Termo iqtisadiyyat
Termo iqtisadiyyat (ing. Thermoeconomics) — fizikanın termodinamika qanunlarını iqtisadi analizə və modelləşdirməyə tətbiq edən bir sahədir. Bu sahə iqtisadi sistemləri enerjinin istifadəsi, istehlakı və paylanması ilə əlaqəli olaraq öyrənir. Termo iqtisadiyyat enerjinin iqtisadi dəyəri və mənbələrin tükənməsi üzərində qurulmuşdur və əsas məqsədi iqtisadi fəaliyyətin ekoloji davamlılığını və səmərəliliyini araşdırmaqdır.
Termodinamikanın iqtisadi proseslərə tətbiqi iqtisadiyyatın fiziki məhdudiyyətləri və resursların səmərəli istifadəsi ilə bağlı problemləri dərinləşdirir. Xüsusilə ikinci termodinamika qanunu — entropiya qanunu — iqtisadi resursların məhdud olduğu bir dünyada davamlı böyümə ilə bağlı narahatlıqları vurğulamaq üçün istifadə olunur.
== Termo iqtisadiyyatın əsas prinsipləri ==
Enerjinin mühümlüyü — iqtisadi fəaliyyətlər (məsələn, istehsal, nəqliyyat, istehlak) enerji istifadəsinə bağlıdır. Termo iqtisadiyyat, enerjinin iqtisadiyyatdakı rolunu öyrənir və iqtisadi proseslərdə enerjinin dəyərini təhlil edir.
Entropiya və mənbələrin tükənməsi — termodinamikanın ikinci qanunu (entropiya) bütün fiziki sistemlərdə pozuntunun və enerjinin tədricən istifadəyə yararsız hala gəlməsinin qaçılmaz olduğunu göstərir. Termo iqtisadiyyatda bu anlayış, mənbələrin tükənməsi və resursların səmərəsiz istifadəsinin uzunmüddətli nəticələrini təhlil etmək üçün istifadə olunur.
Kimyəvi termodinamika
Kimyəvi termodinamika — termodinamik metodlarla reaksiyaların birləşməsi proseslərini öyrənir.
Növbəliçiçək termopsis
Növbəliçiçək termopsis (lat. Thermopsis altherniflora) - termopsis cinsinə aid bitki növü.
Nəştərvari termopsis
Neştərvari termopsis (lat. Thermopsis lanceolata) - termopsis cinsinə aid bitki növü.
== Botaniki xarakteristikası: ==
Çoxillik ot bitkisidir. Yerüstü hissələri üfüqi və şaquli kökləri, çoxsaylı düyünləri, əlavə kökləri, 2m və daha çox dərinliyə gedə bilir. Gövdəsinin hündürlüyü 60sm, düz, şırımlı, aşağı hissələri azacıq odunlaşmış, tükcüklü və budaqlanandır. Gövdəsi sıx örtüklə örtülən yarpaqcıqlardan ibarət uzunsov və ya uzunsov-neştərşəkilli formalı, uzunluğu 2,5-8sm, eni isə 0,5-1 sm-ə bərabərdir. Hər bir yarpağı 2 neştərşəkilli yarpaqcıqdan ibarətdir. Çiçəkləri sarımtıl kəpənəkçiçəklilər tipindən ibarət olan tacdan, uzunluğu 3sm, kiçik kasa yarpaqlarından və sonu 20 sm uzunluğunda fırça ilə qurtarır. Meyvələri xətti, düz və ya azacıq qövsşəkilli, 7-15sm, toxumlarının uzunluğu 1-9 sm, eni isə 1sm-ə bərabərdir. Toxumları yaşılımtıl-qara, uzunluğu 3-5, eni isə 2-3,5 mm-ə bərabərdir.
Termocüt
Termocüt — bir və ya bir neçə eynicinsli olmayan naqillərin (termoelektrodların) bir-birləri ilə birləşməsindən əmələ gələn elektrik qurğusu. Termocüt termoelektrik effekti nəticəsində temperaturdan asılı gərginlik hasil edir və bu gərginlik temperaturun ölçülməsində istifadə olunur. Termocütlər temperatur sensorlarının geniş istifadə olunan növlərindən biridir.
Termocütlər ucuz, bir-birini əvəz edə bilən, standart girişlə təmin olunmuş və temperaturu geniş həddə ölçmə qabiliyyətinə malik qurğulardır. Temperaturun ölçülməsində digər metodlardan fərqli olaraq, termocütlər özü qidalanır və xarici qida mənbəyinin olmasını tələb etmir. Termocütlərin əsas məhdudiyyəti onların dəqiqliyidir. Bir dərəcə selsidən (°C) daha az xətalı sistemləri hazırlamaq , çətin başa gəlir.
Termocütlər sənayedə geniş istifadə olunur. Termocütün tətbiq olunduğu sahələrə sobalar, qaz turbinlərində işlənmiş qazı çıxarmaq üçün borular, dizel mühərrikləri və digər sənaye proseslərini misal göstərmək olar. Termocütlər termostatlarda temperatur sensorları kimi yaşayış binaları, idarə və müəssisələrdə də istifadə edilir.
Termodinamik dövrə
Termodinamik dövrə — hərəkət edən cismin vəziyyətini izah edən, başlanğıc və son nöqtələri üst-üstə düşən, termodinamikanın kürəvi prosesləridir.
== İstilik və iş ==
Başlıca termodinamik dövrəyə enerji dövrəsi və istilik nasosu dövrəsi aiddir. Güc dövrələrində istilik girişi və mexaniki iş çıxışı vardır. İstilik nasosu dövrələrində isə mexaniki iş girişi ilə aşağı istilikdən yüksək temperatura istilik ötürülür.
== Ədəbiyyat ==
Базаров И. П. Заблуждения и ошибки в термодинамике. Изд. 2-ое испр. М.: Едиториал УРСС, 2003. 120 с.
Александров А. А. Термодинамические основы циклов теплоэнергетических установок.
Termodinamik kəmiyyətlər
Terodinamik kəmiyyətlər - termodinamik sistemlərdə prosesləri izah etmək üçün istifadə olunan fiziki kəmiyyətlərdir.
== Terminologiya ==
== Termodinamik kəmiyyətlərin təsnifatı ==
== Dəyişənlərin və vəziyyət parametrlərinin riyazi təsnifatı ==
== Ədəbiyyat ==
Андрющенко А. И. Основы технической термодинамики реальных процессов. — М.: Высшая школа, 1967. — 268 с.
Белоконь Н. И. Основные принципы термодинамики. — М.: Недра, 1968. — 112 с.
Termodinamik potensial
Termodinamik potensial — termodinamik sistemlərdə prosesləri izah etmək üçün istifadə olunan skalyar kəmiyyətlərdir. 1866-cı ildə fransız alimi Pyer Dühem tərəfindən elmə gətirilmişdir. ABŞ alimi Cozayya Uillard Gibbs elmi işlərində bir sıra termodinamik potensiallar göstərmişdir. Daxili enerji, entalpiya, Helmholts enerjisi, Hibbs enerjisi, Böyük terodinamik potensial, əlaqəli enerji kimi kəmiyyətlər termodinamik potensiallardır.
Termodinamik proseslər
Termodinamik proseslər və ya istilik prosesləri — termodinamik sistemin makroskopik vəziyyətinin dəyişməsinə deyilir. Termodinamik proseslər Termodinamik sistemdə işçi maddənin vəziyyətinin dəyişmə ardıcıllığıdır, həm tarazlıq halında olur, həm də tarazlıq olmayan vəziyyətdə olur. Bu proseslərdən mühərriklərin hərəkətə gətirilməsində, soyuducu kimi texnikaların yaradılmasında, meteorologiya və s. sahələrdə istifadə edilir.
Termodinamik sistem
Termodinamik sistem — tarazlıq vəziyyətində konsentrasiya, temperatur, təzyiq və b. hal parametrlərinin müəyyən qiymətlərilə səciyyələnən və çoxsaylı hissəcikləri (atomlar, molekullar və b.) olan fiziki sistem (cism); termodinamikada "sistem" adı altında onu xəyalən bütün ətraf mühitdən ayıran cismlər (məsələn: süxurlar, minerallar və b.) nəzərdə tutulur. Termodinamik sistem hüdudlarından kənardakı cismlər xarici mühitə aid edilir. Sistemə öz fiziki xüsusiyyətlərini dəyişən və (yaxud) öz aralarında və ətraf cismlərlə (mühitlə) qarşılıqlı əlaqəyə girərək köhnələrin yeniləşməsi, ya da tamamilə itməsi və yeni fazaların yaranmasına səbəb olan yekcins cismlər (fazalar) aiddir. Faza məfhumunu təmin edən yekcinslilik əlaməti ona əsaslanır ki, həmin cism (faza) özünün bütün hissələrində tamamilə eyni fiziki xüsusiyyətlərə və eyni kimyəvi tərkibə malik olur. Birfazalı sistemlər homogen, iki və daha artıq fazalılar isə heterogen adlanır. Bir mineralın digərindəki möhtəvisi mineralların iki bərk fazalı heterogen, qaz və maye möhtəviləri isə üç fazanın (bərk, maye və qazın) heterogen sistemini əmələ gətirir. Müxtəlif sərbəstlik dərəcəsinə görə divariantlı, monovariantlı, nonvariantlı, polivariantlı; komponentlərin sayına görə birfazalı, ikifazalı, üçfazalı, çoxfazalı; ətraf mühitə münasibətinə görə qapalı, təcrid olunmuş, açıq; fiziki-kimyəvi amillərə görə izobar-izoentropik, izotermik-izobarik, izoxor-izotermik termodinamik sistemlərə ayrılır.
== Mənbə ==
Geologiya terminlərinin izahlı lüğəti. Bakı: Nafta-Press.
Termodinamik tarazlıq
Termodinamik tarazlıq və ya İstilik tarazlığı Müxtəlif dərəcədə qızdırılmış iki cisim təsəvvür edək. Təbiidir ki, bu cisimlərdən hər birinin molekulları arasıkəsilmədən xaotik hərəkət (istilik hərəkəti) edir. Belə hərəkət, molekullar arasında təmas yaradır. Məhz, belə təmas nəticəsində, istilik (molekulların xaotik hərəkətinin kinetik enerjisi) nisbətən isti cisimdən soyuq cismə verilir. Enerjinin qarşılıqlı mübadiləsi, hər iki cismin eyni istilik vəziyyətinə gəlməsinədək (bir qədər sonra tanış olacağımız temperatur deyilən parametrin, hər iki maddə üçün bərabər olmasına qədər) davam edir. Heç bir xarici təsir olmadan, özbaşına davam edən bu növ proses nəticəsində meydana gələn son hal, istilik tarazlığı halı adlanır. İstilik tarazlığı halında olan sistem daxilində enerjinin makroskopik daşınma prosesi baş vermir. Lakin, bu heç də o demək deyildir ki, istilik tarazlılığı halında olan sistemin atomları (yaxud, molekulları) öz xaotik hərəkətlərini dayandırır. Daimi xaotik hərəkət sistemin bütün hallarında, o cümlədən istilik tarazlığı halında mövcuddur. İstilik tarazlığı halında da, atom və molekullar daimi toqquşur və bu toqquşmalar nəticəsində enerji mübadiləsi baş verir.
Termodinamika
Termodinamika — makroskopik cisimlərin daxili durumunu tarazılıqda öyrənən elm. Başqa sözlə termodinamika qarşılıqlı çevrilmə və enerji ötürülməsini öyrənən elmdir.
Fizika elminin əsas bölmələrindən biridir.
== Xarakteristika ==
Termodinamika enerjinin və qanunların bir növdən digərinə çevrilmələrini öyrənən elm sahəsidir. İşçi maddələrin köməyi ilə istilik və mexaniki enerjilərin qarşılıqlı çevrilməsinə baxılan hissəsi texniki termodinamika adlanır. Bir-biri ilə və ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqəsi olan cisimləri göstərən termodinamik sistem texniki termodinamikanın əsaslarından biridir. Termodinamik sistemlərə misal olaraq silindrdə porşenin hərəkəti ilə genişlənən və ya sıxılan qazları göstərmək olar.
Termodinamik sistem olan konkret fiziki şərtləri təyin etmək üçün para-metrlərin vəziyyəti adlanan göstəricilərdən istifadə olunur. Əsas parametrlərə temperatur T, təzyiq P və həcm V (və ya xüsusi həcmin əksi olan sıxlıq ρ) daxildir. Termodinamik sistemdə işçi maddənin vəziyyətinin dəyişmə ardıcıllığı termodinamik proses adlanır.
Termodinamikanın başlanğıcı
Termodinamikanın başlanğıcı və ya Termodinamikanın qanunları — postulatlar əsasında termodinamikanın təməlini qoyan dörd qanundan ibarət başlanğıcdır. Bu başlanğıcın qanunları sayəsində mikroskopik parametrləri makroskopik şəkildə birbaşa izah olunur.
Termodinamikanın birinci qanunu
Termodinamikanın birinci qanunu və ya Termodinamikanın birinci başlanğıcı — sistemin bir haldan başqa hala keçməsi onun daxili enerjisinin dəyişməsi, xarici qüvvələrin işi ilə verilən istilik miqdarının cəminə bərabərdir.
== Tarixi ==
Termodinamikanın birinci qanunu ilk dəfə alman alimi Yulius Robert fon Mayer tərəfindən yaradılmışdır. Termodinamikanın birinci qanununun ifadəsi aşağıdakı kimidir:
Δ
U
=
A
+
Q
{\displaystyle \Delta \mathbf {U=A+Q} }
1 Cisim özü iş gördükdə enerjisi azalır.
2 Cismin daxili enerjisini artırmağın iki yolu var.
1.Üzərində iş görməklə.
2.İstilik miqdarı verməklə
Yuxarıdakı düsturda :
A
=
−
A
{\displaystyle A=-A}
olduğunu nəzərə alsaq termodinamikanın birinci qanunu
Q
=
Δ
U
+
A
′
{\displaystyle Q=\Delta U+A^{\prime }}
şəklində də yazmaq olar, yəni sistemə verilən istilik miqdarı onun daxili enerjisinin dəyişməsinə və sistemin xarici cisimlər üzərində gördüyü işə bərabərdir.
İzoxor prosesində (
V
=
c
o
n
s
t
{\displaystyle V=const}
) qazın həcmi dəyişmir (
Δ
V
=
0
{\displaystyle \Delta V=0}
) və ona görə də görülən iş sıfra bərabərdir.
A
′
=
A
=
0
{\displaystyle A^{\prime }=A=0}
. Bu halda sistemə verilən istilik miqdarı onun daxili enerjisinin dəyişməsinə bərabərdir.
Q
=
Δ
U
{\displaystyle Q=\Delta U}
İzotermik prosesdə(
T
=
c
o
n
s
t
{\displaystyle T=const}
) və ya (
Δ
T
=
0
{\displaystyle \Delta T=0}
) ideal qazın daxili enerjisi dəyişmir
Δ
U
=
0
{\displaystyle \Delta U=0}
, sistemi verilən istilik miqdarı işin görülməsinə sərf olunur.
Termodinamikanın ikinci qanunu
Termodinamikanın ikinci qanunu və ya Termodinamikanın ikinci başlanğıcı — cisimlər arasında istilik proseslərinin istiqamətini məhdudlaşdıran fiziki prinsipdir. İlk dəfə alman fizik Rudolf Klauzius tərəfindən yaradılmışdır. Bolsmanın kinetik nəzəriyyə sahəsindəki işləri, Maks Plankın şüalanmanın kvant nəzəriyyəsi və Albert Eynşteynin spontan emissiya nəzəriyyəsinin əsasında bu qanun əsas yer tutur.
== Tarixi ==
Termodinamikanın ikinci qanunu Sadi Karno, Vilyam Kelvin və Rudolf Klauziusun adları ilə bağlıdır. 1824-cü ildə 28 yaşlı fransız mühəndisi Sadi Karnonun (1796–1832) açdığı yolu davam etdirən Tomson və Klauzius 19-cu əsrin 50-ci illərində bu gün bizə termodinamikanın ikinci qanunu adı ilə məlum olan bu qanunu müəyyənləşdirmişlər. Tarixi fakt belədir ki, Karnonun işlərindən alınan dərin mənalı nəticələr nə onun özü, nə də müasirləri tərəfindən yetərincə başa düşülmədiyinə görə, onun işlərinin nəticəsi termodinamikanın ikinci qanunu şəklində ifadə oluna bilməmişdir. Bu nəticə, yalnız Karnonun vəfatından xeyli sonra, 1850-ci ildə ingilis alimi Vilyam Kelvin (1824–1907) və alman alimi Rudolf Klauzius (1822–1888) tərəfindən qanun şəklinə salınmışdır. Daha sonralar alman alimi Maks Plank (1858–1947) və dünya elmində söz sahibi olan digər alimlər termodinamikanın ikinci qanununu özlərinə məxsus formada şərh etmişlər.
== Postulatlar ==
Termodinamikanın ikinci qanunun müxtəlif alimlər tərəfindən müxtəlif şəkildəki şərhləri ekvivalentdir. Məna və mahiyyətcə eyni olan bu qanunun müxtəlif müəlliflərə məxsus ifadələri aşağıdakılardır:
Klauzius: İstilik, özbaşına soyuq cisimdən isti cismə keçə bilməz.
Termodinamikanın qanunları
Termodinamika – istilik hadisələri haqqında elmdir. Bu hadisələrdə cismin molekulyar quruluşu nəzərə alınır və onlar termometr, manometr və başqa cihazlarla qeydə alınır. Bu cihazlar ayrı-ayrı molekulların təsirini qeydə almır. Termodinamikanın qazları cismlərin istilik xassələrini, son dərəcə böyük sayda molekullar təsir edir. Belə cismlər makrosistemlər adlanır. (Məs., balonda qaz, stəkanda su, polad ərintisi və s.)
Makrosistemlərin istilik xassələri termodinamik parametrlərlə (hal göstəriciləri – istiliklə, təzyiqlə, xüsusi çəki ilə) müəyyən edilir. Bu parametrlər bəzən sistemin funksiyası adlanır. İstilik – makroskopik sistemin termodinamik tarazlıq halını xarakterizə edən fiziki kəmiyyətdir.
19-cu əsrin sonlarında molekulyar-kinetik nəzəriyyə, yaxud statistik mexanika yaradıldı. Molekulyar-kinetik nəzəriyyə böyük sayda atom və molekulların xassələrini təsvir edir.
Termodinamikanın sıfır qanunu
Termodinamikanın sıfır qanunu — temperaturu ətraflı nəzərdən keçirmək üçün termodinamik tarazlığın mövcud olması haqqında yaradılan qanundur. İlk dəfə bu qanun 1931-ci ildə ingilis fiziki Ralf Hovard Fauler tərəfindən yaradılmışdır.
Termodinamikanın üçüncü qanunu
Termodinamikanın üçüncü qanunu və ya Termodinamikanın üçüncü başlanğıcı - temperaturun tam sıfra yaxınlaşan zaman entropiyanın vəziyyətini təyin edən fiziki prinsipdir.
== Tarixi ==
İlk dəfə Termodinamikanın üçüncü qanunu alman kimyaçı alimi Valter Herman Nernst (1864-1941) tərəfindən yaradılmışdır. Termodinamikanın üçüncü qanununun Maks Plank tərəfindən verilən şərhində deyilir:
"mütləq sıfır temperaturda sistemin ola biləcəyi bütün tarazlıq hallarında entropiya dəyişməz qalır"
lim
T
→
0
K
[
S
(
T
,
x
2
)
−
S
(
T
,
x
1
)
]
=
0
{\displaystyle \lim \limits _{T\to \,0\,K}\left[S(T,x_{2})-S(T,x_{1})\right]=0}
və ya
lim
T
→
0
K
(
∂
S
∂
x
)
T
=
0
,
{\displaystyle \lim \limits _{T\to \,0\,K}\left({\frac {\partial S}{\partial x}}\right)_{T}=0,}
burada
x
{\displaystyle x}
— müxtəlif termodinamik parametrdir.
Termodinamikanın üçüncü qanunu Nernst tərəfindən empirik üsulla müəyyənləşdirilmişdir. Bu səbəbdən bir çox ədəbiyyatlarda bu qanun "Nernstin istilik teoremi" adlandırılır.
Termoelektrik materiallar
Termoelektrik materiallar — Termoelektrik materiallar termoelektrik xassələrə malik olan və müasir sənayedə bu və ya digər dərəcədə tətbiq olunan metal ərintiləri və ya kimyəvi birləşmələrdir.
== Tətbiqi ==
Termoelektrik materialların üç əsas tətbiq sahəsi vardır
istiliyin elektrik enerjisinə çevrilməsi (termoelektrik genereator)
termoelektrik soyutma
temperaturun ölçülməsi (mütləq sıfırdan min dərəcəyədək).
Termoelektrik xassələrə metallar və onların birləşmələri – oksidlər , sulfidlər , selenidlər, telluridlər, fosfidlər, karbidlər və digərləri malikdirlər. Termoelektrik xassələr habelə metal ərintilərində , metal birləşmələrinin ərintilərində və inetermetal birləşmələrində aşkar edilmişdir.
== Növləri ==
Termo — EHQ (mkV/K) –in böyüklüyündən, ərimə temperaturundan , istilik və elektrik keçiriciliyindən , mexaniki xarakteristikasından asılı olaraq , termoelektrik materiallar aşağıdakılara bölünürlər:
Pirometriyada temperaturun ölçülməsi üçün materiallar.
Termoelektrik generatorlar üçün materiallar.
Termoelektrik soyuducular üçün materaiallar.
Termoelektron emissiya
Termoelektron emissiya — yüksək tempraturun köməyi ilə elektronun metaldan ayrılması hadisəsi. İlk dəfə 1881‐ci ildə Amerika ixtiraçısı Tomas Edison tərəfindən aşkar edilmişdir. O, kömür elektrodlu közərmə lampaları ilə təcrübələr apararkən lampada vakuum yaratmış və buraya kömür teldən əlavə, həm də müstəvi metal lövhə yerləşdirmişdir. Metal lövhəni naqil vasitəsi ilə qalvanometrə sonra isə xarici gərginlik mənbəyinin müsbət qütbünə birləşdirdikdə, qalvanometrin cərəyan göstərdiyini müşahidə etmişdir. Həmin lövhəni mənbəyin mənfi qütbünə birləşdirdikdə isə qalvanometrdən cərəyan keçməmişdir. Bu effekt, Edison effekti, qızmış metalların və başqa cisimlərin qaz və ya vakuumda özündən elektron buraxması hadisəsi isə termoelektron emissiya adlandırıldı.
Termoelementlər
Termocüt — bir və ya bir neçə eynicinsli olmayan naqillərin (termoelektrodların) bir-birləri ilə birləşməsindən əmələ gələn elektrik qurğusu. Termocüt termoelektrik effekti nəticəsində temperaturdan asılı gərginlik hasil edir və bu gərginlik temperaturun ölçülməsində istifadə olunur. Termocütlər temperatur sensorlarının geniş istifadə olunan növlərindən biridir.
Termocütlər ucuz, bir-birini əvəz edə bilən, standart girişlə təmin olunmuş və temperaturu geniş həddə ölçmə qabiliyyətinə malik qurğulardır. Temperaturun ölçülməsində digər metodlardan fərqli olaraq, termocütlər özü qidalanır və xarici qida mənbəyinin olmasını tələb etmir. Termocütlərin əsas məhdudiyyəti onların dəqiqliyidir. Bir dərəcə selsidən (°C) daha az xətalı sistemləri hazırlamaq , çətin başa gəlir.
Termocütlər sənayedə geniş istifadə olunur. Termocütün tətbiq olunduğu sahələrə sobalar, qaz turbinlərində işlənmiş qazı çıxarmaq üçün borular, dizel mühərrikləri və digər sənaye proseslərini misal göstərmək olar. Termocütlər termostatlarda temperatur sensorları kimi yaşayış binaları, idarə və müəssisələrdə də istifadə edilir.
Termogen bakteriyalar
Termogen bakteriyalar – böyümə və fəaliyyəti prosesində özündən ətraf mühitə xeyli istilik (+70-80 °C-dək) ayıran bakteriyalar. Termogen bakteriyalara yüksək temperaturda inkişaf edən bakteriyalar aiddir. Üzvi maddələrlə zəngin olan torf, meşə döşənəyi, peyin və quru otda çoxalır, onların populyasiyalarının ən intensiv böyüməsi 50 °C-dən yüksək temperaturda gedir. Termogen bakteriyalar öz mühitinin yanmasına özü «səbəbkar»” ola bilər.
Termogeyim
Termogeyim — bədəni soyuqdan və ya istidən qorumaq, bədənin temperaturunu uzun müddət saxlamaq üçün xüsusi geyim. Termogeyimdən əsasən üzgüçülər, kosmonavtlar, geoloqlar və digər ekstremal peşə sahibləri istifadə edirlər.
Termogravimetriya
Termogravimetriya (TG) və ya termogravimetriya analizi (TGA) – termiki analiz metodlarından biridır. TG – nümunənin müəyyən bir mühitdə, nəzarət edilən sürətlə qızdırıldığı zaman kütləsindəki dəyişikliyi temperaturun və ya zamanın funksiyası kimi qeyd olunan tədqiqat və analiz üsuludur.
Bu analiz metodu tədqiq olunan maddənin temperaturu dəyişdikdə onun kütləsini müşahidə etməkdən ibarətdir. Analizin nəticəsi – nümunənin kütləsinin (və ya nümunə kütləsinin dəyişməsinin) temperaturdan və ya zamandan asılılığını göstərən TG-əyrilərdir. TG analizinin nəticələrinin interpretasiyası TG-əyrilərinin işlənməsini tələb edir. Xüsusilə TG siqnalının törəməsi (kütlə dəyişikliyinin sürəti) olan differensial termoqravimetriya (DTG) əyrisi TG siqnalında kütlənin dəyişməsinin ən sürətlə baş verdiyi məqamın və ya temperaturun müəyyən edilməsinə imkan verir.
== Tətbiq edilmə sahəsi ==
TG analizi polimerlərin parçalanma temperaturunu, materialların nəmlik miqdarını, maddəni təşkil edən üzvi və qeyri-üzvi komponentlərinin nisbətini, partlayıcı maddələrin parçalanma nöqtəsini və həll olunan maddələrin quru qalıqlarını təyin etmək üçün tədqiqat təcrübəsində geniş şəkildə istifadə olunur. Bu metod yüksək temperaturlarda olan korroziya dərəcəsini müəyyən etmək üçün də uyğundur. Və s.
== Sinxron termiki analiz ==
Sinxron TG – DTA (differensial termiki analiz) və ya TG – DSC (differensial skaner kalorimetriyasi) analizində istiliyin axınındakı və nümünənin kütləsindəki dəyişiklik eyni vaxtda qeydə alınaraq temperaturun və ya zamanın funksiyasi kimi ölçülür, adətən bu halda nəzarət olunan atmosferdən istifadə olunur.
Termokarst
Termokarst- Daimi donuşluq sahələrində yeraltı,buzun ya donmuş qruntun əriməsi ilə əlaqədar olaraq yer səthinin çökməsinə deyilir.Termokarst nəticəsində qıfa və ya tabağabənzər mənfi relyef formaları əmələ gəlir ki,bunlar Termokarst relyefi adlanır.<ref> O.Osmanov.B.Abdullayev.İzahlı coğrafiya lüğəti.Bakı.1966.</re
Termokimya
Termokimya - fiziki-kimyanın başlıca sahələrindən biri olub, kimyəvi reaksiyalar və ya fiziki çevrilmələrlə əlaqəli istilik enerjisinin öyrənilməsidir. Bir reaksiya enerjini sərbəst buraxa bilər və ya absorbe edə bilər.
== Termokimyəvi rəqəmlər ==
Termokimyəvi rəqəmlər nəzəri və tətbiqi kimyanın bir çox vacib məsələlərinin həllində əsas rol oynayır. Məsələn, bu rəqəmlərdən istifadə edilməklə sənaye əhəmiyyətli müxtəlif kimyəvi proseslərin texnoloji məsələləri (istilik balansı, prosesin optimal rejiminin hesablanması və s.) həll edilir. termokimyəvi rəqəmlərdən həmçinin atomlar və molekullararası rabitə enerjisinin hesablanması, birləşmələrin reaksiya qabiliyyətinin və kimyəvi proseslərin getmə istiqamətinin əvvəlcədən müəyyən edilməsi kimi mühüm problemlərin həllində istifadə olunur. Termokimyəvi rəqəmlərin vasitəsilə müəyyən edilən müasir dövrün vacib praktiki məsələlərindən biri də müxtəlif növ təbii və süni yanacaqların istilik törətmə qabiliyyətinin təyin edilməsidir.
Endotermik reaksiyalar istiliyi udur, ekzotermik reaksiyalar istiliyi verir . Termokimya termodinamika anlayışlarını kimyəvi bağ şəklində enerji anlayışı ilə birləşdirir. Bu mövzuya istilik tutumu, yanma istisi, əmələ gəlmə istiliyi, entalpiya, entropiya, sərbəst enerji və kalori kimi miqdarların hesablamaları daxildir.
== Tarixi ==
Termokimya iki ümumiləşdirməyə əsaslanır [1].
