* azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğətində mövcuddur
* Sözün müxtəlif mətnlərdə yazılışı.
1 zərf [fars.] 1. Qətiyyən, əsla, bilmərrə, büsbütün. Bu barədə heç təsəvvürüm yoxdur. Bu hadisədən heç xəbərim yoxdur. Heç başa düşmədim ki, nə deyir. Onu heç sayan yoxdur. – [Məşədi İbad:] Heç başa düşmürəm ki, bu nə işdir? Ü.Hacıbəyov. Babam derdi: “Keçən günə gün çatmaz”; Mənim könlüm bu sözlərə heç yatmaz. M.Müşfiq. 2. əd. Sual cümlələrində cümlənin sual səciyyəsini gücləndirmək üçün işlədilir. Heç xəbərin varmı ki, müdirimiz xəstələnib? Heç görmüsən ki, ilin bu vaxtında qar yağsın? Heç belə külək olar? – [Səkinə xanım:] Gülsəba, heç bilirsən ki, mənim bu bihəya qardaşım arvadı başıma nə iş gətiribdir? M.F.Axundzadə. [Natiq:] [Sona] heç səhərlər Xəzərə baxmısanmı? B.Bayramov. 3. İs. mənasında. Heç bir qiyməti, dəyəri, hörməti olmayan adam və ya şey haqqında. Zəhmət çəkməyən adam heçdir. Bu onun qabağında heçdir. – Utanmazmı Füzulinin adını çəkən, özü bir heçkən. M.Müşfiq. 4. Puçluq, yoxluq, fanilik, ölüm bildirir. Barmağım beşdi mənim; Günlərim keçdi mənim; Cəfa çəkdim, yurd saldım; Axırım heçdi mənim. (Bayatı). [Rüstəm bəy] bir neçə dəqiqə bu halda dayandı, fərsiz gözlərini bir nöqtəyə dikdi və yenə mənasız yoxluğa daldı. Varlıq nəzərində heçə çevrildi. Çəmənzəminli. 5. Sual cümlələrində bir şeyin, işin vaxtilə və ya hazırda olub-olmadığını, baş veribvermədiyini, edilib-edilmədiyini müəyyənləşdirmək üçün işlənir. Heç ova getmisən? Heç xaricdə olmusan? Heç ceyran əti yemisən? Heç papiros çəkmisən? // Hər hansı bir vaxtda və yerdə; əzqəza, təsadüfən. Bu adamı heç görmüsən? Heç belə şey görməmişəm. 6. ara s. Əvvəlki sual və ya cavabdan fikri yayındırmaq məqsədilə işlədilir. Heç, elə bir şey yoxdur. Heç, başqa şey məni düşündürür. Heç, fikrim özgə yerdədir. – [Sultan bəy:] Heç, bir gədə var idi, arşınmalı satardı. Ü.Hacıbəyov. 7. Heçdən şəklində – 1) ortada, əldə heç bir şey olmadan, yoxdan, sonradan, yaxud çox cüzi, əhəmiyyətsiz bir şeydən. Heçdən bir şey düzəldib ortaya çıxarmaq. Bu şeylərin hamısı heçdən yaradılmışdır. Heçdən dövlət qazanmaq; 2) heç bir səbəb, əsas olmadan. Heçdən dava salmaq. Heçdən incimək. ◊ Heç bir – inkar cümlələrində inkarı gücləndirmək üçün işlənir. Heç bir şübhə yoxdur. Heç bir hüququ olmamaq. İşdə heç bir irəliləyiş nəzərə çarpmır. Səhərdən heç bir iş görə bilməmişəm. – [Sərvər:] Sən atana heç bir söz demə və söz açsa, deyinən ki, özün bilərsən. Ü.Hacıbəyov. Əşrəf həyatında hələ heç bir qəhrəmanlıq eləməmişdi. S.Rəhman. Heç biri – toplu halında olan şeylərdən, adamlardan və s.-dən biri də olsa (adətən inkar cümlələrində). Heç biri xoşuma gəlmədi. Heç biri suala əməlli cavab verə bilmədi. Heç biri köməyə gəlmədi. – Heç biri dinib-danışmırdı. M.Hüseyn. Heç cür – qəti surətdə, qətiyyən. Oğlan uşağı atasına suvaşıb qışqırıq qopardı və heç cür ondan ayrılmaq istəmədi. M.İbrahimov. Teymur qızı diqqətlə süzür, heç cür təslim olmaq istəmirdi. H.Seyidbəyli. Heç də – əsla, o cür yox, o qədər də. Heç də elə deyil. – Naşad əfəndi heç də mətləbə dəxli olmayan lüzumsuz sözlər ilə [Mehribanın] canını sıxırdı. S.Hüseyn. Arvadın bu hərəkəti Rüstəm kişiyə heç də xoş gəlmədi… M.İbrahimov. Heç bir şey – 1) bax heç nə. Heç bir şeydən qorxmur. – Hava qaranlıq olduğundan heç bir şey görünməyirdi. M.Hüseyn. Anası oğlunun sözündən heç bir şey başa düşmədi. Ə.Vəliyev; 2) boş bir şey, cüzi bir şey, əhəmiyyətsiz şey. Heç bir şeyin üstündə dava salmaq. Heç bir vaxt (zaman) – qətiyyən, əbəda, əsla, heç vaxt, bir də, daha. Bu hadisə heç bir vaxt təkrar edilməyəcəkdir. Heç bir vaxt onu görməyəcəyik. – [Səlim:] Haqsızlıq əfv olunmaz heç bir zaman. H.Cavid. Heç etmək – yox etmək, heçə çıxarmaq, məhv etmək. Qurbani der: bəsdir məni puç etdin; Zəhmətimi, həm səyimi heç etdin. Qurbani. Heç hənanın yeridir – yersiz, münasibətsiz görülən bir iş və ya deyilən bir söz haqqında. Heç kəs – heç bir adam, heç bir şəxs. Heç kəs məni başa düşmür. Heç kəsə icazə verilmir. Sirri heç kəsə deməmək. – …Qəzetçi gərək heç kəsi özündən incitməsin. C.Məmmədquluzadə. Heç kəs Ağazala söz qaytara bilmir, onun qabağında dillənən olmur. Ə.Əbülhəsən. Heç kəs heç kəsin kağızını (kitabını) oxumur – qanuna riayət edən yoxdur, özbaşınalıqdır, intizamsızlıqdır, hər kəs istədiyini edir. Heç kəsin toyuğuna kiş deməz (daş atmaz) – çox sakit, zərərsiz, ehtiyat gözləyən adam haqqında. Heç kəsin toyuğuna ömrümdə kiş demədim. B.Vahabzadə. Heç kim, heç kimsə – bax heç kəs. Onun heç kimsəsi yoxdur. – [Səttar bəy:] Səlbinazın heç olmasa anası var, qovmusan, gedib evlərinə, bunun heç kimi yoxdur. N.Vəzirov. Heç kimin (kəsin) ərizəsini oxuyan yoxdur – bax heç kəs heç kəsin kağızını (kitabını) oxumur. Heç nə – bax heç zad. [Nurəddini analığı Gülpəri] teztez söyərdi və heç nə üstündə döyərdi. S.S.Axundov. Vahidin heç nəyə meyli yox idi. Mir Cəlal. Heç olmaq – bax heçə çıxmaq. Bütün arzularım heç oldu. Heç olma(z)sa – arzu bildirir – barı, yaxşı olardı ki. Heç olmazsa bir az dincəl. – Hacı Rüstəm burada da çalışırdı ki, bir neçə şahı, heç olmasa bir neçə qəpik saldırsın. Ə.Haqverdiyev. [Əsgər:] Bəs mən qızı harada görüm və nə sayaq görüm ki, heç olmasa bir balaca bələd olum? Ü.Hacıbəyov. Heç saymaq – qətiyyən saymamaq, adam yerinə qoymamaq, hesablaşmamaq. Heç şey – bax heç bir şey. Heç şeyə baxan deyil. Heç şeydən qorxmur. Heç şeydən ötrü özündən çıxmır. Heç vaxt (zaman) – bax heç bir vaxt (zaman). İndi, ya heç vaxt. Heç zaman belə şeyə razı olmaq olmaz. – [Lətifə] heç vaxt beş-on dəqiqədən artıq gecikməzdi… M.Hüseyn. Yox, Teymur bu adamı heç vaxt unutmayacaq. H.Seyidbəyli. Heç yanından ötməyib (keçməyib) – heç xəbəri yoxdur, nə olduğunu heç bilmir, görməyib, eşitməyib. Mədəniyyətin heç yanından ötməyib (keçməyib). Heç yox – qətiyyən, əsla. Heç zad – heç bir şey, heç nə. Əlində heç zad yoxdur. – Gecə yarısı Feyzullahın arvadını, uşaqlarını ürəkqopma azarına salıb, evin altını üstünə çevirdilər, heç zad tapa bilmədilər. Ə.Haqverdiyev. [Mirhadi:] Düzü, indiki həkimlər heç zad bilmirlər. Qantəmir. Heçə çıxartmaq – 1) bax heç etmək. Arzularını heçə çıxartmaq; 2) bütün əhəmiyyətini, dəyərini, ləyaqətini rədd etmək, yox etmək. Zəhmətini heçə çıxartmaq. Heçə çıxmaq – heç olmaq, puç olmaq, yox olmaq, itmək, baxmaq, hədər getmək, nəticəsiz qalmaq. Bütün zəhmətim heçə çıxdı. Heçə getmək – məhv olmaq, boşa çıxmaq, puç olmaq. Zəhməti heçə getdi. – …Mənim də gəncliyim heçə getməzdi. S.Vəliyev.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / heç1 HEÇ – HƏ Heç, elə-belə gəldik baş çəkək (C.Cabbarlı); Hə, o mənə Qarabağdan, Eloğlundan çox danışdı (S.Rəhimov).
Azərbaycan dilinin antonimlər lüğəti / heç1 1. ничего, ничто; 2. ничуть, нисколько, совершенно, вовсе, абсолютно; 3. никакой;
Azərbaycanca-rusca lüğət / heç2 I нареч. 1. ничуть, нисколько, ни чуточки. Heç qorxmuram ничуть не боюсь, heç xoşuma gəlmir нисколько он (она, оно) мне не нравится 2. совсем, совершенно, абсолютно, вовсе (обычно в отрицательных конструкциях). Heç ona oxşamır совсем не похож на него; heç xəbərim olmayıb я совершенно не знал; heç gözləmirdim совсем не ждал (не ожидал); heç təsir etmədi абсолютно не подействовал(-а, -о) 3. когда-н., когда-л. Heç ovda olmusan? был ли ты когда-нибудь на охоте?; heç təyyarə ilə uçmusan? летал ты когда-нибудь на самолете? II част. 1. даже. Heç ağlıma gətirməmişəm я даже не подумал; heç baxmadı да даже (он) не посмотрел; heç əlaçılar da bu suala cavab verə bilmədi даже отличники не ответили (не смогли ответить) на этот вопрос; heç qulaq asmaq belə istəmədi даже слушать не захотел 2. разве. Heç mən belə demişdim? Разве я так говорил? 3. хоть. Heç (heç olmasa) sizə gəlib-gedir? хоть к вам он ходит?, heç məktub yazır хоть письма пишет? III мест. 1. никакой. Heç şübhə yoxdur ki, … нет никакого сомнения, что …, heç etiraz ola bilməz никакого возражения быть не может 2. ничего. Görünür mənim göz yaşlarım və xahişlərim sizin üçün heçdir (heç nədir) видимо, вам ничего мои слезы и просьбы IV в знач. сущ. ничто (о ком-, о чем-л., не имеющем никакой цены, лишенном серьезного значения). Bütün bunlar onunla müqayisədə heçdir все это в сравнении с ним ничто, insan zəhmətsiz heçdir (heç nədir) человек без труда ничто ◊ heç bir никакой. Heç bir irəliləyiş yoxdur нет никакого продвижения (сдвига), heç bir şübhə yoxdur нет никакого сомнения; heç bir vaxt (zaman) никогда, ни при каких обстоятельствах, ни в коем случае; heç bir vəchlə ни в коем случае, никак, ни при каких обстоятельствах; heç biri ни один. Onlardan heç biri köməyə gəlmədi ни один из них не пришёл на помощь, maşınlardan heç biri xoşuma gəlmədi ни одна из машин мне не понравилась; heç bir ipə yatmır kim на него нет никакой управы, никак невозможно сладить с кем; heç bir ölçüyə sığmır (gəlmir) ни в какие ворота не лезет; heç bir şey: 1. ничего. Heç bir şey çıxmadı ничего не вышло, heç bir şey başa düşmədim ничего не понял; 2. ничто. Heç bir şey onu maraqlandırmır ничто его не интересует; heç bir şeydir сущий пустяк, ничего не стоит; heç vaxt никогда, ни при каких обстоятельствах; ни в коем случае; heç də ничуть, вовсе. Heç də belə olmayıb было вовсе не так; heç etmək (eləmək) (heçə endirmək) сводить, свести на нет; heç zad см. heç bir şey; heç yana никуда; heç yanda нигде; heç yandan ниоткуда, ни с какой стороны; heç yanı: 1. ни одного места. Heç yanı tanımıram ни одного места не знаю; 2. нигде. Heç yanım (yerim) ağrımır нигде у меня не болит; heç yanından da keçməyib ничего не видал, ничего не слыхал; heç yanından da ötə bilməz: 1. никак не может сравниться, ни в какое сравнение не может идти; 2. не посмеет, ничего не сможет сделать (употребляется в качестве ответа на угрозу); heç yerdə нигде, ни в какой стороне; ни в каком месте; heç yerdən: 1. ниоткуда, ни с какого места; ни с какой стороны; 2. ни за что, ни за что ни про что; 3. из ничего; heç yerə никуда, ни в какое место, ни в каком направлении; heç yox совершенно нет, нет и нет; heç kəs никто, ни один человек; heç kəs (heç kim) heç kəsin (heç kimin) kağızını (yazısını, ərizəsini kitabını) oxumur никто своим делом не занимается, каждый занимается чем попало; heç kəsin toyuğuna kiş deməz (daş atmaz) тише воды, ниже травы; мухи не обидит; heç kim см. heç kəs; heç kimsə см. heç kim; heç nə: 1. ничто. Heç nə məni saxlaya bilməz ничто меня не остановит; heç nə onu maraqlandırmır ничто его не интересует; 2. ничего. Heç nə etməyəcəyəm ничего не сделаю; heç nə olmayacaq ничего не будет, ничего не случится; heç nədən ни с того ни с сего. Heç nədən hirslənmək ни с того ни с сего рассердиться; heç olmaq пропадать, пропасть даром; сводиться, свестись на нет. Zəhmətim heç oldu труд мой пропал даром; heç olmasa (heç olmazsa): 1. хотя бы. Heç olmasa danış хотя бы говори 2. в крайнем случае. Heç olmasa sabah gəl в крайнем случае приходи завтра; heç saymaq: 1. считать ничтожным, ничтожеством; 2. не считаться с кем-л., чем-л.; не принимать, не принять во внимание кого-л., чего-л. Rəyçinin bu iş haqqındakı fikrini heç saymaq не считаться с мнением рецензента об этой работе; heç hənanın yeridir?! к чему все это?; зачем все это?; какое это имеет отношение к чему-л. (к делу, разговору и т.д.)?!; heç cür никак, никоим образом. Heç cür yola gətirmək olmur никак невозможно уговорить; heç şey см. heç bir şey, heç nə; heçə getmək пропадать, пропасть даром; heçə çıxartmaq сводить, свести на нет; heçə çıxmaq сводиться, свестись на нет
Azərbaycanca-rusca lüğət / heç1 I. əv.: ~ nə nothing; Nə istəyirsiniz? Heç nə What do you want? Nothing; Mən orada heç nə görmədim I saw nothing there; ~ kəs nobody; Evdə heç kəs yox idi There was nobody at home; ~ bir no; Onu heç bir maneə dayandıra bilmədi No obstacle could stop him / her; ~ olmaq to go* for naught / nothing, to go* to waste, to become* useless; ~ olma(z)sa at least; Bu iş üçün bizə heç olmasa iki gün lazımdırWe must have at least two days for this work II. z. 1. not a bit; Bu gün heç soyuq deyil It is not a bit cold today; 2. not... at all; O heç danışmadı He / She did not speak at all; 3. never; Onlar bizə heç gəlmirlər They never come to see us
Azərbaycanca-ingiliscə lüğət / heç2 1. Lit. sleeves of one’s waistcoat / nothing / a fig * от жилетки рукава (совершенно, совсем ничего); 2. a nobody / nonetity / someone ignored пустое место (ничего не значащий человек, ничтожество); 3. a mere scrap of paper / tosh пустое место (ничего не значащий документ, не имеющее силы удостоверение и т.п.); 4. (qətiyyən) not a bit / not in the least / nothing of the sort * в упор (абсолютно, совершенно, с отрицанием)
Azərbaycanca-İngiliscə-Rusca frazeoloji lüğət / heç1 əv. 1) ~ nə rien, nul, - le ; Nə istəyirsiniz? ~nə Que voulez-vous? Rien ; 2) ne. . . point, ne. . . guère, jamais
Azərbaycanca-fransızca lüğət / heç1 [fars.] нареч. гьич (1. эсиллагь, асла, ади, ерли, кӀусни, стӀунни; 2. сущ. гьич са гьуьрметни, къиметни авачир, са куьникни квачир касдин ва я затӀунин гьакъинда; 3. пучвал, фанивал, тахьунухь, кьиникь манада; 4. са мус ятӀани, са гьина ятӀани, дуьшуьшдай; 5. heçdən а) гьичдикай, гъиле са затӀни авачиз, авачир чкадай; б) гьич са себени (асасни) авачиз); ** heç bir гьич са; heç biri гьич садни, сад хьайитӀани, са касни (ва я са затӀни); гьич садани, сада хьайитӀани; heç cür гьич са жуьре(да)ни, сакӀани; heç də гьични, асла, акьванни; heç bir şey а) кил. heç nə; б) гьич са затӀни, жизви са затӀ, метлеб авачир са затӀ; heç bir vaxt (zaman) гьич са чӀавузни (са вахтундани), эсиллагь, асла, садрани, мадни; heç etmək гьич авун, пуч авун, гьичдиз акъудун, квадарун (мес. зегьмет); heç hənanın yeridir чка алачиз, алаз-алачиз авур, кутуг тавур са кардин ва я гафунин гьакъинда; heç kəs а) гьич са касни, са касни, садни; б) гьич са касдивайни, садавайни; heç kəs heç kəsin kağızını (kitabını) oxumur къанунриз амал ийидай кас амач, гьарада вичиз кӀандайвал ийизва, акахьай базар я, алаш-булаш хьанва; heç kəsin toyuğuna kiş deməz (daş atmaz) гьич садан вечрезни киш лугъудайди (къван гудайди) туш (гзаф эпсин, секин, масадаз зарар тагур, вичин игьтият хуьдай касдин гьакъинда); heç kim, heç kimsə гьич садни, гьич са касни, садни (кил. heç kəs); heç kimin (kəsin) ərizəsini oxuyan yoxdur кил. heç kəs heç kəsin kağızını (kitabını) oxumur; heç nə кил. heç zad; heçə olmaq кил. heçə çıxmaq; heç olma(z)sa гьич тахьай(тӀа); heç saymaq гьисаба такьун, кваз такьун, инсандай гьисаб тавун, алукьни тавун; heç şey кил. heç bir şey; heç vaxt кил. heç bir vaxt (zaman); heç yanından ötməyib (keçməyib) гьич патавайни фейиди туш (алатайди туш), гьич хабарни авач, вуч ятӀани чизвач, акунвач, ван хьанвач; heç zad гьич са затӀни, са шейни, затӀни; heçə çıxarmaq а) кил. heç etmək; б) авай-авачир къимет, метлеб, лайихлувал ред авун; гьич авун, пуч авун, квадарун (мес. зегьмет); heçə çıxmaq гьич хьун, пуч хьун, квахьун, гьавайи фин, нетижасуз хьун; heçə getmək гьич хьун, пуч хьун, гьакӀ фин, гьавайи фин (мес. уьмуьр).
Azərbaycanca-ləzgicə lüğəti / heç