Metan
== Giriş ==
Metan (CH4), sadə alkanlardan biri olan bir karbohidrogen molekuldur. O, təbii qazın əsas komponenti olaraq yer qabığında geniş yayılmışdır. Metan rəngsiz, qoxusuz və çox yüngül bir qazdır. Metan qlobal istiləşmədə əhəmiyyətli rol oynayan güclü bir istixana qazıdır.
== Tarixçə ==
Metan ilk dəfə 1776-cı ildə İtalyan alim Alessandro Volta tərəfindən kəşf edilmişdir. Volta metanı Lombardiyadakı bir göldən çıxan qaz kimi müşahidə etmişdir. Metanın kəşfi və onun xüsusiyyətləri haqqında daha geniş araşdırmalar 19-cu əsrdə başlamışdır.
== Kimyəvi Xüsusiyyətləri ==
Metan (CH4) karbon atomunun dörd hidrogen atomu ilə birləşməsindən yaranır. Onun molekulyar kütləsi 16.04 q/mol-dur. Metan qeyri-polar bir molekuldur və tetraedrik quruluşa malikdir.
Yod
Yod (I) — D. İ. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 53-cü element.
== Etimologiya ==
Bənövşəyi buxarlarına görə yod sözü qədim yunan dilində mənası bənövşəyi olan iodes sözündən götürülmüşdür.
== Ətraflı məlumat ==
Yod (I) – 70 kq ağırlığında sağlam insanın orqanizmində təxminən 25 mq-dır. Bir gün ərzində qalxanabənzər vəzidən qana 100–300 mkq-a qədər hormonal yod keçir. İnsan qidasında yodun çatışmazlığı endemik ur (zob) xəstəliyinin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Yod balıqda (5–8 mkq%), dəniz suyunda, feyxoada (390 mkq%), dəniz kələmində, balıq yağında vardır.
Suyunda yod çatışmayan rayonların əhalisi üçün yodlaşdırılmış duz hazırlanır. 1 ton duza 25 q KJ əlavə edilir ki, həmin duz vasitəsilə insan sutkada 200 mkq yod qəbul edir. Sutkalıq tələbat insanın əməyindən və həyat tərzindən asılı olaraq 100–260 mkq-dır. Mikroelementlər yeyinti məhsullarında cüzi miqdarda vardır və bunların miqdarı mikroqram və ya qamma ilə göstərilir.
Anadangəlmə yod çatışmazlığı sindromu
Anadangəlmə yod çatışmazlığı sindromu — hamiləlik zamanı tez-tez qida ilə kifayət qədər yod qəbul edilməməsi nəticəsində yaranan, tiroid hormonunun çatışmazlığı (hipotireoz) nəticəsində doğuş zamanı yaranan fiziki və əqli inkişafın pozulması ilə müşahidə olunan xəstəlikdir. Bu, anadangəlmə hipotiroidizm adlanan və tarixən kretinizm (köhnəlmiş) olaraq adlandırılan, doğuş zamanı qeyri-aktiv tiroid funksiyasının səbəblərindən biridir. Müalicə edilməzsə, həm fiziki, həm də zehni inkişafın pozulması ilə nəticələnir. Simptomlara guatr, körpələrdə zəif boy artımı, böyüklərin boyunun azalması, dərinin qalınlaşması, saç tökülməsi, genişlənmiş dil, çıxıntılı qarın; uşaqlarda sümüklərin böyüməsinin gecikməsi ; və zehni geriləmə, nevroloji pozğunluqlar, ovulyasiyada problemlər, böyüklərdə sonsuzluq görülür.
İnkişaf etmiş ölkələrdə yenidoğulmuşlarda qalxanabənzər vəzinin funksiyasının yoxlanılması təmin etmişdir ki, təsirlənənlərdə tiroid hormonu olan tiroksinlə müalicəyə dərhal başlanılır. Bu müayinə və müalicə faktiki olaraq xəstəliyin nəticələrini aradan qaldırıb.
== Əlamətlər və simptomlar ==
Yod çatışmazlığı guatr adlanan qalxanabənzər vəzinin tədricən genişlənməsinə səbəb olur. Zəif boy artımı həyatın ilk ilində görünür. Müalicəsiz yetkin boy 100 to 160 santimetr (3 ft 3 düym to 5 ft 3 düym) arasında dəyişir şiddətindən, cinsindən və digər genetik faktorlardan asılı olaraq. Digər əlamətlərə dərinin qalınlaşması, saç tökülməsi, dilin böyüməsi və qarın çıxması daxildir.
