* azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğətində mövcuddur
* Sözün müxtəlif mətnlərdə yazılışı.
1 is. Havada donub tökülən yağmur dənələri. Dolu yağmaq. – Gah dolu tökür, gah gurşad yağır, sel-su bir-birinə qarışır. S.Rəhimov. Əvvəl xırda, get-gedə iriləşən dolu yağdı. M.Rzaquluzadə. □ Dolu vurmaq, dolu döymək – dolunun zərbindən xarab olmaq, məhv olmaq. Əkinləri dolu vurdu. – [Qoca:] Bağ-bostanı vurdu dolu; Bağlanmışdır həyat yolu. A.Şaiq. Dolu kimi – 1) çox şiddətli və iri damcılarla yağan yağış haqqında; 2) məc. çoxluq, şiddət bildirir. Alnından dolu kimi tər axır. – …Zeynəb … o tərəf-bu tərəfə qaçıb qışqırırdı və dağlardan da rəhmsiz quldurların güllələri onun üstünə dolu kimi yağırdı. S.S.Axundov. …Almaz kimi parıldayan gözlərindən dolu kimi yaş tökülürdü. M.Hüseyn.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / dolu2 sif. 1. İçərisi boş olmayan, ağzına qədər bir şeylə doldurulmuş, ya dolmuş. Dolu şüşə. Dolu qab. Dolu hovuz. – Günlərimiz keçəydi qızğın fərəhlər kimi; Dolu qədəhlər kimi. M.Müşfiq. Abbas kişi dolu bir heybə hazırlayıb yəhərin qaşına saldı. Mir Cəlal. İri ocaqlar üstündə dolu qazanlar buğlanır… M.Rzaquluzadə. 2. Bir şeyin çoxluğunu, bolluğunu bildirir. Tamaşaçılarla dolu zal. Mağazalar malla doludur. Bazar meyvə ilə doludur. – Küçə ilə bir gün keçərkən mat və məəttəl qaldım: bir böyük imarət kəndli qadınları ilə ləbələb dolu idi. C.Məmmədquluzadə. Evi hər gün axşamadək onun yanına ziyarətə gələnlərlə dolu olur. Ə.Haqverdiyev. Barjın göyərtəsi yükdaşıyan adamlarla dolu idi. M.Rzaquluzadə. 3. məc. Bir şeyin güclü təzahürünü bildirir. Şux səslərlə dolu isti yuvalar; Daşqın çaylar, durğun göllər bizimdir. A.Şaiq. Evi dərin bir maraq ilə dolu sükut bürümüşdü. H.Nəzərli. // Eyni mənada hissiyyat haqqında. [Qızının] hərgünkü bu təlaş dolu sualını oxumağa ana vərdiş etmişdi. Ə.Məmmədxanlı. 4. Dolğun, bir qədər kök, ətli-canlı. [Sadığın] boyu ucadır, mənim boyum alçaqdı, amma mən ondan doluyam. C.Məmmədquluzadə. [Ağca xanımın] dolu sifəti çəyirdək kimi qurumuşdu. Mir Cəlal. Gülara xanım qırxqırx iki yaşlarında, ağsifət, dolu bir qadın idi. S.Rəhman. 5. Barıt, güllə, patron və s. qoyulub atılmağa hazırlanmış. Dolu tüfəng. – Ayağa çəkilmiş dolu avtomatı boşaltmaq olmazdı. M.İbrahimov. [Mollayev] yatanda balışının altında həmişə dolu tapança saxlayırdı. M.Hüseyn. 6. Dənələri çoxlu, şirəli və sıx olan. Dolu sünbül. – Fazilov dolu və şüşə kimi şəffaf bir salxım götürüb … o yan-bu yana çevirdi. Mir Cəlal. 7. zərf Dərindən. [Tapdıq] dolu bir nəfəs alıb müəllimə tərəf baxdı. Ə.Vəliyev.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / dolu1 Bir neçə mülahizə söyləmək olar: 1. “Bərk olmaq” mənasını verən dolmaq feili ilə qohumdur, boş (yumşaq) sözünün antonimidir. 2. Donmaq feili ilə ilə bağlıdır, havada donduğu üçün “donuq” adlandırılıb, sonra donu, nəhayət dolu formasına düşüb. Başqa dillərlə müqayisə 2-ci ehtimalın doğruluğuna əsas verir, litva dilində qruodas sözü var (qrad şəklində rus dilinə də keçib) və “donmuş” mənasını əks etdirir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Azərbaycan dilinin etimologiya lüğəti / dolu1 DOLU – ARIQ Dolu qadın onun sözünü təsdiq etdi (C.Əmirov); Arıq kişi bir az da ona tərəf çəkilib dilini işə saldı (S.Qədirzadə). DOLU – XALİ Abbas kişi dolu bir heybə hazırlayıb yəhərin qaşına saldı (Mir Cəlal); Ancaq dünya xali deyil (S.Vurğun). DOLU – YARIMÇIQ Barjın göyərtəsi yükdaşıyan adamlarla dolu idi (M.Rzaquluzadə); Sözü yarımçıq qalmış arvad təsdiq etdi (M.İbrahimov).
Azərbaycan dilinin antonimlər lüğəti / dolu1 DOLU I is. coğr. İlin isti dövründə buz halına düşən yağıntı. Cıdır meydanına dolu yağanda; Bəxtinə yəhərsiz bir yabı düşər... (M.Araz). DOLU II sif. Boş olmayan. Çəmənliyə səpələnib zarafatlaşan, çiyinlərində su dolu səhəng olmasına baxmayaraq, bir-birini qovub-oynaşan qızlar qaşdakı kişiləri görən kimi susdular (İ.Şıxlı).
Azərbaycan dilinin omonimlər lüğəti / dolu2 1 прил. 1. полный: 1) наполненный доверху, до краёв чем-л. Dolu qab полная посуда, dolu səbət полная корзина, ağzına qədər dolu переполненный, наполненный до отказа (до краёв), su ilə dolu butulka бутылка, наполненная водой, yarıya qədər dolu заполненный наполовину 2) содержащий в себе, вместивший в себя много кого-л., чего-л. Dolu zal полный зал, dolu otaq полная комната, adamlarla dolu полный людьми 3) упитанный, плотный (о человеке). Dolu qadın полная женщина 4) целиком проникнутый, охваченный каким-л. чувством (тревогой, сомнениями и т.п.). Şübhələrlə dolu полный сомнений, sevinclə dolu полный радости, həyəcanla dolu полный тревоги 2. заряженный. Dolu avtomat заряженный автомат, dolu tapanca заряженный пистолет 3. налитой (сочный, созревший – о плодах и зерне). Dolu sünbül налитой колос; doludur полон (полно, полна, полны). Qəbul otağı dolu idi приемная была полна (посесителями), bazar meyvə ilə doludur базар полон фруктов 2 I сущ. град. Dolu yağır идёт град, doluya qarşı raketlər ракеты против града (противоградовые ракеты); dolu vurdu (dolu döydü) nəyi град побил что; побило (уничтожило, повредило) градом (посевы, деревья и т.п.). Taxılı dolu vurdu градом побило (град побил) хлеб; dolu kimi градом, как град. Güllə dolu kimi yağırdı пули сыпались градом
Azərbaycanca-rusca lüğət / dolu1 I. i. hail; ~ yağmaq to hail; Dolu yağır (adətən) It hails; (indi) It’s hailing II. s. 1. full (up), packed; crowded; ~ boşqab a full plate; ~ olmaq to be* full / packed / crowded; Avtobus dolu idi The bus was crowded; 2. (silah) loaded; ~ tüfəng a loaded gun; ağızbaağız ~ brimful, full to the brim; 3. (bədəncə) stout, portly; plump
Azərbaycanca-ingiliscə lüğət / dolu1 is. grêle f ; ~ yağır il grêle ; güllə ~ kimi yağırdı les balles tombaient dru ; ~ olmaq être plein, -e
Azərbaycanca-fransızca lüğət / dolu1 прил. 1. ацӀай (мес. къаб, тфенг); 2. са кьадар куьк, як-ччан алай, ацӀай (мес. дишегьли); 3. ттварар гзаф авай, ацӀай (мес. къуьлуьн кьил); 4. нареч. дериндай (мес. нефес къачун).
Azərbaycanca-ləzgicə lüğəti / dolu2 сущ. хар; dolu yağmaq хар кьун; dolu vurmaq, dolu döymək хару ягъун, хару гатун, хару яна терг хьун (мес. никӀер); dolu kimi а) хар хьтин, хар хьиз (гзаф кӀевиз, ири стӀалар галаз къвазвай марфадин гьакъинда); б) хар хьиз къвазвай гуьллейрин гьакъинда; в) сел хьиз авахьзавай гьекьедин, вилин накъварин гьакъинда.
Azərbaycanca-ləzgicə lüğəti / dolu