üst sözü azərbaycan dilində

1 sif. və zərf 1. Bir şeyin ən yuxarı səthi, üzü; üzər (alt ziddi). Şkafın üstünü təmizləmək. – Sona kağızı mizin üstünə qoymuşdu. N.Nərimanov. Dildarın hirsi xeyli soyumuş, köpü bir az alınmışdı. Könülsüz-könülsüz gedib, kuşetkanın üstündə oturdu. Ə.Vəliyev. 2. Yuxarıda olan, yuxarıda yerləşən, yuxarıdakı. Üst çənə. Üst dişlər. – Kərimqulu isə üst eyvanda dayandığı yerdən həyətə düşdü. S.Rəhimov. Mən hansı pilləkənlə yuxarı qalxacağımı bilmir, üst mərtəbənin pəncərələrini gözdən keçirirdim. Ə.Məmmədxanlı. 3. Uzanmış halda olan adamın üst tərəfi. Memar Sadıqzadə üstünə çəkdiyi ipək yorğanı sinəsinə qədər endirdi. S.Rəhimov. [Növrəstə] tərəkəmələrdən qalmış köhnə keçəni üstünə çəkdiyi zaman qapıya bir təkan vuruldu. Ə.Abasov. 4. Tikilinin, binanın yuxarıdakı səthi; dam. Anbarın üstü örtülmüşdür. – Alagöz kəndbəkənd dolanır, gecələrini uçuq daxmalarda, kənd kənarındakı üstü küləşli mərəklərdə keçirirdi. S.Rəhimov. [Cavad] evlərinin üstündən güclə görünən həmişə başıdumanlı Gədik dağını gördü. Ə.Vəliyev. 5. Üzər. Çayların üstündən buz körpü saldı; Seyrəldi get-gedə gediş-gəliş də. S.Vurğun. Kərimov cəld addımlarla çay kollarının üstündən keçib getdi. H.Seyidbəyli. 6. Geyimin bayır tərəfi, üzü. Üstünü ləkələmək. Üstünü silkələmək. 7. Üstdən geyilən. Mürşüd kişi köhnə qara şal pencəyinin ətəyini yuxarı qaldırıb, üst köynəyinin yamağını göstərdi. Ə.Vəliyev. // Paltar, üst-baş. Üstünü dəyişdirmək. Üstünü şotkalamaq. – Qız cəld üstünü çırpıb, qızara-qızara otağa qaçdı. Çəmənzəminli. 8. Kənar, qıraq, yaxınlıq. Nəriman yol üstündə dayanıb, gələn bir maşına dayanmaq işarəsi verdi. Mir Cəlal. Bu bağça mənim yolumun üstündə idi. Mir Cəlal. // Bel, dal. Koroğlu qırğı kimi şığıyıb Eyvazı götürdü, atın üstünə qoydu. “Koroğlu”. Əbil kəhər atın üstündə çox vüqarla oturmuşdu. Ə.Vəliyev. 9. Üstündə şəklində – səbəb bildirir; …görə, …səbəbinə. Sənin üstündə mənə söz gələcək. Hər şeyin üstündə adam əsəbiləşməz. – Səfəri adam öldürmək üstündə Sibirə göndərdilər. S.S.Axundov. Cərimə verməmək üstündə, ya da başqa günah üstündə axtarılan yoxsul burada özünü asanlıqla aradan çıxara bilirdi. Ə.Əbülhəsən. 10. Barəsində, haqqında, xüsusunda. [Nurcahan:] Mən Səfiqulunun xalasıyam. Səninlə bir mətləb üstə danışmaq istəyirəm. N.Vəzirov. □ Nə üstə (üstdə) – nə üçün, nəyə görə, nə səbəbə. [Cənnətəli ağa:] Səni nə üstə vurdu, a gədə? N.Vəzirov. Kimsə dedi: – Bəy Almazı döyür. – Nə üstdə? – Çəkmə üstdə! S.Rəhimov. 11. Üstündəki şəklində – ixtiyarındakı, öhdəsindəki, üzərindəki. [Mustafa xan] Bainhəmə mən də və mənim üstümdəki qoşun da, hamımız özümüzü sənə qurban demişik. Ə.Haqverdiyev. ◊ Üst dodağı göy süpürür, alt dodağı yer – çox qaşqabaqlı, acıqlı, üzügülməz adam haqqında. Üstü açılmaq – faş olmaq, məlum olmaq, ortaya çıxmaq. [Qaraca qız] xeyli təşvişdə idi, çünki bilirdi ki, bu sirrin üstü açılsa, Pəricahan xanım onu buradan qovub, qızını da böyük tənbeh edəcəkdir. S.S.Axundov. [Əsgər:] Zərər yoxdur, bir-iki saatdan sonra mənim kələyimin üstü açılar. Ü.Hacıbəyov. Üstü yoxdur – tayı-bərabəri, misli-bərabəri olmayan şey haqqında. Burası var ki, sirr saxlamaqda üstü yoxdur, – deyə, Məşədibəy başı ilə təsdiq etdi. S.Rəhimov. Üstündə durmaq – 1) fikrindən, təklifindən, sözündən əl çəkməmək, dönmədən müdafiə etmək, inad göstərmək. Fikrinin üstündə durmaq. – Qarı sözünün üstündə durmuş və bu il iki qutu toxum götürmüşdü. Ə.Sadıq; 2) müzakirə, götür-qoy, məsləhət nəticəsində bir çox şeydən, adamdan birini seçmək, birini bəyənmək. Nəhayət, trest altımərtəbəli yaşayış evinin üstündə durmuşdu. M.İbrahimov. Üstündə zağ-zağ əsmək – həddindən artıq əzizləmək, sevmək. Ata-anası da, dayısı da Müşgünazın nazı ilə oynayar, onu əzizlər, üstündə zağzağ əsərdilər. Ə.Vəliyev. Üstündən ağır yük götürülmək – üzərində olan ağır işdən qurtarıb azad nəfəs almaq, rahatlanmaq. Sözü [Rüstəm] eşidən kimi sanki üstündən ağır bir yük götürüldü. M.İbrahimov. Üstündən bir daş! – tamamilə unudulmalı, yaddan çıxarılmalı, bir daha maraqlanmamalı şey haqqında. Üstündən dağ götürülmək – ağır ruhi əzabdan, iztirabdan, yaxud qayğıdan qurtarmaq, narahatedici fikirdən azad olmaq. Üstündən keçmək – bənd olmamaq, əhəmiyyət verməmək, ağartmamaq. Sualın üstündən keçmək. Üstündən qələm çəkmək – yazılmış bir şeyi pozmaq, atmaq, çıxarıb atmaq. Üstünə açılmaq – üstünə qışqırmaq, acıqlanmaq. Aslan Rüstəm kişinin Salmana acıqlı bir nəzər saldığını görüb, indicə onun üstünə açılacağını gözlədi. M.İbrahimov. Üstünə artırmaq – bax üstünə qoymaq. Üstünə atmaq – bax üstünə yıxmaq. Üstünə ayaqlanmaq (ayaq almaq) – üstünə hücum etmək, qalxışmaq. [Badam xala:] Yazılmasam, tay-tuş üstünə ayaq alar. Mir Cəlal. [Qadın:] Uşağım olsaydı, mən qoyardım ki, Mustafa mənim üstümə ayaq alsın? E.Sultanov. Üstünə buzlu su tökmək – bax üstünə soyuq su tökmək. Üstünə düşmək – 1) bir şeyi həyata keçirməkdə inad göstərmək, ona nail olmağa var qüvvəsi ilə çalışmaq; 2) üstünə hücum etmək, üzərinə atılmaq. Sərhəd kazakları Əkbərin üstünə düşdülər. “Qaçaq Nəbi”; 3) üstünə hücum etmək, danlamaq, məzəmmət etmək. Kişi acığından Kərimin üstünə düşər və həyətdə qiyamət qopardı. H.Sarabski. Qayıdıb gələndə məclisdən geri; Yolda iki nəfər düşdü üstümə. M.Rahim. Qoca anası və körpə bacısı [Şirzadın] üstünə düşdü. M.İbrahimov. Üstünə əl qaldırmaq – vurmaq, zərbə endirməyə hazırlaşmaq. Üstünə fitləmək zar. – bir adamı başqasının üstünə saldırmaq, vuruşmağa, sözləşməyə təhrik etmək. Üstünə gülmək – ələ salmaq, masqaraya qoymaq, lağa qoymaq. Üstünə xoruzlanmaq – şeşələnmək, xoruzlanmaq, kişilənmək, kəkələnmək. Üstünə ildırım düşsün! – qarğış mənasında işlədilir. [Fatma xanım:] Ay səni öyrədənin üstünə ildırım düşsün! N.Vəzirov. Üstünə kəkələnmək (təpinmək) – bax üstünə xoruzlanmaq. Sarxan gözlərindən hiyləgərlik tökülən almanın üstünə təpindi. M.Hüseyn. Üstünə qoymaq – şişirtmək, mübaliğə etmək, eşitdiyinin üstünə əlavə edərək başqasına danışmaq. [Səkinə Rüstəmə:] Yeyib gedəcəklər, on beşini də üstünə qoyub danışacaqlar. M.İbrahimov. Üstünə (soyuq) su tökmək (ələmək) – hirsini soyutmaq, sakitləşdirmək. Üstünə su (soyuq su) ələnmək – həvəsi qaçmaq, soyumaq. Üstünə tökülmək – üstünə hücum etmək, yerbəyerdən üzərinə atılmaq (kütlə halında). [Oba itləri] uzaqdan kölgəmi görüncə sürü ilə üstümə tökülüb hürərdilər. A.Şaiq. Üstünə yıxmaq – başqasının üzərinə yükləmək, onun boynuna qoymaq, ona isnad etmək. İndi hamı bütün təqsirləri [Seymurun] üstünə yıxmağa çalışırdı. H.Seyidbəyli. Üstünü açmaq – üzə çıxarmaq, faş etmək, ifşa etmək, aşkara çıxarmaq. Üstünü almaq – 1) qovub çatmaq, haqlamaq, çatıb yaxalamaq, çatıb tutmaq. [Xəlil:] İki dəstədir… Az qalıblar üstümü alsınlar. N.Vəzirov. [Veys:] Hə, Zeynal! Başlayın, karxanalardan, mağazalardan mal oğurlanıb gizlədilməmiş, üstlərini almaq lazımdır. Ə.Əbülhəsən; 2) tez özünü (özlərini) çatdırmaq, yanına gəlmək. Şeyx Abuzərlə şeyx Mərvan həmən Sənanın üstünü alırlar. H.Cavid. Üstünü basdırmaq (pərdələmək, malalamaq) – ört-basdır etmək, gizlətmək, gizli saxlamaq. [Səfər bəy Mirzə Turaba:] Nə təhər olmuş olsun, gərək kəndlinin ölməyinin üstünü basdıraq. B.Talıblı. Üstünü ot basmaq məc. – unudulub getmək, haqqında danışılmamaq, unudulmaq, xatirdən silinmək. Üstünü vurmamaq – haqqında danışmamaq, ört-basdır etmək, toxunmamaq, gizli saxlamaq. Ancaq Qazan xan bunun üstünü vurmayıb, Yalınçağı yola saldı. M.Rzaquluzadə. [Çiçək] çox təəccübləndisə də, üstünü vurmadı. B.Bayramov.

1 Bu söz üz kəlməsi ilə eyni olub, sonra fərqlənib. Farslar “üst paltarı” yerinə “üz paltarı” (libase ru) işlədirlər. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

1 üz (paltarda)

1 ÜST – ALT Altın həsir, üstün həsir, yat ki, yetim, tərləyəsən (Ata. sözü).

1 1. верх, верхняя часть; 2. верхний; 3. мат. показатель степени;

2 I сущ. 1. верх: 1) самая высокая часть чего-л. Dağların üstü qarla örtülüb верхи гор покрыты снегом; evin üstü верх дома 2) верхняя часть шапки, обуви. Çəkmələrin üstü верх сапог, papağın üstü верх папахи (шапки) 3) подъёмный навес, крыша экипажа, автомашины. Maşının üstü верх машины, talvarın üstü верх навеса, köşkün üstü верх киоска, şkafın üstü верх шкафа 2. разг. поверхность. Üstünü pardaqlamaq шлифовать поверхность 3. одежда, платье (совокупность предметов, которые надевают поверх белья). Üstünü çirkləndirmə не запачкай платье; не запачкайся; üstünü dəyişdirmək сменить одежду II прил. верхний: 1. находящийся наверху, расположенный вверху. Üst dodaq верхняя губа, üst mərtəbə верхний этаж 2. надеваемый поверх платья, костюма и т.п. Üst geyimi верхняя одежда III послел. üstünə 1. на: 1) употребляется при обозначении предмета, на поверхность которого направлено действие. Kitabı stolun üstünə qoymaq положить книгу на стол, başını balışın üstünə qoymaq положить голову на подушку 2) употребляется при указании на лицо, организацию и т.п., на которых что-л. зачисляется, за которыми что-л. закрепляется, записывается. Borcları mənim üstümə yaz долги запиши на меня, uşaqları atasının üstünə yazmaq записать детей на отца 3) употребляется при обозначении предмета, явления и т.п., к которым устремлено, направлено движение. Naməlum obyekt üstünə getmək идти на незнакомый объект, üstünə qoşun yeritmək двинуть войска на кого-л., что-л. 4) употребляется при обозначении предмета, лица, явления и т.п., с которыми сталкиваются в результате движения, действия. Gözlənilmədən üstünə çıxmaq kimin, nəyin неожиданно наткнуться на кого, на что; üstündə, üstdə 2. на: 1) употребляется при обозначении предмета, на поверхности которого протекает действие или находится, располагается кто-л., что-л. Stulun üstündə oturmaq сидеть на стуле, divanın üstündə uzanmaq лежать на диване, torpağın üstündə на земле, damın üstündə на крыше, döşəmənin üstündə на полу 2) употребляется при обозначении лица, предмета и т.п., которые одеты, облечены во что-л. Paltar üstündə yaxşı oturur платье хорошо сидит на нём (ней) 3) употребляется при обозначении лиц, организаций, на которые возложено что-л., которые несут какую-л. ответственность. Evin işləri mənim üstümdədir домашние дела на мне 4) употребляется при обозначении характера действия, особенности его протекания. Barmaqları üstündə yerimək ходить на цыпочках, dizi üstdə durmaq стоять на коленях, qarnı üstdə sürünmək ползти на животе; kimin üstündə 3. при (обозначает лицо, имеющее в наличии что-л.). Üstündə pulun var? при тебе есть деньги? – üstümdə pulum yoxdur при мне (себе) нет денег; üstündə tapança gəzdirmək носить при себе револьвер 4. kimin, nəyin üstündə olmaq быть за кем, за ч ем (употр. при обозначении лица, учреждения и т.п., в чьём владении, распоряжении и т.п. находится что-л.); числиться за кем, за чем. Bu kitablar onun üstündədir эти книги числятся за ним, evin əmlakı kimin üstündədir? за кем числится имущество дома?; üstündən с. Kitab stolun üstündən yerə düşdü книга упала со стола; в сочет. günortaüstü в полдень, axşamüstü под вечер ◊ üst dodağı göy süpürür, alt dodağı yer надулся как мышь на крупу; üstü açılmaq раскрываться, раскрыться (становиться, стать известным – о чём-л. скрываемом); üstündə əsmək дрожать как осиновый лист над кем-л., чем-л.; üstündən ağır yük götürüldü камень с души сняли; üstündən bir daş! забудем, не будем вспоминать!; üstündən qələm çəkmək вычеркнуть, поставить крест на кого-л., что-л.; elə bil üstümdən dağ götürüldü как гора с плеч свалилась; üstündən keçmək пройти молчанием; üstündən su da içib уже не вернёшь; üstünə ayaq almaq вести себя агрессивно в отношении кого-л.; üstünə artırmaq см. üstünə qoymaq; üstünə atmaq см. üstünə yıxmaq; üstünə atılmaq kimin набрасываться, наброситься, обрушиваться, обрушиться на кого (вдруг резко начать упрекать, бранить и т.п.); üstünə buzlu su tökmək см. üstünə soyuq su tökmək; üstünə qoymaq: 1) добавлять, добавить, прибавлять, прибавить (преувеличивать, преувеличить) 2) набавлять, набавить цену; üstünə düşmək kimin, nəyin набрасываться, наброситься: 1) нападать, напасть на кого 2) с усердием, с жадностью приниматься за что 3) резко и вдруг начать упрекать, бранить и т.п. кого; üstünə elə bil bir qazan qaynar su tökdülər словно кипятком обдали (ошпарили) кого; üstünə əl qaldırmaq поднимать, поднять руку на кого; üstünə ildırım düşsün! порази тебя гром!; günahı üstünə yıxmaq kimin взвалить вину на кого; üstünə kəkələnmək kimin кричать, накричать на кого; петушиться, распетушиться; üstünə gülmək подсмеиваться, подсмеяться над кем-л., чем-л.; üstünə neft töküb yandırmaq задевать, задеть за живое кого-л.; üstünə su tökmək kimin охладить пыл чей; üstünə soyuq su ələmək см. üstünə su tökmək; üstünə su ələndi охладел, охватила слабость; üstünə tökülmək нападать, напасть на кого-л. (о множестве кого-л.); üstünə fitləmək kimin натравливать, натравлять, натравить на кого; üstünə xoruzlanmaq см. üstünə kəkələnmək; üstünü almaq настигать, настигнуть кого-л.; üstünü altına çevirmək перевернуть вверх дном; üstünü açıb ağartmaq снимать, снять, срывать, сорвать покров с кого, с чего; üstünü açmaq nəyin раскрыть что; üstünü basdırmaq nəyin замазывать, замазать, умышленно скрывать что; üstünü vurmamag замять (сделать незаметным, отвлечь внимание от чего-л.) что; üstünü ot basıb nəyin быльем поросло (окончательно забыто) что, üstünüzə sağlıq чтобы вы были здоровы (говорят, когда кто-л. намекает на свою болезнь); üstünə götürmək: 1. брать на себя; 2. принимать на свой счёт; üstündən atmaq nəyi не признавать за собой чего; üstünə düşmək без промедления взяться за что-л. (например, за лечение болезни): 1. попадать, попасть в точку 2. наткнуться на что-л.; üstünü aramaq kimin обыскивать, обыскать кого; üstündə durmaq настаивать на своем; стоять на своем; üstün gəlmək брать, взять верх; одерживать, одержать верх; üstünə çıxmaq: 1. застать; 2. застать врасплох; üstündə qalmaq остаться за кем-л.

1 I. i. top, head; (üst hissə) surface II. s. 1. upper; ~ mərtəbə upper storey; 2. outside; right side; ~ geyimləri outdoor clothes pl.; ~ü açılmaq to be* revealed / uncovered, to light; to be* discovered; ~ünü açmaq 1) to lay* bare (d.), to uncover (d.); 2) to expose (d.); (cinayətin və s.) to convict (d. to); to prove guilty (d. of); bir kəsin yalanının ~ünü açmaq to expose smb. as a liar; ~ünü örtmək 1) to cover (d. with), (damın) to roof (d.); (rənglə) to paint (d. with), to overlay (d. with), (lakla) to varnish (d.), to laquer (d.); 2) məc. to conceal (d.); to shield (d.), to hush up (d.); to keep* a secret (d.); ~ünü almaq 1) (toz) to settle (on), to cover (d.); 2) to attack (d.) all of a sudden; ~ünü malalamaq 1) to plaster (d.), to parget (d.); 2) məc. to conceal (d.), to keep* to oneself (d.)

1 1) is. haut m ; dessus m, surface m ; 2) sif. supérieur, -e ; ~ mərtəbə étage m supérieur ; ~ geyimləri manteaux m pl ; ~ünü açmaq dévoiler vt, démasquer vt ; décéler vt, révéler vt ; reconnaître coupable ; ~ünü malalamaq plâtrer vt, couvrir vt de plâtre

1 прил. нареч. 1. винел пад, винел ччин, ччин; кьил; stolun üstü столдин ччин; şkafın üstü шкафдин кьил (винел чин); 2. вине авай, винел алай, винел, кьилел (мес. мертеба); üst dişlər винел сарар; 3. дараматдин ва мс. винел пад; кьил, къав; üstüaçıq кьил ахъа, кьил (къав) алачир, къав ахъа; 4. винелай алукӀдай (мес. перем); ппек, ппек-лек; üstünü dəyişdirmək ппек-лек дегишун; 5. къерех; 6. üstündə ...патахъай, ...килигна; // nə üstə (üstdə) куьн патахъай, вучиз, вуч себебдалди; куьн кьилел; ** üst dobağı göy süpürür, alt dodağı yer ччин атӀугъай, ччинай агъу авахьзавай, хъел авай, ччин чӀуру касдикай рахадамаз; üstü açılmaq винел (кьилел, дуьздал) акъатун, малум хьун, ччир хьун; üstü yoxdur тай авач (тай-барабар авачир затӀуникай рахадамаз); üstündə durmaq винел акъвазун а) фикирдилай, гафунилай элкъуьн тавун; б) веревирдна, меслятна гзаф затӀарикай (ксарикай) сад хкягъун, сад бегенмиш хьун; üstündə zağ-zağ əsmək ...винел зурзун, гзаф кинар авун, гзаф кӀан хьун; üstündən ağır yük götürülmək винелай ппар алатун (къачун), регьят нефес къачун, регьят хьун; üstündən bir daş! винелай са къван!, тамам рикӀелай алудун лазим тир затӀуникай рахадамаз; üstündən dağ götürülmək винелай ппар алатун, винелай дагъ къачун (алатун), залан руьгьдин азабдикай, азиятдикай, къайгъудикай, жув нарагьат ийизвай фикиррикай азад хьун; üstündən keçmək винелай алатун (алатна фин), бенд тахьун, фикир тагун; üstündən qələm çəkmək винелай цӀар (къелем) чӀугун, кхьенвай са затӀ чӀурун, гадарун; üstünə açılmaq гьараяр гун, сив ахъа хьун, хъел атун; üstünə artırmaq кил. üstünə qoymaq; üstünə atmaq кил. üstünə yıxmaq; üstünə ayaqlanmaq (ayaq almaq) винел къудгъунун (фин), винел гьужум авун, къарагъун; üstünə buzlu su tökmək кил. üstünə soyuq su tökmək; üstünə düşmək а) гьавалат хьун, алахъун (са кар кьилиз акъудун патал); б) винел вегьин, гьужум авун, винел гадарун; в) гьужум авун, гъуьнтӀ гун, меземмет авун; üstünə əl qaldırmaq садал гъил хкажун, ягъиз кӀан хьун, ягъиз кӀанз гьазур хьун; üstünə fitləmək зар. уьфт яна кис-кис гун, сад-садал гьалдарун, гьавалатун; üstünə gülmək садал хъуьруьнар авун, юкьвал вегьин, рахшанд авун, айгьанатун; üstünə xoruzlanmaq кӀек хьиз ччиниз къудгъунун, ччиниз акьахун, кӀеквалун; üstünə ildırım düşsün къаргъ. цӀайлапанди ярай! цӀайлапан акъуй!; üstünə kəkələnmək (təpinmək) кил. üstünə xoruzlanmaq; üstünə qoymaq винел эцигун, къувунарун, винел эхцигна (артухарна), къувунарна лугьун (рахун); üstünə (soyuq) su tökmək (ələmək) винел (къайи) яд иличун, хъел элекьарун, секинарун, эпсинарун; üstünə su (soyuq su) ələnmək винел (къайи) яд илич хьун, гьевес амукь тавун, къайи хьун; üstünə tökülmək винел алтугун (вегьин, алтӀушун), гьужум авун, алтӀуш хьун (мес. кицӀер); üstünə yıxmaq винел вегьин, хиве ттун, хивез вегьин (мес. садан тахсир масадан); üstünü açmaq винел (кьилел, дуьздал) акъудун, ашкар авун; üstünü almaq а) зверна (атана) агакьун, агакьарна кьун, кьун; б) жув (вич, чеб) фад агакьарун, патав (къвалав) атун; üstünü basdırmaq (pərdələmək, malalamaq) винел перде чӀугун, винел пад цӀалцӀамарун, кӀевун, чинеба хуьн, гъар гун (пер.); üstünü ot basmaq пер. винел чӀур (векь) акьалтун, рикӀелай алудна фин, гъакъинда рахунар тахвун; üstünü vurmamaq винел (кьилел) акъуд тавун, гъакъинда рахун тавун, куьтӀ-чуькь тавун, кӀевун, чинеба хуьн.

1 üst