Yoruba dili
Yoruba dili (brit. /ˈjɒrʊbə/, amer. /ˈjɔːrəbə/, Èdè Yorùbá, Ajami: عِدعِ يوْرُبا) – Qərbi Afrikada, əsasən Cənub-Qərbi və Mərkəzi Nigeriyada danışılan dil.
Yoruba dili (yerli adı èdè Yorùbá, 'Yorùbá dili') Niger-konqolez dillərindən biridir ki, təxminən 20 milyon nəfər tərəfindən Qərbi Afrikada danışılır. Yoruba xalqının çoxu Yoruba dilində danışır. Yoruba dili İgala dili ilə çox bənzərlik göstərir. Bu dillər Yoruboid dili qrupuna aiddir. Forde (1951)və Westermann ilə Bryan (1952) İgala dilini Yoruba dilinə bir ləhcə kimi götürmüşdür. Yoruba dili Erdekir dillərinə aid olsa da bir-biri ilə çox yaxın olduğundan İgala ilə bu qədər bənzərlik göstərir. Ancaq ayrı-ayrı dillərdir.
Yoruba dini
Yoruba dini — Yoruba dini Yorubalıların adət-ənənələrini və digər mənəvi təlimlərini özündə əks etdirir.Yoruba dini mifologiya,fəlsəfə,inancların təzahürü kimi çıxış edir.Dinin hər hansı bir peyğəmbəri və ya yaradıcısı yoxdur.Dinin ana vətəni Yorubaland adlanan Benin və Togonun sərhəd ərazilərində yerləşən ərazidir. Yoruba dinində hekayələr,miflər,musiqilər xüsusi yer tutur.
Bundan başqa Yorubalılar arasında müsəlman və xristianlarda vardır.İlk İslamın gəlişi Wangara tacirləri nəticəsində olmuşdur.Daha sonra Mali imperiyası Yorubalılar arasında İslamın yayğınlaşmasında böyük rol oynamışdı.
Xristianlar isə burda aktiv şəkildə 19-cu əsrdə fəaliyyət göstərirdilər.Yorubalılar arasında bir çox məzhəbdən Xristian vardır.İlk xristianlar 16-cı əsrdə bura gəlmiş niderlandlar idi.Daha sonra onları fransızlar,ingilislər,almanlar gəldilər.
Yorubalar
Yoruba ('Yorùbá') — Afrika ölkəsi olan Nigeriyadaki ən böyük (etnik) topluluqdur. Sayları 44 milyon olan bu xalq Nigeriyadan başqa ölkələrədə yayılmışlar. Yaşadıqları ölkələrdə əsas iki Yoruba diasporu mövcuddur. Bunlardan biri 1960–80-ci illərdə olan iqtisadi və siyasi səbəblərdən ABŞ-yə və İngiltərəyə köçən yeni köçkünlər, digəri isə Kölə ticarəti zamanı Kuba,Puerto-Riko,Dominikan Respublikası və s. ölkələrə gətirilən insanlar idi.
Nigeriyada yaşayanların 26 %-ni təşkil etmələrindən başqa sayları Qərbi Afrika bölgəsindəki digər ölkələrdəkilərlə birlikdə 50 milyona yaxındır.
Yorubaların çoxluğu Nigeriyanın cənub-qərbindən yaşasalar da, Benin, Toqo, Sierra Leone, Kuba kimi ölkələrdə önəmli Yoruba cəmiyyəti yaşayır. Yorubaların ənənələri Amerika dövlətlərininde Yoruba dini görüşlərinə zemin oldu, örnək olaraq Voodoo (Vodoun), Santeria, Umbanda,
Candomble, Macumba.
Yoruba sözü Oyo imperiyası sözündən törədiyi güman olunur. İlk vaxtlar Oyo imperiyasındakı xalq Hausa adlanırdı sonralar Nigeriyadakı ilk anqlikan yepiskop Crowther öz kitabında xalqı Yoruba adlandırdı.
Yoruboid dilləri
Yoruboid dilləri təxmini 14 ləhcə/dilə bölünür.Əsasən İgala mərkəzli olan dil Yoruba dili kimi çoxluq təşkil edən dilləri özündə cəmləyib.Benin,Nigeriya,Toqo dilin ərazisinə daxildir. Yoruboid termini ən çox danışılan dili Yoruba dilindən törəmişdir.Demoqrafik cəhətdən digər dillərdən İtkiri-də önəmli paya sahibdir.İtkiri dilini 600.000- 800.000 arası adam danışır.Üst dil qrupu Alt dil qrupları Edekiri və İgaladır.
İgala dili Nigeriya mərkəzli Nigeriya ilə Benin birləşdiyi yerdə 1.8 milyon insan tərəfindən danışılan dildir.Ebirra və Edo dilləri tərəfindən qərbi Yoruboid dillərinin əsas hissəsidir.İgala həm Yoruba həmdə İtkiri diliylə çox yaxın əlaqəsi var.
İtsekirilər Nigeriyanın Niger deltası tərəfində yaşayan Yoruboid dil qrupuna aid insanlardır.Digər dillər tərəfindən öz xüsusiyyətlərinə görə fərqlənsə İgala və Yoruba dili ilə bağlantılıdır.
Bütün Yoruboid dilləri qalın səslərə malikdir.Çoxu 3 səviyyə tonuna sahibdir.Dilin sintaksisi Subyekt(Tamamlıq)+Obyekt(Mübtəda)+Xəbər olaraq qurulur.
Dildəki rəqəmlərin qarşılaşdırılması:
ŞQY=Şimal Qərbi Yoruba
CQY=Cənub Qərbi Yoruba
ŞŞY=Şimal Şərqi Yoruba
CŞY=Cənub Şərqi Yoruba
Ede dil qrupu 85-90 % bərabərlik göstərdiyindən bu dil qrupunda danışan insanlar tərcüməçi olmadan bir birilərini rahat başa düşürlər.
Cənub şərqi yoruba İtkiri dili ilə bənzərdirlər amma fərqli yazı stilinə sahibdilər.
Bəzi dilçilər Olukumi dilini Yoruba dilinə bağlı olaraq götürür və ya Cənub şərqi Yoruba dilinin ləhcəsi vəya qohum dili olduğunu bildirlər.
