlunun dəliləri Куругълудин дилияр; 6. прил. пер. шух, егъи, кьарай авачир (мес. рикӀ); ** dəli şeytan deyir... са дили шейтӀанди лугьузва... (кьве рикӀин хьун къалурдай ибара).
Azərbaycanca-ləzgicə lüğəti / dəliAğlı və şüuru yerində olmayan; gic, axmaq, sarsaq, ağılsız. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Koroğlu gülüb dedi: – Çoban, Allaha and olsun sənə lağ eləmirəm. Gəl paltarımızı dəyişək, hərgah qayıtsam paltarımı geri alaram, qayıtmasam, geyimlər bir yana, atımın azı iki min tümən qiyməti var, sat ye, mənə də dua elə. Çoban fikirləşdi ki, yəqin bu dəlidi, dedi: – Soyun. (Paris nüsxəsi, 3-cü məclis) İgid, qəhrəman. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Dəli Həsən Koroğluya yetmiş yeddi cavan, igid, cəngavər qul bağışladı. Onlar bütün mal-dövləti neçə qəflə-qatıra yükləyib, qullarla birlikdə mənzilbəmənzil Qaflan gədiyindən ötüb Azərbaycan torpağına çatdılar. Koroğlu qullara dəli adı vermişdi. Koroğlu ilə Dəli Həsən özləri üçün təmiz, gözəl bir yaşayış məskəni axtarırdılar. (Paris nüsxəsi, 2-ci məclis) * Günlərin bir günü Koroğlu yeddi yüz yetmiş yeddi dəlisilə ova çıxmışdı. (Paris nüsxəsi, 4-cü məclis) * Qırat burdan getdi büyün, Sinəmə vurdu dağ, düyün, Gedib dəllərə nə deyim? Öl, burada qal, Koroğlu! (“Həmzənin Qıratı aparmağı”)
Azərbaycan dastanlarının leksikası